مسجد عقبة بن نافع: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
==موقعيت‌ جغرافيايى‌==
+
اين [[مسجد]] در كشور [[تونس|تونس‌]] در شهر قيروان‌ و در نزديكى‌ بازار واقع‌ شده‌ است‌.
 +
{{شناسنامه مکان
 +
|تصویر=[[پرونده:مسجد قیروان.jpg|300px]]
 +
|کشور=تونس
 +
|شهر=قیروان
 +
|نقشه=[[پرونده:مسجد عقبه بن نافع در نقشه.PNG|300px]]
 +
|طول="13.8'06°10
 +
|عرض="53.5'40°35
 +
|گوگل مپ=https://www.google.com/maps/place/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF+%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9+%D9%82%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%AD/@35.6813798,10.1064461,17z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x12fdc53f682397e3:0x89210e086723ba1e!8m2!3d35.6813798!4d10.1042574?hl=fa
 +
}}
 +
==تاریخچه بناى‌ مسجد==
  
اين مسجد در كشور تونس‌ در شهر قيروان‌ و در نزديكى‌ بازار واقع‌ شده‌ است‌.
+
در سال‌ ۵۰ هجرى‌ (۶۷۰ میلادى‌) هنگامى‌ که‌ [[معاویه|معاویه‌ بن‌ ابى‌ سفیان‌]]، عقبه‌ بن‌ نافع‌ را به‌ عنوان‌ والى ‌سرزمین‌ مغرب‌ قرار داد شهر قیروان‌ تأسیس‌ و ساخته‌ شد؛ که‌ مسجد قیروان‌ نیز همزمان‌ با بناى‌ شهر بنا گردید. و با انتساب‌ به‌ این‌ شهر «مسجد قیروان‌» نام‌ گرفت‌.
  
==بناى‌ آن‌==
+
این مسجد در دوران‌ [[یزید بن معاویه|یزید بن‌ معاویه‌]] و پس‌ از ویرانى‌ و متروک‌ ماندن‌ آن‌ در دوران‌ ابى‌ المحاجر، در سال‌ ۶۲ هجرى‌ و بر دست‌ عتبه‌ بن‌ غزوان‌ بازسازى‌ گردید.
  
در سال‌ 50 هجرى‌ (670 ميلادى‌) هنگامى‌ كه‌ معاويه‌ بن‌ ابى‌ سفيان‌، عقبه‌ بن‌ نافع‌ را به‌ عنوان‌ والى ‌سرزمين‌ مغرب‌ قرار داد شهر قيروان‌ تأسيس‌ و ساخته‌ شد؛ كه‌ مسجد قيروان‌ نيز همزمان‌ با بناى‌ شهر بنا گرديد. و با انتساب‌ به‌ اين‌ شهر «مسجد قيروان‌» نام‌ گرفت‌.
+
در سال‌ ۸۴ هجرى‌ حسان‌ بن‌ نعمان‌ (کارگزار [[هشام بن عبدالملک|هشام‌ بن‌ عبدالملک‌]] بر سرزمین‌ مغرب‌) بیست‌ سال‌ پس‌ از تجدیدبناى‌ آن‌ بر اثر تنگى‌ جا مسجد را تخریب‌ نمود و به‌ جاى‌ آن‌ بنایى‌ مستحکم‌ و وسیع ‌ساخت‌. او دو ستون‌ را از [[کلیسا|کلیسایى‌]] که‌ در آن‌ نزدیکى‌ ـ در محلى‌ که‌ امروزه‌ «فیساریه‌» نام‌ دارد ـ قرار داشت‌ به‌ مسجد آورد.
  
'''<I>توسعه‌ و بازسازى‌:</I>'''
+
در سال‌ ۱۰۵ بشر بن‌ صفوان‌ به‌ دستور خلیفه‌ هشام‌ بن‌ عبدالملک‌ به‌ توسعه‌ى‌ مسجد پرداخت‌. او در همان‌ مسجد بوستانى‌ بزرگ‌ بنا کرد. همچنین‌ در صحن‌ مسجد آب‌ انبارى‌ ساخت ـ که‌ به‌ «آب‌ انبار قدیمى‌» معروف‌ است‌ ـ و بر فراز یک‌ چاه‌ در بوستان‌ مسجد، گلدسته‌اى‌ بنا نمود.
  
اين مسجد در دوران‌ يزيد بن‌ معاويه‌ و پس‌ از ويرانى‌ و متروك‌ ماندن‌ آن‌ در دوران‌ ابى‌ المحاجر، در سال‌ 62 هجرى‌ و بر دست‌ عتبه‌ بن‌ غزوان‌ بازسازى‌ گرديد.
+
در سال‌ ۱۵۷ هجرى‌ (۷۷۳ میلادى‌) و در زمان‌ حکمرانى‌ یزید بن‌ حاتم‌ حاکم‌ افریقا مسجد پس‌ از ویرانى‌ در سال‌ ۱۵۵ بار دیگر بازسازى‌ شد.
  
