مسجد اموی دمشق: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(افزودن تصاویر)
(ویرایش)
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
مسجد اموى [[دمشق]] يكى از شاهكارهاى درخشان تمدن و فرهنگ اسلامى است كه نه تنها قدمت و سابقه آن به دوران هزار و چهارصد ساله اسلامى محدود نمى‌شود بلكه ريشه و بنيانى ديرينه به بلنداى چهار هزار سال در تاريخ بشريت داشته و در حقيقت بيانگر سير و تاريخچه تحول و دگرگونى اديان و مذاهب است.
+
{{شناسنامه مکان
 +
|تصویر=[[پرونده:مسجد اموی دمشق.jpg|300px]]
 +
|کشور=سوریه
 +
|شهر=دمشق
 +
|نقشه=[[پرونده:مسجد اموی دمشق در نقشه.PNG|300px]]
 +
|طول="22.0'18°36
 +
|عرض="42.5'30°33
 +
|گوگل مپ=https://www.google.com/maps/place/33%C2%B030'42.5%22N+36%C2%B018'22.0%22E/@33.511816,36.3082947,17z/data=!3m1!4b1!4m13!1m6!3m5!1s0x1518e6d61fc6c047:0x460d2bef9641dbeb!2z2YXYs9is2K8g2KzYp9mF2Lkg2KfZhdmI24wg2K_Zhdi02YI!8m2!3d33.5116912!4d36.3066528!3m5!1s0x0:0x0!7e2!8m2!3d33.5118164!4d36.3061056?hl=fa
 +
}}
 +
مسجد اموى [[دمشق]] یکى از شاهکارهاى درخشان تمدن و فرهنگ اسلامى است که نه تنها قدمت و سابقه آن به دوران هزار و چهارصد ساله اسلامى محدود نمى‌شود، بلکه ریشه و بنیانى دیرینه به بلنداى چهار هزار سال در تاریخ بشریت داشته و در حقیقت بیانگر سیر و تاریخچه تحول و دگرگونى ادیان و مذاهب است.
  
−
==تاریخچه مسجد==
+
==تاریخچه مسجد اموی==
  
−
مكان اين مسجد در چهار هزار سال پيش معبد آتش پرستان بوده و خداى آنان يعنى «آذر» مورد پرستش قرار مى‌گرفته است. پس از يوناني ها، روميان با حضور و سلطه بر اين سرزمين، اين معبد را توسعه داده و آن را به محل [[عبادت]] خداى خويش «ژوپيتر» تغيير دادند. با گسترش مسيحيت در جهان و به ويژه در شام قسمت كوچكى از معبد ژوپيتر به كنيسه تبديل گشت كه به نام «قديس يوحنا» يا «مارى يوحنا» خوانده مى‌شد.
+
مکان این مسجد در چهار هزار سال پیش معبد آتش پرستان بوده و خداى آنان یعنى «آذر» مورد پرستش قرار مى‌گرفته است. پس از یونانی ها، رومیان با حضور و سلطه بر این سرزمین، این معبد را توسعه داده و آن را به محل [[عبادت]] خداى خویش «ژوپیتر» تغییر دادند. با گسترش [[مسیحیت]] در جهان و به ویژه در [[شام]] قسمت کوچکى از معبد ژوپیتر به [[کنیسه|کنیسه]] تبدیل گشت که به نام «قدیس یوحنا» یا «مارى یوحنا» خوانده مى‌شد.
  
−
سرانجام در سال هفده هجرى با فتح [[دمشق]] به وسيله‌ مسلمانان، اين آتشكده و بتكده به مسجد و محل [[عبادت]] ذات باري تعالى و خداى واحد تبديل گشت كه البته نيمى از آن بر اساس مصالحه‌اى كه صورت پذيرفته بود همچنان به صورت كليسا باقى ماند. مساحت اوليه آن بر اساس آنچه كه ابن جبير نقل كرده است از شرق به غرب يعنى در طول دويست قدم (حدود 150 متر) و از سمت جنوب به شمال يعنى در عرض 135 قدم (حدود صد متر) بوده و در مجموع به پانزده هزار متر مربع مى‌رسيده است.<ref>ابن جبير، الجامع الاموى، تحقيق مطيع الحافظ، ص13.</ref>
+
سرانجام در سال هفده هجرى با فتح [[دمشق]] به وسیله‌ مسلمانان، این آتشکده و بتکده به [[مسجد]] و محل [[عبادت]] ذات باری تعالى و خداى واحد تبدیل گشت که البته نیمى از آن بر اساس مصالحه‌اى که صورت پذیرفته بود همچنان به صورت [[کلیسا|کلیسا]] باقى ماند. مساحت اولیه آن بر اساس آنچه که ابن جبیر نقل کرده است از شرق به غرب یعنى در طول دویست قدم (حدود ۱۵۰ متر) و از سمت جنوب به شمال یعنى در عرض ۱۳۵ قدم (حدود صد متر) بوده و در مجموع به پانزده هزار متر مربع مى‌رسیده است.<ref>ابن جبیر، الجامع الاموى، تحقیق مطیع الحافظ، ص۱۳.</ref>
  
−
هنگامى كه دمشق به وسيله سپاه [[اسلام]] فتح شد، كليساهاى فراوانى در اين شهر بود كه بعضى از آنها طبق معاهده صلح در مقابل نيمى از كليساى اصلى شهر در دست مسيحيان ماند و مسلمانان نيمه مذكور را تبديل به [[مسجد]] كرده و در آن به [[نماز]] مى‌پرداختند كه بعدها جامع اموى بجاى آن ساخته شد.
+
هنگامى که دمشق به وسیله سپاه [[اسلام]] فتح شد، کلیساهاى فراوانى در این شهر بود که بعضى از آنها طبق معاهده صلح در مقابل نیمى از کلیساى اصلى شهر در دست مسیحیان ماند و مسلمانان نیمه مذکور را تبدیل به [[مسجد]] کرده و در آن به [[نماز]] مى‌پرداختند که بعدها جامع اموى بجاى آن ساخته شد. مسیحیان که نسبت به [[دین|دین]] جدید با بى‌اعتنایى مى‌نگریستند با ایجاد سروصداى عمدى در مراسم خود از جمله صداى مهیب ناقوس به هنگام اقامه [[نماز جماعت]]، خواندن سرودها به صداى بلند، نسبت به [[عبادت]] مسلمانان مزاحمت فراهم مى‌کردند.
  
