ابن جبیر: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| + | {{خوب}} | ||
| + | |||
| + | '''«محمد بن احمد بن جبیر»''' (۵۴۰-۶۱۴ ق)، جهانگرد، ادیب و شاعر مسلمان [[اندلس|اندلسی]] در قرن ۷ قمری است. [[سفرنامه]] مشهور او به نام «رحلة» که شرح سفر او به برخی از سرزمین‌های اسلامی است، علاوه بر محتوا، از نظر ادبی نیز حائز اهمیت است. | ||
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
|نام شخصیت = | |نام شخصیت = | ||
| − | |نام کامل = | + | |نام کامل = محمد بن احمد بن جبیر |
| − | |زادروز = | + | |تصویر= [[پرونده:Ibn-jubayr.jpg]] |
| − | |زادگاه = | + | |زادروز = ۵۴۰ قمری |
| − | |وفات = | + | |زادگاه = بلنسیه، [[اندلس|اندلس]] |
| − | |مدفن = | + | |وفات = ۶۱۴ قمری |
| − | |اساتید = | + | |مدفن = اسکندریه، [[مصر]] |
| + | |اساتید = ابوعبدالله الاصیل، ابن الحسن بن ابى‌‌العیش،... | ||
|شاگردان = | |شاگردان = | ||
| − | |آثار = رحلة | + | |آثار = رحلة الکنانى، دیوان اشعار، نتیجه وجد الجوانح فى تأبین القرین الصالح، نظم الجُمان فى التشکى من اخوان الزمان، ترسیل بدیع و حِکم‌ُ مُستجاده،... |
}} | }} | ||
| + | ==زندگی‌نامه== | ||
| + | ابوالحسین محمد بن احمد بن جبیر در سال ۵۴۰ قمری در بلنسیه واقع در شرق [[اندلس|اندلس]] در کشور اسپانیا تولد یافت. | ||
| − | + | خانواده ابن جبیر از قبیله کنانه از قبایل بزرگ و کهن عرب بود. جد بزرگ او عبدالسلام بن جبیر همراه بلج بن بشر بن عیاض قشیری به سرزمین اسپانیا گام نهاد. بلج بن بشر از مردم [[شام|شام]] و سردار سواران آن سرزمین در سپاه [[هشام بن عبدالملک|هشام بن عبدالملک]] خلیفه [[بنی امیه|اموی]] بود و در فتح افریقا مشارکت داشت. وی همراه گروهى از بربرهای شمال افریقا به اندلس آمد. | |
| − | + | عبدالسلام بن جبیر پس از هلاکت بلج که در اندلس و نزدیکى [[قرطبه|قرطبه]] روی داد، همچنان در اسپانیا باقى ماند. چنین به نظر مى‌رسد که خانواده ابن جبیر در بلنسیه اقامت داشتند. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | عبدالسلام بن | ||
| − | |||
| − | |||
| − | ابن جبیر مدتى در شاطبه به سر برد و نزد پدرش و | + | ابن جبیر مدتى در شاطبه به سر برد و نزد پدرش و نیز در محضر ابوعبدالله الاصیل و ابن الحسن بن ابى العیش به فراگرفتن دانش و ادب و مقدمات علوم دینى پرداخت و در ضمن از پرورش قریحه شاعرانه خود نیز غافل نماند. وی بعدها به غرناطه رفت و در سایه استعداد خویش در خدمت ابوسعید عثمان بن عبدالمؤمن حاکم غرناطه که از موحدون بود، سمت دبیری یافت و همانند پدر در زمر کاتبان و ادیبان او درآمد. تذکره‌نویسان او را از ادیبان عصر و دارای نظم فایق و نثر بدیع دانسته‌اند. |
| − | + | ابن‌جبیر سرانجام در ۶۱۴ قمری در اسکندریه [[مصر]] درگذشت و در همان شهر در محلى که به نام «کوم عمرو بن العاص» معروف است، به خاک سپرده شد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | + | عمده‌ترین [[سفرنامه|سفرنامه]] هایی که در اسپانیا نوشته شده را مرهون سفرنامه ابن جبیر دانسته‌اند. آغازگر اینگونه نوشته‌ها نیم قرن پیش از ابن جبیر، رحله نویس دیگری به نام ابوبکر محمد بن العربى (۴۶۸-۵۴۳ ق) بود، ولى ابن جبیر اینگونه نوشته‌ها را به مدارج بالاتری ارتقاء داد. وی ماجرای سفر خود را به صورتى دقیق با ذکر تواریخ هجری [[سال قمری|قمری]]، [[مسیحیت|مسیحى]] و گاه [[سریانى|سریانى]] نوشته است. | |
