رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مختصر نویسی متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

دوستی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
+
{{خوب}}
 +
[[اسلام|دین اسلام]] ارزش بالایی برای معاشرت بر پایه دوستی قائل است و در روایات، مؤمن به دوستی با افراد صالح که او را در امر [[دین]] یاری برساند تشویق شده است. از نظر اسلام هنگامی که انسان با کسی دوست می‌شود، حقوقی بر ذمّه او قرار می گیرد که باید کوشش کند تا آنها را به جا آورد و در تداوم پیمان دوستی بکوشد.
 +
==اهمیت دوستی==
  
__toc__
+
دوست خوب یکی از نعمت های بزرگ الهی و پناهگاه [[انسان]] و آرامش بخش دل و روان است. وجود دوست حقیقی در این جهان پرتلاطم یکی از نیازهای هر انسانی است. کسی که از نعمت دوست مهربان محروم باشد احساس غربت و تنهایی می‌کند. یکی از بهترین خوشی‌های زندگی، رفت و آمد و گفت‌وگوهای دوستانه است که غم را می‌زداید و به انسان نیرو می‌بخشد.<ref>امینی، ابراهیم؛ تربیت، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش، چاپ اول، ص۲۴۲.</ref> از حضرت [[امام موسی کاظم علیه السلام|موسی بن جعفر]] علیه السلام پرسیدند: بهترین وسیله آسایش در دنیا چیست؟ فرمودند: «منزل وسیع و دوستان زیاد».<ref>مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۷۷.</ref>
  
دوستی در لغت به معناي «خيرخواهي، رفاقت و ياري رساندن مي‌باشد و مقابلش خصومت و دشمني است»<ref>دهخدا، علي‌اكبر؛ لغت‌نامه، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377 ش، چاپ دوم، ج8، ص 11244.</ref> و در اصطلاح نيز به همين معني است.
+
انسانی که در انتخاب دوست توانا باشد در زندگی سعادتمند و پیروز خواهد بود و اگر نتواند با کسی دوست شود نشانه ضعف وی است. [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه السلام می‌فرمایند: «عاجزترین مردم کسی است که از بدست آوردن دوست، ناتوان باشد».<ref>نهج‌البلاغه، مترجم فیض الاسلام، تهران، انتشارات فقیه، ۱۳۷۹ش، حکمت ۱۱، ص۱۰۹۳.</ref> همچنین می‌فرمایند: «فقدان دوستان، یک نوع غربت و تنهایی است».<ref>  مجلسی، محدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۷۷.</ref>
  
زندگي اجتماعي جزء طبيعت و فطرت [[انسان]] بوده و او در اين دنيا، گريزي از معاشرت با ديگران ندارد. يكي از مصاديق معاشرت، دوستي با ديگران است و اگر اين ارتباط و دوستي بر پايه ارزش هاي انساني بنا شود، محصولي جز ترقي و تعالي عايد انسان نخواهد شد. ولي اگر با شخصي دوستي كند كه با اخلاق نيكو و منش پسنديده بيگانه باشد، به يقين اين دوستي جز خسارت و سقوط در قعر مفاسد، ثمره ديگري نخواهد داشت.
+
اگر انسان دوست نیک‌صفت و خوش‌اخلاق داشته باشد از خوبی‌های او پیروی خواهد کرد و اگر رفیق بد نصیبش گردد از بدی‌های او سرمشق خواهد گرفت و چه بسیارند جوانان پاک و بی‌گناهی که به وسیله دوستان فاسد به وادی فساد کشیده شد‌ه‌اند و دنیا و آخرتشان تباه گشته است. [[پیامبر اسلام|پیامبر اعظم]] صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «انسان بر راه و روش دوست و همنشین، خو می‌گیرد».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، مترجم صادق حسن‌زاده، قم،‌ صلوات، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۵.</ref>
  
==اهميت دوستی==
+
==معیار انتخاب دوست==
  
دوست خوب يكي از نعمت هاي بزرگ الهي و پناهگاه انسان و آرامش بخش دل و روان است. وجود دوست حقيقي در اين جهان پرتلاطم يكي از نيازهاي هر انساني است. كسي كه از نعمت دوست مهربان محروم باشد احساس غربت و تنهايي مي‌كند. يكي از بهترين خوشي‌هاي زندگي، رفت و آمد و گفت‌وگوهاي دوستانه است كه غم را مي‌زدايد و به انسان نيرو مي‌بخشد.<ref>اميني، ابراهيم؛ تربيت، موسسه بوستان كتاب، 1381ش، چاپ اول، ص242.</ref> از حضرت موسي بن جعفر علیه السلام پرسيدند: بهترين وسيله آسايش در دنيا چيست؟ فرمودند: «منزل وسيع و دوستان زياد».<ref>مجلسي، محمدتقي؛ بحارالانوار، بيروت، دارالوفاء، 1403ق، ج71، ص177.</ref>
+
انسان برای این که بتواند به زندگی مطلوب برسد باید در این مسیر دوستانی انتخاب کند که معاشرت با آنها انسان را متوجه خداوند متعال نموده و او را به حق و حقیقت نزدیک سازند. «[[امام صادق]] علیه السلام می فرماید: [[حواریون|حواریون]] [[حضرت مسیح]] علیه السلام به ایشان عرض کردند: یا روح الله با چه کسانی همنشینی و دوستی کنیم؟ حضرت در جواب فرمودند: با شخصی همنشینی کنید که سه ویژگی داشته باشد:
  
انساني كه در انتخاب دوست توانا باشد در زندگي سعادتمند و پيروز خواهد بود و اگر نتواند با كسي دوست شود نشانه ضعف وي است. حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «عاجزترين مردم كسي است كه از بدست آوردن دوست، ناتوان باشد».<ref>نهج‌البلاغه، مترجم فيض الاسلام، تهران، انتشارات فقيه، 1379ش، حكمت 11، ص1093.</ref> همچنين مي‌فرمايند: «فقدان دوستان، يك نوع غربت و تنهايي است».<ref> مجلسي، محدتقي؛ بحارالانوار، بيروت، دارالوفاء، 1403ق، ج71، ص177.</ref>
+
*دیدن او تو را به یاد [[الله|خدا]] بیاندازد.
 +
*سخن او علم تو را بیشتر کند.
 +
*عمل او تو را به [[آخرت]] ترغیب کند».<ref>مجلسی، محمدتقی؛ بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۶۷، ص۳۲۲.</ref>
  
اگر انسان دوست نيك‌صفت و خوش‌اخلاق داشته باشد از خوبي‌هاي او پيروي خواهد كرد و اگر رفيق بد نصيبش گردد از بدي‌هاي او سرمشق خواهد گرفت و چه بسيارند جوانان پاك و بي‌گناهي كه به وسيله دوستان فاسد به وادي فساد كشيده شد‌ه‌اند و دنيا و آخرتشان تباه گشته است. پيامبر اعظم صلی الله علیه و آله مي‌فرمايند: «انسان بر راه و روش دوست و همنشين، خو مي‌گيرد».<ref>كليني، محمد بن يعقوب؛ كافي، مترجم صادق حسن‌زاده، قم،‌ صلوات، 1383ش، چاپ اول، ج2، ص375.</ref>
+
==نحوه انتخاب دوست==
  
==معيار انتخاب دوست==
+
تا دوستی را نیازموده‌ایم نباید کاملاً به او اعتماد کنیم؛ دیدن روی خوش از یک نفر کافی نیست که او را به دوستی برگزینیم؛ زیرا نفوس آدمی همچون غارهاست و به مجرد برخورد گذرا با یک نفر نمی‌توان هویت و شخصیت درونی او را کشف کرد، بلکه باید وارد آن شد و در اعماق آن پیش رفت و در این هنگام است که آدمی با مناظر زیبا و دلکش روبرو می‌شود و یا با مارها و عقرب‌ها روبرو می­ گردد و نفوس آدمی نیز چنین است و جز با آزمایش و امتحان شناخته نمی‌شود. [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه السلام می‌فرمایند: «پیش از آزمودن دوست به او اعتماد مکن».<ref>ری‌شهری، محمد؛ ترجمه میزان الحکمه، مترجم حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۷ش، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش، ج۶، ص۳۰۲۶.</ref>
  
انسان براي اين كه بتواند به زندگي مطلوب برسد بايد در اين مسير دوستاني انتخاب كند كه معاشرت با آنها انسان را متوجه خداوند متعال نموده و او را به حق و حقيقت نزديك سازند. «[[امام صادق]] علیه السلام از [[حضرت مسيح]] علیه السلام نقل مي‌كنند: حواريون حضرت عيسي علیه السلام به ايشان عرض كردند: يا روح الله با چه كساني همنشيني و دوستي كنيم؟ حضرت در جواب فرمودند: با شخصي همنشيني كنيد كه سه ويژگي داشته باشد:
+
در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می‌شود:
# ديدن او تو را به ياد خدا بياندازد.
 