−
مسيحيان كه نسبت به دين جديد با بى‌اعتنايى مى‌نگريستند با ايجاد سروصداى عمدى در مراسم خود از جمله صداى مهيب ناقوس به هنگام اقامه [[نماز جماعت]]، خواندن سرودها به صداى بلند، نسبت به [[عبادت]] مسلمانان مزاحمت فراهم مى‌كردند.
+
وقتى [[معاویه|معاویة بن ابى سفیان]] در [[شام]] ولایت و حکومت یافت، تصمیم به الحاق نیمه باقیمانده از کنیسه به [[مسجد]] نمود ولى مسیحیان نپذیرفتند؛ پس از وى [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک بن مروان]] مال فراوانى به آنان داد تا اجازه دهند این قسمت نیز به مسجد ملحق شود ولى ایشان نپذیرفتند؛ تا این که [[ولید بن عبدالملک|ولید بن عبدالملک]] که مردى شجاع و جسور بود مال فراوانى به مسیحیان داد و حتى گفت اگر نپذیرید، کنیسه باب توما را که با زور و این قسمت را با صلح گرفتیم، بجاى آن تخریب خواهم کرد. (آن کلیسا بزرگتر از کلیساى داخل شهر یعنى مکان مسجد اموى بود)؛ لذا مسیحیان راضى شدند که نیمه باقیمانده نیز به مسجد اضافه شود.<ref>نعیمى، الدراس فى تاریخ المدارس، ج۲، ص۲۸۵؛ ابن بطوطه، الرحله «تحفة النظار فى غرائب الامصار و عجائب الاسفار، ص ۶۳.</ref>
  
−
وقتى معاوية بن ابى سفيان در [[شام]] ولايت و حكومت يافت، تصميم به الحاق نيمه باقيمانده از كنيسه به [[مسجد]] نمود ولى مسيحيان نپذيرفتند؛ پس از وى عبدالملك بن مروان مال فراوانى به آنان داد تا اجازه دهند اين قسمت نيز به مسجد ملحق شود ولى ايشان نپذيرفتند؛ تا اين كه وليد بن عبدالملك كه مردى شجاع و جسور بود مال فراوانى به مسيحيان داد و حتى گفت اگر نپذيريد، كنيسه باب توما را كه با زور و اين قسمت را با صلح گرفتيم، بجاى آن تخريب خواهم كرد. (آن كليسا بزرگتر از كليساى داخل شهر يعنى مكان مسجد اموى بود)؛ لذا مسيحيان راضى شدند كه نيمه باقيمانده نيز به مسجد اضافه شود.<ref>نعيمى، الدراس فى تاريخ المدارس، ج2، ص285؛ ابن بطوطه، الرحله «تحفة النظار فى غرائب الامصار و عجائب الاسفار، ص 63.</ref>
+
مسجد جامع اموى یکى معجزات هنر معمارى اسلامى و رومى است<ref>حسن ابراهیم حسن، تاریخ السیاسى الاسلام، ج۱، ص ۲۷۶-۲۷۷ همچنین بنگرید به: ۲۳۲..۷،-/</ref> زیرا در ساخت آن از مهندسان رومى نیز کمک گرفته شد. ولید در ابتدا طرح بناى آن را به روم فرستاد و دوازده هزار نفر از معماران و مهندسان آن سرزمین را براى ساخت آن به [[دمشق]] دعوت کرد. عملیات بناى آن از سال ۸۶ هجرى آغاز<ref>ابن بطوطه، الرحله، ص ۶۳.</ref> و بهترین زینت ها و سنگهاى مرمر براى تزئین آن بکار رفت. بر فراز شبستان مسجد، گنبدى به نام «نسر یا عقاب» ساخت و ستون هایى در زیر آن قرار داد و آن را با طلا و جواهر و پوشش هاى حریر مزین کرد. محراب مسجد را با جواهر و قندیل هاى طلا و نقره، معرق هاى زیبا و زنجیرهاى طلا آراست.
  
−
مسجد جامع اموى يكى معجزات هنر معمارى اسلامى و رومى است<ref>حسن ابراهيم حسن، تاريخ السياسى الاسلام، ج1، ص 276-277 همچنين بنگريد به: 232..7،-/</ref> زيرا در ساخت آن از مهندسان رومى نيز كمك گرفته شد. وليد در ابتدا طرح بناى آن را به روم فرستاد و دوازده هزار نفر از معماران و مهندسان آن سرزمين را براى ساخت آن به [[دمشق]] دعوت كرد. عمليات بناى آن از سال 86 هجرى آغاز<ref>ابن بطوطه، الرحله، ص 63.</ref> و بهترين زينت ها و سنگهاى مرمر براى تزئين آن بكار رفت.
+
قابل گفتن است که بناى مسجد در دوران ولید بن عبدالملک هفت سال طول کشید ولى نیمه تمام ماند و بقیه قسمت هاى آن را سلیمان بن عبدالملک تمام کرد. در طول قرون مختلف تعمیرات و توسعه‌هایى در آن انجام شده و همچنین بر اثر چندین آتش سوزى، بسیارى از قسمت هاى آن در آتش سوخته است که به شرح آن خواهیم پرداخت.
  
−
بر فراز شبستان مسجد، گنبدى به نام «نسر يا عقاب» ساخت و ستون هايى در زير آن قرار داد و آن را با طلا و جواهر و پوشش هاى حرير مزين كرد. محراب مسجد را با جواهر و قنديل هاى طلا و نقره، معرق هاى زيبا و زنجيرهاى طلا آراست.
+
اکنون جامع اموى پس از مختصر تعمیراتى که در اواخر حکمرانى ممالیک یعنى تا قرن هشتم در آن صورت گرفته به همان حال باقیمانده است. صحن حیاط به کلى از سنگهاى دوران ممالیک بوده و دیواره‌ها نیز از سنگ‌هاى بسیار بزرگ است. نیمى از دیواره‌هاى شمالى، شرقى و غربى از کلیسا و معبد باقیمانده از دوران قبل از [[اسلام]] است و نیمه فوقانى دیواره‌ها در دوره ولید و دوره‌هاى بعد اضافه شده است که تفاوت نوع سنگهاى آن مشخص است. ولید دیواره‌ها را مسقف نموده و دیواره‌هاى شرقى و شمالى و غربى را با ستون هاى سنگى به صورت کنگره‌اى بر زیر سقف‌هاى مزبور قرار داده است. در دوره ممالیک سقف دیواره‌هاى غربى با نقاشی هایى به رنگ طلایى که به آن «فسیفساء» مى‌گفته‌اند، تزئین گردید. متأسفانه فسیفساء بیشتر سقفها به مرور تخریب شده و اکنون اثرى از آنها نیست.
  
−
قابل گفتن است كه بناى مسجد در دوران وليد بن عبدالملك هفت سال طول كشيد ولى نيمه تمام ماند و بقيه قسمت هاى آن را سليمان بن عبدالملك تمام كرد. در طول قرون مختلف تعميرات و توسعه‌هايى در آن انجام شده و همچنين بر اثر چندين آتش سوزى، بسيارى از قسمت هاى آن در آتش سوخته است كه به شرح آن خواهيم پرداخت.
+
== توصیف مسجد اموی ==
  
−
اكنون جامع اموى پس از مختصر تعميراتى كه در اواخر حكمرانى مماليك يعنى تا قرن هشتم در آن صورت گرفته به همان حال باقيمانده است. صحن حياط به كلى از سنگهاى دوران مماليك بوده و ديواره‌ها نيز از سنگ‌هاى بسيار بزرگ است. نيمى از ديواره‌هاى شمالى، شرقى و غربى از كليسا و معبد باقيمانده از دوران قبل از اسلام است و نيمه فوقانى ديواره‌ها در دوره وليد و دوره‌هاى بعد اضافه شده است كه تفاوت نوع سنگهاى آن مشخص است. وليد ديواره‌ها رامسقف نموده و ديواره‌هاى شرقى و شمالى و غربى را با ستون هاى سنگى به صورت كنگره‌اى بر زير سقف‌هاى مزبور قرار داده است.
+
===قبه‌های مسجد===
  
−
در دوره مماليك سقف ديواره‌هاى غربى با نقاشي هايى به رنگ طلايى كه به آن «فسيفساء» مى‌گفته‌اند، تزئين گرديد. متأسفانه فسيفساء بيشتر سقفها به مرور تخريب شده و اكنون اثرى از آنها نيست.
+
در صحن چهار قبه و گنبد کوچک ساخته شده است:
  
