تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(درست کردن پانویس ها)
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}}
+
{{مشخصات کتاب
  
تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (یا طهارة الاعراق)، کتابی به عربی درباره علم اخلاق نوشتة ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب رازی ملقب به مسکویه، فیلسوف قرن چهارم و پنجم. مسکویه در جاویدان خرد * <ref>الحکمة الخالدة</ref> <ref>ص 25</ref> نوشته است که اصول اخلاق را در تهذیب الاخلاق آورده و این نشان می دهد که تهذیب الاخلاق پیش از جاویدان خرد تألیف شده است.
+
|عنوان=
  
در سنت فلسفه اسلامی پرداختن به اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و تهذیب الاخلاق یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد [[افلاطون]] و [[ارسطو]] تبیین شود.
+
|تصویر= [[پرونده:تهذیب الاخلاق.jpg|240px|وسط]]
  
تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است. <ref>مسکویه، مقدمة تمیم، ص24</ref> بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است. <ref>رجوع کنید به همو، 1375 ش، مقدمة امامی، ص14</ref>
+
|نویسنده= ابن مسکویه
  
مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می کند <ref>1410، ص27</ref> و می افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت.<ref>همانجا</ref>
+
|موضوع= فلسفه اخلاق
  
مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هر یک بحث از چهار فضیلت یعنی [[حکمت]] و عفت و شجاعت و عدالت که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی به ویژه افلاطون و سپس شرح نظریة ارسطویی اعتدال مشهود است. مقالة دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس و شیوه تربیت کودکان.
+
|زبان= عربی
  
مقاله سوم درباره تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است.
+
|تعداد جلد= ۱
  
مقاله چهارم درباره اعمال انسان، شرح عوامل زیان کاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به این که ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئله اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است.
+
|عنوان افزوده1=
  
مقاله پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث درباره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است.
+
|افزوده1=
  
مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل و مقاله هفتم درباره طب نفسانی و درمان بیماری های اخلاقی، مسئلة مرگ، درمان اندوه و تأثیر ایمان در این امر است.
+
|عنوان افزوده2=
  
تهذیب الاخلاق مکرراً در [[هند]] و [[ترکیه]] و [[مصر]] و ایران و لبنان چاپ شده است.
+
|افزوده2=
  
خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی 672) در بخش اخلاق کتاب اخلاق ناصری بنا به تصریح خودش، خلاصه معانی تهذیب الاخلاق را آورده است.<ref>ص35ـ37</ref>
+
|لینک= [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/77707/ تهذيب الأخلاق]
  
میرزا ابوطالب زنجانی (متوفی 1329) تهذیب الاخلاق را با نام کیمیای سعادت به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است. <ref>مسکویه، 1375ش، پیشگفتار زنجانی، ص26</ref>
+
}}
 +
{{خوب}}
  
این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن <ref>همان، مقدمه امامی، ص17ـ18</ref> نصرت بیگم امین، بانوی مجتهد معاصر (متوفی 1362 ش)، نیز ترجمه ای با نام اخلاق و راه سعادت از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.
+
'''«تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق»'''، کتابی درباره علم [[اخلاق]]، نوشته [[ابن مسکویه]] (م، ۴۲۱ ق) از حکمای قرن پنجم هجری است. ابن مسکویه، غرض از نوشتن این رساله را ارائه اصول و مبادی علم اخلاق به قصد دستیابی به خوبی ذکر می‌کند که به واسطه آن، از آدمی کردارهای نیکو و زیبا سر می‌زند.
  
این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده اند. <ref>مسکویه، 1376ش ،ج5، پیشگفتار منزوی، ص17</ref> ترجمة فرانسه را باید شرحی مفصل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.<ref>نصیرالدین طوسی، مقدمه حیدری، ص4</ref>
+
==مؤلف==
 +
احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه، مکنّى به ابوعلى و معروف به [[ابن مسکویه|ابن مسکویه]] (متوفى ۴۲۱ ق)، از حکما و اطباى معروف مسلمان و معاصر [[ابن سینا|ابوعلى سینا]] است. او در بدایت امر از پیوستگان وزیر معزالدوله دیلمى بوده و پس از او نزد ابن عمید و پسرش ابوالفتح ذوالکفایتین وزیر رکن الدوله بویهى تقرب خاصى داشت.  
  