# سخن او علم تو را بيشتر كند.
 
# عمل او تو را به آخرت ترغيب كند».<ref>مجلسي، محمدتقي؛ بيروت، دارالوفاء، 1404ق، ج67، ص322.</ref>
 
  
==نحوه انتخاب دوست<ref>كاشفي، محمدرضا؛ برگزيده از كتاب آيین مهرورزي، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، 1376ش، چاپ دوم، ص136 به بعد.</ref>==
+
الف. آزمودن به هنگام نیاز: برای شناخت هر انسانی، او را به هنگام نیازمندی امتحان کن و ببین که آیا به نیاز تو توجهی می‌کند یا نه؟ آیا هنگامی که در مشکلی گرفتار هستی به تو اعتنا و اهتمام می‌ورزد؟ [[لقمان|لقمان حکیم]] می‌گوید: «برادرت را نمی توانی بشناسی مگر در وقت نیازت به او».<ref>ری‌شهری، محمد؛ ترجمه میزان‌الحکمه، مترجم حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۷ش، چاپ چهارم، ۱۳۸۳، ج۶، ص۳۰۲۶.</ref>
  
تا دوستي را نيازموده‌ايم نبايد كاملاً به او اعتماد كنيم؛ ديدن روي خوش از يك نفر كافي نيست كه او را به دوستي برگزينيم؛ زيرا نفوس آدمي همچون غارهاست و به مجرد برخورد گذرا با يك نفر نمي‌توان هویت و شخصيت دروني او را كشف كرد، بلكه بايد وارد آن شد و در اعماق آن پيش رفت و در اين هنگام است كه آدمي با مناظر زيبا و دلكش روبرو مي‌شود و يا با مارها و عقرب‌ها روبرو می­گردد و نفوس آدمي نيز چنين است و جز با آزمايش و امتحان شناخته نمي‌شود. حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «پيش از آزمودن دوست به او اعتماد مكن».<ref>ري‌شهري، محمد؛ ترجمه ميزان الحكمه، مترجم حميدرضا شيخي، قم، دارالحديث، 1377ش، چاپ چهارم، 1383ش، ج6، ص3026.</ref>
+
ب. آزمودن علاقه دوست: علاقه دوست را به چند امر می‌توان با معیارهای زیر مورد آزمایش قرار داد: - آیا او دوست دارد که به سخن تو گوش دهد؟
 +
- آیا کارهای خوب تو را میان مردم مطرح می‌کند؟
 +
- آیا از هم‌نشینی با تو احساس راحتی و رضایت دارد؟
 +
- آیا سعی دارد که موجبات خشنودی و شادی تو را فراهم آورد؟
  
در اينجا به برخي از این ویژگی ها اشاره مي‌شود:
+
ج. آزمودن در سختی‌ها: دوست خوب کسی است که در سختی‌ها و گرفتاری‌ها یاری‌ات رساند، هنگامی که دیگران رهایت می‌کنند او در کنارت باشد و آنگاه که دیگران تو را تکذیب می‌کنند، او تو را تصدیق کند. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «دوستت را در هنگام گرفتاری و سختی بیازمای».<ref>همان، ص ۳۰۲۶.</ref>
  
1ـ آزمايش روحي: محبت مانند تلگراف است، هرگاه در خويش نسبت به كسي احساس محبت و دوستي كردي، بدان كه او نيز نسبت به تو مثل آن حالت را در قلبش احساس مي‌كند. البته اين كار نيازمند آن است كه روان و عواطف و وجدان خويش را به خوبي بشناسيم تا اشاره‌هاي غريزي را از انگيزه‌هاي راستين عاطفي بازشناسيم. در حديث آمده است: «محبت قلبي برادرت را نسبت به خود، از محبت قلبي خود نسبت به او بشناس».<ref>مجلسي، محمدتقي؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، 1404ق،‌ ج46، ص291.</ref>
+
د. آزمودن در هنگام خشم: گاهی انسان در حالت عادی با تو خوش‌رویی و خوش‌رفتاری می‌کند و سخنان محبت‌آمیز بر زبان می‌راند، اما چون او را به خشم‌آوری حقیقت را که مدت‌ها بر تو پنهان داشته آشکار می‌سازد و بر زبان می‌آورد. [[امام صادق]] علیه السلام می‌فرمایند: «اگر برادرت سه بار بر تو خشمگین شد و سخن ناخوشایندی درباره‌ات نگفت او را برای خود حفظ کن».<ref>همان، ص ۳۰۲۶.</ref>
  
آزمودن به هنگام نياز: براي شناخت هر انساني، او را به هنگام نيازمندي امتحان كن و ببين كه آيا به نياز تو توجهي مي‌كند يا نه؟ آيا هنگامي كه در مشكلي گرفتار هستي به تو اعتنا و اهتمام مي‌ورزد؟ لقمان حكيم مي‌گويد: «برادرت را نمی توانی بشناسی مگر در وقت نيازت به او».<ref>ري‌شهري، محمد؛ ترجمه ميزان‌الحكمه، مترجم حميدرضا شيخي، قم، دارالحديث، 1377ش، چاپ چهارم، 1383، ج6، ص3026.</ref>
+
هـ. آزمودن در سفر: آدمی در سفر لباس تکلف و ریا را از تن خود می‌کند و آن طوری رفتار می‌کند که می‌اندیشد. اینجاست که می‌توانی او را به سادگی بیازمایی.
  
آزمودن علاقه دوست: علاقه دوست را به چند امر مي‌توان با معيارهاي زير مورد آزمايش قرار داد:
+
و. آزمودن به هنگام زوال قدرت: اگر دوستی به خاطر میز و مقام نباشد، به هنگام نبود آن نیز دوستی پابرجاست و در غیر این صورت دوستی حقیقی نیست بلکه آن شخص، میز و مقام تو را دوست می‌داشته است نه شخص تو را. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «هنگام زوال قدرت، دوست از دشمن شناخته می‌شود».<ref>همان، ص۳۰۲۶.</ref> <ref>کاشفی، محمدرضا؛ برگزیده از کتاب آیین مهرورزی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، چاپ دوم، ص۱۳۶ به بعد.</ref>
  
- آيا او دوست دارد كه به سخن تو گوش دهد؟
+
==حقوق دوستان==
- آيا كارهاي خوب تو را ميان مردم مطرح مي‌كند؟
 
- آيا از هم‌نشيني با تو احساس راحتي و رضايت دارد؟
 
- آيا سعي دارد كه موجبات خشنودي و شادي تو را فراهم آورد؟
 
  
4ـ آزمودن در سختي‌ها: دوست خوب كسي است كه در سختي‌ها و گرفتاري‌ها ياري‌ات رساند، هنگامي كه ديگران رهايت مي‌كنند او در كنارت باشد و آنگاه كه ديگران تو را تكذيب مي‌كنند، او تو را تصديق كند. حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «دوستت را در هنگام گرفتاري و سختي بيازماي».<ref>همان، ص 3026.</ref>
+
هنگامی که انسان با کسی دوست می‌شود حقوقی بر انسان ثابت می ­شود و هر دو طرف باید کوشش کنند تا آنها را به جا آورند. برخی از حقوق دوستان را در اینجا یادآور می‌شویم:
  