−
==قبه های مسجد اموی==
+
# قبة المال‌: این قبه در سال ۱۷۲ هجرى به وسیله امیر دمشق «فضل بن صالح بن على العباس» پسرعموى [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور عباسى]] ساخته شد و چون اموال و ذخائر مسجد در آن نگهدارى مى‌شد به «قبة المال» معروف گردید.<ref>نعیمى، همان کتاب، ص ۱۱۳.</ref>
 +
# قبة الغواره‌: این قبه در وسط صحن قرار دارد و در سال ۳۶۹ هجرى ساخته شد. در زلزله سال ۱۱۷۳ هجرى تخریب گردید و عثمان پاشا به سال ۱۱۸۲ هجرى آن را بازسازى کرد. این گنبد کوچک بر شش ستون از سنگ مرمر قرار داد. قبه یاد شده به «صخره قربان» نیز معروف بوده است. گویند حضرت [[هابیل|هابیل]] قربانى خویش را که گوسفندى بود بر این صخره قرار داد، چون مورد قبول حق قرار گرفت به وسیله آتش سوخت و قربانى [[قابیل|قابیل]] که گندم بود پذیرفته‌ نشد و به همان حال باقى ماند لذا به برادرش حسادت ورزید و او را در کوه قاسیون به قتل رسانید. از آن روز این مکان به صخره قربان معروف شد.<ref>مسعودى، مروح الذهب، حاشیه، ج۲، ص۱۱۲؛ نصرالدین البحره، دمشق الاسرار، ص۱۲ بنقل از عبدالوهاب المقدسى.</ref>
 +
# قبة الساعات‌: این قبه در شرق صحن اموى و کنار «باب الساعات» قرار دارد که در قرن پنجم هجرى ساخته شده و محل استقرار ساعت مسجد بوده است.<ref>مطیع الحافظ، الجامع الاموى، ص ۱۸.</ref>
 +
# قبة النسر یا عقاب‌: یکى از بزرگترین بناهاى فوقانى مسجد اموى است که‌ برفراز شبستان قرار داشته و از سنگ مرمر مى‌باشد.
  
−
در صحن سه قبه و گنبد كوچك ساخته شده است:
+
===ابواب مسجد===
  
−
===قبة المال‌===
+
از هنگام بناى مسجد براى ورود و خروج در چهار سمت آن درهایى قرار داده شد که عبارت بودند از:
  
−
اين قبه در سال 172 هجرى به وسيله امير دمشق «فضل بن صالح بن على العباس» پسرعموى منصور عباسى ساخته شد و چون اموال و ذخائر مسجد در آن نگهدارى مى‌شد به «قبة المال» معروف گرديد.<ref>نعيمى، همان كتاب، ص 113.</ref>
+
#باب الزیاده: در سمت دیوار [[قبله]] و جنوب مسجد بوده که در دوره عثمانى به «باب العنبرانیین» و بعدها نیز به «باب القوافین» مشهور شد.
 +
#باب جیرون: در شرق مسجد و از بزرگترین درهاى آن بوده است. این در بعدها به «باب الساعات» معروف گشت و «باب الکلاسه» و «باب اللبادین» نیز به آن گفته مى‌شد. در کنار آن [[راس الحسین|رأس الحسین]] علیه السلام قرار دارد.
 +
#باب الناطفین: در سمت شمال مسجد بوده و به «باب الفرادیس» و «باب‌العماره» نیز معروف گشته است.<ref>پیشین، همان‌جا؛ ابن بطوطه، همان کتاب، ص ۶۶.</ref>
  
−
===قبة الغواره‌===
+
===مأذنه‌ها و مناره‌ها===
  
−
اين قبه در وسط صحن قرار دارد و در سال 369 هجرى ساخته شد. در زلزله سال 1173 هجرى تخريب گرديد و عثمان پاشا به سال 1182 هجرى آن را بازسازى كرد. اين گنبد كوچك بر شش ستون از سنگ مرمر قرار داد. قبه ياد شده به «صخره قربان» نيز معروف بوده است.
+
این مسجد داراى سه مأذنه بزرگ است که از سنگ و به صورت مربع ساخته شده و در سمت شمال، جنوب غربى و جنوب شرقى قرار گرفته‌اند:
  
−
گويند حضرت هابيل قربانى خويش را كه گوسفندى بود بر اين صخره قرار داد چون مورد قبول حق قرار گرفت به وسيله آتش سوخت و قربانى قابيل كه گندم بود پذيرفته‌ نشد و به همان حال باقى ماند لذا به برادرش حسادت ورزيد و او را در كوه قاسيون به قتل رسانيد. از آن روز اين مكان به صخره قربان معروف شد.<ref>مسعودى، مروح الذهب، حاشيه، ج2، ص112؛ نصرالدين البحره، دمشق الاسرار، ص12 بنقل از عبدالوهاب المقدسى.</ref>
+
#مناره شرقى: این مأذنه به «منارة البیضاء» و «مناره عیسى» معروف است. گویند در آخرالزمان [[حضرت عیسى]] علیه السلام بر این مناره فرود خواهد آمد.
 +
#مناره شمالى: این مأذنه به «العروس» مشهور است. آن را بدین جهت مناره عروس گفته‌اند که در زمان هاى‌ قدیم، مردم به هنگام اجراى مراسم عروسى و جشن ها، با نصب چراغ و آویزان کردن دستمال‌ها و پارچه‌هاى رنگارنگ آن را تزئین مى‌کرده‌اند و معتقد بودند این عمل باعث برکت خواهد شد.
 +
#مناره غربى: به مأذنه «آق باى» معروف است.<ref>قتیبه شهابى، مأذن دمشق، ص ۵۷، ۶۵.</ref>
  
−
===قبة الساعات‌===
+
===آثار و مقام انبیاء===
  
−
اين قبه در شرق صحن اموى و كنار «باب الساعات» قرار دارد كه در قرن پنجم هجرى ساخته شده و محل استقرار ساعت مسجد بوده است.<ref>مطيع الحافظ، الجامع الاموى، ص 18.</ref>
+
# قبر و مقام هود علیه السلام‌: بسیارى از مورخان [[دمشق]] گفته‌اند که قبر [[حضرت هود علیه السلام|حضرت هود]] در اینجا است. این مکان در سمت چپ «مقام رأس [[حضرت یحیی علیه السلام|یحیى]]» یعنى در مقابل ستون چهارم در دیوار قبله از سمت شرق شبستان قرار دارد و بر سنگ دیوار قبله به خطى زیبا در زمینه سبز نوشته شده است: «هذا مَقام هُود النّبى علیه السلام». در این مکان کتیبه‌اى در دوران ولید یافت شد که وقتى ترجمه کردند پند و اندرزهایى از حضرت هود بوده است.<ref>ابن عمرى، همان کتاب، ص ۴۷.</ref>
 +
# مقام حضرت خضر علیه السلام‌: گویند [[حضرت خضر علیه السلام|حضرت خضر]] نبى علیه السلام در مسجد اموى همواره [[نماز]] مى‌گذاشته است.<ref>ابن حورانى، زیارات الشام، ص ۱۴-۱۵.</ref> مکان نماز ایشان در سمت شرقى قبله (جنوب شرقى) نزدیک مناره شرقى بوده است. اکنون نزدیک به محراب اصلى مسجد و به موازات مقام هود بر دیوار قبله عنوان «هذا مقام خضر النبى» بر تابلویى سبز دیده مى‌شود.
 +
# مکان نزول عیسى علیه السلام‌: مسلم از اوس بن اوس و از [[رسول خدا]] صلى الله علیه و آله نقل کرده است که حضرت [[حضرت عیسی علیه السلام|عیسى بن مریم]]، کنار مناره شرقى دمشق یعنى جامع اموى نزول خواهد کرد و کنار آن مناره، قطعه سنگى که [[حضرت موسی علیه السلام|حضرت موسى]] در «[[کوه طور|کوه طور]]» با عصاى خود بر آن زد و دوازده چشمه جارى شده وجود دارد.<ref>پیشین، همان‌جا.</ref>
 +
# مقام و محل دفن سر یحیى علیه السلام‌: «[[حضرت یحیی علیه السلام|حضرت یحیى]] علیه السلام» به قدرت الهى از پدر و مادر پیرى که امید به فرزند نداشتند بدنیا آمد. خداوند یحیى را در کودکى علم و حکمت عنایت فرمود: «و آتیناه الحکم صبیا». وى از دوران جوانى با عفت و با تقوى بود، همواره در «[[مسجد الاقصى]]» به [[عبادت]] و ریاضت مشغول و از اختلاط با اهل دنیا پرهیز مى‌کرد. او به هنگام بعثت [[حضرت عیسی علیه السلام|عیسى]] علیه السلام [[نبوت]] ایشان را شهادت داد و در همین دوران بود که به دستور پادشاه بنى اسرائیل به قتل رسید.
  
