تراجم الرجال (کتاب)

نویسنده	سيد احمد حسينى اشكورى
موضوع	علم الرجال
زبان	عربی
تعداد جلد	4

معرفى اجمالى

تراجم الرجال: مجموعة تراجم لأعلام أكثرهم مغمورون تنشر موادها التاريخية لأول مرة، تأليف سيد احمد حسينى اشكورى، زندگى‌نامه علمايى است كه نام بيشتر آنها در كتب رجالى نيامده و مؤلف طى ساليان دراز در نسخه‌هاى خطى پژوهش كرده و به نام و آثار آنها برخورده است.

ساختار

كتاب مشتمل بر يك مقدمه و شرح حال اعلام شيعه در چهار جلد به ترتيب حروف الفباست. در هر شرح حال، ابتدا نام مختصر شخصيت و سال تولد و وفات او ذكر شده و اگر تاريخ ولادت يا وفاتش مشخص نيست به‌جاى آن نقطه‌چين آمده است. سپس نام كامل او و ساير اطلاعاتى را كه به دست آمده ذكر كرده است. نويسنده در اكثر موارد به منابع اطلاعات اشاره نكرده است.

گزارش محتوا

تراجم الرجال داراى عناوين و شرح حال اشخاصى است كه در كتاب‌هاى رجال نام آنها عنوان نشده يا عنوان شده است، ولى مطلب جديد و بكرى درباره آنها نيامده است. اين كتاب گردآمده از يادداشت‌هايى است كه در نسخه‌هاى خطى و اسناد مختلف به دست آمده يا از بررسى كتاب‌هاى مؤلفان شناخته‌نشده فراهم آمده است.

نويسنده درباره شرح حال افراد، چنين توضيح مى‌دهد كه معلومات شرح حال‌ها به لحاظ كمى و كيفى متفاوتند؛ چراكه برخى از بزرگان در اثر يا آثارشان بخش‌هاى مهمى از زندگى آنها پراكنده است كه با گردآورى و تنظيم آنها شرح حالشان ايجاد مى‌شود، ولى برخى ديگر نيز چيزى از آثارشان باقى نمانده و جز به‌قدر سطرى يا بخشى از يك سطر در رابطه با زندگى آنها به دست نمى‌آيد، اما همين اندك را نيز ثبت نمودم؛ بدين اميد كه خود يا محقق ديگرى مطلبى را بيابد كه با اين سطر، جانبى از شرح حال آنها را بسازد.

وى در ادامه، به اين نكته اشاره مى‌كند كه تصميم گرفته شرح حال گروهى از اعلامى را كه بر او حق تعليم و تربيت يا برادرى و يا آشنايى از نزديك داشته‌اند، بيفزايد؛ چنان‌كه تصميم گرفته تراجم بعضى از اعلام معاصر داراى آثار دينى و علمى كه شناساندن اسامى، تواريخ، مؤلفات و اعمال آنها را لازم دانسته است، اضافه كند. وى تلاش كرده كه از مسير اعتدال خارج نشده و در اضافه نمودن القاب و صفات از مبالغه و اسراف پرهيز كند.

وى همچنين آغاز تأليف كتاب «أحسن الأثر في أعلام القرن الخامس عشر» را متذكر شده كه مشتمل است بر شرح حال كسانى كه در زمان وى زنده بوده‌اند يا پس از قرن چهاردهم وفات كرده‌اند. به گمان وى كتاب حاضر و أحسن الأثر، با هم موسوعه‌اى را تشكيل مى‌دهند كه بخش بزرگى از تراجم اعلام قديم و معاصر را در بر خواهند داشت و قدرى از خلأ موجود در اين موضوع را برطرف خواهند كرد.

نويسنده در ادامه به چند نكته درباره كتاب اشاره مى‌كند كه به‌طور خلاصه ذكر مى‌شود:

1. اكثر معلومات كتاب از كتب خطى كه خود ديده و يا فهارسى كه نوشته يا موسوعه «دليل المخطوطات» گرفته شده است. برخى از معلومات نيز از اجازات مكتوب به خطوط مجيزين يا منقول از خطوط آنها گرفته شده يا از آثارى نقل شده كه از بين كتب يا نزد بعضى خاندان‌هاى علمى يافته است.
2. اگر يكى از پدران اصحاب تراجم، لقبى يا نسبتى خاص دارد، پس از اسم او براى تمييز از ديگران آمده است.
3. به جهت اجتناب از تطويل در كلام، از ذكر اوصاف ذكرشده در تراجم، جز در موارد ضرورى، مانند: تاريخ تأليف كتاب و ديگر اطلاعات علمى و تاريخى، پرهيز شده است.
4. در شرح حال شعرا، اگر شعرى از آنها يافته، نمونه‌هايى كوتاه از شعرشان را نقل كرده است؛ به‌ويژه شعرايى كه شعر عربى دارند.
5. اسامى مركب با «محمد» در حرف ميم ذكر شده است؛ مانند روش پيروى‌شده در بقيه مركبات كه جايگاه آنها در حرف اول از آنهاست؛ مثلاً عبدالرحمن و عبدالنبى و مانند آن در حرف عين آمده‌اند.

در كتاب دائرةالمعارف تشيع، كتاب تراجم الرجال سيد احمد حسينى چنين معرفى شده: «كتاب بر حسب نام كوچك صاحبان تراجم تدوين يافته. داراى 546 زندگى‌نامه است كه 512 زندگى‌نامه در اصل كتاب و بقيه در مستدركى كه به كتاب پيوست شده، آمده است». با توجه به اينكه كتاب حاضر، مشتمل بر 2978 شرح حال است، به نظر مى‌رسد كه كتاب مورد اشاره دائرةالمعارف كه در سال 1404ق چاپ شده، در حدود بيست سال (1423ق) تكميل و در چهار جلد منتشر شده است. همچنين در اين اثر تذكر داده شده كه برخى صاحبان تراجم چون محمدتقى اديب نيشابورى.، نه‌تنها علمايى گمنام نيستند، بلكه دانشمندان بلندآوازه‌اى هستند و شرح زندگى آنها در بسيارى از كتب تراجم آمده است.

وضعيت كتاب

فهرست اعلام هر جلد در انتهاى آن ذكر شده است. فهرست تأليفات اصحاب تراجم و فهرست اماكن و بقاع نيز در انتهاى جلد چهارم ذكر شده است. در پاورقى‌هاى اندك كتاب، معناى برخى الفاظ و توضيح برخى عبارات ذكر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. رييس دانايى، اقدس، «حجت‌الاسلام حسينى اشكورى، كتاب‌شناس و محقق برجسته»، آدرس مقاله در پايگاه مجلات تخصصى نور: مجله كتاب ماه كليات، تير 1381، شماره 55، صفحه 46 تا 50.

3. انوشه، حسن، دائرةالمعارف تشيع، جلد 4، زير نظر احمد صدر حاج سيد جوادى و ديگران، تهران، نشر شهيد سعيد محبى، چاپ دوم، 1377.

منبع

ویکی نور