امامزاده فاطمه اُخری رشت

«حضرت فاطمه اُخرى علیهاالسلام» مشهور به «خواهر امام» (۱۷۹-۲۰۳ ق)، در منطقه‌اى به همین نام در شهر رشت مدفون است. وی فرزند بلافصل امام کاظم علیه‌السلام و خواهر امام رضا علیه‌السلام بود كه به همراه دیگر علویان، بر اثر ظلم و جور حكومت عباسی و نیز به منظور دیدار برادرش حضرت رضا، به ایران و سپس منطقه دیلمان گیلان مهاجرت كرد.

مرقد حضرت فاطمه اُخرى در رشت

ولادت و نسب و شهرت فاطمه اخرى

نگارنده کتاب فاطمه اخری (س) با اشاره به اینکه چون بزرگترین دختر امام کاظم علیه السلام در میان فواطم اربعه، فاطمه کبری ملقب به حضرت معصومه (س) در سال ۱۷۳ هجری به دنیا آمده و نیز شهادت امام موسی کاظم (ع) در سال ۱۸۳ هجری قمری مورد اتفاق جمیع مورخین می‌باشد و آن حضرت حدود چهار سال در زندان هارون الرشید حبس کشیده است؛ بنابراین ولادت حضرت فاطمه اخری بین سالهای ۱۷۳ تا ۱۷۹ هجری بوده است و از آنجا که حضرت فاطمه اخری کوچکترین دختر امام موسی کاظم (ع) بوده، تولد او در سال ۱۷۹ هجری می‌باشد. آن بانوی نورانی هنگام شهادت پدر بزرگوارش تنها چهار سال سن داشته است.

سبط بن جوزى - دانشمند معروف اهل سنت در قرن هفتم - به هنگام شمارش اولاد حضرت امام موسی کاظم علیه السلام از چهار دختر آن حضرت به نام فاطمه به شرح ذیل یاد کرده است: ۱- فاطمه کبرى؛ ۲- فاطمه وسطى؛ ۳- فاطمه صغرى؛ ۴- فاطمه اُخرى. علامه مجلسی نیز به پیروی از ابن جوزی در بحارالانوار از فاطمه های چهارگانه به عنوان فرزندان امام موسی كاظم (ع) یاد كرده است كه حضرت معصومه(س)، همان فاطمه كبری است كه بارگاه ایشان در شهر قم واقع است. و در مورد ‏فاطمه اُخری می‌نویسد: «و فی رشت مزار یُنسَب إلی فاطمة ‏الطاهرة أخت الرّضا (علیهما السّلام)؛ و در رشت مزاری است که ‏به فاطمه طاهر، خواهر امام رضا (ع) منسوب است‎».

همانطور که اشاره شد، «خواهر امام» فرزند بلافصل حضرت امام موسى کاظم علیه السلام و نام وى «فاطمه» ملقب به «طاهره» و مشهور به «خواهر امام رضا علیه السلام» مى‌باشد.

بقاع غالب امامزادگان ایران، سواى شخص مدفون در آن‌ها، به نام‌هایى شهرت دارند که این اسامى یا از بقعه و یا از شخص مدفون در آن گرفته مى‌شود. بقعه «خواهر امام» رشت نیز با وجود این که شخصیت مدفون در آن فرزند بلافصل امام موسى کاظم علیه السلام، فاطمه اخرى علیهاالسلام است؛ اما به «خواهر امام» شهرت دارد و این ناشى از دو احتمال است: اول این که به جهت سهولت در سخن و گفتار، شخصیت مدفون در بقاع را به اسامى شهرت مى‌دادند؛ لذا از آن‌جایى که فاطمه اخرى علیهاالسلام خواهر امام رضا علیه السلام بود، بقعه وى را به بقعه خواهر امام شهرت داده‌اند.

دوم: این که شاید تاریخ بناء بقعه و یا تعمیر آن بر نام شخص مدفون در بقعه کم‌کم شهرت یافته باشد. از آن جائی که تاریخ تعمیر بقعه خواهر امام رشت به سال ۸۹۴ هـ.ق مى‌باشد و این اعداد طبق حروف ابجد، (خواهر امام) محسوب مى‌آید لذا رفته رفته تاریخ بقعه بر نام شخصیت مدفون آن غلبه پیدا کرده و به آن مشهور شده است. پس با احتمال فوق، این انگیزه تقویت مى‌شود که شهرت بقاع متبرکه به اسامى مزبور و بقعه حضرت فاطمه اخرى علیهاالسلام در رشت به خواهر امام، موجب اقبال عمومى به بقاع مذکور گردیده است.