−
===قبة النسر يا عقاب‌===
+
===شبستان جامع اموى‌===
  
−
يكى از بزرگترين بناهاى فوقانى مسجد اموى است كه‌ برفراز شبستان قرار داشته و از سنگ مرمر مى‌باشد.
+
شبستان مسجد داراى بیست ستون در سمت شرق و بیست ستون در سمت غرب بوده و چهار ستون اصلى و بزرگ به ابعاد ۳*۲ متر در وسط آن قرار دارد که پایه‌هاى گنبد بزرگ مسجد یعنى «قبة النسر» مى‌باشد. ارتفاع داخلى این گنبد بیش از سى متر بوده و تماماً از سنگ و با گچ سفید تزئین و بازسازى شده است. بر روى چهل ستون مذکور، چهل ستون کوچک دیگر قرار دارد. این ستون ها به صورت‌ هلالى شکل هستند که سقف مسجد را - که شاید بتوان گفت: بلندترین سقف موجود در میان مساجد جهان است - را نگه داشته‌اند.
  
−
==ابواب مسجد اموى‌==
+
===محراب هاى چهارگانه===
  
−
از هنگام بناى مسجد براى ورود و خروج در چهار سمت آن درهايى قرار داده شد كه عبارت بودند از:
+
در شبستان مسجد اموى چهار [[محراب]] قرار دارد که هر یک مخصوص یکى از فرق چهارگانه [[اهل سنت]] است. یکى از آنها در وسط و دو محراب دیگر در سمت راست آن و محرابى نیز در سمت چپ آن قرار دارد. محراب وسط که اصلى و بزرگتر از بقیه است مخصوص [[مالکی|مالکى‌ها]] است. محراب هاى سمت راست از [[حنفی|حنفى‌ها]] و [[حنبلی|حنبلى‌ها]] و محراب سمت چپ نیز از آن [[شافعی|شافعى‌ها]] است. در عصر ممالیک در هر چهار محراب [[نماز]] مى‌گذاشته‌اند.<ref>اکرم العلبى، دمشق بین عصر ممالیک و عثمانى، ص ۱۶۶.</ref>
  
−
# باب الزياده: در سمت ديوار قبله و جنوب [[مسجد]] بوده كه در دوره عثمانى به «باب العنبرانيين» و بعدها نيز به «باب القوافين» مشهور شد.
+
===محل غسل تعمید مسیحیان‌===
−
# باب جيرون: در شرق مسجد و از بزرگترين درهاى آن بوده است. اين در بعدها به «باب الساعات» معروف گشت و «باب الكلاسه» و «باب اللبادين» نيز به آن گفته مى‌شد. در كنار آن رأس الحسين عليه السلام قرار دارد.
 
−
# باب الناطفين: در سمت شمال مسجد بوده و به «باب الفراديس» و «باب‌العماره» نيز معروف گشته است.<ref>پيشين، همان‌جا؛ ابن بطوطه، همان كتاب، ص 66.</ref>
 
  
−
==مأذنه‌ها و مناره‌هاى جامع اموى‌==
+
همان گونه که در شرح تاریخ جامع اموى گفته شد نیمى از جامع کنونى اموى (نیمه شرقى) کلیسا بود و سپس به وسیله ولید به نیمه دیگر آن الحاق و کلیساى مذکور تخریب شد. در این نیمه و کنار درب ورودى شرقى شبستان به فاصله بیست مترى، بقایاى استوانه و چاهى است که گویند مسیحیان فرزندان خود را در آن غسل تعمید مى‌داده‌اند. این مکان نزد آنان از ارزش خاصى برخوردار بوده است. اکنون این چاه و استوانه‌هاى آن که از مرمر ساخته شده موجود بوده ولى چاه آن پوشیده شده است.
  
−
اين مسجد داراى سه مأذنه بزرگ است كه از سنگ و به صورت مربع ساخته شده و در سمت شمال، جنوب غربى و جنوب شرقى قرار گرفته‌اند:
+
===مقام رأس ‌الحسین علیه السلام‌===
  
−
# مناره شرقى: اين مأذنه به «منارة البيضاء» و «مناره عيسى» معروف است. گويند در آخرالزمان [[حضرت عيسى]] عليه السلام بر اين مناره فرود خواهد آمد.
+
هنگامى که کاروان اسرا و سرهاى بریده شهداء به سمت دمشق در حرکت بود، سر مبارک [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] علیه السلام در پایان همه سرها و مقابل زنان و اهل بیت حرکت داده مى‌شد. آنگاه به فرمان [[یزید بن معاویه|یزید]] سر مبارک را از مجلس بیرون برده و به همراه سایر سرهاى شهداء سه روز بر باب القصر آویزان کردند.<ref>خوارزمى، مقتل‌الحسین، ج۲، ص۷۵؛ ابن کثیر، همان کتاب، ج۸، ص۲۰۴.</ref> پس از آن مدت، سر مبارک [[امام حسین]] علیه السلام را پائین آورده و در گوشه شمال شرقى مسجد در اطاقکى قرار دادند. این سر چند روز در این مکان قرار داشت. بعدها در آنجا بقعه‌اى به یادبود این حادثه غم انگیز ساختند که به «رأس الحسین علیه السلام» مشهور شد.<ref>نویرى، نهایة الارب فى متون الارب، ترجمه مهدوى دامغانى ج۷، ص ۲۰۳-۲۰۵؛ ابن بطوطه، الرحله ص ۶۵.</ref>
−
# مناره شمالى: اين مأذنه به «العروس» مشهور است. آن را بدين جهت مناره عروس گفته‌اند كه در زمان هاى‌ قديم، مردم به هنگام اجراى مراسم عروسى و جشن ها، با نصب چراغ و آويزان كردن دستمال‌ها و پارچه‌هاى رنگارنگ آن را تزئين مى‌كرده‌اند و معتقد بودند اين عمل باعث بركت خواهد شد.
 