5ـ آزمودن در هنگام خشم: گاهي انسان در حالت عادي با تو خوش‌رويي و خوش‌رفتاري مي‌كند و سخنان محبت‌آميز بر زبان مي‌راند، اما چون او را به خشم‌آوري حقيقت را كه مدت‌ها بر تو پنهان داشته آشكار مي‌سازد و بر زبان مي‌آورد. [[امام صادق]] علیه السلام مي‌فرمايند: «اگر برادرت سه بار بر تو خشمگين شد و سخن ناخوشايندي درباره‌ات نگفت او را براي خود حفظ كن».<ref>همان، ص 3026.</ref>
+
الف. حق در مال: همان گونه که انسان برای برطرف شدن نیازهای خود می‌کوشد، باید برای تأمین کردن نیازهای دوستش نیز بکوشد و حتی اگر می‌تواند او را بر خودش مقدم بدارد و نیازهای او را بر احتیاجات خویش ترجیح دهد. چنان که [[قرآن کریم]] می‌فرماید: «...و آنها را بر خود مقدم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند».<ref>[[سوره حشر]]، آیه ۹.</ref>
  
6ـ آزمودن در سفر: آدمي در سفر لباس تكلف و ريا را از تن خود مي‌كند و آن طوري رفتار مي‌كند كه مي‌انديشد. اينجاست كه مي‌تواني او را به سادگي بيازمايي.
+
ب. یاری کردن با جانش: انسان باید قبل از این که دوستش از او خواهش کند و برای برطرف شدن نیازش یاری طلبد او را با جان و تن یاری نماید و با گشاده‌رویی به درخواستش پاسخ دهد.
  
7ـ آزمودن به هنگام زوال قدرت: اگر دوستي به خاطر ميز و مقام نباشد، به هنگام نبود آن نيز دوستي پابرجاست و در غير اين صورت دوستي حقيقي نيست بلكه آن شخص، ميز و مقام تو را دوست مي‌داشته است نه شخص تو را. حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «هنگام زوال قدرت، دوست از دشمن شناخته مي‌شود».<ref>همان، ص3026.</ref>
+
ج. حق در زبان: اول این که عیب هایش را بپوشاند و اسراری که به دوستش مرتبط است افشا نسازد، حتی اگر قطع رابطه کنند و با [[طعنه]] زدن و مسخره کردن به دوستش یا خانواده او، او را آزرده نکند. دوم این که دوستی و محبت را برای دوستش اظهار کند و حال او را جویا شود؛ هنگامی که خطائی مرتکب شد وی را نصیحت کند. [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «مؤمن آینه مومن است».<ref>مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۷۱، ص۲۶۷.</ref> یعنی انسان از ناحیه دوستش و به وسیله او می‌تواند آن عیوبی را که بدون او توانایی دیدنش را ندارد، ببیند.
  
==حقوق دوستان==
+
د. بخشیدن اشتباهات: اگر اشتباهی از دوستش سر زد باید چشم بپوشد و او را مؤاخذه نکند و اگر عذر خواست، عذرش را بپذیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «کسی که برادر مؤمنش از او معذرت بخواهد و عذرش را نپذیرد گناهش به اندازه باجگیران است».<ref>همان، ج۹۴، ص۶۱.</ref>
  
هنگامي كه انسان با كسي دوست مي‌شود حقوقي بر انسان ثابت می­شود هر دو طرف بايد كوشش كنند تا آنها را به جا آورند. برخي از حقوق دوستان را در اينجا يادآور مي‌شويم:
+
هـ. دعاکردن: یک دوست چه در مدت حیات و چه بعد از آن باید به یاد دوستش باشد و او را [[دعا]] کند؛ چرا که دعا برای او، دعا در حق خودش به حساب می‌آید. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هنگامی که مردی برادر مؤمنش را در پشت سر دعا می‌کند فرشته‌ای همان دعا را در حق او می‌کند».<ref>همان.</ref>
  
1ـ حق در مال: همان گونه كه انسان براي برطرف شدن نيازهاي خود مي‌كوشد باید براي تأمين كردن نيازهاي دوستش نيز بكوشد و حتي اگر مي‌تواند او را بر خودش مقدم بدارد و نيازهاي او را بر احتياجات خويش ترجيح دهد. چنان كه قرآن كريم مي‌فرمايد: «...و آنها را بر خود مقدم مي‌دارند هر چند خودشان بسيار نيازمند باشند».<ref>[[سوره حشر]]، آيه 9.</ref>
+
و. وفا و اخلاص: وفا عبارت است از پایداری در دوستی تا رسیدن [[مرگ]] و بعد از آن هر آنچه نتیجه اخروی داشته باشد، از خود دریغ نکند. یکی از شاخه‌های وفا در دوستی، مراعات کردن جمیع نزدیکان و دوستان دوست و با دشمنان او دوستی نکردن می‌باشد.
  
2ـ ياري كردن با جانش: انسان بايد قبل از اين كه دوستش از او خواهش كند و براي برطرف شدن نيازش ياري طلبد او را با جان و تن ياري نمايد و با گشاده‌رويي به درخواستش پاسخ دهد.
+
ز. به سختی نینداختن دیگری: هر انسانی به خاطر راحتی خویش نباید رفیقش را به سختی بیاندازد. ملاک دوستی با دیگران باید رضای خداوند باشد، نه این که هدف از دوستی این باشد که دیگری کارهایت را انجام دهد و به سختی و زحمت بیافتد. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «سنگین‌ترین دوستان من بر من کسی است که برای من تکلّف کند و من از چنین دوستانی پرهیز دارم».<ref>نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل؛‌ مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۸ق، چاپ اول، ج۹، ص۱۵۵.</ref>
  
3ـ حق در زبان: اول اين كه عيب هايش را بپوشاند و اسراري كه به دوستش مرتبط است افشا نسازد، حتي اگر قطع رابطه كنند و با طعنه زدن و مسخره كردن به دوستش يا خانواده او، او را آزرده نكند.
+
==راههای تقویت دوستی==
  
دوم اين كه دوستي و محبت را براي دوستش اظهار كند و حال او را جويا شود؛ هنگامي كه خطائي مرتكب شد وي را نصيحت كند. پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله مي‌فرمايند: «مؤمن آينة مومن است».<ref>مجلسي، محمدتقي؛ بحارالانوار، بيروت، دارالوفاء، 1404ق، ج71، ص267.</ref> يعني انسان از ناحيه دوستش و به وسيله او مي‌تواند آن عيوبي را كه بدون او توانايي ديدنش را ندارد، ببيند.
+
لازمه یک زندگی اجتماعی ایده‌آل آن است که انسانها با یکدیگر روابطی دوستانه و صمیمانه داشته باشند و هر یک از طرفین در جهت حفظ و استحکام این روابط کوشش کنند. در اینجا به برخی از راهها اشاره می‌کنیم:
  
4ـ بخشيدن اشتباهات: اگر اشتباهي از دوستش سر زد بايد چشم بپوشد و او را مؤاخذه نكند و اگر عذر خواست، عذرش را بپذيرد. پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله مي‌فرمايند: «كسي كه برادر مؤمنش از او معذرت بخواهد و عذرش را نپذيرد گناهش به اندازه باجگيران است».<ref>همان، ج94، ص61.</ref>
+
الف‌. صمیمیت: «از جمله اموری که باید در مقام حفظ رفاقت رعایت گردد، صمیمیت در دوستی است. از جمله لوازم صمیمیت آن است که وقتی با کسی رفیق می‌شویم نباید دشمنانش را به دوستی انتخاب کنیم، چون وقتی او مشاهده می‌کند که شما با دشمنش روابط دوستانه برقرار کردید دیگر آن صمیمت قلبی را با شما نخواهد داشت».<ref>مصباح یزدی، محمدتقی؛ مشکاة، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۴ش، چاپ اول، ج۲، ص۱۹۰.</ref>
  
