ملا علی قوشچی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | {{شناسنامه عالم |
| + | ||نام کامل = على بن محمد سمرقندى قوشچی | ||
| + | ||تصویر= | ||
| + | ||زادروز = | ||
| + | |زادگاه = سمرقند | ||
| + | |وفات = ۸۷۹ قمری | ||
| + | |مدفن = [[ترکیه]]، استانبول | ||
| + | |اساتید = قاضى‌زاده رومى، الغ‌بيگ تیموری،... | ||
| + | |شاگردان = عبدالقادر بن حسن رويانى لاهيجى،... | ||
| + | |آثار = رساله محمديه، ميزان الحساب، رساله فى علم الهیئه، الرساله الفتحیه، شرح [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الکلام]]، تفسیر الزهراوین، العنقود الزواهر فی نظم الجواهر،... | ||
| + | }} | ||
| − | ''' | + | '''«على بن محمد سمرقندى»''' معروف به «ملا على قوشچى» (متوفی ۸۷۹ ق)، منجم، ریاضیدان، مفسر، متكلم و ادیب نامدار مسلمان در قرن ۹ هجری است. ملا على قوشچى، در علوم مختلفی مانند [[منطق]]، [[تفسیر]]، [[كلام]]، [[ریاضیات]]، [[علم هیئت|هيئت]] تبحر داشت، و مدتی متصدی رصدخانه الغ‌بيگ تیموری در سمرقند و نیز يكى از مدرسان نجوم و ریاضی در [[ترکیه]] بود. |
| − | + | ==زندگی‌نامه== | |
| − | + | علاءالدين على بن محمد سمرقندى قوشچی، در شهر سمرقند ديده به جهان گشود. پدرش محمد از خادمان امير الغ‌بيگ تيمورى، پادشاه ماوراءالنهر بود. كلمه «قوشچى»، لفظى تركى و مركب از دو لفظ «قوش» (به معنى مرغ) و «چى» (حرف نسبت) است. ملا على به اين نام شهرت يافت؛ زيرا به روايتى وظيفه داشت مرغان شكارى الغ‌بيگ را نگهدارى كند؛ البته قوشچى‌گرى از مناصب مهم دربارى بود. | |
| − | + | علاءالدين على در دوران كودكى، مورد توجه الغ‌بيگ قرار گرفت و به سبب اين علاقه، الغ‌بيگ به او لقب فرزندى داد؛ چنان‌كه سلطان، كوچکترين نكته محرمانه و سياسى كشور را از او پنهان نمى‌كرد. | |
| − | + | ===تحصیلات=== | |
| − | + | ملا على قوشچى، در جوانى براى كسب علوم گوناگون، به‌ويژه علم [[رياضى]] به کرمان رفت و پس از پايان تحصيلاتش به سمرقند بازگشت و رساله «حل اشكال القمر» -مشتمل بر حل بعض جهات اشکال قمرى که از زمانهاى قدیم مبهم و حل نشده باقى مانده بود- را براى الغ‌بيگ فرزند شاهرخ و نواده تيمور نوشت و بيش از پيش تحسين وى را برانگيخت. | |
| − | از | + | قوشچى در سمرقند بيشتر علوم، به‌ويژه [[علم هیئت]] و [[رياضيات]] را از قاضى‌زاده رومى -از رياضى‌دانان سده نهم هجرى- و الغ‌بيگ بن شاهرخ گورکانى آموخت. |
| + | |||
| + | ===فعالیتهای علمی و اجتماعی=== | ||
| + | الغ‌بيگ تیموری، پادشاهى بود كه به كشورگشايى علاقه نداشت و به علت علاقه‌اى كه به علوم گوناگون داشت، مدرسه‌اى در سمرقند بنا كرد كه نجوم مهمترين موضوعى بود كه در آنجا تدريس مى‌شد. او دانشمندان روزگار خود را مأمور تشكيل رصدخانه سمرقند كرد. پيش از قاضى‌زاده رومى، غياث‌الدين جمشيد كاشانى، يكى از رياضى‌دانان و ستاره‌شناسان سده نهم، مديريت رصدخانه سمرقند را به عهده داشت و نزدیک به هفت سال در آنجا سرگرم كار رصد بود و در همان جا درگذشت. پس از غياث‌الدين جمشيد كاشانى و قاضى‌زاده رومى، قوشچى مأمور انجام رصد و زيج شد و «زيج الغ‌بيگى» را كه به «زيج جديد» معروف بود، به‌خوبى به پايان رساند. | ||
| + | |||