در سال‌ 84 هجرى‌ حسان‌ بن‌ نعمان‌ (كارگزار هشام‌ بن‌ عبدالملك‌ بر سرزمين‌ مغرب‌) بيست‌ سال‌ پس‌ از تجديدبناى‌ آن‌ بر اثر تنگى‌ جا مسجد را تخريب‌ نمود و به‌ جاى‌ آن‌ بنايى‌ مستحكم‌ و وسيع ‌ساخت‌. او دو ستون‌ را از كليسايى‌ كه‌ در آن‌ نزديكى‌ ـ در محلى‌ كه‌ امروزه‌ «فيساريه‌» نام‌ دارد ـ قرار داشت‌ به‌ مسجد آورد.
+
در سال‌ ۲۲۱ هجرى‌ (۸۳۶ میلادى‌) بر اثر یک‌ جنگ‌ داخلى‌ که‌ در قیروان رخ‌ داد مسجد ویران ‌گردید که‌ در همان‌ سال‌ زیادة الله سومین‌ حاکم‌ خاندان‌ اغلبیان‌ مسجد را تجدیدبنا نمود.
  
در سال‌ 105 بشر بن‌ صفوان‌ به‌ دستور خليفه‌ هشام‌ بن‌ عبدالملك‌ به‌ توسعه‌ى‌ مسجد پرداخت‌. او در همان‌ مسجد بوستانى‌ بزرگ‌ بنا كرد. همچنين‌ در صحن‌ مسجد آب‌ انبارى‌ ساخت ـ كه‌ به‌ «آب‌ انبار قديمى‌» معروف‌ است‌ ـ و بر فراز يك‌ چاه‌ در بوستان‌ مسجد، گلدسته‌اى‌ بنا نمود.
+
در سال‌ ۲۴۵ هجرى‌ (۸۸۵ میلادى‌) در دوران‌ فاطمیان‌ خلیفه‌ المعز دستور داد تا برخى‌ اصلاحات ‌در مسجد صورت‌ گیرد.
  
در سال‌ 157 هجرى‌ (773 ميلادى‌) و در زمان‌ حكمرانى‌ يزيد بن‌ حاتم‌ حاكم‌ افريقا مسجد پس‌ از ويرانى‌ در سال‌ 155 بار ديگر بازسازى‌ شد.
+
در سال‌ ۲۴۸ هجرى‌ ابوابراهیم‌ اغلبى‌ در [[محراب|محراب‌]] مسجد تزییناتى‌ انجام‌ داد. همچنین‌ منبرى‌ زیبا براى‌ مسجد ساخت‌، و گنبد آن‌ را ترمیم‌ و بهسازى‌ کرد و اطراف‌ محراب‌ را کاشى‌‌کارى‌ نمود.
  
در سال‌ 221 هجرى‌ (836 ميلادى‌) بر اثر يك‌ جنگ‌ داخلى‌ كه‌ در قيروان رخ‌ داد مسجد ويران ‌گرديد كه‌ در همان‌ سال‌ زياده‌ الله سومين‌ حاكم‌ خاندان‌ اغلبيان‌ مسجد را تجديدبنا نمود.
+
در سال‌ ۲۶۱ هجرى‌ ابراهیم‌ اغلبى‌ دوم‌ سازه‌هاى‌ مهمى‌ را به‌ مسجد افزود؛ از جمله‌ گنبدى ‌ساخت‌ که‌ به‌ گنبد «باب‌ البهو» معروف‌ است‌. در دوران‌ او مسجد قیروان‌ ده‌ دروازه‌ داشت‌. او همچنین‌ کوشکى‌ را در نزدیکى‌ رواق‌ [[قبله|قبله‌]] براى‌ استفاده‌ى‌ زنان‌ بنا کرد.
  
در سال‌ 245 هجرى‌ (985 ميلادى‌) در دوران‌ فاطميان‌ خليفه‌ المعز دستور داد تا برخى‌ اصلاحات ‌در مسجد صورت‌ گيرد.
+
در سال‌ ۶۳۹ هجرى‌ ابوحفص‌ [[مستنصر|المستنصر بالله]] اصلاحات‌ متعددى‌ در مسجد انجام‌ داد. که‌ کتیبه‌هاى‌ موجود بر سر ر مسجد ـ معروف‌ به‌ «الله رجانا» ـ به‌ این‌ اصلاحات‌ اشاره‌ دارند. او همچنین‌ کوشکى‌ نفیس‌ را ساخت‌ که‌ تا به‌ امروز بر جاى‌ مانده‌ و به‌ نام‌ وى‌ مشهور است‌.
  
در سال‌ 248 هجرى‌ ابوابراهيم‌ اغلبى‌ در محراب‌ مسجد تزييناتى‌ انجام‌ داد. همچنين‌ منبرى‌ زيبا براى‌ مسجد ساخت‌، و گنبد آن‌ را ترميم‌ و بهسازى‌ كرد و اطراف‌ محراب‌ را كاشى‌‌كارى‌ نمود.
+
در سال‌ ۱۲۴۴ محمد بیک‌ مراد به‌ اصلاح‌ گنبد بالاى‌ مدخل‌ رواق‌ پرداخت‌.
  