5ـ دعاكردن: يك دوست چه در مدت حيات و چه بعد از آن بايد به ياد دوستش باشد و او را دعا كند؛ چرا كه دعا براي او، دعا در حق خودش به حساب مي‌آيد. پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هنگامي كه مردي برادر مؤمنش را در پشت سر دعا مي‌كند فرشته‌اي همان دعا را در حق او مي‌كند».<ref>همان.</ref>
+
ب‌. خیرخواهی و دل‌سوزی: شایسته است وقتی با کسی عهد رفاقت بستیم کاملاً خیرخواهش باشیم. مثلاً او را در مشکلات یاری کنیم، لغزش هایش را به او گوشزد کنیم تا او به صورت صحیح آن را برطرف نماید و همین طور اگر کار خوبی انجام داد او را از ته دل تحسین کنیم. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «نصیحت و دلسوزی خالصانه خود را به برادر و دوست خود پیش‌کش کن؛ چه در کار خیر و چه در کار شر و خالصانه برای او دلسوزی و خیرخواهی و در تمام حالات یار و یاور او باش».<ref>حرانی، حسن بن شعبه؛ تحف‌العقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۰۴ق، ص۷۹.</ref>
  
6ـ وفا و اخلاص: وفا عبارت است از پايداري در دوستي تا رسيدن [[مرگ]] و بعد از آن هر آنچه نتيجه اخروي داشته باشد، از خود دريغ نكند. يكی از شاخه‌هاي وفا در دوستي، مراعات كردن جميع نزديكان و دوستان دوست و با دشمنان او دوستي نكردن مي‌باشد.
+
ج‌. استمرار در رفاقت: بی‌تردید انسان در شرایط گوناگون زندگی مشکلات گوناگونی دارد و برای برطرف کردن آن نیازمند کمک است. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «رفاقت خود را در همه‌جا و همه حال حفظ کنید و در هر حالی دوست و رفیق خود را کمک کنید و هر جا که هست، همچون سایه همراه او باشید».<ref>همان، ص۷۹.</ref>
  
7ـ به سختي نينداختن ديگري: هر انساني به خاطر راحتي خويش نبايد رفيقش را به سختي بياندازد. ملاك دوستي با ديگران بايد رضاي خداوند باشد، نه اين كه هدف از دوستي اين باشد كه ديگري كارهايت را انجام دهد و به سختي و زحمت بيافتد.
+
د. دوری از انتقام: وقتی دوستی با شما بدرفتاری می‌کند و آداب دوستی را زیر پا می‌گذارد، راهی برخلاف دوستی در پیش گرفته است. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «اگر اشتباهی از دوست شما سر زد و نسبت به شما کوتاهی کرد یا حتی کار زشت مرتکب شد، فوراً درصد انتقام برنیایید و مقابله به مثل نکنید حتی اگر رفیق شما خاک بر سر و صورت شما ریخت باز هم درصدد انتقام از او برنیایید».<ref>همان، ص۷۹.</ref>
  
امام صادق علیه السلام مي‌فرمايند: «سنگين‌ترين دوستان من بر من كسي است كه براي من تكلّف كند و من از چنين دوستاني پرهيز دارم».<ref>نوري، حسین؛ مستدرك الوسائل؛‌ مؤسسه آل البيت، قم، 1408ق، چاپ اول، ج9، ص155.</ref>
+
==عدم دوستی با چند گروه==
 
 
==راههاي تقویت دوستی==
 
  
لازمه يك زندگي اجتماعي ايده‌آل آن است كه انسانها با يكديگر روابطي دوستانه و صميمانه داشته باشند و هر يك از طرفين در جهت حفظ و استحكام اين روابط كوشش كنند. در اينجا به برخي از راهها اشاره مي‌كنيم:
+
[[اسلام]] از دوستی با افراد [[دروغ|دروغگو]]، [[فسق|فاسق]]، [[بخل|بخیل]]، نادان، چاپلوس و خائن منع نموده است. افراد نااهل نباید رفیق و هم‌نشین شد؛ چرا که این گونه افراد انسان را از مسیر کمال خارج می‌کنند. در اینجا به برخی از این افراد اشاره می‌شود:
  
الف‌ـ صميميت: «از جمله اموري كه بايد در مقام حفظ رفاقت رعايت گردد، صميميت در دوستي است. از جمله لوازم صميميت آن است كه وقتي با كسي رفيق مي‌شويم نبايد دشمنانش را به دوستي انتخاب كنيم، چون وقتي او مشاهده مي‌كند كه شما با دشمنش روابط دوستانه برقرار كرديد ديگر آن صميمت قلبي را با شما نخواهد داشت».<ref>مصباح يزدي، محمدتقي؛ مشكاة، مركز انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1384ش، چاپ اول، ج2، ص190.</ref>
+
الف‌. افراد دروغگو: کسی که باطل را حق جلوه می‌دهد و حق را باطل می‌نمایاند به هیچ اصولی پای‌بند نیست و انسان نمی‌تواند به او تکیه‌ کند. [[امام سجاد]] علیه السلام درباره مصاحبت و رفاقت نکردن با دروغگو به فرزندش [[امام باقر علیه السلام|امام محمدباقر]] علیه السلام می‌فرمایند: «با دروغگو رفاقت نکن زیرا دروغگو مانند سراب است تو را فریب می‌دهد، دور را نزدیک و نزدیک را دور معرفی می‌کند».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، مترجم صادق حسن زاده، قم،‌ صلوات، ۱۳۸۸ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۶.</ref>
  
ب‌ـ خيرخواهي و دل‌سوزي: شايسته است وقتي با كسي عهد رفاقت بستيم كاملاً خيرخواهش باشيم. مثلاً او را در مشكلات ياري كنيم، لغزش هايش را به او گوشزد كنيم تا او به صورت صحيح آن را برطرف نمايد و همين طور اگر كار خوبي انجام داد او را از ته دل تحسين كنيم. حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «نصيحت و دلسوزي خالصانه خود را به برادر و دوست خود پيش‌كش كن؛ چه در كار خير و چه در كار شر و خالصانه براي او دلسوزي و خيرخواهي و در تمام حالات يار و ياور او باش».<ref>حراني، حسن بن شعبه؛ تحف‌العقول، انتشارات جامعه مدرسين قم، 1404ق، ص79.</ref>
+
ب‌. فاسق و بدکردار: فرد فاسق، پیمان‌شکن است و قولی که می‌دهد اعتبار ندارد. «فاسق، گفتار و کردارش ناسازگار است و اصل حرف زدن و عمل نکردن از خصوصیات فرد فاسق است».<ref>ایزوتسو، توشیهیکو؛ مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، مترجم دکتر فریدون بدره‌ای، انتشارات قلم، ۱۳۶۰ش، ص۱۹۸.</ref> امام سجاد علیه السلام به فرزندش درباره فاسق می‌فرمایند: «فرد فاسق و بد کردار، تو را با اندک چیزی حتی یک لقمه خواهد فروخت. اگر انسان با فرد فاسق دوست باشد در شرایط سخت و ناگهانی، انسان را تنها خواهد گذاشت و بهتر آن است که از ابتدا با این‌گونه افراد طرح دوستی نکنیم».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، مترجم صادق حسن زاده، قم، صلوات، ۱۳۸۸ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۶.</ref>
  
ج‌ـ استمرار در رفاقت: بي‌ترديد انسان در شرايط گوناگون زندگي مشكلات گوناگوني دارد و براي برطرف كردن آن نيازمند كمك است. حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «رفاقت خود را در همه‌جا و همه حال حفظ كنيد و در هر حالي دوست و رفيق خود را كمك كنيد و هر جا كه هست، همچون سايه همراه او باشيد».<ref>همان، ص79.</ref>
+
ج‌. بخیل: فرد بخیل تنها به خودش فکر می‌کند و اگر با فردی دوست شود به این خاطر است که به خواسته‌هایش برسد نه این که خدمتی کرده باشد. امام سجاد علیه السلام درباره دوستی نکردن با بخیل می‌فرمایند: «از دوستی با بخیل بپرهیز. زیرا وقتی که به کمک او نیازمند باشی کمک نمی‌کند و تو را خوار می‌کند».<ref>همان، ص۳۷۶.</ref>
  