| − | + | ماجرای نخستین سفر ابن جبیر به صورت یادداشتهای روزانه نوشته شده است. یادداشتهای مزبور پس از بازگشت او به غرناطه در ۵۸۱ ق. به صورت کتابى جداگانه تدوین یافت. معلوم نیست عنوان دقیق کتاب او چه بوده است. بنابه نوشته کراچکوفسکى ظاهراً هر دو عنوان مغلق این سفرنامه یعنى «کتاب الاعتبار الناسک فى ذکر الآثار الکریمه والمناسک» و «تذکیر بالاخبار عن اتفاقات الاسفار» ساختگى هستند و مى‌توان چنین پنداشت که عنوان اصلى کتاب «رحلة الکنانى» بوده که نشانه‌ای از وابستگى قبیله‌ای ابن‌جبیر است. | |
| − | + | «رحلة الکنانى» از نظر محتوا و بیان ویژگیهای زمان حیات ابن جبیر درخور توجه بسیار است. این کتاب مطالب بسیار ارزنده‌ای درباره [[مکه]]، [[مدینه]]، [[عراق]]، [[مصر]] و [[سوریه|سوریه]] به ویژه در نخستین دوره جنگهای صلیبى و نهضت اسلامى تحت زعامت نورالدین زنگى و صلاح‌الدین ایوبى ارائه کرده است. کتاب شامل مطالبى درباره شگفتیهای سرزمینها، آثار هنری، اوضاع سیاسى، اجتماعى، اخلاقى و وصف [[مسجد|مساجد]]، مناسک [[حج]]، مجالس وعظ، معابد، دژها، کنیسه‌ها، درمانگاهها و بیمارستانهاست. در این کتاب نزدیکیهایى با نوشته‌های اسامة بن منقذ مى‌توان یافت، اما شیوه نگارش و برخورد این دو مؤلف با مسایل متفاوت است. | |
| − | محققان | + | محققان برای تصویری که ابن جبیر از زندگى مسلمانان ساکن جزیره سیسیل ارائه کرده است، اهمیت فراوان قائل شده‌اند. وی شیوه زندگى مادی و معنوی مسلمانان شهرهای مسینا و تراپانى را مورد مطالعه و بررسى قرار داده، و نه تنها تصویر آثار [[قرون وسطی|قرون وسطایى]]، بلکه زندگى فرمانروایان و کاخهای آنان از جمله «القصر الابیض» را به شرح آورده است. |
| − | + | رحله ابن جبیر از دیدگاه ادبى در همان سفرنامه‌ها واجد اهمیت بسیار است. وی مطالبى را که گاه ملال آور به نظر مى‌رسند، با احساس و سرزندگى و بدون تکلف بیان داشته است که به عنوان نمونه از ماجرای ورود او به اسکندریه، حرکت زورق بادی، بادها و شکسته شدن کشتى او پیرامون جزیره سیسیل مى‌توان یاد کرد. اثر او زیبا و دارای شیوه نگارشى استوار است. | |
| − | از | + | از نوشته‌های مؤلفان بعد چنین برمى‌آید که ابن جبیر افزون بر رحله، دارای آثار متعدد منظوم و منثور بوده است. ابن خطیب از [[دیوان (شعر)|دیوان]] اشعار او که مجلدی متوسط و به اندازه دیوان [[ابوتمام شاعر|ابوتمام]] بوده و نیز از دیگر آثار او زیر عناوین «نتیجه وَجِدْ الجوانح فى تأبین القرین الصالح» در رثاء همسرش ام المجد و «نظم الجُمان فى التشکى من اخوان الزمان» و «ترسیل بدیع و حِکم‌ُ مُستجاده» و رحله یاد کرده است، ولى همو در دنبال مقال از قول ابوالحسن شادی نوشته که سفرنامه از تصانیف ابن جبیر نبوده است و تنها مضامین آن از اوست. |
| − | |||
| − | + | از مجموع آثار ابن جبیر تنها رحله به صورت کتابى مستقل بر جا مانده است. جز این کتاب، از وی اشعار و نوشته‌های پراکنده‌ای در آثار دیگران آمده است. نام ابن جبیر، مدتها تنها از طریق آثار مؤلفان دیگر شناخته بود، تا اینکه نسخه‌ای از سفرنامه او - که تاریخ تحریر آن حدود (۸۷۵ق/۱۴۷۰م) است - در لیدن پیدا شد. | |