−
# مناره غربى: به مأذنه «آق باى» معروف است.<ref>قتيبه شهابى، مأذن دمشق، ص 57، 65.</ref>
 
  
−
==آثار و مقام انبيا در جامع اموى‌==
+
این مکان پس از محراب و مسجد «[[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]] علیه السلام» در داخل اطاقى به ابعاد ۴*۳ متر قرار دارد و در جدار داخلى گنبد آن اسامى [[ائمه اطهار|ائمه]] نقش بسته است. در داخل شبستان مقام [[امام سجاد]] علیه السلام محفظه‌اى از نقره و بسیار کوچک به اندازه سر یک انسان در داخل دیوار به یاد محل قرار دادن سر مبارک حضرت جاسازى شده است. در سمت چپ این محفطه نقره‌اى، شبستان و یا اطاقى که از آن‌ یاد کردیم به وسیله درى آهنین جدا مى‌شود. در سمت چپ آن ضریحى کوچک از نقره و به صورت مستطیل با ابعاد ۱.۵*۱ متر مى‌باشد. داخل این مکان یا ضریح، پایه‌اى مستقر شده و بالاى آن چیزى به شکل سر با پوشش قرمز رنگ که گویا از چوب و یا سنگ ساخته‌اند قرار داده شده است.
  
−
'''الف- قبر و مقام هود عليه السلام‌:'''
+
===محراب و مقام حضرت زین العابدین===
  
−
بسيارى از مورخان [[دمشق]] گفته‌اند كه قبر هود در اينجا است. اين مكان در سمت چپ «مقام رأس يحيى» يعنى در مقابل ستون چهارم در ديوار قبله از سمت شرق شبستان قرار دارد و بر سنگ ديوار، قبله به خطى زيبا در زمينه سبز نوشته شده است «هذا مَقام هُود النّبى عليه السلام» در اين مكان كتيبه‌اى در دوران وليد يافت شد كه وقتى ترجمه كردند پند و اندرزهايى از حضرت هود بوده است.<ref>ابن عمرى، همان كتاب، ص 47.</ref>
+
هنگامى که [[امام سجاد]] علیه السلام در حال اسارت در مسجد اموى حضور داشتند، در شمال شرقى جامع و در مکانى به [[تهجد]] و عبادت مى‌پرداختند. [[ابن عساکر|ابن عساکر]] گوید آن حضرت هر شب و روز در این مکان هزار رکعت [[نماز]] مى‌گذاشته‌اند.  
  
−
'''ب- مقام حضرت خضر عليه السلام‌:'''
+
این مکان مقدس در طول قرون مختلف مورد [[تبرک|تبرک]] و [[زیارت]] قرار مى‌گرفته و مى‌گیرد. نمازگاه امام سجاد علیه السلام در سمت شمال شرقى مسجد اموى و کنار در شرقى آن است که پس از شبستان بزرگى قرار داشته و داراى محرابى زیبا از سنگ مى‌باشد.
−
 
 
−
گويند حضرت خضرِنبى عليه السلام در مسجد اموى همواره [[نماز]] مى‌گذاشته است.<ref>ابن حورانى، زيارات الشام، ص 14-15.</ref> مكان [[نماز]] ايشان در سمت شرقى قبله (جنوب شرقى) نزديك مناره شرقى بوده است. اكنون نزديك به محراب اصلى مسجد و به موازات مقام هود بر ديوار قبله عنوان «هذا مقام خضر النبى» بر تابلويى سبز ديده مى‌شود.
 
−
 
 
−
'''ج- مكان نزول عيسى عليه السلام‌:'''
 
−
 
 
−
مسلم از اوس بن اوس و از [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله نقل كرده است كه حضرت عيسى بن مريم، كنار مناره شرقى دمشق يعنى جامع اموى نزول خواهد كرد و كنار آن مناره، قطعه سنگى كه حضرت موسى در «كوه طور» با عصاى خود بر آن زد و دوازده چشمه جارى شده وجود دارد.<ref>پيشين، همان‌جا.</ref>
 
−
 
 
−
'''د- مقام و محل دفن سر يحيى عليه السلام‌:'''
 
−
 
 
−
«حضرت يحيى عليه السلام» به قدرت الهى از پدر و مادر پيرى كه اميد به فرزند نداشتند بدنيا آمد. خداوند يحيى را در كودكى علم و حكمت عنايت فرمود «و آتيناه الحكم صبيا».
 
−
 
 
−
وى از دوران جوانى با عفت و با تقوى بود، همواره در «مسجد الاقصى» به [[عبادت]] و رياضت مشغول و از اختلاط با اهل دنيا پرهيز مى‌كرد. او به هنگام بعثت عيسى عليه السلام [[نبوت]] ايشان را شهادت داد و در همين دوران بود كه به دستور پادشاه بنى اسرائيل به قتل رسيد.
 
−
 
 
−
[[پرونده:مقبره حضرت یحیی (ع) در مسجد اموی.jpg|center]]
 
−
 
 
−
==شبستان جامع اموى‌==
 
−
 
 
−
شبستان مسجد داراى بيست ستون در سمت شرق و بيست ستون در سمت غرب بوده و چهار ستون اصلى و بزرگ به ابعاد 3*2 متر در وسط آن قرار دارد كه پايه‌هاى گنبد بزرگ مسجد يعنى «قبة النسر» مى‌باشد. ارتفاع داخلى اين گنبد بيش از سى متر بوده و تماماً از سنگ و با گچ سفيد تزئين و بازسازى شده است. بر روى چهل ستون مذكور، چهل ستون كوچك ديگر قرار دارد.
 
−
 
 
−
اين ستون ها به صورت‌ هلالى شكل هستند كه سقف مسجد را - كه شايد بتوان گفت: بلندترين سقف موجود در ميان مساجد جهان است - را نگه داشته‌اند.
 
−
 
 
−
[[پرونده:شبستان مسجد اموی.jpg|center]]
 
−
 
 
−
==محراب هاى چهارگانه==
 
−
 
 
−
در شبستان مسجد اموى چهار محراب قرار دارد كه هر يك مخصوص يكى از فرق چهارگانه اهل سنت است. يكى از آنها در وسط و دو محراب ديگر در سمت راست آن و محرابى نيز در سمت چپ آن قرار دارد. محراب وسط كه اصلى و بزرگتر از بقيه است مخصوص مالكى‌ها است. محراب هاى سمت راست از حنفى‌ها و حنبلى‌ها و محراب سمت چپ نيز از آن شافعى‌ها است. در عصر مماليك در هر چهار محراب [[نماز]] مى‌گذاشته‌اند.<ref>اكرم العلبى، دمشق بين عصر مماليك و عثمانى، ص 166.</ref>
 
−
 
 
−
==محل غسل تعميد مسيحيان‌==
 
−
 
 
−
همان گونه كه در شرح تاريخ جامع اموى گفته شد نيمى از جامع كنونى اموى (نيمه شرقى) كليسا بود و سپس به وسيله وليد به نيمه ديگر آن الحاق و كليساى مذكور تخريب شد. در اين نيمه و كنار درب ورودى شرقى شبستان به فاصله بيست مترى، بقاياى استوانه و چاهى است كه گويند مسيحيان فرزندان خود را در آن غسل تعميد مى‌داده‌اند. اين مكان نزد آنان از ارزش خاصى برخوردار بوده است. اكنون اين چاه و استوانه‌هاى آن كه از مرمر ساخته شده موجود بوده ولى چاه آن پوشيده شده است.
 
−
 
 
−
==مقام رأس ‌الحسين عليه السلام‌==
 
−
 
 
−
هنگامى كه كاروان اسرا و سرهاى بريده شهداء به سمت دمشق در حركت بود، سر مبارك امام حسين عليه السلام در پايان همه سرها و مقابل زنان و اهل بيت حركت داده مى‌شد.
 