دـ دوري از انتقام: وقتي دوستي با شما بدرفتاري مي‌كند و آداب دوستي را زير پا مي‌گذارد، راهی برخلاف دوستی در پیش گرفته است اميرالمؤمنين علیه السلام می فرمایند: «اگر اشتباهي از دوست شما سر زد و نسبت به شما كوتاهي كرد يا حتي كار زشت مرتكب شد، فوراً درصد انتقام برنياييد و مقابله به مثل نكنيد حتي اگر رفيق شما خاك بر سر و صورت شما ريخت باز هم درصدد انتقام از او برنياييد».<ref>همان، ص79.</ref>
+
د. نادان: دوست نادان به سبب [[جهل]]، وقتی می‌خواهد سودی برساند چون راه را نمی‌شناسد جز ضرر چیزی عاید انسان نمی‌ کند و رفته رفته طرفش را به طرف نادانیش که تاریکی محض است می‌کشاند. «امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: از دوستی با نادان بپرهیز. زیرا هر چه به دوستی با او خوشحال‌تر باشی خطر زیان رساندن او به سبب حماقتش به تو نزدیکتر می‌باشد».<ref>عاملی، حر؛ آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم‌السلام، مترجم محمدعلی فارابی، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۰ش، چاپ پنجم، ص۳۴.</ref>
  
==عدم دوستی با چند گروه==
+
هـ. چاپلوس: چاپلوس کسی است که به انگیزه ترس یا طمع، برخلاف عقیده باطنی خود، لب به تمجید این و آن می‌گشاید و می‌کوشد عمل نادرست خود را درست و حقیقی جلوه دهد و اصرار می‌ورزد تا دیگران را در این روش هم‌رنگ و هم عقیده سازد. [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه السلام می‌فرمایند: «با چاپلوس رفاقت نکن که او با چرب‌زبانی تو را اغفال می‌کند، کار ناروای خود را در نظرت زیبا می‌نماید و دوست دارد که تو نیز مانند او باشی».<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ شرح غررالحکم و دررالکلم، شرح جمال الدین محمد خوانساری، دانشگاه تهران، ص۸۱۱.</ref>
  
با افراد نااهل نبايد رفيق و هم‌نشين شد؛ چرا كه اين گونه افراد انسان را از مسير كمال خارج مي‌كنند. در اينجا به برخي از این افراد اشاره مي‌شود:
+
و. خائن، سخن‌چین و ستمگر: چنین افرادی انسان را به تباهی می‌کشانند و جز ضرر و زیان چیزی نمی‌رسانند. [[امام صادق]] علیه السلام می‌فرمایند: «با خائن و سخن‌چین و ستمگر طرح دوستی و رفاقت مکن و از آنها کناره‌گیری کن. زیرا کسی که به خاطر تو به دیگری خیانت کند، روزی به تو نیز خیانت خواهد کرد و کسی که به خاطر تو به دیگران ظلم کند، به تو نیز ظلم خواهد کرد و کسی که از دیگران نزد تو سخن‌چینی کند، علیه تو نیز نزد دیگران سخن‌چینی خواهد کرد».<ref>حرانی، حسن بن شعبه؛ تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۰۴ق، ص۳۶۶.</ref>
  
الف‌ـ افراد دروغگو: كسي كه باطل را حق جلوه مي‌دهد و حق را باطل مي‌نماياند به هيچ اصولي پاي‌بند نيست و انسان نمي‌تواند به او تكيه‌ کند. [[امام سجاد]] علیه السلام درباره مصاحبت و رفاقت نكردن با دروغگو به فرزندش امام محمدباقر علیه السلام مي‌فرمايند: «با دروغگو رفاقت نكن زيرا دروغگو مانند سراب است تو را فريب مي‌دهد، دور را نزديك و نزديك را دور معرفي مي‌كند».<ref>كليني، محمد بن يعقوب؛ كافي، مترجم صادق حسن زاده، قم،‌ صلوات، 1388ش، چاپ اول، ج2، ص376.</ref>
+
==معیار سنجش دوستی==
  
ب‌ـ فاسق و بدكردار: فرد فاسق، پيمان‌شكن است و قولي كه مي‌دهد اعتبار ندارد. «فاسق، گفتار و كردارش ناسازگار است و اصل حرف زدن و عمل نكردن از خصوصيات فرد فاسق است».<ref>ايزوتسو، توشيهيكو؛ مفاهيم اخلاقي ـ ديني در قرآن، مترجم دكتر فريدون بدره‌اي، انتشارات قلم، 1360ش، ص198.</ref>
+
محبت مانند تلگراف است، هرگاه در خویش نسبت به کسی احساس محبت و دوستی کردی، بدان که او نیز نسبت به تو مثل آن حالت را در قلبش احساس می‌کند. البته این کار نیازمند آن است که روان و عواطف و وجدان خویش را به خوبی بشناسیم تا اشاره‌های غریزی را از انگیزه‌های راستین عاطفی بازشناسیم. در [[حدیث]] آمده است: «محبت قلبی برادرت را نسبت به خود، از محبت قلبی خود نسبت به او بشناس».<ref>مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۴ق،‌ ج۴۶، ص۲۹۱.</ref>
  
امام سجاد علیه السلام به فرزندش درباره فاسق مي‌فرمايند: «فردفاسق و بد كردار، تو را با اندك چيزي حتي يك لقمه خواهد فروخت. اگر انسان با فرد فاسق دوست باشد در شرايط سخت و ناگهاني، انسان را تنها خواهد گذاشت و بهتر آن است كه از ابتدا با اين‌گونه افراد طرح دوستي نكنيم».<ref>کليني، محمد بن يعقوب؛ كافي، مترجم صادق حسن زاده، قم، صلوات، 1388ش، چاپ اول، ج2، ص376.</ref>
+
حسن بن جهم گوید: به [[امام رضا|حضرت ابى الحسن]] علیه السلام عرض کردم: مرا از دعا فراموش مکن، فرمود تو میدانى که من فراموشت کنم؟ .... عرض کردم: نه، شما مرا فراموش نمیکنى، فرمود: این را از کجا دانستى؟ عرض کردم: من از [[شیعه|شیعیان]] شما هستم و شما هم که براى شیعیان دعا میکنى (پس مرا هم در ضمن دعا می کنید) ... فرمود: هرگاه خواستى بدانى نزد من چگونه هستى، بنگر که من نزد تو چگونه هستم.<ref>اصول کافى، جلد ۴ صفحه: ۴۷۰ روایة: ۴.</ref>
  
ج‌ـ بخيل: فرد بخيل تنها به خودش فكر مي‌كند و اگر با فردي دوست شود به اين خاطر است كه به خواسته‌هايش برسد نه اين كه خدمتي كرده باشد. امام سجاد علیه السلام درباره دوستي نكردن با بخيل مي‌فرمايند: «از دوستي با بخيل بپرهيز. زيرا وقتي كه به كمك او نيازمند باشي كمك نمي‌كند و تو را خوار مي‌كند».<ref>همان، ص376.</ref>
+
مسعدة بن یسع گوید: به [[امام صادق علیه السلام|حضرت صادق]] علیه السلام عرض کردم: به خدا سوگند من شما را دوست دارم. حضرت سر را پائین انداخت و سپس بلند کرد و فرمود: اى ابا بشیر راست گفتى، از دلت بپرس از آن مقدار دوستى که به من دارى، و دل من از آن مقدار محبتى که از من در دل تو هست مرا آگاه ساخت.<ref>اصول کافى، جلد ۴، صفحه: ۴۷۰ روایة: ۳.</ref>  
  
دـ نادان: دوست نادان به سبب جهلش، وقتي مي‌خواهد سودي برساند چون راه را نمي‌شناسد جز ضرر چيزي عايد انسان نمي‌ کند و رفته رفته طرفش را به طرف نادانيش كه تاريكي محض است مي‌كشاند. «امام صادق علیه السلام مي‌فرمايند: از دوستي با نادان بپرهيز. زيرا هر چه به دوستي با او خوشحال‌تر باشي خطر زيان رساندن او به سبب حماقتش به تو نزديكتر مي‌باشد».<ref>عاملي، حر؛ آداب معاشرت از ديدگاه معصومان عليهم‌السلام، مترجم محمدعلي فارابي، آستان قدس رضوی، 1380ش، چاپ پنجم، ص34.</ref>
+
صالح بن حکم گوید: شنیدم که مردى از حضرت صادق علیه السلام مى پرسید و مى گفت: مردى می گوید: تو را دوست دارم، من چگونه بدانم که او مرا دوست دارد؟ فرمود: دلت را آزمایش کن، پس اگر تو نیز او را دوست دارى (بدان که) او هم تو را دوست داد.<ref>اصول کافى، جلد ۴، صفحه: ۴۶۹ روایة: ۲.</ref>
 
 
هـ ـ چاپلوس: چاپلوس كسي است كه به انگيزه ترس يا طمع، برخلاف عقيده باطني خود، لب به تمجيد اين و آن مي‌گشايد و مي‌كوشد عمل نادرست خود را درست و حقيقي جلوه دهد و اصرار مي‌ورزد تا ديگران را در اين روش هم‌رنگ و هم عقيده سازد.
 