| + | رصدخانه سمرقند پايانى دردناک داشت. الغ‌بيگ بنيان‌گذار آنجا با خشم جمعى از روحانیان متعصب آن دوره كه با پژوهش‌هاى ستاره‌شناسى و دانش‌هاى پيشرفته سر ناسازگارى داشتند، روبه‌رو شد و محاكمه و سرانجام كشته شد و رصدخانه سمرقند نيز نابود گشت. خوشبختانه پيش از آنكه بتوانند اين كار نابخردانه را انجام دهند، ملا على قوشچى، شبانه و مخفيانه به رصدخانه رفت و مجموعه بررسى‌ها و يادداشت‌هاى مربوط به رصدها را جمع‌آورى كرد و از سمرقند بيرون برد. | ||
| + | |||
| + | قوشچى به علت بى‌توجهى جانشينان الغ‌بيگ به دانش و پژوهش و يا به دليل انقلاب‌هاى سياسى بر سر جانشينى الغ‌بيگ، از توقف بيشتر در دستگاه تيموريان خوددارى كرد و روانه ديار غربت شد، سپس براى انجام فريضه [[حج]] به [[تبریز]] رفت و امير تبريز، اوزون حسن آق قويونلو به او احترام فراوان گذاشت و از طرف او به سفارت قسطنطنیه منصوب شد. قوشچى براى بستن پيمان صلح ميان اوزون حسن و سلطان محمد عثمانى به استانبول رفت و با اصرار و خواهش سلطان محمد در آنجا ماند و در مدرسه اياصوفيه به تدريس پرداخت و «رساله محمديه» را در علم حساب به نام سلطان محمد عثمانى نوشت. سلطان عثمانى براى قوشچى ماهيانه دويست درهم حقوق معين كرد و به فرزندان و بستگانش مقام و منصب داد. | ||
| + | |||
| + | ملا على قوشچى يكى از نخستين معلمان نجوم و رياضيات در [[ترکیه]] بود و براى گسترش علوم در آن كشور كوشيد. قوشچى كسرهاى اعشارى را كه نخستين بار غياث‌الدين جمشيد كاشانى نوشته بود، در تركيه شناساند. | ||
| + | |||
| + | عبدالقادر بن حسن رويانى لاهيجى از رياضى‌دانان سده نهم، شاگرد قوشچى بود. از وى كتابى به نام «زيج ملحض ميرزايى» به فارسى به‌جاى مانده است. | ||
| + | |||
| + | ===وفات=== | ||
| + | |||
| + | ملا على قوشچى در سال ۸۷۹ قمری، سرانجام در استانبول [[ترکیه]] وفات يافت و در كنار قبر [[ابو ایوب انصاری]] به خاک سپرده شد. | ||
| + | |||
| + | ==آثار و تألیفات== | ||
| + | ملا على قوشچى، كتاب‌ها و رساله‌ها و حواشى فراوانى در [[رياضيات]]، نجوم و [[علم هیئت|هيئت]]، [[منطق]]، [[كلام]] و... دارد كه به ترتيب عبارتند از: | ||
| + | |||
| + | *رساله محمديه، در علم حساب به عربى، به نام سلطان محمد عثمانی؛ | ||
| + | *ميزان الحساب (زبدة الحساب)، در علم حساب به فارسى؛ | ||
| + | *رساله‌اى در حساب؛ | ||
| + | *رساله فى علم الهیئه، به فارسى معروف به هیأت فارسی، از کتب درسى علم هئیت که با «خلاصة الحساب» [[شیخ بهایی]] به چاپ رسیده است؛ | ||
| + | *الرساله الفتحیه، در علم هيئت به عربى، که آن را به نام فتح‌السلطان نامگذارى کرد؛ | ||
| + | *شرح زيج الغ‌بيک به نام «سلم السماء»؛ | ||
| + | *أجزاء القضية؛ | ||
| + | *شرح «[[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید الکلام]]» [[خواجه نصيرالدين طوسى]] که به «شرح جدید» نیز معروف است؛ | ||
| + | *محبوب الحمائل فی کشف المسائل؛ | ||
| + | *حاشيه بر «شرح كشاف [[مسعود بن عمر تفتازانی|تفتازانى]]»، در [[تفسیر قرآن|تفسیر]]؛ | ||
| + | *تفسیر الزهراوین، ([[سوره بقره]] و [[سوره آل عمران]])؛ | ||
| + | *العنقود الزواهر فی نظم الجواهر، در علم [[صرف]]؛ | ||
| + | *رساله فى الحمد؛ | ||
| + | *الفوائد فی الأغلاط، به زبان عربى كه نسخه‌اى از آن در فهرست كتابخانه مجلس وجود دارد. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| + | *كتاب علوم و فنون، زهرا مؤمنى، دوره دوم، شهريور ۱۳۸۹، شماره ۱۲۹. | ||