دلائل هجرت فاطمه اخرى به رشت

می توان از جمله دلایل هجرت خاندان اهل بیت از جمله فاطمه اخری به ایران را این ‏چنین برشمرد:‎‏

• خفقان، ظلم و شکنجه و آزار و اذیت عمال خلفاى عباسى.

• استقبال و احترام ایرانیان به فرزندان و فرزندزادگان ائمه اطهار علیهم‌السلام.

• دور بودن منطقه ایران از دست خلفاى عباسى.

• تشکیل حکومت‌هاى اسلامى مستقل در بعضى از مناطق ایران.

• دیدار امام رضا علیه السلام و زندگى در سایه امام رضا همراه با امنیت و آرامش.

گرچه براى هر کدام از این موارد فوق، دلائلى در دست نگارنده است؛ اما براى اثبات این که چرا حضرت فاطمه اخرى علیهاالسلام مشهور به خواهر امام به این منطقه؛ یعنى دیلم و رشت هجرت نموده است باید گفت: از قدیم الایام شنیده مى‌شد که در مراثى حضرت معصومه علیهاالسلام از نامه امام رضا علیه السلام سخن به میان مى‌آمد، ولى مدرک آن یافت نشده بود تا این که مولف «کریمه اهل بیت علیهم‌السلام» مى‌نویسد: در یکى از روزها یکى از خطباى ارجمند قم به نام «ابوایمن» بر فراز منبر به این مطلب اشاره کرد. پس از منبر، از مدرک آن جویا شدم، فرمودند: که مطلب در کتاب «من لایحضره الخطیب» است. پس از مراجعه به کتاب فوق دیدم که او نیز بدون ذکر سند نقل کرده است.

مطابق نقل کتاب یاد شده، حضرت امام رضا علیه السلام نامه‌اى خطاب به حضرت معصومه علیهاالسلام مرقوم فرمود و آن را توسط یکى از غلامانش به مدینه منوره ارسال کرده است.

امام هشتم به غلام دستور داد تا در هیچ منزلى توقف نکند و در اندک زمان ممکن آن را به مدینه منوره برساند. آن‌گاه نشانى خانه حضرت موسى بن جعفر علیه السلام را بوى داد تا از کسى نشانى نپرسد. غلام خود را به مدینه رسانید و نامه را به خدمت حضرت فاطمه کبرى ملقب به معصومه علیهاالسلام تسلیم نمود. حضرت معصومه علیهاالسلام به مجرد رسیدن نامه امام هشتم، خود را آماده سفر نمود.

برخى از مورخین معاصر در کتاب‌هایشان، ارسال چنین نامه‌اى را از سوى امام رضا علیه السلام به احمد بن موسى علیه السلام معروف به «شاهچراغ» قید نموده‌اند، که اگر این دو نامه در منابع حدیثى پیدا شود بسیار ارزشمند خواهد بود و از جمله دلائل هجرت امامزادگان به علاوه موارد یاد شده مى‌توان به دعوت امام رضا علیه السلام از آن‌ها اشاره نمود.

به هر حال، حضرت احمد بن موسى علیه السلام در اوایل قرن سوم به قصد دیدار برادر بزرگوارش حضرت امام رضا علیه السلام رهسپار ایران شد و در این مسافرت بالغ بر ۱۲۰۰ نفر از امامزادگان و ذرارى ائمه علیهم‌السلام ایشان را همراهى مى‌کردند. بنا به احتمال قوى، یکى از همراهان آن حضرت بى‌بى فاطمه اخرى علیهاالسلام، همین «خواهر امام» مى‌باشد. پس از به شهادت رسیدن حضرت احمد بن موسى علیه السلام بدست استاندار شیراز (قتلغ خان)، هر یک از اصحاب حضرت شاهچراغ و امامزادگان به مناطقى فرار نموده‌اند که در این میان مى‌توان، ورود حضرت «خواهر امام» و جمع دیگرى از امامزادگان را به منطقه دیلم و رشت نام برد؛ آن هم به جهت دورى این منطقه از دست خلفاى عباسى و وجود مخفیگاه‌هاى مناسب در جنگل‌هاى انبوه و بودن دولت‌هاى اسلامى مستقل در این مناطق. و از آن‌جائى که اکثر مورخین هجرت و شهادت احمد بن موسى علیه السلام را در سنه ۲۰۳ هـ.ق نوشته‌اند؛ لذا ورود حضرت فاطمة اخری به منطقه دیلم را مى‌توان در این سال دانست که در این هنگام آن حضرت سنى حدود بر ۲۴ سال داشته است.