−
 
 
−
آنگاه به فرمان يزيد سر مبارك را از مجلس بيرون برده و به همراه ساير سرهاى شهداء سه روز بر باب القصر آويزان كردند.<ref>خوارزمى، مقتل‌الحسين، ج2، ص75؛ ابن كثير، همان كتاب، ج8، ص204.</ref> پس از آن مدت، سر مبارك [[امام حسين]] عليه السلام را پائين آورده و در گوشه شمال شرقى مسجد در اطاقكى قرار دادند.
 
−
 
 
−
اين سر چند روز در اين مكان قرار داشت. بعدها در آنجا بقعه‌اى بياد بود اين حادثه غم انگيز ساختند كه به «رأس الحسين عليه السلام» مشهور شد.<ref>نويرى، نهاية الارب فى متون الارب، ترجمه مهدوى دامغانى ج7، ص 203-205؛ ابن بطوطه، الرحله ص 65.</ref>
 
−
 
 
−
اين مكان پس از محراب و مسجد «امام زين العابدين عليه السلام» در داخل اطاقى به ابعاد 4*3 متر قرار دارد و در جدار داخلى گنبد آن اسامى ائمه نقش بسته است. در داخل شبستان مقام [[امام سجاد]] عليه السلام محفظه‌اى از نقره و بسيار كوچك به اندازه سر يك انسان در داخل ديوار به ياد محل قرار دادن سر مبارك حضرت جاسازى شده است. در سمت چپ اين محفطه نقره‌اى، شبستان و يا اطاقى كه از آن‌ ياد كرديم به وسيله درى آهنين جدا مى‌شود.
 
−
 
 
−
در سمت چپ آن ضريحى كوچك از نقره و به صورت مستطيل با ابعاد 1.5*1 متر مى‌باشد. داخل اين مكان يا ضريح، پايه‌اى مستقر شده و بالاى آن چيزى به شكل سر با پوشش قرمز رنگ كه گويا از چوب و يا سنگ ساخته‌اند قرار داده شده است.
 
−
 
 
−
[[پرونده:مقام راس الحسین (ع) در مسجد اموی.jpg|center]]
 
−
 
 
−
==محراب و مقام حضرت زين العابدين عليه السلام‌==
 
−
 
 
−
هنگامى كه [[امام سجاد]] عليه السلام در حال اسارت در مسجد اموى حضور داشتند، در شمال شرقى جامع و در مكانى به تهجد و عبادت مى‌پرداختند. ابن عساكر گويد آن حضرت هر شب و روز در اين مكان هزار ركعت [[نماز]] مى‌گذاشته‌اند.
 
−
 
 
−
اين مكان مقدس در طول قرون مختلف مورد تبرك و [[زيارت]] قرار مى‌گرفته و مى‌گيرد. نمازگاه [[امام سجاد]] عليه السلام در سمت شمال شرقى مسجد اموى و كنار در شرقى آن است كه پس از شبستان بزرگى قرار داشته و داراى محرابى زيبا از سنگ مى‌باشد.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
  
−
==منابع==
+
==منبع==
 
اصغر قائدان‌، اماكن سياحتى و زيارتى دمشق، نشر مشعر، تهران‌، پاييز 1388، ص24 تا 37.
 
اصغر قائدان‌، اماكن سياحتى و زيارتى دمشق، نشر مشعر، تهران‌، پاييز 1388، ص24 تا 37.
  
 
[[رده:مساجد تاریخی]]
 
[[رده:مساجد تاریخی]]
 
[[رده:اماکن سوریه]]
 
[[رده:اماکن سوریه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۰۷:۲۶

مسجد اموی دمشق.jpg

کشور

سوریه

شهر

دمشق

  • طول:"22.0'18°36 شرقی
  • عرض:"42.5'30°33 شمالی
مسجد اموی دمشق در نقشه.PNG
مشاهده در نقشه

مسجد اموى دمشق یکى از شاهکارهاى درخشان تمدن و فرهنگ اسلامى است که نه تنها قدمت و سابقه آن به دوران هزار و چهارصد ساله اسلامى محدود نمى‌شود، بلکه ریشه و بنیانى دیرینه به بلنداى چهار هزار سال در تاریخ بشریت داشته و در حقیقت بیانگر سیر و تاریخچه تحول و دگرگونى ادیان و مذاهب است.

تاریخچه مسجد اموی

مکان این مسجد در چهار هزار سال پیش معبد آتش پرستان بوده و خداى آنان یعنى «آذر» مورد پرستش قرار مى‌گرفته است. پس از یونانی ها، رومیان با حضور و سلطه بر این سرزمین، این معبد را توسعه داده و آن را به محل عبادت خداى خویش «ژوپیتر» تغییر دادند. با گسترش مسیحیت در جهان و به ویژه در شام قسمت کوچکى از معبد ژوپیتر به کنیسه تبدیل گشت که به نام «قدیس یوحنا» یا «مارى یوحنا» خوانده مى‌شد.

سرانجام در سال هفده هجرى با فتح دمشق به وسیله‌ مسلمانان، این آتشکده و بتکده به مسجد و محل عبادت ذات باری تعالى و خداى واحد تبدیل گشت که البته نیمى از آن بر اساس مصالحه‌اى که صورت پذیرفته بود همچنان به صورت کلیسا باقى ماند. مساحت اولیه آن بر اساس آنچه که ابن جبیر نقل کرده است از شرق به غرب یعنى در طول دویست قدم (حدود ۱۵۰ متر) و از سمت جنوب به شمال یعنى در عرض ۱۳۵ قدم (حدود صد متر) بوده و در مجموع به پانزده هزار متر مربع مى‌رسیده است.[۱]

هنگامى که دمشق به وسیله سپاه اسلام فتح شد، کلیساهاى فراوانى در این شهر بود که بعضى از آنها طبق معاهده صلح در مقابل نیمى از کلیساى اصلى شهر در دست مسیحیان ماند و مسلمانان نیمه مذکور را تبدیل به مسجد کرده و در آن به نماز مى‌پرداختند که بعدها جامع اموى بجاى آن ساخته شد. مسیحیان که نسبت به دین جدید با بى‌اعتنایى مى‌نگریستند با ایجاد سروصداى عمدى در مراسم خود از جمله صداى مهیب ناقوس به هنگام اقامه نماز جماعت، خواندن سرودها به صداى بلند، نسبت به عبادت مسلمانان مزاحمت فراهم مى‌کردند.

وقتى معاویة بن ابى سفیان در شام ولایت و حکومت یافت، تصمیم به الحاق نیمه باقیمانده از کنیسه به مسجد نمود ولى مسیحیان نپذیرفتند؛ پس از وى عبدالملک بن مروان مال فراوانى به آنان داد تا اجازه دهند این قسمت نیز به مسجد ملحق شود ولى ایشان نپذیرفتند؛ تا این که ولید بن عبدالملک که مردى شجاع و جسور بود مال فراوانى به مسیحیان داد و حتى گفت اگر نپذیرید، کنیسه باب توما را که با زور و این قسمت را با صلح گرفتیم، بجاى آن تخریب خواهم کرد. (آن کلیسا بزرگتر از کلیساى داخل شهر یعنى مکان مسجد اموى بود)؛ لذا مسیحیان راضى شدند که نیمه باقیمانده نیز به مسجد اضافه شود.[۲]

مسجد جامع اموى یکى معجزات هنر معمارى اسلامى و رومى است[۳] زیرا در ساخت آن از مهندسان رومى نیز کمک گرفته شد. ولید در ابتدا طرح بناى آن را به روم فرستاد و دوازده هزار نفر از معماران و مهندسان آن سرزمین را براى ساخت آن به دمشق دعوت کرد. عملیات بناى آن از سال ۸۶ هجرى آغاز[۴] و بهترین زینت ها و سنگهاى مرمر براى تزئین آن بکار رفت. بر فراز شبستان مسجد، گنبدى به نام «نسر یا عقاب» ساخت و ستون هایى در زیر آن قرار داد و آن را با طلا و جواهر و پوشش هاى حریر مزین کرد. محراب مسجد را با جواهر و قندیل هاى طلا و نقره، معرق هاى زیبا و زنجیرهاى طلا آراست.