== پانویس ==
+
ابوعلی مسکویه در [[ریاضی|ریاضیات]] و طبیعیات و الهیات و دیگر فنون کتبى تألیف کرده است از جمله: الفوز الاکبر؛ الفوزالاصغر؛ جاویدان خرد؛ '''تهذیب الاخلاق''' یا الطهارة فى علم الاخلاق.
{{پانویس}}
+
 
 +
مذهب ابن مسکویه از حیث [[تشیع]] و [[اهل تسنن|تسنن]] نامعلوم است و مرحوم [[میرداماد]] به تشیع او معتقد بوده و قبرش را در اصفهان [[زیارت]] مى کرده است.
 +
 
 +
==محتوای کتاب==
 +
در [[فلسفه]] اسلامی پرداختن به [[اخلاق]] فلسفی چندان متداول نبوده و کتاب «تهذیب الاخلاق» یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود.
 +
 
 +
تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است. البته بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است.
 +
 
 +
مقالات این کتاب به شرح زیر است:
 +
 
 +
*مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف [[نفس]] انسانی، اثبات [[تجرد نفس]]، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هر یک بحث از چهار فضیلت یعنی [[حکمت]] و [[عفت]] و [[شجاعت]] و [[عدالت]]؛ که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی به ویژه افلاطون و سپس شرح نظریه ارسطویی اعتدال مشهود است.
 +
*مقاله دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس و شیوه تربیت کودکان.
 +
*مقاله سوم درباره تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است.
 +
*مقاله چهارم درباره اعمال [[انسان]]، شرح عوامل زیانکاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به این که ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئله اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است.
 +
*مقاله پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث درباره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است.
 +
*مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل.
 +
*مقاله هفتم درباره طب نفسانی و درمان بیماری های اخلاقی، مسئله [[مرگ]]، درمان اندوه و تأثیر [[ایمان]] در این امر است.
 +
 
 +
با بررسی «تهذیب الاخلاق» درمی‌یابیم که مفهوم بنیادی آن «سعادت» است. در نظر ابوعلی مسکویه، سعادت غایت زندگانی اخلاقی آدمی است. او غرض از تألیف این کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می کند و می افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت.
 +
 
 +
==منابع کتاب==
 +
منابع مختلف ادبی و حکمی که ابوعلی مسکویه از آنها بهره گرفته است، طیفی از آثار یونانی و نوشته‌های [[ایران|ایرانی]] و [[اسلام|اسلامی]] را دربر ‌می‌گیرد:
 +
 
 +
مهم‌ترین منابع یونانی او در نگارش تهذیب‌الاخلاق عبارت‌اند از: اندرزهای منقول یونانی که سخنان بقراط، فیثاغورس، سقراط و دیگران را شامل می‌شود. و آثار افلاطون و به‌ویژه کتابهای جمهوریت و نوامیس. و آثار ارسطو و به‌ویژه کتاب «اخلاق نیکماخس».
 +
 
 +
از میان منابع ایرانی نیز به استناد ابوعلی‌ مسکویه به ادب کهن ایرانی و به‌ویژه سخنان اردشیر و کتاب کلیله و دمنه می‌توان اشاره کرد.
 +
 
 +
و منابع اسلامی و عربی ابوعلی مسکویه در تهذیب الاخلاق شامل [[قرآن کریم]]، [[احادیث]] [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌)، آثار لغت‌نویسان عرب، آثار ادبی مانند دیوان متنبی، رسائل رازی و [[ابو نصر فارابی|فارابی]] و... .
 +
 
 +
==چاپ و ترجمه کتاب==
 +
«تهذیب الاخلاق» مکرراً در [[ترکیه]]، [[مصر]]، [[ایران]]، [[لبنان]] و هند چاپ شده است. وجود نسخه‌های فراوان تهذیب الاخلاق از شهرت این کتاب در روزگار پس از ابوعلی مسکویه خبر می‌دهد و بی‌سبب نیست‌ که [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (متوفی ۶۷۲) کتاب «[[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصری]]» خود را بر بنیاد آن تألیف می‌کند.
 +
 
 +
از این کتاب ترجمه‌های چندی به فارسی در دست است که کهن‌ترین نسخۀ آنها متعلق به اوایل سدۀ ۱۱ قمری است. میرزا ابوطالب زنجانی (متوفی ۱۳۲۹) تهذیب الاخلاق را با نام «کیمیای سعادت» به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است. این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن.
 +
 
 +
[[بانو مجتهده امین|نصرت بیگم امین]]، بانوی مجتهد معاصر (متوفی ۱۳۶۲ ش)، نیز ترجمه ای با نام «اخلاق و راه سعادت» از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه، اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.
 +
 
 +
همچنین این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده اند ترجمه فرانسه را باید شرحی مفصل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.
 
==منابع==
 
==منابع==
* دانشنامه جهان اسلام، جلد 8، ذیل مدخل ''تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق'' از نصراللّه حکمت، در دسترس در  پایگاه دانشنامه جهان اسلام.
+
*دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، مدخل "تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق" از نصراللّه حکمت.
 
+
*دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله "تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق"، محمد کریمی زنجانی.   
[[رده:منابع اخلاق اسلامی]]
+
[[رده:کلیات اخلاق]]
 +
[[رده:کتاب‌های اخلاق اسلامی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۴۴

تهذیب الاخلاق.jpg
نویسنده ابن مسکویه
موضوع فلسفه اخلاق
زبان عربی
تعداد جلد ۱

تهذيب الأخلاق


«تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق»، کتابی درباره علم اخلاق، نوشته ابن مسکویه (م، ۴۲۱ ق) از حکمای قرن پنجم هجری است. ابن مسکویه، غرض از نوشتن این رساله را ارائه اصول و مبادی علم اخلاق به قصد دستیابی به خوبی ذکر می‌کند که به واسطه آن، از آدمی کردارهای نیکو و زیبا سر می‌زند.