در سال‌ 261 هجرى‌ ابراهيم‌ اغلبى‌ دوم‌ سازه‌هاى‌ مهمى‌ را به‌ مسجد افزود؛ از جمله‌ گنبدى ‌ساخت‌ كه‌ به‌ گنبد «باب‌ البهو» معروف‌ است‌. در دوران‌ او مسجد قيروان‌ ده‌ دروازه‌ داشت‌. او همچنين‌ كوشكى‌ را در نزديكى‌ رواق‌ قبله‌ براى‌ استفاده‌ى‌ زنان‌ بنا كرد.
+
== ساختار مسجد ==
 +
شکل خارجی مسجد به گونه‌ای است که بیننده تصور می‌کند، دژی مستحکم در اطرافش قرار دارد و از آن حفاظت می‌کند. مسجد عرصه‌اى‌ مستطیل‌ شکل‌ اما غیرمنتظم‌ را تشکیل‌ مى‌دهد. دیوارهاى‌ خارجى‌ آن‌ را تکیه‌‌گاه‌هایى‌ با حجم‌ و شکل‌‌هاى‌ متفاوت‌ دربرگرفته‌ است‌. مسجد از بیرون‌ پنج‌ گنبد، و یازده ‌دروازه‌ى‌ ورودى‌ دارد. بر فراز دروازه‌ى‌ شرقى‌ که‌ دروازه‌ى‌ «الله رجانا» نام‌ دارد گنبدى‌ قرار گرفته‌است‌. از همان‌ زاویه‌ سه‌ دروازه‌ى‌ دیگر قابل‌ مشاهده‌ است‌. بر فراز دروازه‌ى‌ معروف‌ به‌ «باب ‌السلطان‌» نیز گنبدى‌ دیگر قرار گرفته‌ است‌.
  
در سال‌ 639 هجرى‌ ابوحفص‌ المستنصر بالله اصلاحات‌ متعددى‌ در مسجد انجام‌ داد. كه‌ كتيبه‌هاى‌ موجود بر سر در مسجد ـ در معروف‌ به‌ «الله رجانا» ـ به‌ اين‌ اصلاحات‌ اشاره‌ دارند. او همچنين‌ كوشكى‌ نفيس‌ را ساخت‌ كه‌ تا به‌ امروز بر جاى‌ مانده‌ و به‌ نام‌ وى‌ مشهور است‌.
+
در جلو دروازه‌هاى‌ سمت‌ شمال‌ تالارى‌ قرار دارد. رواق‌ مسجد از هفده‌ ایوان‌ تشکیل‌ یافته‌ که‌ هر ایوان‌ به‌ وسیله‌اى‌ ستون‌هایى‌ کوتاه‌ که‌ بر فراز هر یک‌ تاجى‌ و قوسى‌ قرار دارد از یکدیگر جدا مى‌شوند. مسجد قیروان‌ محرابى‌ فروکنده‌ در دیوار دارد که‌ شکلى‌ شبیه‌ به‌ نعل‌ اسب‌ دارد. در کنار محراب‌ دو ستون‌ با تاج‌‌هایى‌ به‌ سبک‌ بیزانسى‌ قرار دارند. در حاشیه‌ى‌ محراب‌ تزییناتى‌ به ‌رنگ‌ سبز وجود دارد. منبر مسجد چوبین‌ و بسیار نفیس‌ است‌. گنبد مسجد چند ضلعى‌ و قطر آن‌ بالغ‌ بر ۵ متر و ۸۰ سانتیمتر مى‌شود. مناره و گلدسته‌ى‌ مسجد در سه‌ طبقه‌ى‌ مربع‌ شکل‌ است‌ که‌ در انتهاى‌ آن‌ گنبدى‌ کوچک‌ قرار دارد.
  
در سال‌ 1244 محمد بيك‌ مراد به‌ اصلاح‌ گنبد بالاى‌ مدخل‌ رواق‌ پرداخت‌.
+
'''مناره‌ى‌ مسجد قیروان‌:'''
  
==شكل‌ بنا==
+
این‌ مناره‌ کهن‌ترین‌ مناره‌ در جهان‌ [[اسلام‌]] است‌ که‌ تا به‌ امروز همچنان‌ استوار بر جاى‌ مانده‌ است‌. احتمال‌ مى‌رود که‌ طبقه‌ى‌ بالایى‌ آن‌ به‌ نیمه‌ى‌ نخست‌ قرن‌ نهم‌ هجرى‌ بازمى‌گردد. این‌ مناره‌ به‌ همراه‌ مسجد جامعى‌ که‌ عقبه‌ بن‌ نافع‌ (متوفى‌ به‌ سال‌ ۶۳ هجرى‌) در شهر قیروان‌ ـ پس‌ از فتح‌ این ‌شهر در سال‌ ۵۷ هجرى‌ ـ بنا نهاد ساخته‌ شده‌ است‌.
  