| + | *"ملا على قوشچى"، پایگاه طهور، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶. | ||
| + | *[[اثرآفرینان]]، انجمن مفاخر فرهنگی، ج۴، ص۳۷۴. | ||
| − | + | [[رده:علمای قرن نهم]] | |
| − | |||
| − | [[رده: | ||
[[رده:منجمان]] | [[رده:منجمان]] | ||
[[رده:متکلمان]] | [[رده:متکلمان]] | ||
| − | [[رده:ریاضیدانان]] | + | [[رده:ریاضیدانان]][[رده:مفسرین قرآن]] |
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ مارس ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۱۲
| نام کامل | على بن محمد سمرقندى قوشچی |
| زادگاه | سمرقند |
| وفات | ۸۷۹ قمری |
| مدفن | ترکیه، استانبول |
|
| |
| اساتید |
قاضى‌زاده رومى، الغ‌بيگ تیموری،... |
| شاگردان |
عبدالقادر بن حسن رويانى لاهيجى،... |
| آثار |
رساله محمديه، ميزان الحساب، رساله فى علم الهیئه، الرساله الفتحیه، شرح تجرید الکلام، تفسیر الزهراوین، العنقود الزواهر فی نظم الجواهر،... |
«على بن محمد سمرقندى» معروف به «ملا على قوشچى» (متوفی ۸۷۹ ق)، منجم، ریاضیدان، مفسر، متكلم و ادیب نامدار مسلمان در قرن ۹ هجری است. ملا على قوشچى، در علوم مختلفی مانند منطق، تفسیر، كلام، ریاضیات، هيئت تبحر داشت، و مدتی متصدی رصدخانه الغ‌بيگ تیموری در سمرقند و نیز يكى از مدرسان نجوم و ریاضی در ترکیه بود.
زندگی‌نامه
علاءالدين على بن محمد سمرقندى قوشچی، در شهر سمرقند ديده به جهان گشود. پدرش محمد از خادمان امير الغ‌بيگ تيمورى، پادشاه ماوراءالنهر بود. كلمه «قوشچى»، لفظى تركى و مركب از دو لفظ «قوش» (به معنى مرغ) و «چى» (حرف نسبت) است. ملا على به اين نام شهرت يافت؛ زيرا به روايتى وظيفه داشت مرغان شكارى الغ‌بيگ را نگهدارى كند؛ البته قوشچى‌گرى از مناصب مهم دربارى بود.
علاءالدين على در دوران كودكى، مورد توجه الغ‌بيگ قرار گرفت و به سبب اين علاقه، الغ‌بيگ به او لقب فرزندى داد؛ چنان‌كه سلطان، كوچکترين نكته محرمانه و سياسى كشور را از او پنهان نمى‌كرد.
تحصیلات
ملا على قوشچى، در جوانى براى كسب علوم گوناگون، به‌ويژه علم رياضى به کرمان رفت و پس از پايان تحصيلاتش به سمرقند بازگشت و رساله «حل اشكال القمر» -مشتمل بر حل بعض جهات اشکال قمرى که از زمانهاى قدیم مبهم و حل نشده باقى مانده بود- را براى الغ‌بيگ فرزند شاهرخ و نواده تيمور نوشت و بيش از پيش تحسين وى را برانگيخت.
قوشچى در سمرقند بيشتر علوم، به‌ويژه علم هیئت و رياضيات را از قاضى‌زاده رومى -از رياضى‌دانان سده نهم هجرى- و الغ‌بيگ بن شاهرخ گورکانى آموخت.
فعالیتهای علمی و اجتماعی
الغ‌بيگ تیموری، پادشاهى بود كه به كشورگشايى علاقه نداشت و به علت علاقه‌اى كه به علوم گوناگون داشت، مدرسه‌اى در سمرقند بنا كرد كه نجوم مهمترين موضوعى بود كه در آنجا تدريس مى‌شد. او دانشمندان روزگار خود را مأمور تشكيل رصدخانه سمرقند كرد. پيش از قاضى‌زاده رومى، غياث‌الدين جمشيد كاشانى، يكى از رياضى‌دانان و ستاره‌شناسان سده نهم، مديريت رصدخانه سمرقند را به عهده داشت و نزدیک به هفت سال در آنجا سرگرم كار رصد بود و در همان جا درگذشت. پس از غياث‌الدين جمشيد كاشانى و قاضى‌زاده رومى، قوشچى مأمور انجام رصد و زيج شد و «زيج الغ‌بيگى» را كه به «زيج جديد» معروف بود، به‌خوبى به پايان رساند.
