تغییر قبله

تقویم هجری قمری

روز واقعه:15 رجب

سال 2 هجری قمری

نماز به سمت بیت المقدس

در آغاز قبله مسلمانان به جانب شام و رو به سوى مسجد الاقصى بود، امّا [با توجّه به اين كه اين ناحيه در شمال مكّه قرار مى‏ گيرد] در بخشى از مكّه اين امكان وجود داشت كه كعبه نيز پيش روى نمازگزاران و ميان آنها و مسجد الاقصى قرار بگيرد. امّا زمانى كه رسول خدا (ص) به مدينه هجرت فرمود ديگر چنين نحوه جمع ميان دو قبله امكان نداشت زيرا رو به جانب هر يك قرار گرفتن مستلزم پشت كردن به ديگرى بود.

در آغاز هجرت پيامبر در زمانى كعبه را ترك گفته بود كه بتها آن را در ميان داشت و هنوز نشانه ‏اى كه حاكى از زوال آنها باشد در ميان نبود و به همين سبب رو به جانب كعبه- با آن وضعيّت- ايستادن به معنى ايستادن رو به جانب بتها بود.

از ديگر سوى رسول اكرم (ص) بشدّت علاقه‏ مند آن بود كه اوّلا بتها از حريم كعبه زدوده شوند و ثانيا كعبه قبله مسلمانان باشد. چرا كه بازگشت به جانب كعبه بازگشت به كعبه ابراهيم پدر پيامبران الهى و نشانه ‏اى حاكى از نصرت الهى و از ميان رفتن بتها در زمانى دور يا نزديك بود.

يهود نیز كه همواره دنبال خرده‏ گيرى و اشكال‏ تراشى بودند لب به سرزنش گشوده گفتند محمد با ما مخالفت مى ‏كند اما به سوى قبله ما نماز مى‏ گزارد. پيامبر از اين تبليغات سوء آزرده خاطر گرديد و منتظر بود كه در اين باره دستورى فرا رسد.

تغییر قبله مسلمین

سه ‏شنبه پنجم شعبان و يا رجب سال دوم هجرت در حالى كه پيامبر در مسجدى در محله بنى سلمه نماز ظهر مى ‏خواند در ركعت دوم نماز آيه صد و چهل و چهار بقره بر او نازل شد: «قَدْ نَرى‏ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ» ؛ نگاه ‏هاى انتظارآميز تو را به سوى آسمان (براى تعيين قبله نهايى) مى ‏بينيم! اكنون تو را به سوى قبله ‏اى كه از آن خشنود باشى، باز مى ‏گردانيم. پس روى خود را به سوى مسجد الحرام كن! و هر جا باشيد، روى خود را به سوى آن بگردانيد!

به این ترتیب رسول خدا و مسلمانان روى از بيت المقدس برتافتند و روى به قبله نماز را تمام كردند.

تبعیت برخی از مسلمانان از پیامبر

مسجد ذوقبلتین

مسلمانان كه شاهد گردش پيامبر صلی الله علیه و آله به سمت كعبه بودند، برخي تبعيت كرده و به سوي كعبه برگشتند و برخي ديگر، متوجه قضايا نشده و هم چنان به سوي بيت المقدس نماز گزاردند، تا اين كه نماز تمام شد و پيامبر صلی الله علیه و آله خبر نويد بخش تغيير قبله را به آگاهي همگان رسانيد.

چون نماز پيامبر صلی الله علیه و آله و برخي از مسلمانان، در يك وقت به دو قبله خوانده شد، مسجد بني سالم، به مسجد "ذي القبلتين" شهرت يافت.برخی معتقدند مسجدى كه اين جريان در آن اتّفاق افتاد، ذوقبلتين ناميده شد. در مقابل گروهى ديگر عقيده دارند كه مسجد ديگرى، به اين نام موسوم شد. در آن مسجد گروهى از مسلمانان نماز مى‏ خواندند كه به آنان خبر رسيد پيغمبر (ص) به سوى كعبه نماز مى‏ خواند، آنان كه در وسط نماز بودند، روى خود را از بيت المقدس به سوى كعبه كردند. بدين سبب، مسجد آنان را ذوقبلتين ناميدند.

زمان تغییر قبله

در روايات آمده كه پس از جنگ بدر، قبله از بيت المقدس به كعبه تغيير كرد. در حالى كه در تفسير قمى، اين تغيير هفت ماه پس از هجرت ثبت شده است. علّامه طباطبائى (ره) عقيده دارد كه نمازگزاران در ماه رجب از بيت المقدس به سوى كعبه نماز خواندند. برخى نيز پانزدهم شعبان را برمى‏ گزينند. در روايتى آمده كه پس از هفت (يا نه) ماه اقامت در مدينه، در موقعى كه رسول خدا (ص) در نماز عصر بود، روى او را به سوى كعبه گرداندند.

منابع

• حسين على عربى، تاريخ تحقيقى اسلام، مؤسسه امام خمينى - قم، چاپ چهارم، 1383 ش.
• سيد على مير شريفى، پيام آوران رحمت، سمت - تهران، چاپ اول، 1385 ش.
• حسين صابرى، خاتم پيامبران صلى الله عليه و آله و سلم، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى - مشهد، چاپ سوم، 1380 ش.
• موسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام
• محمد سپهرى، سيرت جاودانه، پژوشگاه فرهنگ انديشه اسلامى - تهران، چاپ اول، 1384 ش.