مسجد عرصه‌اى‌ مستطيل‌ شكل‌ اما غيرمنتظم‌ را تشكيل‌ مى‌دهد. ديوارهاى‌ خارجى‌ آن‌ را تكيه‌‌گاه‌هايى‌ با حجم‌ و شكل‌‌هاى‌ متفاوت‌ دربرگرفته‌ است‌. مسجد از بيرون‌ پنج‌ گنبد، و يازده ‌دروازه‌ى‌ ورودى‌ دارد. بر فراز دروازه‌ى‌ شرقى‌ كه‌ دروازه‌ى‌ «الله رجانا» نام‌ دارد گنبدى‌ قرار گرفته‌است‌. از همان‌ زاويه‌ سه‌ دروازه‌ى‌ ديگر قابل‌ مشاهده‌ است‌. بر فراز دروازه‌ى‌ معروف‌ به‌ «باب ‌السلطان‌» نيز گنبدى‌ ديگر قرار گرفته‌ است‌.
+
این‌ گلدسته‌ تا سال‌ ۱۰۵ هجرى‌ (۱۲۴ میلادى‌) که‌ مسجد قیروان‌ در روزگار بشر بن‌ صفوان‌ (حاکم‌ افریقا) ویران‌ گردید همچنان‌ برقرار بود. وى‌ این‌ گلدسته‌ را بازسازى‌ نمود و جاى‌ آن‌ را در مکان‌ چاه‌ قدیمى‌ مخصوص‌ به‌ «آل‌ فهر» که‌ فرزندان‌ عقبه‌ بن‌ نافع‌ بودند قرار داد.
  
در جلو دروازه‌هاى‌ سمت‌ شمال‌ تالارى‌ قرار دارد. رواق‌ مسجد از هفده‌ ايوان‌ تشكيل‌ يافته‌ كه‌ هر ايوان‌ به‌ وسيله‌اى‌ ستون‌هايى‌ كوتاه‌ كه‌ بر فراز هر يك‌ تاجى‌ و قوسى‌ قرار دارد از يكديگر جدا مى‌شوند. مسجد قيروان‌ محرابى‌ فروكنده‌ در ديوار دارد كه‌ شكلى‌ شبيه‌ به‌ نعل‌ اسب‌ دارد. در كنار محراب‌ دو ستون‌ با تاج‌‌هايى‌ به‌ سبك‌ بيزانسى‌ قرار دارند. در حاشيه‌ى‌ محراب‌ تزييناتى‌ به ‌رنگ‌ سبز وجود دارد. منبر مسجد چوبين‌ و بسيار نفيس‌ است‌. گنبد مسجد چند ضلعى‌ و قطر آن‌ بالغ‌ بر 5 متر و 80 سانتيمتر مى‌شود. گلدسته‌ى‌ مسجد در سه‌ طبقه‌ى‌ مربع‌ شكل‌ است‌ كه‌ در انتهاى‌ آن‌ گنبدى‌ كوچك‌ قرار دارد.
+
در سال‌ ۲۲۱ هجرى‌ (۸۳۶ میلادى‌) زیادة الله بن‌ الاغلب‌ بناى‌ این‌ مناره‌ را تجدید نمود. گفته‌ شده ‌است‌ که‌ کار بناى‌ جدید این‌ گلدسته‌ در روزگار ابوابراهیم‌ احمد بن‌ محمد بن‌ الاغلب‌ که‌ حاکمیت‌ را در سال‌ ۲۴۲ هجرى‌ (۸۵۶ میلادى‌) در دست‌ گرفت‌ به‌ پایان‌ رسید.
  
شكل خارجی مسجد به گونه‌ای است كه بیننده تصور می‌كند، دژی مستحكم در اطرافش قرار دارد و از آن حفاظت می‌كند.
+
در سال‌ ۱۳۸۲ هجرى‌ (۱۹۶۲ میلادى‌) در دوران‌ ریاست‌ جمهورى‌ حبیب‌ بورقیبه‌ بناى‌ مناره‌ استحکام‌ و تقویت‌ بخشیده‌ شد تا شکوه‌ معمارى‌ قدیمى‌ آن‌ آشکارتر گردد.
  
[[پرونده:مسجد عقبه بن نافع.jpg|center]]
+
این‌ گلدسته‌ چنان‌ که‌ از آغاز بوده‌ داراى‌ پایه‌‌اى‌ مربع‌ شکل‌ و عریض‌ است‌، که‌ در سمت‌ قله‌ این‌ عرض‌ کمتر مى‌شود. قاعده‌ى‌ مناره‌ از سنگ‌‌هاى‌ عظیم‌ هم‌‌اندازه‌ ساخته‌ شده‌ است‌. قسمت‌ بالاى ‌قاعده‌ تا پایان‌ طبقه‌‌ى‌ اول‌ نیز از سنگ‌‌هایى‌ یک‌ دست‌ و منتظم‌ ساخته‌ شده‌ است‌؛ به‌ گونه‌اى‌ که ‌بیننده‌ تصور مى‌کند آن‌ سنگ‌ها خشت‌هایى هم‌اندازه است‌. از سطح‌ قاعده‌ى‌ طبقه ‌دوم‌ نیز بنایى‌ با شکل‌ و شمایل‌ بناى‌ زیرین‌ اما در حجمى‌ کوچک‌تر و کوتاه‌تر آغاز مى‌شود. بربالاى‌ آن‌ نیز بناى‌ سوم‌ قرار دارد و بر بالاى‌ این‌ یک‌ گنبد کلاهک مناره‌ قرار گرفته‌ است‌.  
  