 
 
حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايند: «با چاپلوس رفاقت نكن كه او با چرب‌زباني تو را اغفال مي‌كند، كار نارواي خود را در نظرت زيبا مي‌نمايد و دوست دارد كه تو نيز مانند او باشي».<ref>تميمي آمدي، عبدالواحد بن محمد؛ شرح غررالحكم و دررالكلم، شرح جمال الدين محمد خوانساري، دانشگاه تهران، ص811.</ref>
 
 
 
‌ي‌ـ خائن، سخن‌چين و ستمگر: چنين افرادي انسان را به تباهي مي‌كشانند و جز ضرر و زيان چيزي نمي‌رسانند. [[امام صادق]] علیه السلام مي‌فرمايند: «با خائن و سخن‌چين و ستمگر طرح دوستي و رفاقت مكن و از آنها كناره‌گيري كن. زيرا كسي كه به خاطر تو به ديگري خيانت كند، روزي به تو نيز خيانت خواهد كرد و كسي كه به خاطر تو به ديگران ظلم كند، به تو نيز ظلم خواهد كرد و كسي كه از ديگران نزد تو سخن‌چيني كند، عليه تو نيز نزد ديگران سخن‌چيني خواهد كرد».<ref>حراني، حسن بن شعبه؛ تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسين قم، 1404ق، ص366.</ref>
 
  
 +
[[حماد بن عثمان]] گوید: شنیدم حضرت صادق علیه السلام مى فرمود: بدلت بنگر پس اگر دیدى که نسبت برفیقت نگران هستى (و چیزى در دل دارى) پس (بدان) که یکى از شماها کار تازه اى کرده است.<ref>اصول کافى جلد ۴ صفحه: ۴۷۰ روایة: ۵.</ref>
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=39719 دوستی، مهدی امینی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی: 8 بهمن 1391.
+
* مهدی امینی، دوستی، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی: ۸ بهمن ۱۳۹۱.
 
+
* گروهی از محققان و پژوهشگران، همنشینی با افراد نیکو، سایت دانلود بوک.
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:صفات پسندیده]]
 +
[[رده:واژگان قرآنی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
 +
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= متوسط
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۶:۰۹

دین اسلام ارزش بالایی برای معاشرت بر پایه دوستی قائل است و در روایات، مؤمن به دوستی با افراد صالح که او را در امر دین یاری برساند تشویق شده است. از نظر اسلام هنگامی که انسان با کسی دوست می‌شود، حقوقی بر ذمّه او قرار می گیرد که باید کوشش کند تا آنها را به جا آورد و در تداوم پیمان دوستی بکوشد.

اهمیت دوستی

دوست خوب یکی از نعمت های بزرگ الهی و پناهگاه انسان و آرامش بخش دل و روان است. وجود دوست حقیقی در این جهان پرتلاطم یکی از نیازهای هر انسانی است. کسی که از نعمت دوست مهربان محروم باشد احساس غربت و تنهایی می‌کند. یکی از بهترین خوشی‌های زندگی، رفت و آمد و گفت‌وگوهای دوستانه است که غم را می‌زداید و به انسان نیرو می‌بخشد.[۱] از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام پرسیدند: بهترین وسیله آسایش در دنیا چیست؟ فرمودند: «منزل وسیع و دوستان زیاد».[۲]

انسانی که در انتخاب دوست توانا باشد در زندگی سعادتمند و پیروز خواهد بود و اگر نتواند با کسی دوست شود نشانه ضعف وی است. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «عاجزترین مردم کسی است که از بدست آوردن دوست، ناتوان باشد».[۳] همچنین می‌فرمایند: «فقدان دوستان، یک نوع غربت و تنهایی است».[۴]

اگر انسان دوست نیک‌صفت و خوش‌اخلاق داشته باشد از خوبی‌های او پیروی خواهد کرد و اگر رفیق بد نصیبش گردد از بدی‌های او سرمشق خواهد گرفت و چه بسیارند جوانان پاک و بی‌گناهی که به وسیله دوستان فاسد به وادی فساد کشیده شد‌ه‌اند و دنیا و آخرتشان تباه گشته است. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «انسان بر راه و روش دوست و همنشین، خو می‌گیرد».[۵]

معیار انتخاب دوست

انسان برای این که بتواند به زندگی مطلوب برسد باید در این مسیر دوستانی انتخاب کند که معاشرت با آنها انسان را متوجه خداوند متعال نموده و او را به حق و حقیقت نزدیک سازند. «امام صادق علیه السلام می فرماید: حواریون حضرت مسیح علیه السلام به ایشان عرض کردند: یا روح الله با چه کسانی همنشینی و دوستی کنیم؟ حضرت در جواب فرمودند: با شخصی همنشینی کنید که سه ویژگی داشته باشد:

  • دیدن او تو را به یاد خدا بیاندازد.
  • سخن او علم تو را بیشتر کند.
  • عمل او تو را به آخرت ترغیب کند».[۶]

نحوه انتخاب دوست

تا دوستی را نیازموده‌ایم نباید کاملاً به او اعتماد کنیم؛ دیدن روی خوش از یک نفر کافی نیست که او را به دوستی برگزینیم؛ زیرا نفوس آدمی همچون غارهاست و به مجرد برخورد گذرا با یک نفر نمی‌توان هویت و شخصیت درونی او را کشف کرد، بلکه باید وارد آن شد و در اعماق آن پیش رفت و در این هنگام است که آدمی با مناظر زیبا و دلکش روبرو می‌شود و یا با مارها و عقرب‌ها روبرو می­ گردد و نفوس آدمی نیز چنین است و جز با آزمایش و امتحان شناخته نمی‌شود. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «پیش از آزمودن دوست به او اعتماد مکن».[۷]

در اینجا به برخی از این ویژگی ها اشاره می‌شود:

الف. آزمودن به هنگام نیاز: برای شناخت هر انسانی، او را به هنگام نیازمندی امتحان کن و ببین که آیا به نیاز تو توجهی می‌کند یا نه؟ آیا هنگامی که در مشکلی گرفتار هستی به تو اعتنا و اهتمام می‌ورزد؟ لقمان حکیم می‌گوید: «برادرت را نمی توانی بشناسی مگر در وقت نیازت به او».[۸]

ب. آزمودن علاقه دوست: علاقه دوست را به چند امر می‌توان با معیارهای زیر مورد آزمایش قرار داد: - آیا او دوست دارد که به سخن تو گوش دهد؟ - آیا کارهای خوب تو را میان مردم مطرح می‌کند؟ - آیا از هم‌نشینی با تو احساس راحتی و رضایت دارد؟ - آیا سعی دارد که موجبات خشنودی و شادی تو را فراهم آورد؟

ج. آزمودن در سختی‌ها: دوست خوب کسی است که در سختی‌ها و گرفتاری‌ها یاری‌ات رساند، هنگامی که دیگران رهایت می‌کنند او در کنارت باشد و آنگاه که دیگران تو را تکذیب می‌کنند، او تو را تصدیق کند. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «دوستت را در هنگام گرفتاری و سختی بیازمای».[۹]

د. آزمودن در هنگام خشم: گاهی انسان در حالت عادی با تو خوش‌رویی و خوش‌رفتاری می‌کند و سخنان محبت‌آمیز بر زبان می‌راند، اما چون او را به خشم‌آوری حقیقت را که مدت‌ها بر تو پنهان داشته آشکار می‌سازد و بر زبان می‌آورد. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «اگر برادرت سه بار بر تو خشمگین شد و سخن ناخوشایندی درباره‌ات نگفت او را برای خود حفظ کن».[۱۰]

هـ. آزمودن در سفر: آدمی در سفر لباس تکلف و ریا را از تن خود می‌کند و آن طوری رفتار می‌کند که می‌اندیشد. اینجاست که می‌توانی او را به سادگی بیازمایی.