در باور مردم گیلان، وی به همراه برادرانش سید جلال ‏الدین اشرف و میر شمس الدین (علیه السلام) به گیلان مهاجرت ‏كرد و در زمان حكومت سیّد در رشت، از دنیا رفته است‎.‎ آیت الله شیخ محمد مهدوی در كتاب «سادات متقدمه ‏گیلان» درباره این موضوع چنین می نویسد‎:‎ «فاطمه بنت موسی بن جعفر معروف به فاطمة اخری و ‏مشهور به خواهر امام، یا به همراه برادرش سید جلال الدین ‏اشرف به گیلان آمده و یا بعد از شهادت حضرت رضا (علیه السلام)، ‏به دیدن برادر خود به گیلان آمده و در همان وقت و یا قبل از ‏سید جلال الدین اشرف، وفات كرده و در این مكان دفن شده ‏است‎«.‎

کرامات فاطمه اخرى علیهاالسلام

نگارنده از دهها کرامت حضرت فاطمه اخرى علیهاالسلام که به منصه ظهور رسیده است، فقط دو کرامت را از جناب آقاى حاج محمود معالى، مسئول هیات امناء حرم مطهر «خواهر امام» در این صفحات به ثبت رسانده است.

• الف: مسئول محترم هیات امناء آستانه مبارکه «خواهر امام» رشت، در مورد خانم هیجده ساله‌اى که مورد عنایت حضرت فاطمه اخرى واقع گردیده بود به نگارنده چنین مى‌فرماید: این خانم که دچار تشنج اعصاب شده بود، هر چه به دکتر مراجعه مى‌کرد موثر واقع نمى‌شد، زندگى بر همه خانواده وى مشگل گردیده بود. پس از یاس کامل از پزشکان به قصد زیارت خواهر امام رشت، وارد آستانه مبارکه آن بى‌بى مى‌شود و درخواست مى‌کند که خود تنها در حرم مشغول راز و نیاز باشد، اما به جهتى با تقاضاى این خانم موافقت نشد و وى در پشت درهاى بسته مشغول نماز و دعا مى‌شود، پس از ساعت‌ها که حالت روحانى به وى دست داد، متوجه مى‌شود که تشنج اعصاب وى دگرگون گشته و از حالت سابق خود بهبود یافته و مشمول عنایت و کرامت این بى‌بى واقع شده است. لذا مراتب را به مسئولین امر اطلاع داد و با حالت خوشحالى و خاطره خوش، آستانه مبارکه خواهر امام را ترک گفت.

• ب: همچنین آقاى معالى، مسئول هیات امناء آستانه مبارکه حضرت فاطمه اخرى علیهاالسلام اظهار داشت: زنى از شهرستان لاهیجان، مبتلا به فلج پا بود که باعث رنج و زحمت خود و شوهرش که کارمند شرکت آب و برق است مى‌شده است. این خانم محترمه به امید شفا و بهبودى به محضر دختر موسى بن جعفر علیه السلام وارد شد و با حالت تضرع و خشوع و قرائت قرآن‌ و نماز شفاى خود را از این بى‌بى درخواست نمود. ساعتى از این حال گذشت؛ نتیجه‌اى نمى‌بیند. تصمیم مى‌گیرد مایوسانه به شهر خود (لاهیجان) برگردد؛ اما متوجه مى‌شود که پایش از حالت فلجى به حالت عادى و طبیعى برگشته و مشمول شفا و عنایت حضرت فاطمه اخرى قرار گرفته است.

منابع

• کتاب «فاطمه اخرى علیهاالسلام»، محمدمهدی فقیه‌محمدی‌جلالی، با اندکی تصرف.
• "فاطمه اخری خواهر امام غریبی كه خود غریب تر است"، خبرگزاری ایرنا.