 +
ورودى‌ به ‌مناره‌ درى‌ به‌ شکل‌ نعل‌ است‌. بر فراز در روزنه‌‌هایى‌ قرار دارد که‌ نور از آن‌‌ها به‌ داخل‌ مناره‌ نفوذ مى‌کند. این‌ روزنه‌‌ها در دیوارهاى‌ قاعده‌ى‌ دوم‌ نیز وجود دارد. طول‌ مناره‌ بالغ‌ بر ۲۵ متر است‌. و از طریق‌ یک‌ پلکان‌ مارپیچى‌ مى‌توان‌ به‌ بام‌ آن‌ راه‌ یافت‌. این‌ پلکان‌ ۱۲۸ پله‌ دارد. از ویژگى‌‌هاى‌ تمایزبخش‌ این‌ گلدسته‌ عقب‌‌نشینى‌ طبقات‌ سه‌‌گانه‌‌ى‌ آن‌ نسبت‌ به‌ یکدیگر و پلکانى‌ شدن‌ هر یک‌ نسبت‌ به‌ قاعده‌ دیگرى‌ است‌.
  
==مناره‌ى‌ مسجد قيروان‌==
+
==منابع==
 
 
 
 
===بناى‌ آن‌===
 
 
 
اين‌ مناره‌ كهن‌ترين‌ مناره‌ در جهان‌ [[اسلام‌]] است‌ كه‌ تا به‌ امروز همچنان‌ استوار بر جاى‌ مانده‌ است‌. احتمال‌ مى‌رود كه‌ طبقه‌ى‌ بالايى‌ آن‌ به‌ نيمه‌ى‌ نخست‌ قرن‌ نهم‌ هجرى‌ بازمى‌گردد. اين‌ مناره‌ به‌ همراه‌ مسجد جامعى‌ كه‌ عقبه‌ بن‌ نافع‌ (متوفى‌ به‌ سال‌ 63 هجرى‌) در شهر قيروان‌ ـ پس‌ از فتح‌ اين ‌شهر در سال‌ 57 هجرى‌ ـ بنا نهاد ساخته‌ شده‌ است‌.
 
 
 
اين‌ گلدسته‌ تا سال‌ 105 هجرى‌ (124 ميلادى‌) كه‌ مسجد قيروان‌ در روزگار بشر بن‌ صفوان‌ (حاكم‌ افريقا) ويران‌ گرديد همچنان‌ برقرار بود. وى‌ اين‌ گلدسته‌ را بازسازى‌ نمود و جاى‌ آن‌ را در مكان‌ چاه‌ قديمى‌ مخصوص‌ به‌ «آل‌ فهر» كه‌ فرزندان‌ عقبه‌ بن‌ نافع‌ بودند قرار داد.
 
 
 
'''<I>توسعه‌ و بازسازى‌:</I>'''
 
 
 
در سال‌ 221 هجرى‌ (836 ميلادى‌) زياده‌ الله بن‌ الاغلب‌ بناى‌ اين‌ مناره‌ را تجديد نمود. گفته‌ شده ‌است‌ كه‌ كار بناى‌ جديد اين‌ گلدسته‌ در روزگار ابوابراهيم‌ احمد بن‌ محمد بن‌ الاغلب‌ كه‌ حاكميت‌ را در سال‌ 242 هجرى‌ (856 ميلادى‌) در دست‌ گرفت‌ به‌ پايان‌ رسيد.
 
 
 
در سال‌ 1382 هجرى‌ (1962 ميلادى‌) در دوران‌ رياست‌ جمهورى‌ حبيب‌ بورقيبه‌ بناى‌ مناره‌ استحكام‌ و تقويت‌ بخشيده‌ شد تا شكوه‌ معمارى‌ قديمى‌ آن‌ آشكارتر گردد.
 
 
 
===جزئيات‌ بنا===
 
 
 
اين‌ گلدسته‌ چنان‌ كه‌ از آغاز بوده‌ داراى‌ پايه‌‌اى‌ مربع‌ شكل‌ و عريض‌ است‌، كه‌ در سمت‌ قله‌ اين‌ عرض‌ كمتر مى‌شود. قاعده‌ى‌ مناره‌ از سنگ‌‌هاى‌ عظيم‌ هم‌‌اندازه‌ ساخته‌ شده‌ است‌. قسمت‌ بالاى ‌قاعده‌ تا پايان‌ طبقه‌‌ى‌ اول‌ نيز از سنگ‌‌هايى‌ يك‌ دست‌ و منتظم‌ ساخته‌ شده‌ است‌؛ به‌ گونه‌اى‌ كه ‌بيننده‌ تصور مى‌كند آن‌ سنگ‌ها خشت‌هايى هم‌اندازه است‌. از سطح‌ قاعده‌ى‌ طبقه ‌دوم‌ نيز بنايى‌ با شكل‌ و شمايل‌ بناى‌ زيرين‌ اما در حجمى‌ كوچك‌تر و كوتاه‌تر آغاز مى‌شود. بربالاى‌ آن‌ نيز بناى‌ سوم‌ قرار دارد و بر بالاى‌ اين‌ يك‌ گنبد كلاهك مناره‌ قرار گرفته‌ است‌.
 