مؤلف

احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه، مکنّى به ابوعلى و معروف به ابن مسکویه (متوفى ۴۲۱ ق)، از حکما و اطباى معروف مسلمان و معاصر ابوعلى سینا است. او در بدایت امر از پیوستگان وزیر معزالدوله دیلمى بوده و پس از او نزد ابن عمید و پسرش ابوالفتح ذوالکفایتین وزیر رکن الدوله بویهى تقرب خاصى داشت.

ابوعلی مسکویه در ریاضیات و طبیعیات و الهیات و دیگر فنون کتبى تألیف کرده است از جمله: الفوز الاکبر؛ الفوزالاصغر؛ جاویدان خرد؛ تهذیب الاخلاق یا الطهارة فى علم الاخلاق.

مذهب ابن مسکویه از حیث تشیع و تسنن نامعلوم است و مرحوم میرداماد به تشیع او معتقد بوده و قبرش را در اصفهان زیارت مى کرده است.

محتوای کتاب

در فلسفه اسلامی پرداختن به اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و کتاب «تهذیب الاخلاق» یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود.

تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است. البته بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است.

مقالات این کتاب به شرح زیر است:

  • مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هر یک بحث از چهار فضیلت یعنی حکمت و عفت و شجاعت و عدالت؛ که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی به ویژه افلاطون و سپس شرح نظریه ارسطویی اعتدال مشهود است.
  • مقاله دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس و شیوه تربیت کودکان.
  • مقاله سوم درباره تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است.
  • مقاله چهارم درباره اعمال انسان، شرح عوامل زیانکاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به این که ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئله اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است.
  • مقاله پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث درباره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است.
  • مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل.
  • مقاله هفتم درباره طب نفسانی و درمان بیماری های اخلاقی، مسئله مرگ، درمان اندوه و تأثیر ایمان در این امر است.

با بررسی «تهذیب الاخلاق» درمی‌یابیم که مفهوم بنیادی آن «سعادت» است. در نظر ابوعلی مسکویه، سعادت غایت زندگانی اخلاقی آدمی است. او غرض از تألیف این کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می کند و می افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت.

منابع کتاب

منابع مختلف ادبی و حکمی که ابوعلی مسکویه از آنها بهره گرفته است، طیفی از آثار یونانی و نوشته‌های ایرانی و اسلامی را دربر ‌می‌گیرد:

مهم‌ترین منابع یونانی او در نگارش تهذیب‌الاخلاق عبارت‌اند از: اندرزهای منقول یونانی که سخنان بقراط، فیثاغورس، سقراط و دیگران را شامل می‌شود. و آثار افلاطون و به‌ویژه کتابهای جمهوریت و نوامیس. و آثار ارسطو و به‌ویژه کتاب «اخلاق نیکماخس».

از میان منابع ایرانی نیز به استناد ابوعلی‌ مسکویه به ادب کهن ایرانی و به‌ویژه سخنان اردشیر و کتاب کلیله و دمنه می‌توان اشاره کرد.

و منابع اسلامی و عربی ابوعلی مسکویه در تهذیب الاخلاق شامل قرآن کریم، احادیث رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌)، آثار لغت‌نویسان عرب، آثار ادبی مانند دیوان متنبی، رسائل رازی و فارابی و... .

چاپ و ترجمه کتاب

«تهذیب الاخلاق» مکرراً در ترکیه، مصر، ایران، لبنان و هند چاپ شده است. وجود نسخه‌های فراوان تهذیب الاخلاق از شهرت این کتاب در روزگار پس از ابوعلی مسکویه خبر می‌دهد و بی‌سبب نیست‌ که خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) کتاب «اخلاق ناصری» خود را بر بنیاد آن تألیف می‌کند.

از این کتاب ترجمه‌های چندی به فارسی در دست است که کهن‌ترین نسخۀ آنها متعلق به اوایل سدۀ ۱۱ قمری است. میرزا ابوطالب زنجانی (متوفی ۱۳۲۹) تهذیب الاخلاق را با نام «کیمیای سعادت» به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است. این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن.

نصرت بیگم امین، بانوی مجتهد معاصر (متوفی ۱۳۶۲ ش)، نیز ترجمه ای با نام «اخلاق و راه سعادت» از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه، اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.

همچنین این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده اند ترجمه فرانسه را باید شرحی مفصل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.

منابع

  • دانشنامه جهان اسلام، جلد ۸، مدخل "تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق" از نصراللّه حکمت.
  • دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله "تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق"، محمد کریمی زنجانی.