و. آزمودن به هنگام زوال قدرت: اگر دوستی به خاطر میز و مقام نباشد، به هنگام نبود آن نیز دوستی پابرجاست و در غیر این صورت دوستی حقیقی نیست بلکه آن شخص، میز و مقام تو را دوست می‌داشته است نه شخص تو را. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «هنگام زوال قدرت، دوست از دشمن شناخته می‌شود».[۱۱] [۱۲]

حقوق دوستان

هنگامی که انسان با کسی دوست می‌شود حقوقی بر انسان ثابت می ­شود و هر دو طرف باید کوشش کنند تا آنها را به جا آورند. برخی از حقوق دوستان را در اینجا یادآور می‌شویم:

الف. حق در مال: همان گونه که انسان برای برطرف شدن نیازهای خود می‌کوشد، باید برای تأمین کردن نیازهای دوستش نیز بکوشد و حتی اگر می‌تواند او را بر خودش مقدم بدارد و نیازهای او را بر احتیاجات خویش ترجیح دهد. چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «...و آنها را بر خود مقدم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند».[۱۳]

ب. یاری کردن با جانش: انسان باید قبل از این که دوستش از او خواهش کند و برای برطرف شدن نیازش یاری طلبد او را با جان و تن یاری نماید و با گشاده‌رویی به درخواستش پاسخ دهد.

ج. حق در زبان: اول این که عیب هایش را بپوشاند و اسراری که به دوستش مرتبط است افشا نسازد، حتی اگر قطع رابطه کنند و با طعنه زدن و مسخره کردن به دوستش یا خانواده او، او را آزرده نکند. دوم این که دوستی و محبت را برای دوستش اظهار کند و حال او را جویا شود؛ هنگامی که خطائی مرتکب شد وی را نصیحت کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «مؤمن آینه مومن است».[۱۴] یعنی انسان از ناحیه دوستش و به وسیله او می‌تواند آن عیوبی را که بدون او توانایی دیدنش را ندارد، ببیند.

د. بخشیدن اشتباهات: اگر اشتباهی از دوستش سر زد باید چشم بپوشد و او را مؤاخذه نکند و اگر عذر خواست، عذرش را بپذیرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «کسی که برادر مؤمنش از او معذرت بخواهد و عذرش را نپذیرد گناهش به اندازه باجگیران است».[۱۵]

هـ. دعاکردن: یک دوست چه در مدت حیات و چه بعد از آن باید به یاد دوستش باشد و او را دعا کند؛ چرا که دعا برای او، دعا در حق خودش به حساب می‌آید. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «هنگامی که مردی برادر مؤمنش را در پشت سر دعا می‌کند فرشته‌ای همان دعا را در حق او می‌کند».[۱۶]

و. وفا و اخلاص: وفا عبارت است از پایداری در دوستی تا رسیدن مرگ و بعد از آن هر آنچه نتیجه اخروی داشته باشد، از خود دریغ نکند. یکی از شاخه‌های وفا در دوستی، مراعات کردن جمیع نزدیکان و دوستان دوست و با دشمنان او دوستی نکردن می‌باشد.

ز. به سختی نینداختن دیگری: هر انسانی به خاطر راحتی خویش نباید رفیقش را به سختی بیاندازد. ملاک دوستی با دیگران باید رضای خداوند باشد، نه این که هدف از دوستی این باشد که دیگری کارهایت را انجام دهد و به سختی و زحمت بیافتد. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «سنگین‌ترین دوستان من بر من کسی است که برای من تکلّف کند و من از چنین دوستانی پرهیز دارم».[۱۷]

راههای تقویت دوستی

لازمه یک زندگی اجتماعی ایده‌آل آن است که انسانها با یکدیگر روابطی دوستانه و صمیمانه داشته باشند و هر یک از طرفین در جهت حفظ و استحکام این روابط کوشش کنند. در اینجا به برخی از راهها اشاره می‌کنیم:

الف‌. صمیمیت: «از جمله اموری که باید در مقام حفظ رفاقت رعایت گردد، صمیمیت در دوستی است. از جمله لوازم صمیمیت آن است که وقتی با کسی رفیق می‌شویم نباید دشمنانش را به دوستی انتخاب کنیم، چون وقتی او مشاهده می‌کند که شما با دشمنش روابط دوستانه برقرار کردید دیگر آن صمیمت قلبی را با شما نخواهد داشت».[۱۸]

ب‌. خیرخواهی و دل‌سوزی: شایسته است وقتی با کسی عهد رفاقت بستیم کاملاً خیرخواهش باشیم. مثلاً او را در مشکلات یاری کنیم، لغزش هایش را به او گوشزد کنیم تا او به صورت صحیح آن را برطرف نماید و همین طور اگر کار خوبی انجام داد او را از ته دل تحسین کنیم. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «نصیحت و دلسوزی خالصانه خود را به برادر و دوست خود پیش‌کش کن؛ چه در کار خیر و چه در کار شر و خالصانه برای او دلسوزی و خیرخواهی و در تمام حالات یار و یاور او باش».[۱۹]

ج‌. استمرار در رفاقت: بی‌تردید انسان در شرایط گوناگون زندگی مشکلات گوناگونی دارد و برای برطرف کردن آن نیازمند کمک است. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «رفاقت خود را در همه‌جا و همه حال حفظ کنید و در هر حالی دوست و رفیق خود را کمک کنید و هر جا که هست، همچون سایه همراه او باشید».[۲۰]

د. دوری از انتقام: وقتی دوستی با شما بدرفتاری می‌کند و آداب دوستی را زیر پا می‌گذارد، راهی برخلاف دوستی در پیش گرفته است. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: «اگر اشتباهی از دوست شما سر زد و نسبت به شما کوتاهی کرد یا حتی کار زشت مرتکب شد، فوراً درصد انتقام برنیایید و مقابله به مثل نکنید حتی اگر رفیق شما خاک بر سر و صورت شما ریخت باز هم درصدد انتقام از او برنیایید».[۲۱]

عدم دوستی با چند گروه

اسلام از دوستی با افراد دروغگو، فاسق، بخیل، نادان، چاپلوس و خائن منع نموده است. افراد نااهل نباید رفیق و هم‌نشین شد؛ چرا که این گونه افراد انسان را از مسیر کمال خارج می‌کنند. در اینجا به برخی از این افراد اشاره می‌شود:

الف‌. افراد دروغگو: کسی که باطل را حق جلوه می‌دهد و حق را باطل می‌نمایاند به هیچ اصولی پای‌بند نیست و انسان نمی‌تواند به او تکیه‌ کند. امام سجاد علیه السلام درباره مصاحبت و رفاقت نکردن با دروغگو به فرزندش امام محمدباقر علیه السلام می‌فرمایند: «با دروغگو رفاقت نکن زیرا دروغگو مانند سراب است تو را فریب می‌دهد، دور را نزدیک و نزدیک را دور معرفی می‌کند».[۲۲]

ب‌. فاسق و بدکردار: فرد فاسق، پیمان‌شکن است و قولی که می‌دهد اعتبار ندارد. «فاسق، گفتار و کردارش ناسازگار است و اصل حرف زدن و عمل نکردن از خصوصیات فرد فاسق است».[۲۳] امام سجاد علیه السلام به فرزندش درباره فاسق می‌فرمایند: «فرد فاسق و بد کردار، تو را با اندک چیزی حتی یک لقمه خواهد فروخت. اگر انسان با فرد فاسق دوست باشد در شرایط سخت و ناگهانی، انسان را تنها خواهد گذاشت و بهتر آن است که از ابتدا با این‌گونه افراد طرح دوستی نکنیم».[۲۴]