  
ورودى‌ به ‌مناره‌ درى‌ به‌ شكل‌ نعل‌ است‌. بر فراز در روزنه‌‌هايى‌ قرار دارد كه‌ نور از آن‌‌ها به‌ داخل‌ مناره‌ نفوذ مى‌كند. اين‌ روزنه‌‌ها در ديوارهاى‌ قاعده‌ى‌ دوم‌ نيز وجود دارد. طول‌ مناره‌ بالغ‌ بر 25 متر است‌. و از طريق‌ يك‌ پلكان‌ مارپيچى‌ مى‌توان‌ به‌ بام‌ آن‌ راه‌ يافت‌. اين‌ پلكان‌ 128 پله‌ دارد. از ويژگى‌‌هاى‌ تمايزبخش‌ اين‌ گلدسته‌ عقب‌‌نشينى‌ طبقات‌ سه‌‌گانه‌‌ى‌ آن‌ نسبت‌ به‌ يكديگر و پلكانى‌ شدن‌ هر يك‌ نسبت‌ به‌ قاعده‌ ديگرى‌ است‌.
+
*طه‌ ولى، المساجد فى‌ الاسلام‌‌، ص‌ 261، [http://www.bayynat.ir/index/?state=pl&id=42 ترجمه شده در سایت بینات].
 
 
==منابع==
 
* طه‌ ولى، المساجد فى‌ الاسلام‌‌، ص‌ 261،[http://www.bayynat.ir/index/?state=pl&id=42 ترجمه شده در سایت بینات]
 
 
*[http://www.ahl-ul-bayt.org/fa.php/page,4662A60003.html?PHPSESSID=fb650aa3893a08b35ac385b72d5f2c42 مسجد عقبه بن نافع؛ نماد اسلام در‌آفريقا، سایت مجمع جهانی مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم السلام]، به نقل از خبرگزاری تقریب.
 
*[http://www.ahl-ul-bayt.org/fa.php/page,4662A60003.html?PHPSESSID=fb650aa3893a08b35ac385b72d5f2c42 مسجد عقبه بن نافع؛ نماد اسلام در‌آفريقا، سایت مجمع جهانی مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم السلام]، به نقل از خبرگزاری تقریب.
  
 
[[رده:مساجد تاریخی]]
 
[[رده:مساجد تاریخی]]
 
[[رده:اماکن تونس]]
 
[[رده:اماکن تونس]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۰۷:۴۷

اين مسجد در كشور تونس‌ در شهر قيروان‌ و در نزديكى‌ بازار واقع‌ شده‌ است‌.

مسجد قیروان.jpg

کشور

تونس

شهر

قیروان

  • طول:"13.8'06°10 شرقی
  • عرض:"53.5'40°35 شمالی
مسجد عقبه بن نافع در نقشه.PNG
مشاهده در نقشه

تاریخچه بناى‌ مسجد

در سال‌ ۵۰ هجرى‌ (۶۷۰ میلادى‌) هنگامى‌ که‌ معاویه‌ بن‌ ابى‌ سفیان‌، عقبه‌ بن‌ نافع‌ را به‌ عنوان‌ والى ‌سرزمین‌ مغرب‌ قرار داد شهر قیروان‌ تأسیس‌ و ساخته‌ شد؛ که‌ مسجد قیروان‌ نیز همزمان‌ با بناى‌ شهر بنا گردید. و با انتساب‌ به‌ این‌ شهر «مسجد قیروان‌» نام‌ گرفت‌.

این مسجد در دوران‌ یزید بن‌ معاویه‌ و پس‌ از ویرانى‌ و متروک‌ ماندن‌ آن‌ در دوران‌ ابى‌ المحاجر، در سال‌ ۶۲ هجرى‌ و بر دست‌ عتبه‌ بن‌ غزوان‌ بازسازى‌ گردید.

در سال‌ ۸۴ هجرى‌ حسان‌ بن‌ نعمان‌ (کارگزار هشام‌ بن‌ عبدالملک‌ بر سرزمین‌ مغرب‌) بیست‌ سال‌ پس‌ از تجدیدبناى‌ آن‌ بر اثر تنگى‌ جا مسجد را تخریب‌ نمود و به‌ جاى‌ آن‌ بنایى‌ مستحکم‌ و وسیع ‌ساخت‌. او دو ستون‌ را از کلیسایى‌ که‌ در آن‌ نزدیکى‌ ـ در محلى‌ که‌ امروزه‌ «فیساریه‌» نام‌ دارد ـ قرار داشت‌ به‌ مسجد آورد.

در سال‌ ۱۰۵ بشر بن‌ صفوان‌ به‌ دستور خلیفه‌ هشام‌ بن‌ عبدالملک‌ به‌ توسعه‌ى‌ مسجد پرداخت‌. او در همان‌ مسجد بوستانى‌ بزرگ‌ بنا کرد. همچنین‌ در صحن‌ مسجد آب‌ انبارى‌ ساخت ـ که‌ به‌ «آب‌ انبار قدیمى‌» معروف‌ است‌ ـ و بر فراز یک‌ چاه‌ در بوستان‌ مسجد، گلدسته‌اى‌ بنا نمود.