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | *[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/ | + | *[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/۱۴۸۶ "ابن جبیر، ابوالحسین"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، از عنایت‌الله رضا]. |
| − | + | {{سنجش کیفی | |
| + | |سنجش=شده | ||
| + | |شناسه= خوب | ||
| + | |عنوان بندی مناسب= خوب | ||
| + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط | ||
| + | |رعایت سطح مخاطب عام= متوسط | ||
| + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب | ||
| + | |جامعیت= خوب | ||
| + | |رعایت اختصار= خوب | ||
| + | |سیر منطقی= خوب | ||
| + | |کیفیت پژوهش= خوب | ||
| + | |رده=دارد | ||
| + | }} | ||
[[رده:علمای قرن هفتم]] | [[رده:علمای قرن هفتم]] | ||
| + | [[رده:جهانگردان مسلمان]] | ||
| + | [[رده:شعرای عرب]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۸
«محمد بن احمد بن جبیر» (۵۴۰-۶۱۴ ق)، جهانگرد، ادیب و شاعر مسلمان اندلسی در قرن ۷ قمری است. سفرنامه مشهور او به نام «رحلة» که شرح سفر او به برخی از سرزمین‌های اسلامی است، علاوه بر محتوا، از نظر ادبی نیز حائز اهمیت است.
| |
| نام کامل | محمد بن احمد بن جبیر |
| زادروز | ۵۴۰ قمری |
| زادگاه | بلنسیه، اندلس |
| وفات | ۶۱۴ قمری |
| مدفن | اسکندریه، مصر |
|
| |
| اساتید |
ابوعبدالله الاصیل، ابن الحسن بن ابى‌‌العیش،... |
|
| |
| آثار |
رحلة الکنانى، دیوان اشعار، نتیجه وجد الجوانح فى تأبین القرین الصالح، نظم الجُمان فى التشکى من اخوان الزمان، ترسیل بدیع و حِکم‌ُ مُستجاده،... |
زندگی‌نامه
ابوالحسین محمد بن احمد بن جبیر در سال ۵۴۰ قمری در بلنسیه واقع در شرق اندلس در کشور اسپانیا تولد یافت.
خانواده ابن جبیر از قبیله کنانه از قبایل بزرگ و کهن عرب بود. جد بزرگ او عبدالسلام بن جبیر همراه بلج بن بشر بن عیاض قشیری به سرزمین اسپانیا گام نهاد. بلج بن بشر از مردم شام و سردار سواران آن سرزمین در سپاه هشام بن عبدالملک خلیفه اموی بود و در فتح افریقا مشارکت داشت. وی همراه گروهى از بربرهای شمال افریقا به اندلس آمد. عبدالسلام بن جبیر پس از هلاکت بلج که در اندلس و نزدیکى قرطبه روی داد، همچنان در اسپانیا باقى ماند. چنین به نظر مى‌رسد که خانواده ابن جبیر در بلنسیه اقامت داشتند.
ابن جبیر مدتى در شاطبه به سر برد و نزد پدرش و نیز در محضر ابوعبدالله الاصیل و ابن الحسن بن ابى العیش به فراگرفتن دانش و ادب و مقدمات علوم دینى پرداخت و در ضمن از پرورش قریحه شاعرانه خود نیز غافل نماند. وی بعدها به غرناطه رفت و در سایه استعداد خویش در خدمت ابوسعید عثمان بن عبدالمؤمن حاکم غرناطه که از موحدون بود، سمت دبیری یافت و همانند پدر در زمر کاتبان و ادیبان او درآمد. تذکره‌نویسان او را از ادیبان عصر و دارای نظم فایق و نثر بدیع دانسته‌اند.
ابن‌جبیر سرانجام در ۶۱۴ قمری در اسکندریه مصر درگذشت و در همان شهر در محلى که به نام «کوم عمرو بن العاص» معروف است، به خاک سپرده شد.