ج‌. بخیل: فرد بخیل تنها به خودش فکر می‌کند و اگر با فردی دوست شود به این خاطر است که به خواسته‌هایش برسد نه این که خدمتی کرده باشد. امام سجاد علیه السلام درباره دوستی نکردن با بخیل می‌فرمایند: «از دوستی با بخیل بپرهیز. زیرا وقتی که به کمک او نیازمند باشی کمک نمی‌کند و تو را خوار می‌کند».[۲۵]

د. نادان: دوست نادان به سبب جهل، وقتی می‌خواهد سودی برساند چون راه را نمی‌شناسد جز ضرر چیزی عاید انسان نمی‌ کند و رفته رفته طرفش را به طرف نادانیش که تاریکی محض است می‌کشاند. «امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: از دوستی با نادان بپرهیز. زیرا هر چه به دوستی با او خوشحال‌تر باشی خطر زیان رساندن او به سبب حماقتش به تو نزدیکتر می‌باشد».[۲۶]

هـ. چاپلوس: چاپلوس کسی است که به انگیزه ترس یا طمع، برخلاف عقیده باطنی خود، لب به تمجید این و آن می‌گشاید و می‌کوشد عمل نادرست خود را درست و حقیقی جلوه دهد و اصرار می‌ورزد تا دیگران را در این روش هم‌رنگ و هم عقیده سازد. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «با چاپلوس رفاقت نکن که او با چرب‌زبانی تو را اغفال می‌کند، کار ناروای خود را در نظرت زیبا می‌نماید و دوست دارد که تو نیز مانند او باشی».[۲۷]

و. خائن، سخن‌چین و ستمگر: چنین افرادی انسان را به تباهی می‌کشانند و جز ضرر و زیان چیزی نمی‌رسانند. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «با خائن و سخن‌چین و ستمگر طرح دوستی و رفاقت مکن و از آنها کناره‌گیری کن. زیرا کسی که به خاطر تو به دیگری خیانت کند، روزی به تو نیز خیانت خواهد کرد و کسی که به خاطر تو به دیگران ظلم کند، به تو نیز ظلم خواهد کرد و کسی که از دیگران نزد تو سخن‌چینی کند، علیه تو نیز نزد دیگران سخن‌چینی خواهد کرد».[۲۸]

معیار سنجش دوستی

محبت مانند تلگراف است، هرگاه در خویش نسبت به کسی احساس محبت و دوستی کردی، بدان که او نیز نسبت به تو مثل آن حالت را در قلبش احساس می‌کند. البته این کار نیازمند آن است که روان و عواطف و وجدان خویش را به خوبی بشناسیم تا اشاره‌های غریزی را از انگیزه‌های راستین عاطفی بازشناسیم. در حدیث آمده است: «محبت قلبی برادرت را نسبت به خود، از محبت قلبی خود نسبت به او بشناس».[۲۹]

حسن بن جهم گوید: به حضرت ابى الحسن علیه السلام عرض کردم: مرا از دعا فراموش مکن، فرمود تو میدانى که من فراموشت کنم؟ .... عرض کردم: نه، شما مرا فراموش نمیکنى، فرمود: این را از کجا دانستى؟ عرض کردم: من از شیعیان شما هستم و شما هم که براى شیعیان دعا میکنى (پس مرا هم در ضمن دعا می کنید) ... فرمود: هرگاه خواستى بدانى نزد من چگونه هستى، بنگر که من نزد تو چگونه هستم.[۳۰]

مسعدة بن یسع گوید: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم: به خدا سوگند من شما را دوست دارم. حضرت سر را پائین انداخت و سپس بلند کرد و فرمود: اى ابا بشیر راست گفتى، از دلت بپرس از آن مقدار دوستى که به من دارى، و دل من از آن مقدار محبتى که از من در دل تو هست مرا آگاه ساخت.[۳۱]

صالح بن حکم گوید: شنیدم که مردى از حضرت صادق علیه السلام مى پرسید و مى گفت: مردى می گوید: تو را دوست دارم، من چگونه بدانم که او مرا دوست دارد؟ فرمود: دلت را آزمایش کن، پس اگر تو نیز او را دوست دارى (بدان که) او هم تو را دوست داد.[۳۲]

حماد بن عثمان گوید: شنیدم حضرت صادق علیه السلام مى فرمود: بدلت بنگر پس اگر دیدى که نسبت برفیقت نگران هستى (و چیزى در دل دارى) پس (بدان) که یکى از شماها کار تازه اى کرده است.[۳۳]

پانویس

  1. امینی، ابراهیم؛ تربیت، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش، چاپ اول، ص۲۴۲.
  2. مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۷۷.
  3. نهج‌البلاغه، مترجم فیض الاسلام، تهران، انتشارات فقیه، ۱۳۷۹ش، حکمت ۱۱، ص۱۰۹۳.
  4. مجلسی، محدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۷۷.
  5. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، مترجم صادق حسن‌زاده، قم،‌ صلوات، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۵.
  6. مجلسی، محمدتقی؛ بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۶۷، ص۳۲۲.
  7. ری‌شهری، محمد؛ ترجمه میزان الحکمه، مترجم حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۷ش، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش، ج۶، ص۳۰۲۶.
  8. ری‌شهری، محمد؛ ترجمه میزان‌الحکمه، مترجم حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۷ش، چاپ چهارم، ۱۳۸۳، ج۶، ص۳۰۲۶.
  9. همان، ص ۳۰۲۶.
  10. همان، ص ۳۰۲۶.
  11. همان، ص۳۰۲۶.
  12. کاشفی، محمدرضا؛ برگزیده از کتاب آیین مهرورزی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، چاپ دوم، ص۱۳۶ به بعد.
  13. سوره حشر، آیه ۹.
  14. مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۴ق، ج۷۱، ص۲۶۷.
  15. همان، ج۹۴، ص۶۱.
  16. همان.
  17. نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل؛‌ مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۸ق، چاپ اول، ج۹، ص۱۵۵.
  18. مصباح یزدی، محمدتقی؛ مشکاة، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۴ش، چاپ اول، ج۲، ص۱۹۰.
  19. حرانی، حسن بن شعبه؛ تحف‌العقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۰۴ق، ص۷۹.
  20. همان، ص۷۹.
  21. همان، ص۷۹.
  22. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، مترجم صادق حسن زاده، قم،‌ صلوات، ۱۳۸۸ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۶.
  23. ایزوتسو، توشیهیکو؛ مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، مترجم دکتر فریدون بدره‌ای، انتشارات قلم، ۱۳۶۰ش، ص۱۹۸.
  24. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، مترجم صادق حسن زاده، قم، صلوات، ۱۳۸۸ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۶.
  25. همان، ص۳۷۶.
  26. عاملی، حر؛ آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم‌السلام، مترجم محمدعلی فارابی، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۰ش، چاپ پنجم، ص۳۴.
  27. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ شرح غررالحکم و دررالکلم، شرح جمال الدین محمد خوانساری، دانشگاه تهران، ص۸۱۱.
  28. حرانی، حسن بن شعبه؛ تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۰۴ق، ص۳۶۶.
  29. مجلسی، محمدتقی؛ بحارالانوار، بیروت، دارالوفاء، ۱۴۰۴ق،‌ ج۴۶، ص۲۹۱.
  30. اصول کافى، جلد ۴ صفحه: ۴۷۰ روایة: ۴.
  31. اصول کافى، جلد ۴، صفحه: ۴۷۰ روایة: ۳.
  32. اصول کافى، جلد ۴، صفحه: ۴۶۹ روایة: ۲.
  33. اصول کافى جلد ۴ صفحه: ۴۷۰ روایة: ۵.

منابع

  • مهدی امینی، دوستی، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: ۸ بهمن ۱۳۹۱.
  • گروهی از محققان و پژوهشگران، همنشینی با افراد نیکو، سایت دانلود بوک.