در سال‌ ۱۵۷ هجرى‌ (۷۷۳ میلادى‌) و در زمان‌ حکمرانى‌ یزید بن‌ حاتم‌ حاکم‌ افریقا مسجد پس‌ از ویرانى‌ در سال‌ ۱۵۵ بار دیگر بازسازى‌ شد.

در سال‌ ۲۲۱ هجرى‌ (۸۳۶ میلادى‌) بر اثر یک‌ جنگ‌ داخلى‌ که‌ در قیروان رخ‌ داد مسجد ویران ‌گردید که‌ در همان‌ سال‌ زیادة الله سومین‌ حاکم‌ خاندان‌ اغلبیان‌ مسجد را تجدیدبنا نمود.

در سال‌ ۲۴۵ هجرى‌ (۸۸۵ میلادى‌) در دوران‌ فاطمیان‌ خلیفه‌ المعز دستور داد تا برخى‌ اصلاحات ‌در مسجد صورت‌ گیرد.

در سال‌ ۲۴۸ هجرى‌ ابوابراهیم‌ اغلبى‌ در محراب‌ مسجد تزییناتى‌ انجام‌ داد. همچنین‌ منبرى‌ زیبا براى‌ مسجد ساخت‌، و گنبد آن‌ را ترمیم‌ و بهسازى‌ کرد و اطراف‌ محراب‌ را کاشى‌‌کارى‌ نمود.

در سال‌ ۲۶۱ هجرى‌ ابراهیم‌ اغلبى‌ دوم‌ سازه‌هاى‌ مهمى‌ را به‌ مسجد افزود؛ از جمله‌ گنبدى ‌ساخت‌ که‌ به‌ گنبد «باب‌ البهو» معروف‌ است‌. در دوران‌ او مسجد قیروان‌ ده‌ دروازه‌ داشت‌. او همچنین‌ کوشکى‌ را در نزدیکى‌ رواق‌ قبله‌ براى‌ استفاده‌ى‌ زنان‌ بنا کرد.

در سال‌ ۶۳۹ هجرى‌ ابوحفص‌ المستنصر بالله اصلاحات‌ متعددى‌ در مسجد انجام‌ داد. که‌ کتیبه‌هاى‌ موجود بر سر ر مسجد ـ معروف‌ به‌ «الله رجانا» ـ به‌ این‌ اصلاحات‌ اشاره‌ دارند. او همچنین‌ کوشکى‌ نفیس‌ را ساخت‌ که‌ تا به‌ امروز بر جاى‌ مانده‌ و به‌ نام‌ وى‌ مشهور است‌.

در سال‌ ۱۲۴۴ محمد بیک‌ مراد به‌ اصلاح‌ گنبد بالاى‌ مدخل‌ رواق‌ پرداخت‌.

ساختار مسجد

شکل خارجی مسجد به گونه‌ای است که بیننده تصور می‌کند، دژی مستحکم در اطرافش قرار دارد و از آن حفاظت می‌کند. مسجد عرصه‌اى‌ مستطیل‌ شکل‌ اما غیرمنتظم‌ را تشکیل‌ مى‌دهد. دیوارهاى‌ خارجى‌ آن‌ را تکیه‌‌گاه‌هایى‌ با حجم‌ و شکل‌‌هاى‌ متفاوت‌ دربرگرفته‌ است‌. مسجد از بیرون‌ پنج‌ گنبد، و یازده ‌دروازه‌ى‌ ورودى‌ دارد. بر فراز دروازه‌ى‌ شرقى‌ که‌ دروازه‌ى‌ «الله رجانا» نام‌ دارد گنبدى‌ قرار گرفته‌است‌. از همان‌ زاویه‌ سه‌ دروازه‌ى‌ دیگر قابل‌ مشاهده‌ است‌. بر فراز دروازه‌ى‌ معروف‌ به‌ «باب ‌السلطان‌» نیز گنبدى‌ دیگر قرار گرفته‌ است‌.

در جلو دروازه‌هاى‌ سمت‌ شمال‌ تالارى‌ قرار دارد. رواق‌ مسجد از هفده‌ ایوان‌ تشکیل‌ یافته‌ که‌ هر ایوان‌ به‌ وسیله‌اى‌ ستون‌هایى‌ کوتاه‌ که‌ بر فراز هر یک‌ تاجى‌ و قوسى‌ قرار دارد از یکدیگر جدا مى‌شوند. مسجد قیروان‌ محرابى‌ فروکنده‌ در دیوار دارد که‌ شکلى‌ شبیه‌ به‌ نعل‌ اسب‌ دارد. در کنار محراب‌ دو ستون‌ با تاج‌‌هایى‌ به‌ سبک‌ بیزانسى‌ قرار دارند. در حاشیه‌ى‌ محراب‌ تزییناتى‌ به ‌رنگ‌ سبز وجود دارد. منبر مسجد چوبین‌ و بسیار نفیس‌ است‌. گنبد مسجد چند ضلعى‌ و قطر آن‌ بالغ‌ بر ۵ متر و ۸۰ سانتیمتر مى‌شود. مناره و گلدسته‌ى‌ مسجد در سه‌ طبقه‌ى‌ مربع‌ شکل‌ است‌ که‌ در انتهاى‌ آن‌ گنبدى‌ کوچک‌ قرار دارد.

مناره‌ى‌ مسجد قیروان‌:

این‌ مناره‌ کهن‌ترین‌ مناره‌ در جهان‌ اسلام‌ است‌ که‌ تا به‌ امروز همچنان‌ استوار بر جاى‌ مانده‌ است‌. احتمال‌ مى‌رود که‌ طبقه‌ى‌ بالایى‌ آن‌ به‌ نیمه‌ى‌ نخست‌ قرن‌ نهم‌ هجرى‌ بازمى‌گردد. این‌ مناره‌ به‌ همراه‌ مسجد جامعى‌ که‌ عقبه‌ بن‌ نافع‌ (متوفى‌ به‌ سال‌ ۶۳ هجرى‌) در شهر قیروان‌ ـ پس‌ از فتح‌ این ‌شهر در سال‌ ۵۷ هجرى‌ ـ بنا نهاد ساخته‌ شده‌ است‌.

این‌ گلدسته‌ تا سال‌ ۱۰۵ هجرى‌ (۱۲۴ میلادى‌) که‌ مسجد قیروان‌ در روزگار بشر بن‌ صفوان‌ (حاکم‌ افریقا) ویران‌ گردید همچنان‌ برقرار بود. وى‌ این‌ گلدسته‌ را بازسازى‌ نمود و جاى‌ آن‌ را در مکان‌ چاه‌ قدیمى‌ مخصوص‌ به‌ «آل‌ فهر» که‌ فرزندان‌ عقبه‌ بن‌ نافع‌ بودند قرار داد.

در سال‌ ۲۲۱ هجرى‌ (۸۳۶ میلادى‌) زیادة الله بن‌ الاغلب‌ بناى‌ این‌ مناره‌ را تجدید نمود. گفته‌ شده ‌است‌ که‌ کار بناى‌ جدید این‌ گلدسته‌ در روزگار ابوابراهیم‌ احمد بن‌ محمد بن‌ الاغلب‌ که‌ حاکمیت‌ را در سال‌ ۲۴۲ هجرى‌ (۸۵۶ میلادى‌) در دست‌ گرفت‌ به‌ پایان‌ رسید.

در سال‌ ۱۳۸۲ هجرى‌ (۱۹۶۲ میلادى‌) در دوران‌ ریاست‌ جمهورى‌ حبیب‌ بورقیبه‌ بناى‌ مناره‌ استحکام‌ و تقویت‌ بخشیده‌ شد تا شکوه‌ معمارى‌ قدیمى‌ آن‌ آشکارتر گردد.

این‌ گلدسته‌ چنان‌ که‌ از آغاز بوده‌ داراى‌ پایه‌‌اى‌ مربع‌ شکل‌ و عریض‌ است‌، که‌ در سمت‌ قله‌ این‌ عرض‌ کمتر مى‌شود. قاعده‌ى‌ مناره‌ از سنگ‌‌هاى‌ عظیم‌ هم‌‌اندازه‌ ساخته‌ شده‌ است‌. قسمت‌ بالاى ‌قاعده‌ تا پایان‌ طبقه‌‌ى‌ اول‌ نیز از سنگ‌‌هایى‌ یک‌ دست‌ و منتظم‌ ساخته‌ شده‌ است‌؛ به‌ گونه‌اى‌ که ‌بیننده‌ تصور مى‌کند آن‌ سنگ‌ها خشت‌هایى هم‌اندازه است‌. از سطح‌ قاعده‌ى‌ طبقه ‌دوم‌ نیز بنایى‌ با شکل‌ و شمایل‌ بناى‌ زیرین‌ اما در حجمى‌ کوچک‌تر و کوتاه‌تر آغاز مى‌شود. بربالاى‌ آن‌ نیز بناى‌ سوم‌ قرار دارد و بر بالاى‌ این‌ یک‌ گنبد کلاهک مناره‌ قرار گرفته‌ است‌.

ورودى‌ به ‌مناره‌ درى‌ به‌ شکل‌ نعل‌ است‌. بر فراز در روزنه‌‌هایى‌ قرار دارد که‌ نور از آن‌‌ها به‌ داخل‌ مناره‌ نفوذ مى‌کند. این‌ روزنه‌‌ها در دیوارهاى‌ قاعده‌ى‌ دوم‌ نیز وجود دارد. طول‌ مناره‌ بالغ‌ بر ۲۵ متر است‌. و از طریق‌ یک‌ پلکان‌ مارپیچى‌ مى‌توان‌ به‌ بام‌ آن‌ راه‌ یافت‌. این‌ پلکان‌ ۱۲۸ پله‌ دارد. از ویژگى‌‌هاى‌ تمایزبخش‌ این‌ گلدسته‌ عقب‌‌نشینى‌ طبقات‌ سه‌‌گانه‌‌ى‌ آن‌ نسبت‌ به‌ یکدیگر و پلکانى‌ شدن‌ هر یک‌ نسبت‌ به‌ قاعده‌ دیگرى‌ است‌.

منابع