رصدخانه سمرقند پايانى دردناک داشت. الغ‌بيگ بنيان‌گذار آنجا با خشم جمعى از روحانیان متعصب آن دوره كه با پژوهش‌هاى ستاره‌شناسى و دانش‌هاى پيشرفته سر ناسازگارى داشتند، روبه‌رو شد و محاكمه و سرانجام كشته شد و رصدخانه سمرقند نيز نابود گشت. خوشبختانه پيش از آنكه بتوانند اين كار نابخردانه را انجام دهند، ملا على قوشچى، شبانه و مخفيانه به رصدخانه رفت و مجموعه بررسى‌ها و يادداشت‌هاى مربوط به رصدها را جمع‌آورى كرد و از سمرقند بيرون برد.
قوشچى به علت بى‌توجهى جانشينان الغ‌بيگ به دانش و پژوهش و يا به دليل انقلاب‌هاى سياسى بر سر جانشينى الغ‌بيگ، از توقف بيشتر در دستگاه تيموريان خوددارى كرد و روانه ديار غربت شد، سپس براى انجام فريضه حج به تبریز رفت و امير تبريز، اوزون حسن آق قويونلو به او احترام فراوان گذاشت و از طرف او به سفارت قسطنطنیه منصوب شد. قوشچى براى بستن پيمان صلح ميان اوزون حسن و سلطان محمد عثمانى به استانبول رفت و با اصرار و خواهش سلطان محمد در آنجا ماند و در مدرسه اياصوفيه به تدريس پرداخت و «رساله محمديه» را در علم حساب به نام سلطان محمد عثمانى نوشت. سلطان عثمانى براى قوشچى ماهيانه دويست درهم حقوق معين كرد و به فرزندان و بستگانش مقام و منصب داد.
ملا على قوشچى يكى از نخستين معلمان نجوم و رياضيات در ترکیه بود و براى گسترش علوم در آن كشور كوشيد. قوشچى كسرهاى اعشارى را كه نخستين بار غياث‌الدين جمشيد كاشانى نوشته بود، در تركيه شناساند.
عبدالقادر بن حسن رويانى لاهيجى از رياضى‌دانان سده نهم، شاگرد قوشچى بود. از وى كتابى به نام «زيج ملحض ميرزايى» به فارسى به‌جاى مانده است.
وفات
ملا على قوشچى در سال ۸۷۹ قمری، سرانجام در استانبول ترکیه وفات يافت و در كنار قبر ابو ایوب انصاری به خاک سپرده شد.
آثار و تألیفات
ملا على قوشچى، كتاب‌ها و رساله‌ها و حواشى فراوانى در رياضيات، نجوم و هيئت، منطق، كلام و... دارد كه به ترتيب عبارتند از:
- رساله محمديه، در علم حساب به عربى، به نام سلطان محمد عثمانی؛
- ميزان الحساب (زبدة الحساب)، در علم حساب به فارسى؛
- رساله‌اى در حساب؛
- رساله فى علم الهیئه، به فارسى معروف به هیأت فارسی، از کتب درسى علم هئیت که با «خلاصة الحساب» شیخ بهایی به چاپ رسیده است؛
- الرساله الفتحیه، در علم هيئت به عربى، که آن را به نام فتح‌السلطان نامگذارى کرد؛
- شرح زيج الغ‌بيک به نام «سلم السماء»؛
- أجزاء القضية؛
- شرح «تجرید الکلام» خواجه نصيرالدين طوسى که به «شرح جدید» نیز معروف است؛
- محبوب الحمائل فی کشف المسائل؛
- حاشيه بر «شرح كشاف تفتازانى»، در تفسیر؛
- تفسیر الزهراوین، (سوره بقره و سوره آل عمران)؛
- العنقود الزواهر فی نظم الجواهر، در علم صرف؛
- رساله فى الحمد؛
- الفوائد فی الأغلاط، به زبان عربى كه نسخه‌اى از آن در فهرست كتابخانه مجلس وجود دارد.
منابع
- كتاب علوم و فنون، زهرا مؤمنى، دوره دوم، شهريور ۱۳۸۹، شماره ۱۲۹.
- "ملا على قوشچى"، پایگاه طهور، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.
- اثرآفرینان، انجمن مفاخر فرهنگی، ج۴، ص۳۷۴.