قابل گفتن است که بناى مسجد در دوران ولید بن عبدالملک هفت سال طول کشید ولى نیمه تمام ماند و بقیه قسمت هاى آن را سلیمان بن عبدالملک تمام کرد. در طول قرون مختلف تعمیرات و توسعه‌هایى در آن انجام شده و همچنین بر اثر چندین آتش سوزى، بسیارى از قسمت هاى آن در آتش سوخته است که به شرح آن خواهیم پرداخت.

اکنون جامع اموى پس از مختصر تعمیراتى که در اواخر حکمرانى ممالیک یعنى تا قرن هشتم در آن صورت گرفته به همان حال باقیمانده است. صحن حیاط به کلى از سنگهاى دوران ممالیک بوده و دیواره‌ها نیز از سنگ‌هاى بسیار بزرگ است. نیمى از دیواره‌هاى شمالى، شرقى و غربى از کلیسا و معبد باقیمانده از دوران قبل از اسلام است و نیمه فوقانى دیواره‌ها در دوره ولید و دوره‌هاى بعد اضافه شده است که تفاوت نوع سنگهاى آن مشخص است. ولید دیواره‌ها را مسقف نموده و دیواره‌هاى شرقى و شمالى و غربى را با ستون هاى سنگى به صورت کنگره‌اى بر زیر سقف‌هاى مزبور قرار داده است. در دوره ممالیک سقف دیواره‌هاى غربى با نقاشی هایى به رنگ طلایى که به آن «فسیفساء» مى‌گفته‌اند، تزئین گردید. متأسفانه فسیفساء بیشتر سقفها به مرور تخریب شده و اکنون اثرى از آنها نیست.

توصیف مسجد اموی

قبه‌های مسجد

در صحن چهار قبه و گنبد کوچک ساخته شده است:

  1. قبة المال‌: این قبه در سال ۱۷۲ هجرى به وسیله امیر دمشق «فضل بن صالح بن على العباس» پسرعموى منصور عباسى ساخته شد و چون اموال و ذخائر مسجد در آن نگهدارى مى‌شد به «قبة المال» معروف گردید.[۵]
  2. قبة الغواره‌: این قبه در وسط صحن قرار دارد و در سال ۳۶۹ هجرى ساخته شد. در زلزله سال ۱۱۷۳ هجرى تخریب گردید و عثمان پاشا به سال ۱۱۸۲ هجرى آن را بازسازى کرد. این گنبد کوچک بر شش ستون از سنگ مرمر قرار داد. قبه یاد شده به «صخره قربان» نیز معروف بوده است. گویند حضرت هابیل قربانى خویش را که گوسفندى بود بر این صخره قرار داد، چون مورد قبول حق قرار گرفت به وسیله آتش سوخت و قربانى قابیل که گندم بود پذیرفته‌ نشد و به همان حال باقى ماند لذا به برادرش حسادت ورزید و او را در کوه قاسیون به قتل رسانید. از آن روز این مکان به صخره قربان معروف شد.[۶]
  3. قبة الساعات‌: این قبه در شرق صحن اموى و کنار «باب الساعات» قرار دارد که در قرن پنجم هجرى ساخته شده و محل استقرار ساعت مسجد بوده است.[۷]
  4. قبة النسر یا عقاب‌: یکى از بزرگترین بناهاى فوقانى مسجد اموى است که‌ برفراز شبستان قرار داشته و از سنگ مرمر مى‌باشد.

ابواب مسجد

از هنگام بناى مسجد براى ورود و خروج در چهار سمت آن درهایى قرار داده شد که عبارت بودند از:

  1. باب الزیاده: در سمت دیوار قبله و جنوب مسجد بوده که در دوره عثمانى به «باب العنبرانیین» و بعدها نیز به «باب القوافین» مشهور شد.
  2. باب جیرون: در شرق مسجد و از بزرگترین درهاى آن بوده است. این در بعدها به «باب الساعات» معروف گشت و «باب الکلاسه» و «باب اللبادین» نیز به آن گفته مى‌شد. در کنار آن رأس الحسین علیه السلام قرار دارد.
  3. باب الناطفین: در سمت شمال مسجد بوده و به «باب الفرادیس» و «باب‌العماره» نیز معروف گشته است.[۸]

مأذنه‌ها و مناره‌ها

این مسجد داراى سه مأذنه بزرگ است که از سنگ و به صورت مربع ساخته شده و در سمت شمال، جنوب غربى و جنوب شرقى قرار گرفته‌اند:

  1. مناره شرقى: این مأذنه به «منارة البیضاء» و «مناره عیسى» معروف است. گویند در آخرالزمان حضرت عیسى علیه السلام بر این مناره فرود خواهد آمد.
  2. مناره شمالى: این مأذنه به «العروس» مشهور است. آن را بدین جهت مناره عروس گفته‌اند که در زمان هاى‌ قدیم، مردم به هنگام اجراى مراسم عروسى و جشن ها، با نصب چراغ و آویزان کردن دستمال‌ها و پارچه‌هاى رنگارنگ آن را تزئین مى‌کرده‌اند و معتقد بودند این عمل باعث برکت خواهد شد.
  3. مناره غربى: به مأذنه «آق باى» معروف است.[۹]

آثار و مقام انبیاء

  1. قبر و مقام هود علیه السلام‌: بسیارى از مورخان دمشق گفته‌اند که قبر حضرت هود در اینجا است. این مکان در سمت چپ «مقام رأس یحیى» یعنى در مقابل ستون چهارم در دیوار قبله از سمت شرق شبستان قرار دارد و بر سنگ دیوار قبله به خطى زیبا در زمینه سبز نوشته شده است: «هذا مَقام هُود النّبى علیه السلام». در این مکان کتیبه‌اى در دوران ولید یافت شد که وقتى ترجمه کردند پند و اندرزهایى از حضرت هود بوده است.[۱۰]
  2. مقام حضرت خضر علیه السلام‌: گویند حضرت خضر نبى علیه السلام در مسجد اموى همواره نماز مى‌گذاشته است.[۱۱] مکان نماز ایشان در سمت شرقى قبله (جنوب شرقى) نزدیک مناره شرقى بوده است. اکنون نزدیک به محراب اصلى مسجد و به موازات مقام هود بر دیوار قبله عنوان «هذا مقام خضر النبى» بر تابلویى سبز دیده مى‌شود.
  3. مکان نزول عیسى علیه السلام‌: مسلم از اوس بن اوس و از رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل کرده است که حضرت عیسى بن مریم، کنار مناره شرقى دمشق یعنى جامع اموى نزول خواهد کرد و کنار آن مناره، قطعه سنگى که حضرت موسى در «کوه طور» با عصاى خود بر آن زد و دوازده چشمه جارى شده وجود دارد.[۱۲]
  4. مقام و محل دفن سر یحیى علیه السلام‌: «حضرت یحیى علیه السلام» به قدرت الهى از پدر و مادر پیرى که امید به فرزند نداشتند بدنیا آمد. خداوند یحیى را در کودکى علم و حکمت عنایت فرمود: «و آتیناه الحکم صبیا». وى از دوران جوانى با عفت و با تقوى بود، همواره در «مسجد الاقصى» به عبادت و ریاضت مشغول و از اختلاط با اهل دنیا پرهیز مى‌کرد. او به هنگام بعثت عیسى علیه السلام نبوت ایشان را شهادت داد و در همین دوران بود که به دستور پادشاه بنى اسرائیل به قتل رسید.