آثار و تألیفات
عمده‌ترین سفرنامه هایی که در اسپانیا نوشته شده را مرهون سفرنامه ابن جبیر دانسته‌اند. آغازگر اینگونه نوشته‌ها نیم قرن پیش از ابن جبیر، رحله نویس دیگری به نام ابوبکر محمد بن العربى (۴۶۸-۵۴۳ ق) بود، ولى ابن جبیر اینگونه نوشته‌ها را به مدارج بالاتری ارتقاء داد. وی ماجرای سفر خود را به صورتى دقیق با ذکر تواریخ هجری قمری، مسیحى و گاه سریانى نوشته است.
ماجرای نخستین سفر ابن جبیر به صورت یادداشتهای روزانه نوشته شده است. یادداشتهای مزبور پس از بازگشت او به غرناطه در ۵۸۱ ق. به صورت کتابى جداگانه تدوین یافت. معلوم نیست عنوان دقیق کتاب او چه بوده است. بنابه نوشته کراچکوفسکى ظاهراً هر دو عنوان مغلق این سفرنامه یعنى «کتاب الاعتبار الناسک فى ذکر الآثار الکریمه والمناسک» و «تذکیر بالاخبار عن اتفاقات الاسفار» ساختگى هستند و مى‌توان چنین پنداشت که عنوان اصلى کتاب «رحلة الکنانى» بوده که نشانه‌ای از وابستگى قبیله‌ای ابن‌جبیر است.
«رحلة الکنانى» از نظر محتوا و بیان ویژگیهای زمان حیات ابن جبیر درخور توجه بسیار است. این کتاب مطالب بسیار ارزنده‌ای درباره مکه، مدینه، عراق، مصر و سوریه به ویژه در نخستین دوره جنگهای صلیبى و نهضت اسلامى تحت زعامت نورالدین زنگى و صلاح‌الدین ایوبى ارائه کرده است. کتاب شامل مطالبى درباره شگفتیهای سرزمینها، آثار هنری، اوضاع سیاسى، اجتماعى، اخلاقى و وصف مساجد، مناسک حج، مجالس وعظ، معابد، دژها، کنیسه‌ها، درمانگاهها و بیمارستانهاست. در این کتاب نزدیکیهایى با نوشته‌های اسامة بن منقذ مى‌توان یافت، اما شیوه نگارش و برخورد این دو مؤلف با مسایل متفاوت است.
محققان برای تصویری که ابن جبیر از زندگى مسلمانان ساکن جزیره سیسیل ارائه کرده است، اهمیت فراوان قائل شده‌اند. وی شیوه زندگى مادی و معنوی مسلمانان شهرهای مسینا و تراپانى را مورد مطالعه و بررسى قرار داده، و نه تنها تصویر آثار قرون وسطایى، بلکه زندگى فرمانروایان و کاخهای آنان از جمله «القصر الابیض» را به شرح آورده است.
رحله ابن جبیر از دیدگاه ادبى در همان سفرنامه‌ها واجد اهمیت بسیار است. وی مطالبى را که گاه ملال آور به نظر مى‌رسند، با احساس و سرزندگى و بدون تکلف بیان داشته است که به عنوان نمونه از ماجرای ورود او به اسکندریه، حرکت زورق بادی، بادها و شکسته شدن کشتى او پیرامون جزیره سیسیل مى‌توان یاد کرد. اثر او زیبا و دارای شیوه نگارشى استوار است.
از نوشته‌های مؤلفان بعد چنین برمى‌آید که ابن جبیر افزون بر رحله، دارای آثار متعدد منظوم و منثور بوده است. ابن خطیب از دیوان اشعار او که مجلدی متوسط و به اندازه دیوان ابوتمام بوده و نیز از دیگر آثار او زیر عناوین «نتیجه وَجِدْ الجوانح فى تأبین القرین الصالح» در رثاء همسرش ام المجد و «نظم الجُمان فى التشکى من اخوان الزمان» و «ترسیل بدیع و حِکم‌ُ مُستجاده» و رحله یاد کرده است، ولى همو در دنبال مقال از قول ابوالحسن شادی نوشته که سفرنامه از تصانیف ابن جبیر نبوده است و تنها مضامین آن از اوست.
از مجموع آثار ابن جبیر تنها رحله به صورت کتابى مستقل بر جا مانده است. جز این کتاب، از وی اشعار و نوشته‌های پراکنده‌ای در آثار دیگران آمده است. نام ابن جبیر، مدتها تنها از طریق آثار مؤلفان دیگر شناخته بود، تا اینکه نسخه‌ای از سفرنامه او - که تاریخ تحریر آن حدود (۸۷۵ق/۱۴۷۰م) است - در لیدن پیدا شد.
منابع