شبستان جامع اموى‌

شبستان مسجد داراى بیست ستون در سمت شرق و بیست ستون در سمت غرب بوده و چهار ستون اصلى و بزرگ به ابعاد ۳*۲ متر در وسط آن قرار دارد که پایه‌هاى گنبد بزرگ مسجد یعنى «قبة النسر» مى‌باشد. ارتفاع داخلى این گنبد بیش از سى متر بوده و تماماً از سنگ و با گچ سفید تزئین و بازسازى شده است. بر روى چهل ستون مذکور، چهل ستون کوچک دیگر قرار دارد. این ستون ها به صورت‌ هلالى شکل هستند که سقف مسجد را - که شاید بتوان گفت: بلندترین سقف موجود در میان مساجد جهان است - را نگه داشته‌اند.

محراب هاى چهارگانه

در شبستان مسجد اموى چهار محراب قرار دارد که هر یک مخصوص یکى از فرق چهارگانه اهل سنت است. یکى از آنها در وسط و دو محراب دیگر در سمت راست آن و محرابى نیز در سمت چپ آن قرار دارد. محراب وسط که اصلى و بزرگتر از بقیه است مخصوص مالکى‌ها است. محراب هاى سمت راست از حنفى‌ها و حنبلى‌ها و محراب سمت چپ نیز از آن شافعى‌ها است. در عصر ممالیک در هر چهار محراب نماز مى‌گذاشته‌اند.[۱۳]

محل غسل تعمید مسیحیان‌

همان گونه که در شرح تاریخ جامع اموى گفته شد نیمى از جامع کنونى اموى (نیمه شرقى) کلیسا بود و سپس به وسیله ولید به نیمه دیگر آن الحاق و کلیساى مذکور تخریب شد. در این نیمه و کنار درب ورودى شرقى شبستان به فاصله بیست مترى، بقایاى استوانه و چاهى است که گویند مسیحیان فرزندان خود را در آن غسل تعمید مى‌داده‌اند. این مکان نزد آنان از ارزش خاصى برخوردار بوده است. اکنون این چاه و استوانه‌هاى آن که از مرمر ساخته شده موجود بوده ولى چاه آن پوشیده شده است.

مقام رأس ‌الحسین علیه السلام‌

هنگامى که کاروان اسرا و سرهاى بریده شهداء به سمت دمشق در حرکت بود، سر مبارک امام حسین علیه السلام در پایان همه سرها و مقابل زنان و اهل بیت حرکت داده مى‌شد. آنگاه به فرمان یزید سر مبارک را از مجلس بیرون برده و به همراه سایر سرهاى شهداء سه روز بر باب القصر آویزان کردند.[۱۴] پس از آن مدت، سر مبارک امام حسین علیه السلام را پائین آورده و در گوشه شمال شرقى مسجد در اطاقکى قرار دادند. این سر چند روز در این مکان قرار داشت. بعدها در آنجا بقعه‌اى به یادبود این حادثه غم انگیز ساختند که به «رأس الحسین علیه السلام» مشهور شد.[۱۵]

این مکان پس از محراب و مسجد «امام زین العابدین علیه السلام» در داخل اطاقى به ابعاد ۴*۳ متر قرار دارد و در جدار داخلى گنبد آن اسامى ائمه نقش بسته است. در داخل شبستان مقام امام سجاد علیه السلام محفظه‌اى از نقره و بسیار کوچک به اندازه سر یک انسان در داخل دیوار به یاد محل قرار دادن سر مبارک حضرت جاسازى شده است. در سمت چپ این محفطه نقره‌اى، شبستان و یا اطاقى که از آن‌ یاد کردیم به وسیله درى آهنین جدا مى‌شود. در سمت چپ آن ضریحى کوچک از نقره و به صورت مستطیل با ابعاد ۱.۵*۱ متر مى‌باشد. داخل این مکان یا ضریح، پایه‌اى مستقر شده و بالاى آن چیزى به شکل سر با پوشش قرمز رنگ که گویا از چوب و یا سنگ ساخته‌اند قرار داده شده است.

محراب و مقام حضرت زین العابدین

هنگامى که امام سجاد علیه السلام در حال اسارت در مسجد اموى حضور داشتند، در شمال شرقى جامع و در مکانى به تهجد و عبادت مى‌پرداختند. ابن عساکر گوید آن حضرت هر شب و روز در این مکان هزار رکعت نماز مى‌گذاشته‌اند.

این مکان مقدس در طول قرون مختلف مورد تبرک و زیارت قرار مى‌گرفته و مى‌گیرد. نمازگاه امام سجاد علیه السلام در سمت شمال شرقى مسجد اموى و کنار در شرقى آن است که پس از شبستان بزرگى قرار داشته و داراى محرابى زیبا از سنگ مى‌باشد.

پانویس

  1. ↑ ابن جبیر، الجامع الاموى، تحقیق مطیع الحافظ، ص۱۳.
  2. ↑ نعیمى، الدراس فى تاریخ المدارس، ج۲، ص۲۸۵؛ ابن بطوطه، الرحله «تحفة النظار فى غرائب الامصار و عجائب الاسفار، ص ۶۳.
  3. ↑ حسن ابراهیم حسن، تاریخ السیاسى الاسلام، ج۱، ص ۲۷۶-۲۷۷ همچنین بنگرید به: ۲۳۲..۷،-/
  4. ↑ ابن بطوطه، الرحله، ص ۶۳.
  5. ↑ نعیمى، همان کتاب، ص ۱۱۳.
  6. ↑ مسعودى، مروح الذهب، حاشیه، ج۲، ص۱۱۲؛ نصرالدین البحره، دمشق الاسرار، ص۱۲ بنقل از عبدالوهاب المقدسى.
  7. ↑ مطیع الحافظ، الجامع الاموى، ص ۱۸.
  8. ↑ پیشین، همان‌جا؛ ابن بطوطه، همان کتاب، ص ۶۶.
  9. ↑ قتیبه شهابى، مأذن دمشق، ص ۵۷، ۶۵.
  10. ↑ ابن عمرى، همان کتاب، ص ۴۷.
  11. ↑ ابن حورانى، زیارات الشام، ص ۱۴-۱۵.
  12. ↑ پیشین، همان‌جا.
  13. ↑ اکرم العلبى، دمشق بین عصر ممالیک و عثمانى، ص ۱۶۶.
  14. ↑ خوارزمى، مقتل‌الحسین، ج۲، ص۷۵؛ ابن کثیر، همان کتاب، ج۸، ص۲۰۴.
  15. ↑ نویرى، نهایة الارب فى متون الارب، ترجمه مهدوى دامغانى ج۷، ص ۲۰۳-۲۰۵؛ ابن بطوطه، الرحله ص ۶۵.


منبع

اصغر قائدان‌، اماكن سياحتى و زيارتى دمشق، نشر مشعر، تهران‌، پاييز 1388، ص24 تا 37.

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=مسجد_اموی_دمشق&oldid=105950»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا