|
|
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده) |
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | {{متوسط}} | + | {{خوب}} |
| − | {{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه معتبر}} | + | {{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} |
| | | | |
| | + | شکر به معنای قدردانی از نعمتهای خداوند با قلب و زبان و عمل است. در آموزه های اسلامی شکراز بزرگترین عبادات به شمار می آید و آثار مثبت فراوانی در زندگی مادی و معنوی انسان به همراه دارد از جمله: فزونی نعمت ها، بهره مندی از هدایت ویژه و نجات از بلایا. |
| | + | |
| | + | ==معنای شکر== |
| | + | شُکر در لغت به معناى شناختن [[احسان]] و نشر آن و ستایش کردن صاحب آن است. <ref> كتاب العين، ج5، ص: 293</ref> . [[راغب اصفهانی]] لفظ شکر را مقلوب «کشر» به معنای «کشف» دانسته است. <ref> نك: مفردات، ص461. </ref> با توجه به این تعریف می توان گفت شکر نعمت آشکار کردن و نمایان کردن آن در زبان و قلب و عمل است و ضدّ آن کفر، به معناى فراموش کردن نعمت و پوشاندن آن است. |
| | | | |
| | + | شکر در اصطلاح به معنای قدردانی از نعمتهای خداوند با قلب و زبان و عمل است. <ref> مکارم شیرازی، ناصر ، اخلاق در قرآن ، ج3، ص:79</ref> به بیان دقیق تر ، شکر ، یک حالت نفسانی در وجود انسان است که آثار این حالت نفسانی به سه صورت در انسان جلوه گر می شود. ظهور آن در قلب به صورت [[خضوع]]، [[خشوع]]، محبت، خشیت و مانند آن است و در زبان به شکل ثنا، مدح و [[حمدله|حمد]] و در افعال و اعمال ظاهرى به شکل اطاعت و به کارگیرى جوارح در راه رضاى خدا <ref> رک چهل حديث، ص343 </ref> |
| | | | |
| − | == فضيلت شكر == | + | ==اهمیت شکرگزاری== |
| | + | خداوند در جای جای قرآن کریم عموم بندگان<ref>سوره بقره آیه 152 </ref> و به طور خاص [[پيامبران|پیامبران]] الهی<ref> سوره زمر آیه 66</ref> و مقربان درگاهش<ref> سوره لقمان آیه 12 </ref> را به ادای شکر الهی امر فرموده است. بلکه آن را لازمه ی [[ایمان]] و [[توحید افعالی|توحید]] بندگان دانسته و می فرماید: {{متن قرآن|«... وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ»}}؛ و خدا را سپاس گزاريد، اگر فقط او را مىپرستيد. <ref> سوره بقره آیه 172</ref> |
| | | | |
| − | شكر برترين مقامات نيكان و عمده توشه مسافران به عالم نور است، و آن موجب دفع بلا و باعث افزونى نعمت ها است. و از اين رو به آن بسيار ترغيب شده است و خداوند آن را وسيله اى براى زيادتى نعمت قرار داده است.
| + | همچنین خداوند شکرگزاری را از ویژگی های بارز بندگان شایسته خود دانسته و نام آنان را قرین اوصافی چون «[[شکور]]» و «[[شاکر (اسم الله)|شاکر]]» گردانیده است. <ref> سوره نحل آیه 121؛ سوره سبأ آیه 13؛ [[سوره اسراء]] آیه 3 و...</ref> |
| | | | |
| | + | در حدیثی از [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]] علیه السلام آمده است: {{متن حدیث| «إنَّ اللهَ یُحبُّ كُلَّ عَبدٍ شَكور»}} خداوند بندگان شكور و سپاسگزار خود را دوست می‌دارد. که نشان دهنده تاثیر شکرگزاری در جلب رضایت و محبت پروردگار است. |
| | | | |
| − | == حقيقت شكر == | + | در بیان عظمت شکرگزاری همین بس که به بیان قرآن کریم حق شکر پروردگار را جز اندکی از بندگان نمی توانند به جا آورند:{{متن قرآن|«قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ» }} در تبیین این آیه ی شریفه [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام می فرمایند: «اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكرگزارى در همه حال بود كه بندگان مخلَصش با آن عبادتش كنند ، هر آينه آن كلمه را درباره همه خلقش به كار مى برد ، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود : «واندكى از بندگان من سپاسگزارند» <ref> مصباح الشریعه ص24 </ref> |
| | + | ==جلوه های شکرگزاری== |
| | + | در آیات قرآن و روایات به مصادیق مختلف شکر گزاری قلبی زبانی و عملی اشاره شده است. از جمله: |
| | | | |
| − | شكر از برترين اعمال است و از سه عنصر: علم، حال و عمل تنظيم مى شود.
| + | ===شناخت نعمت=== |
| | + | از جلوه های شکرگزاری آن است که بنده به نعمت را بشناسد و آن از سوی پروردگار بداند. امام صادق علیه اسلام می فرمایند: {{متن حدیث| مَن أنعَمَ اللّه علَيهِ بنِعمَةٍ فَعَرَفَها بقَلبِهِ ، فقد أدّى شُكرَها}}؛كسى كه خداوند نعمتى به وى ارزانى دارد و در دل آن را [به عنوان نعمت خدادادى ]بشناسد ، هر آينه شكر آن نعمت را گزارده است. <ref> الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 97</ref>. همچنین می فرمایند: {{متن حدیث| «ما مِن عَبدٍ أنعَمَ اللّه عَلَيهِ نِعمَةً فَعَرَفَ أنَّها مِن عِندِ اللّه إلاّ غَفَرَ اللّه لَهُ قَبلَ أن يَحمَدَهُ»}}؛ هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش<ref> الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 428</ref> |
| | | | |
| − | علم همان اصل و ريشه شكر است كه حال را به وجود مى آورد، و حال عمل را به ارمغان مى آورد.
| + | ===اطاعت از خداوند و دوری از گناه=== |
| | + | از جلوه های شکر عملی نسبت به نعمتهای خداوند آن است که آن را در مسیر اطاعت از خداوند به کار گیرد. از این رو اجتناب از معاصی و دل سپردن به اطاعت از خداوند مصداقی از شکر گزاری دانسته شده است. [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]] علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث| شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّه}}؛ شكر هر نعمتی در این است كه انسان آنچه خدا بر او حرام كرده از آن دوری نماید<ref> بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج67، ص: 308</ref> |
| | | | |
| − | علم، عبارت از آن است كه بدانى نعمت، استقلال ندارد و وابسته به نعمت دهنده است.
| + | ===حمد و ثنای خداوند=== |
| | + | حمد و ثنای خداوند به قلب و زبان نشان دهنده شناخت و تواضع انسان نسبت به منعم حقیقی است و جلوه ی دیگری از شکرگزاری به درگاه خداست. امام صادق علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث| «ما اَنعَمَ اللهُ علی عَبدٍ بِنعمَةٍ صَغُرَتْ اَو كَبُرَتْ فَقالَ «الحمدُّلله» اِلاّ اَدّی شُكرَها».}} هرگاه خدا نعمتی به بنده‌اش عطا كند، خُرد باشد یا كلان، و به پاس آن بگوید «الحمدُلله» شكر آن نعمت را به جا آورده است. <ref> الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 97 </ref> بلکه این حمد و ثنا گویی خود عبادتی بزرگ است که توفیق یافتن بر آن خود نعمتی بزرگ از سوی خداوند است و ثمراتش در زندگی انسان برتر از آن نعمت است. <ref> مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج8، ص: 157 </ref> |
| | | | |
| − | و حال، همان شادى و سرورى است كه از نعمت دادن او به انسان دست مى دهد. | + | امام رضا علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث| مَن حَمِداللهَ عَلی النِّعمةِ فَقد شَكَرهُ وَ كانَ الحمدُ اَفضَل مِن تِلكَ النِعمةِ}}؛ كسی كه بر نعمتی حمد خدا را كند و الحمدلله بگوید او را شكرگزاری كرده است و این حمد او از آن نعمتی كه به او داده أفضل و بالاتر است <ref> الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 97 </ref> |
| | | | |
| − | و عمل، اقدام به چيزى است كه مقصود و محبوب منعم است. اين عمل ممكن است توسط قلب، زبان يا اعضاى ديگر انجام شود. | + | و امام هادی علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«الشاكِرُ أسعَدُ بالشُّكرِ مِنهُ بِالنِّعمَةِ التي أوجَبَتِ الشُّكرَ ؛ لأنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ ، و الشُّكرَ نِعَمٌ و عُقبى»}} سعادتی که شكرگزارى براى شاكر به همراه دارد، بيشتر از خوشبختى او به نعمتى است كه موجب شكر شده است ؛ زيرا نعمت متاعى [فانى] است اما شكر ، نعمت و عاقبت است.<ref>تحف العقول، النص، ص: 484</ref> |
| | | | |
| − | '''<I> علم</I>'''
| + | ===بازگو کردن نعمت=== |
| | + | یکی دیگر از مصادیق شکرگزاری بازگو کردن نعمت ها است. خداوند در قرآن کریم چنین امر می فرماید: {{متن قرآن| «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّث»}} ؛ و نعمت هاى پروردگارت را بازگو كن. همچنین امام موسی کاظم علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث| «اَلتَّحدُّثُ بِالنِّعَمِ شُكرٌ»}} نعمتهای خدا را بازگو كردن، خود شكر و سپاسگزاری است. <ref> وسائل الشيعة، ج7، ص: 41 </ref> از همین گونه شکرگزاری است اینکه انسان چشم به داشته های خود بدوزد و ببیند که غرق در نعمتهای الهی است و خود را با وجود آن همه نعمت توانگر ببیند نه اینکه تمام توجه او به کاستی ها باشد و اظهار فقر کند. امام علی علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«إظهار الغنى من الشّكر»}} ؛ بیان توانگری نوعی شکر است. <ref>غرر الحكم و درر الكلم، ص: 62</ref> |
| | | | |
| − | كسى كه قصد شكرگزارى دارد سزاوار است بداند كه نعمت ها همگى از جانب خداست، و واسطه ها همگى مسخّر اراده او هستند، اوست كه با رحمت خود، آن ها را در تسخير اراده انسان قـرار داده، و در قلوب آن ها اعتقاد و رأفتى قرار مى دهد كه خود را مجبور مى دانند آن نعمت را به او برسانند؛ اين معرفت، همان شكر قلبى است.
| + | ===شاکرانه زیستن=== |
| | + | رفتارهای انسان حکایت از نگاه او به زندگی، افکار و دلبستگی های او دارد. تشکر زبانی از خداوند اگرچه در جای خود اهمیت فراوان دارد؛ اما زمانی حقیقت و خلوص آن آشکار می شود که در اعمال و رفتار انسان بروز یابد. امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«شُكْرُ الْمُؤْمِنِ يَظْهَرُ فِي عَمَلِهِ.و شُكْرُ الْمُنَافِقِ لَا يَتَجَاوَزُ لِسَانَهُ»}}؛ سپاسگزارى مؤمن در كردارش آشكار مى شود، [امّا] سپاسگزارى منافق از زبانش فراتر نمى رود. <ref>غرر الحكم و درر الكلم، ص: 407</ref> |
| | | | |
| − | حال شادمانى و سرور از نعمت، همراه با حال خضوع و تواضع خود نيز شكرى است جداگانه، همان طور كه شناخت، خود نيز شكر است. اگر سرور انسان از نعمت فقط به اين جهت باشد كه مى تواند خود را به نعمت دهنده نزديك كند، و توجهى به خود نعمت دادن منعم نكند، اين خوشحالى نيز يكى از مراتب بلندشكر است. و نشانه اين گونه خوشحالى آن است كه از نعمت هاى دنيا خوشحال نباشد مگر به اين خاطر كه دنيا مزرعه آخرت، و ياور انسان در رسيدن به آن است و تنها به نعمت هايى مسرور باشد كه داراى اين خاصيت هستند ولى از نعمت هايى كه انسان را از خدا غافل مى كنند محزون و غمگين شود، اين سرور نيز شكر قلبى است.
| + | از جمله این رفتارهای شاکرانه این است که انسان به [[رزق]] روزی اندک خود از سوی خداوند راضی باشد و آن را فراوان بداند و طاعات فراوان خود را اندک شمارد. در حدیثی آمده است: {{متن حدیث|«تَخَلَّصْ اِلی عظیمِ الشُّكرِ بِاستِكثارِ قَلیلِ الرِّزقِ و اسْتقلالِ كَبْرِ الطّاعةِ»}}؛ شكر بسیار و خالصانه در آن است كه روزی كم را زیاد بدانی و اطاعت بسیار را كم شماری<ref>تحف العقول، النص، ص: 287</ref> |
| | | | |
| − | (تا اين جا معلوم شد كه شناخت و شادمانى از شئون قلب و شكر قلبى هستند).
| + | دیگر اینکه از توان خود در یاری رساندن به بندگان خدا استفاده نماید. امام رضا علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«اعْلَمُوا أَنَّكُمْ لَا تَشْكُرُونَ اللَّهَ تَعَالَى بِشَيْءٍ بَعْدَ الْإِيمَانِ بِاللَّهِ وَ بَعْدَ الِاعْتِرَافِ بِحُقُوقِ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ ص أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ مُعَاوَنَتِكُمْ لِإِخْوَانِكُمُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى دُنْيَاهُمُ»}}؛ بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء اللّه از آل محمد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مؤمن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد. <ref>عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 170</ref> |
| | | | |
| − | امّا عملى كه از اين سُرور زاييده از شناخت ناشى مى شود، هم به قلب تعلق دارد، هم به زبان و جوارح.
| + | یا اینکه اگر عالمان باشد شکر این توفیق را با عمل له آن علم و نشر آن به جا آورد. چنانکه از امام علی علیه السلام نقل شده است: {{متن حدیث|«شُكرُ العالِمِ على عِلمِهِ : عَمَلُهُ بهِ ، و بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ»}}؛ شكرگزارىِ عالِم بر علمش عبارت است از: عمل كردنش به آن علم، و گذاشتن آن در اختيار سزامندانش.<ref>غرر الحكم و درر الكلم، ص: 408</ref> |
| | | | |
| − | عمل قلبى، قصد و نيّت خير براى جميع خلق خدا است، و عمل زبانى اظهار شكر خدا است با ستايش هايى كه مفـيد شكرند. و عمل به جوارح به كار گرفتن نعمت هاى خدا در راه طاعت، و پرهيز از بكارگيرى آن ها در معصيت پروردگار است.
| + | ==آثار شکرگزاری== |
| | + | شکرگزاری آثار فراوان مادی و معنوی در پی دارد که در آیات و روایات به آن اشاره شده است از جمله: |
| | | | |
| − | مثلا شكر چشم آن است كه هر عيبى را در مسلمانى ديد بپوشاند، و شكر گوش آن كه هر عيبى را درباره مسلمانى شنيد پنهان كند، اين گونه اعمال، از جمله شكر نعمت اعضاى بدن هستند.
| + | ===ادراک آیات الهى=== |
| | + | گرچه قرآن براى همه مايهى هدايت است؛ امّا تنها شاكران بهره مى گيرند <ref> تفسير نور، ج3، ص: 87</ref> زیرا آیات هدایت بخش الهی زمانی برای انسان مفید است که قدرشناس آن باشد و در بهره مندی و عمل به آن کوشا باشد. از این رو قرآن کریم می فرماید:{{متن قرآن|«كَذلِكَ نُصَرِّفُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُون»}}<ref> سوره اعراف، آیه 58</ref>؛ اين گونه نشانه ها را براى گروهى كه سپاس گزارند [به صورتهاى گوناگون] بيان مى كنيم |
| | | | |
| − | شكر نعمت، كه خدا را بر بنده حقّ نعمت وجود و نعمت مال است. | + | ===افزایش نعمت و پاداش اخروی=== |
| | + | از آثار شکر گزاری فزونى نعمت است قرآن کریم می فرماید: {{متن قرآن| «و اِذ تَاَذَّنَ رَبُّکُم لَئِن شَکَرتُم لاَزیدَنَّکُم...» }}<ref>سوره ابراهیم آیه 7 </ref>؛ و پروردگارتان اعلام كرد كه اگر مرا سپاس گوييد، بر نعمت شما مى افزايم. روایات در این باره فراوان است. از جمله امام علی علیه اسلام می فرمایند: {{متن حدیث|«شكر الإله يدرّ النّعم» }}؛<ref>غرر الحكم و درر الكلم، ص: 407</ref>شكر خداوند نعمت ها را سرازير كند. و نیز درباره دوام نعمت با شکر می فرمایند: {{متن حدیث|«ألنّعم تدوم بالشّكر»}}؛ <ref>غرر الحكم و درر الكلم، ص: 59</ref>نعمت ها با شكر پايدار شوند. |
| | | | |
| − | عبادات بدنى شكر نعمت بدن، و عبادات مالى شكر نعمت مال است.
| + | ===نجات از فتنه و بلا=== |
| | + | شکرگزاری در برابر نعمتهای الهی موجب جلب رضای پروردگار و دورشدن بلایا و نجات انسان از گرفتاری هاست. قرآن کریم نجات [[قوم لوط|آل لوط]] از عذاب الهی را پاداش شکرگزاری آنان دانسته است:{{متن قرآن|«إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ حاصِباً إِلاَّ آلَ لُوطٍ نَجَّيْناهُمْ بِسَحَرٍ . نِعْمَةً مِنْ عِنْدِنا كَذلِكَ نَجْزي مَنْ شَكَر»}}<ref> سوره قمر آیه 34 و 35 </ref>؛ ما بر آنها بادى ريگبار فرستاديم، مگر بر خاندان لوط كه آنها را سحرگاه رهانيديم. نعمتى بود از جانب ما و آنان را كه سپاس گويند چنين پاداش دهيم |
| | | | |
| − | و چقدر زشت است كه مسلمان توانگر مسلمان بينوا را ببيند كه در تنگى معيشت و در حال نيازمندى است، آن گاه نتواند خود را وادار كند كه شكر خداى تعالى بر بى نيازى ازديگران و نياز ديگران به او را به جا آورد، به اينكه يك دهم يا يك چهلم مال خود را بدهد.
| + | امام علی علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«الشُّكرُ عِصمَةٌ مِن الفِتنَةِ»}}؛ شکرگزارى ، مايه مصون ماندن از فتنه است. <ref> تحف العقول، النص، ص: 215 </ref> در روایاتی دیگر شکرگزاری مایه مصون ماندن انسان از فقر دانسته شده است. <ref>«اَلشُّكرُ زیادةٌ فی‌النِّعمِ و اَمانٌ مِنَ الفَقرِ». تحف العقول، النص، ص: 360 </ref> |
| | | | |
| − | روايت است كه: (عيسى عليه السّلام به مردى نابينا و ابرص (پيس) و مفلوج بگذشت، كه گوشت تنش از جذام فرو ريخته بود، و مى گفت: شكر خدائى را كه مرا از بلاهائى كه بسيارى از مردم بدان گرفـتارند عافيت داد عيسى عليه السّلام گفت: اى مرد كدام بلاست كه تو را از آن عافيت داد؟ گفـت: اى روح اللّه من از كسى كه در دل وى آن معرفـت نيافريد كه در دل من آفريد بهترم، گفت: راست گفتى دستت را بده، دست وى بماليد و درست اندام و نيكو چهره گرديد، و خداوند بيماري هاى وى ببرد، و مدّتى مصاحب عيسى بود و با وى عبادت مى كرد).
| + | ===برگزیده شدن و هدایت ویژه=== |
| | + | قرآن در وصف [[حضرت ابراهیم علیه السلام|حضرت ابراهیم]] علیه السلام می فرماید:{{متن قرآن| «شاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقيم»}}<ref> سوره نحل آیه 121</ref> ؛ این آیه دلالت بر این حقیقت دارد که چون ابراهیم علیه‌السلام شاکر نعمت‌هاى پروردگار بود، خدا او را برگزید و به راه راست هدایت کرد. |
| | | | |
| − | ارباب معرفت مى گويند: هر كس نعمت چشم را كفران كند، نعمت خورشيد را نيز كفران كرده، چه اين كه عمل ديدن به وسيله خورشيد كامل مى شود. چشم (در بدن) و خورشيد (در خارج) خلق شده اند تا انسان به وسيله آن دو، آن چه را براى دين و دنيايش مفيد است ببيند. و بوسيله آن دو از هر چه به حال دين و دنيايش مضرّ است بپرهيزد بالاتر از اين، منظور از خلقت زمين و آسمان، و خلقت دنيا و تمام اسباب موجود در آن، اين است كه انسان از آن ها در راه رسيدن به خدا كمك بگيرد.
| + | ==شکرگزارى مردم از یکدیگر== |
| | + | در آموزه های دین اسلام در کنار تشکر از نعمتهای خداوند به تشکر و قدردانی از دیگر انسانها نیز سفارش شده است؛ تا آنجا که در روایات آمده است که هر کس مخلوق نعمت دهنده را شکر نکند، خداى عزوجل را شکرگزارى نکرده است. امام رضا علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|«مَن لَم يَشكُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلوقينَ لَم يَشكُرِ اللّهَ عَزَّ و جلَّ»}}<ref>عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 25</ref>؛ هركه در قبال خوبى مردم تشكر نكند ، از خداوند عزّ و جلّ هم تشكّر نكرده است. |
| | | | |
| − | و رسيدن به خدا جز با محبت و انس با او در دنيا، و دل كندن از زرق و برق آن صورت نبندد، و انس جز با ذكر دائم حاصل نشود، و محبت جز با شناختى كه از دوام فكر به دست مى آيد در قلب ننشيند، و دوام ذكر و فكر جز با بقاء بدن ميسّر نگردد، و بدن باقى نمى ماند مگر با بقاء زمين و آب و هوا، و اين همه نشود مگر با خلقت زمين و آسمان و ساير اعضاء. | + | از جمله والدین که تشکر از آنان بسیار مورد سفارش قرار گرفته است. قرآن کریم می فرماید: {{متن قرآن|«وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ في عامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصير»}} <ref>سوره لقمان آیه 14</ref> ؛ و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش كرديم؛ مادرش او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل كرد و دوران شيرخوارگى او در دو سال پايان مى يابد؛ (آرى به او توصيه كردم) كه براى من و براى پدر و مادرت شكر بجا آور كه بازگشت (همه شما) به سوى من است. |
| | | | |
| − | پس همه اين ها براى بدن است، و بدن مركب نفس است، و آن نفسى به خدا بر مى گردد كه با معرفت و طول عبادت به اطمينان رسيده باشد. پس هر كس چيزى را در غير طاعت مصرف كند نعمت خدا را در تمامى آن چه براى انجام گناهش لازم است كفران كرده است. و لذا شاكر حقيقى كم است آن چنان كه خداى تعالى فرمود:{{متن قرآن|«و َقَلِيلٌ مِنْ عِبادِىَ الشَّكُورُ»}}. [[سوره سبأ]]، آيه 13 و تعداد كمى از بندگان من شكر گزارند..
| + | ==فلسفه شكرگزارى== |
| | + | ممكن است انسانها در برابر نعمتهايى كه به ديگرى مى بخشند انتظار شكرگزارى داشته باشند، و يا حتّى در بعضى از شرايط به آن نيازمند باشند، خواه نياز روحى باشد، و يا نياز به خاطر موقعيتهاى اجتماعى. ولى بى شك خداوندى كه از همگان بى نياز است و اگر تمام جهانيان كفران كنند، يا كافر شوند گردى بر دامان كبريائيش نمى نشيند، نيازى به شكرگزارى بندگان ندارد، بنابراين اينهمه تأكيد در مسئله شكرگزارى كرده است- همانند ساير عبادات- نتيجه اش به خود انسانها بازگشت مى كند، و اگر كمى دقّت كنيم فلسفه آن روشن مى شود. |
| | | | |
| − | '''<I> عمل</I>'''
| + | كسى كه از نعمت‌هاى پروردگار قدردانى مى كند، خواه در دل باشد يا با زبان يا عمل، نشان مى دهد كه لايق نعمت است، خداوند حكيم نيز كارش همه جا از روى حكمت است، نه بدون دليل نعمتى را از كسى مى گيرد نه بى دليل نعمتى را به كسى مى بخشد، بنابراين هنگامى كه انسان در برابر نعمت‌هاى او شكرگزارى مى كند به زبان حال مى گويد من لايق شكر بيشترم و حكمت پروردگار ايجاب مى كند نه تنها آن نعمت را بر او پايدار كند بلكه افزون نمايد.ولى فرد ناسپاس با زبان حال بى لياقتى خود را عرضه مى دارد و حكمت پروردگار ايجاب مى كند كه نعمت را از او بگيرد. <ref>اخلاق در قرآن، ج3، ص:84</ref> |
| | | | |
| − | امّا ركن سوم، عمل كردن به موجب شادى حاصل از معرفت منعم است، و آن عبارت است از قيام به آن چه مقصود و محبوب منعم است، و به دل و زبان و جوارح تعلّق دارد. امّا متعلق به دل، قصد خير و در دل داشتن آن است براى همه خلق. و امّا متعلق به زبان، اظهار شكر خدا به حمد و ثناى اوست. و امّا متعلق به جوارح، بكار بردن نعمت هاى خداست درطاعت او، و خوددارى و پرهيز از استعمال آن ها در معصيت او، حتّى از جمله شكر چشم ها اين است كه هر عيبى كه از مسلمانى بيند بپوشاند و نديده انگارد، و از جمله شكر گوش ها آن ست كه هر عيبى كه از مسلمانى شنود پنهان دارد و نشنيده پندارد، اين ها و امثال اين ها از جمله شكر نعمت اعضاء است.
| + | اضافه بر اين هنگامى كه روح شكرگزارى در انسان پرورش يابد، از شكر خالق به شكر مخلوق مى رسد، و تشكر و سپاسگزارى در برابر خدمات و زحمات مخلوق انگيزه مؤثّرى مى شود براى حركت بيشتر در جامعه انسانى و شكوفا شدن استعدادهاى خلّاق و ظرفيتهاى وجودى اشخاص، و در نتيجه جامعه به پيش حركت مى كند.شكرگزارى از خالق راهى به سوى معرفت او مى گشايد و پيوند انسان را با آفريدگار محكمتر مى كند. |
| | | | |
| − | بلكه گفته اند: هر كه نعمت چشم را كفران كند و در آنچه براى آن آفريده شده بكار نبرد كفران نعمت خورشيد را نيز كرده، زيرا ديدن با آن ميسّر مى گردد، و هر آينه ديدگان براى ديدن آن چه در دين و دنياى آدمى سودمند است و نگاه داشت وى از آن چه به او زيان مى رساند خلق شده است. بلكه مراد از آفرينش آسمان و زمين و خلقت دنيا و اسباب آن اين است كه مردمان بوسيله آن ها براى وصول به خدا مدد جويند، و رسيدن به او جز به محبّت او و انس به او در دنيا و دورى از دنيا و فريفتگى و لذّات و دلبستگي هاى آن امكان پذير نيست، وهيچ انسى جز به دوام ذكر و هيچ محبّتى جز به معرفتى كه به دوام فكر حاصل مى شود ميسّر نيست، و ذكر و فكر جز به بقاء بدن ممكن نيست، و بدن جز به خاك و آب و هوا و آتش پايدار نيست، و اين تمام نمى شود جز به آفرينش زمين و آسمان و ديگر چيزها و اين همه براى بدن است، و بدن مركب نفس است، و نفسى كه به خدا باز مى گردد نفس مطمئنّه است به سبب طول عبادت و معرفت. پس هر كه چيزى را در غيرطاعت خدا بكار برد نعمت خدا را در همه اسبابى كه براى اقدام به آن معصيت از آن ها ناگزير است كفران نموده است.
| + | شكرگزارى علاوه بر اين كه معرفت بخشنده نعمتها را به دنبال دارد، معرفت نعمت را نيز همراه خواهد داشت، چرا كه هر قدر نعمت از نظر كيفيّت و كميّت بالاتر و بيشتر باشد، شكرى افزونتر مى طلبد، و براى اداى حق شكر منعم، معرفت نعمت ضرورى است، و همين معرفت نعمت روز به روز پيوند بندگان را با خدا محكمتر مى سازد و آتش عشقش را در دلها شعله ورتر مى كند، و اى بسا اين مواهب مادّى آنچنان مواهب معنوى به دنبال داشته باشد كه از آن به مراتب برتر و والاتر باشد.<ref>اخلاق در قرآن، ج3، ص: 85</ref> |
| | | | |
| − | و چون حقيقت شكر را شناختى، حقيقت كفران را نيز با مقايسه خواهى شناخت، كه آن عبارت است از جهل به اين كه نعمت ها از خدا است، يا ناشادى به منعم و نعمت از اين جهت كه او را به قرب خدا مى رساند، يا بكار نبردن نعمت در آن چه منعم دوست و خوش دارد، يا بكار بردن آن در آن چه مكروه و ناخوش دارد.
| + | ==پانویس== |
| | + | <references /> |
| | + | ==منابع== |
| | | | |
| | + | *اخلاق در قرآن موضوع: فضائل - رذائل پدیدآور اصلی: نويسنده: مکارم شیرازی، ناصر قرن: 15 سایر پدید آورندگان: پدیدآور: جمعی از نویسندگان ناشر: مدرسة الإمام علي بن أبي طالب (علیه السلام) محل نشر: قم - ایران سال نشر: 1385 ه.ش. تعدادجلد: ۳ زبان: فارسی |
| | + | *منسوب به جعفربن محمد عليه السلام، امام ششم عليه السلام، مصباح الشريعة، 1جلد، اعلمى - بيروت، چاپ: اول، 1400ق. |
| | + | *كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط - الإسلامية)، 8جلد، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق. |
| | + | *مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق. |
| | + | *شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، 30جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ: اول، 1409 ق |
| | + | *ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله، 1جلد، جامعه مدرسين - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق. |
| | + | *تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم (مجموعة من كلمات و حكم الإمام علي عليه السلام)، 1جلد، دار الكتاب الإسلامي - قم، چاپ: دوم، 1410 ق. |
| | + | *ابن بابويه، محمد بن على، عيون أخبار الرضا عليه السلام، 2جلد، نشر جهان - تهران، چاپ: اول، 1378ق. |
| | | | |
| − | == شكر در قرآن ==
| |
| − |
| |
| − | يكى از فضائل شكر آن است كه خداى تعالى آن را در كنار ذكر خود قرار داده، مى فرمايد: {{متن قرآن|«اذْكُرُونى اذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوالى وَلاتَكْفُرُونِ»}}؛ مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم و شكر مرا بجاى آريد و كفران نورزيد. ([[سوره بقره]]، آيه 152)
| |
| − |
| |
| − | در حالى كه خود فرموده: {{متن قرآن|«وَلَذِكْرُ اللَّهِ اكْبَرُ»}}؛ و همانا ياد خدا بزرگتر است. ([[سوره عنكبوت]]، آيه 45)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: {{متن قرآن|«ما يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِكُمْ انْ شَكَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ»}}؛ خداوند شما را عذاب نمى كند، اگر شكر گزاريد و ايمان آوريد. ([[سوره نساء]]، آيه 147)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: {{متن قرآن|«و َسَنَجْزِى الشَّاكِرِينَ»}}؛ و بزودى شكرگزاران را پاداش مى دهيم. ([[سوره آل عمران]]، آيه 145)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: {{متن قرآن|«لَئِنْ شَكَرْتُمْ لازِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ انَّ عَذابى لَشَدِيدٌ»}}؛ اگر شكر گزاريد شما را بيشتر مى دهيم و اگر كفران كنيد همانا عذاب من شديد است». ([[سوره ابراهيم]]، آیه 7)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: {{متن قرآن|«وَ قَليلٌ مِنْ عِبادِىَ الشَّكُورُ»}}؛ و اندكى از بندگان من شكر گزارند». ([[سوره سبا]]، آيه 13)
| |
| − |
| |
| − | و در شرف و فضيلت آن همين بس كه يكى از صفات خداوندى است، چنان كه خداى سبحان مى فرمايد: {{متن قرآن|«واللَّهُ شَكُورٌ حَليمٌ»}}؛ و خدا سپاس دار و بردبار است. ([[سوره التغابن]]، آیه 17)
| |
| − |
| |
| − | و آن نخستين و واپسين سخن اهل [[بهشت]] است، چنان كه خداى تعالى مى فرمايد: {{متن قرآن|«و َقالُوا الحَمدُ لِلَّهِ الَّذى صَدَقَنا وَعدَهُ»}}؛ و گويند: سپاس و ستايش خداى را كه وعده خود با ما راست گردانيد. ([[سوره زمر]]، آیه 74)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: {{متن قرآن|«و َآخِرُ دَعواهُم انِ الحَمدُ لِلَّهِ رَبِّ العالَمينَ»}}؛ و آخرين خواندنشان اين است كه: سپاس و ستايش سزاوار پروردگار جهانيان است. ([[سوره يونس]]، آیه 10)
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | == روايات شكر (نعمت) ==
| |
| − |
| |
| − | و رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم الطَّاعِمُ الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمَحْرُومِ الْقَانِعِ؛ خورنده شكرگزار اجرش مانند اجر روزه دارى است كه به ثواب خدا چشم دارد، و تندرست سپاسگزار اجرش مثل اجر بيمار صبور است، و غنّى شكر گزار اجرش مانند اجر محروم قانع است. (كافى، ج2، ص94)
| |
| − |
| |
| − | از [[امام صادق]] عليه السلام درباره آيه شريفه: عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ فَضْلٍ الْبَقْبَاقِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ عليه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَمّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ قَالَ الَّذِي أَنْعَمَ عَلَيْكَ بِمَا فَضَّلَكَ وَ أَعْطَاكَ وَ أَحْسَنَ إِلَيْكَ ثُمَّ قَالَ فَحَدَّثَ بِدِينِهِ و َمَا أَعْطَاهُ اللَّهُ وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَيْهِ {{متن قرآن|«وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ»}}؛ سؤال شد كه مراد از نعمت چيست؟ و اما نعمت پروردگارت را بازگو كن. ([[سوره الضحى]]، آيه 11) حضرت فرمود: يعنى برتري هاى كه داده، چيزهايى كه به تو بخشيده، و نيكى هايى كه در حقّت كرده است. دين خدا، عطايا و بخشش ها و نعمت هاى خدا را بازگو كن آن گاه فرمود: الحمد للّه على هذه النّعمة. (كافى، ج2، ص94)
| |
| − |
| |
| − | در روايت است كه: الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام مِنَ الْمَسْجِدِ و َقَدْ ضَاعَتْ دَابَّتُهُ فَقَالَ لَئِنْ رَدَّهَا اللَّهُ عَلَيَّ لَأَشْكُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُكْرِهِ قـَالَ فَمَا لَبِثَ أَنْ أُتِيَ بِهَا فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَلَيْسَ قـُلْتَ لَأَشْكُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُكْرِهِ فـَقـَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ عليه السلام أَلَمْ تَسْمَعْنِي قُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّهِ؛ حضرت چهارپايى را بر در [[مسجد]] بسته بود، وقتى بيرون آمد آن را نديد. فرمود: اگر خدا آن را به من برگرداند چنان كه سزاوار است شكر او را به جا مى آورم. ديرى نپاييد كه حيوان را برايش آوردند. حضرت فرمود: (الحمدللّه) عرض شد: فدايت شوم آيا نفرمودى خدا را چنان كه سزاوار است شكر مى كنم، فرمود: مگر نشنيدى؟ گفتم: الحمدللّه. (كافى، ج2، ص98)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ مُيَسِّرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ شُكْرُ النِّعْمَةِ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ تَمَامُ الشُّكْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ؛ شكر نعمت عبارت است از اجتناب محرمات، و شكر كامل اين است كه بگويى: (الحمدللّه رب العالمين). (كافى، ج2، ص95)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُيَيْنَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ عليه السلام يَقُولُ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ وَ إِنْ عَظُمَتْ أَنْ تَحْمَدَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عَلَيْهَا؛ شكر هر نعمتى ـ هر چه بزرگ باشد ـ ستايش خداى عزوجل است بر آن نعمت. (كافى، ج2، ص95)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ لِي مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ صَغُرَتْ أَوْ كَبُرَتْ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِلَّا أَدَّى شُكْرَهَا؛ هر نعمتى را خدا به بنده اش عطاء كند، چه بزرگ باشد و چه كوچك اگر بنده بگويد: (الحمدللّه رب العالمين) شكرش را اداء كرده است. (كافى، ج2، ص96)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَشْرَبُ الشَّرْبَةَ مِنَ الْمَاءِ فَيُوجِبُ اللَّهُ لَهُ بِهَا الْجَنَّةَ ثُمَّ قـَالَ إِنَّهُ لَيَأْخُذُ الْإِنَاءَ فَيَضَعُهُ عَلَى فِيهِ فَيُسَمِّي ثُمَّ يَشْرَبُ فَيُنَحِّيهِ وَهُوَ يَشْتَهِيهِ فَيَحْمَدُاللَّهَ ثُمَّ يَعُودُ فَيَشْرَبُ ثُمَّ يُنَحِّيهِ فَيَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ يَعُودُ فَيَشْرَبُ ثُمَّ يُنَحِّيهِ فَيَحْمَدُ اللَّهَ فَيُوجِبُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا لَهُ الْجَنَّةَ؛ گاهى انسان يك جرعه آب مى نوشد و به واسطه آن خدا [[بهشت]] را برايش واجب مى كند. سپس فرمود: ظرف آب را به دست مى گيرد، آن را به لب مى گذارد و بسم اللّه مى گويد، و مى نوشد ولى قبل از آن كه سيراب شود، آن را از لب بر مى دارد و خدا را سپاس مى گويد.دوباره به لب مى گذارد و مى نوشد، و چون سيراب شد آن را از لب برمى دارد و خدا را سپاس مى گويد. به همين سبب خداى عزوجل بهشت را براى او واجب مى كند. (كافى، ج2، ص97)
| |
| − |
| |
| − | [[امام كاظم]] عليه السّلام مى فرمايد: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَقُولُ مَنْ حَمِدَ اللَّهَ عَلَى النِّعْمَةِ فَقَدْ شَكَرَهُ وَ كَانَ الْحَمْدُ أَفْضَلَ مِنْ تِلْكَ النِّعْمَةِ؛ هر كس خدا را به خاطر نعمتى حمد كند شكر نعمتش را به جا آورده، و حمد از آن نعمت برتر است. (كافى، ج2، ص96)
| |
| − |
| |
| − | [[عمر بن يزيد]] مى گويد: ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْ يَرْزُقَنِي مَالًا فَرَزَقَنِي وَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَنِي وَلَداً فَرَزَقَنِي وَلَداً وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يَرْزُقَنِي دَاراً فَرَزَقَنِي وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً فَقَالَ أَمَا وَاللَّهِ مَعَ الْحَمْدِ فَلاِ؛ به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: من از خدا خواستم مالى به من دهد، عطا كرد، از او خواستم فرزندى به من دهد، داد، از او خواستم خانه اى به من عطا كند، عطا كرد.مى ترسم اين عطاى پى در پى از باب استدراج باشد. حضرت فرمود: به خدا قـسم اگر همراه با حمد و ستايش باشد، استدراج (غوطه ور تدريجى توأم با غفلت در دنياگراى) نيست. (كافى، ج2، ص97)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْمُثَنَّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم إِذَا وَرَدَ عَلَيْهِ أَمْرٌ يَسُرُّهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى هَذِهِ النِّعْمَةِ وَ إِذَا وَرَدَ عَلَيْهِ أَمْرٌ يَغْتَمُّ بِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ؛ هنگامى كه حادثه اى مسرّت بخش براى حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلّم پيش مى آمد، مى فرمود: سپاس خدا را به خاطر اين نعمت. و چون امرى غم انگيز حادث مى شد، مى فرمود: الحمد للّه على كلّ حال. سپاس خدا راست در هر حال. (كافى، ج2، ص97)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: الشَّيْخُ أَبُو الْفُتُوحِ فِي تَفْسِيرِهِ، عَنْ شَهْرِ بْنِ حَوْشَبٍ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ قـَالَتْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم يَقـُول... إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ وَعُرِضَتِ الْخَلَائِقُ فِي الْمَوْقِفِ يُنَادِي مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ رَبِّ الْعِزَّة... ينادِي الْمُنَادِي لِيَقُمِ الَّذِينَ كَانُوا يَشْكُرُونَ اللَّهَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ فَتَقُومُ شِرْ ذِمَةٌ قَلِيلَة...؛ [[روز قيامت]] از جانب خداى متعال منادى ندا مى كند: حمد كنان در خفاء و آشكارا برخيزند، پس گروهى اندكى برخيزند آن گاه پرچمى براى آنان نصب مى كنند و ايشان به [[بهشت]] درمى آيند. پرسيدند: حمد كنان كيستند؟ فرمود: كسانى كه خدا را در هر حال (خوشى و گرفتارى) سپاس مى گزارند. (مستدرك، ج6، ص339)
| |
| − |
| |
| − | و [[امام سجاد]] عليه السّلام فرمود: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ عَنْ عَمَّارٍ الدُّهْنِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ عليه السلام يَقُولُ... إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ كُلَّ عَبْدٍ شَكُور؛ ...خداى سبحان هر بنده سپاسگزارى را دوست دارد... (كافى، ج2، ص99)
| |
| − |
| |
| − | و [[امام باقر]] عليه السّلام فرمود: حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفـَرٍ عليه السلام قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم عِنْدَ عَائِشَةَ لَيْلَتَهَا فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ تُتْعِبُ نَفْسَكَ وَ قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ فَقَالَ يَا عَائِشَةُ أَلَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً قَالَ وَكانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم يَقُومُ عَلَى أَطْرَافِ أَصَابِعِ رِجْلَيْهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى {{متن قرآن|«طه وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ»}}؛ رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نزد [[عایشه]] بود در شبى كه نوبت او بود، عائشه گفـت: يا رسول اللّه چرا خود را در عبادت به رنج و تعب مى افكنى و حال آن كه خدا گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است؟ فرمود: اى عائشه آيا بنده سپاسگزار نباشم؟... و گفت: آن حضرت شب ها بر انگشتان پاهاى خود مى ايستاد و عبادت مى كرد تا خداى تعالى اين آيه را فرستاد: طه ما قرآن را بر تو نفرستاديم كه به رنج افتى. ([[سوره طه]]، آيات 1 و 2) (كافى، ج2، ص95)
| |
| − |
| |
| − | و امام صادق عليه السّلام فرمود: أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ رَجُلَيْنِ مِنْ أَصْحَابِنَا سَمِعَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ مِنْ نِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَاللَّهَ ظَاهِراً بِلِسَانِهِ فَتَمَّ كَلَامُهُ حَتَّى يُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِيدِ؛ هيچ نعمتى خدا به بنده اى نداد كه آن نعمت را در دل بشناسد و در ظاهر به زبان خدا را سپاس و ستايش كند، و سخنش تمام شود، مگر اين كه براى او به فزونى امر شود. (كافى، ج2، ص95)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قَالَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ أُعْطِيَ الزِّيَادَةَ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَئِنْشَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ؛ به هر كس شكر عطا شود افزايش نيز عطاء مى شود، كه خداى تعالى مى فرمايد:{{متن قرآن|«لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأ زِيدَنَّكُمْ...»}} اگر شكر گزاريد شما را بيشتر مى دهيم. ([[سوره ابراهيم]]، آيه 7) (كافى، ج2، ص95)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ جَهْمٍ عَنْ أَبِي الْيَقْظَانِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ عليه السلام يَقُولُ ثَلَاثٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْءٌ الدُّعَاءُ عِنْد َالْكَرْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَةِ؛ سه چيز است كه با وجود آن ها هيچ چيز زيان نمى رساند: دعا بهنگام گرفتارى و بلا، و استغفار در وقت گناه، و سپاس گزارى در موقع نعمت. (كافى، ج2 ، ص95)
| |
| − |
| |
| − | باز مى فرمايد: بِهَذَا الْإِسْنَادِ قـَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَابَ شُكْرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّيَادَةِ؛ پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: خداى تعالى باب افزايش نعمتش را به روى كسى كه در شكر را بر او گشوده نمى بندد. (كافى، ج2، ص94)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: مصباح الشريعة قَالَ الصَّادِقُ عليه السلام فِي كُلِّ نَفَسٍ مِنْ أَنْفَاسِكَ شُكْرٌ لَازِمٌ لَكَ بَلْ أَلْفٌ وَ أَكْثَرُ و َأَدْنَى الشُّكْرِ رُؤْيَةُ النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ يَتَعَلَّقُ الْقَلْبُ بِهَا دُونَ اللَّهِ وَ الرِّضَا بِمَا أَعْطَاهُ و َأَنْ لَاتَعْصِيَهُ بِنِعْمَتِهِ وَ تُخَالِفَهُ بِشَيْءٍ مِنْ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ بِسَبَبِ نِعْمَتِهِ وَكُنْ لِلَّهِ عَبْداً شَاكِراً عَلَى كُلِّ حَالٍ تَجِدِ اللَّهَ رَبّاً كَرِيماً عَلَى كُلِّ حَالٍ و َلَوْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عِبَادَةٌ تُعُبِّدَ بِهَا عِبَادَةَ الْمُخْلَصِينَ أَفْضَلَ مِنَ الشُّكْرِ عَلَى كُلِّ حَالٍ لَأَطْلَقَ لَفظَهُ فـِيهِمْ مِنْ جَمِيعِ الْخَلْقِ بهَا فَلَمَّا لَمْ يَكُنْ أَفْضَلَ مِنْهَا خَصَّهَا مِنْ بَيْنِ الْعِبَادَاتِ وَخَصَّ أَرْبَابَهَا فـَقـَالَ وَقَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ وَتَمَامُ الشُّكْرِ اعْتِرَافُ لِسَانِ السِّرِّ خَاضِعاً لِلَّهِ تَعَالَى بِالْعَجْزِ عَنْ بُلُوغِ أَدْنَى شُكْرِهِ لِأَنَّ التَّوْفِيقَ لِلشُّكْرِ نِعْمَةٌ حَادِثَةٌ يَجِبُ الشُّكْرُ عَلَيْهَا وَهِيَ أَعْظَمُ قَدْراً وَأَعَزُّ وُجُوداً مِنَ النِّعْمَةِ الَّتِي مِنْ أَجْلِهَا وُفِّقـْتَ لَهُفَ يَلْزَمُكَ عَلَى كُلِّ شُكْرٍ شُكْرٌ أَعْظَمُ مِنْهُ إِلَى مَا لَا نِهَايَةَ لَهُ مُسْتَغْرِقاً فِي نِعْمَتِهِ قـَاصِراً عَاجِزاً عَنْ دَرْكِ غَايَةِ شُكْرِهِ وَأَنَّى يَلْحَقُ الْعَبْدُ شُكْرَ نِعْمَةِ اللَّهِ وَمَتَى يَلْحَقُ صَنِيعُهُ بِصَنِيعِهِ وَالْعَبْدُ ضَعِيفٌ لَا قُوَّةَ لَهُ أَبَداً إِلَّا بِاللَّهِ وَاللَّهُ غَنِيٌّ عَنْ طَاعَةِ الْعَبْدِ قـَوِيٌّ عَلَى مَزِيدِ النِّعَمِ عَلَى الْأَبَدِ فَكُنْ لِلَّهِ عَبْداً شَاكِراً علَى هَذَا الْأَصْلِ تُرَى الْعَجَب؛ در هر نفسى از نفس هاى تو شكرى بر تو لازم است، بلكه هزار شكر يا بيشتر. و پست ترين مرتبه شكر ديدن نعمت از جانب خداى تعالى است و غير او را علّت حقيقى و مستقـل ندانستن، و رضا به داده او دادن، و اين كه نعمت او را وسيله معصيت او نكنى و بواسطه نعمت او با اوامر و نواهى او مخالفـت نورزى. پس در هر حال خدا را بنده اى سپاسگزار باش، تا در همه حال خدا را پروردگارى كريم بيابى. و اگر نزد خداى تعالى عبادتى افضل از شكر در هر حال مى بود كه بندگان با اخلاص او به آن عبادت مى كنند آن لفظ را براى ايشان برمى گزيد، پس چون شكر از همه برتر است آن را در ميان عبادت ها تخصيص داد، و اهل آن را نيز مخصوص گردانيد و فرمود: وقليل من عبادى الشّكور و اندكى از بندگان من سپاسگزارند. و تمام شكر اعتراف به زبان درون، و خضوع براى خدا به عجز از رسيدن به فروترين مرتبه شكر اوست، زيرا توفيق براى سپاسگزارى، خود نعمت تازه اى است كه شكر آن واجب است، و قدر و ارزش آن بزرگتر و برتر است از نعمتى كه براى آن توفيق شكر يافته، پس بر هر شكرى شكر بالاتر از شكر اوّل بر تو لازم است و هم چنين تا بى نهايت. و اعتراف نمودن به اين كه مستغرق در نعمت هاى اوست و از رسيدن به غايت شكر او كوتاه دست و ناتوان است. و كجا شكر بنده به نعمت خدا مى رسد و كار او (شكر گزارى) با كارخدا (نعمت دادن) برابر مى شود و حال آن كه بنده ضعيفى است كه هرگز توانائى و نيروئى جز بواسطه خداى عزوجل ندارد، و خدا از طاعت بنده بى نياز است و بر افزودن نعمت ها هميشه توانا است، پس خدا را بر اين اصل بنده اى سپاسگزار باش تا امور عجيب ببينى (فزونى نعمت ها). (بحارالانوار، ج68، ص52)
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | == كفران نعمت ==
| |
| − |
| |
| − | و همان گونه كه شكر و سپاس نجات دهنده و رساننده انسان به سعادت ابدى و افزونى نعمت در دنيا است، ضدّ آن - يعنى كفران و ناسپاسى - از مهلكات و كشاننده آدمى به شقاوت هميشگى و عقوبت دنيا و سلب نعمت ها است، خداى سبحان مى فرمايد: {{متن قرآن|«فَكَفَرَت بِانعُمِ اللَّهِ فَاذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الجُوعِ و َالخَوفِ»}}؛ نعمت هاى خدا را كفران كردند پس خدا به آنان جامه گرسنگى و بيم پوشانيد يعنى طعم گرسنگى چشانيد و جامه ترس پوشانيد. ([[سوره نحل]]، آیه 111)
| |
| − |
| |
| − | و مى فرمايد: {{متن قرآن|«انَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَومٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِانفُسِهِم»}}؛ خدا آن چه از نعمت نزد گروهى است نمى گرداند تا هنگامى كه آنان آن چه را كه در نفس هايشان است دگرگون نمايند. ([[سوره رعد]]، آیه 12)
| |
| − |
| |
| − | امام صادق عليه السّلام فرمود: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِسْحَاقَ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ اشْكُرْ مَن أَنْعَم عَلَيْك و أَنْعِم عَلَى مَن شَكَرَكَ فَإِنَّهُ لَازَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُكِرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا كُفِرَتْ الشُّكْرُ زِيَادَةٌ فِي النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِيَر؛ در [[تورات]] مكتوب است كه: آن را كه به تو نعمت داد سپاس گزار، و به كسى كه از تو سپاس گزارى نمود نعمت ده، زيرا كه هرگاه شكر كنى نعمت ها زوال نپذيرد، و چون ناسپاسى كنى پايدار نماند. سپاس گزارى موجب افزونى نعمت ها و ايمنى از دگرگونى است. (كافى، ج2، ص94)
| |
| − |
| |
| − | و فرمود: و َعَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ عليه السلام يَقُولُ أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ قُلْتُ وَ مَا حُسْنُ جِوَارِ النِّعَمِ قَالَ الشُّكْرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَأَدَاءُ حُقُوقِهَا؛ با نعمتى كه در جوار شما است خوش برخورد باشيد سئوال شد چگونه خوش رفتارى با نعمت ها كنيم؟ فرمودند: شكر نعمت را به جا آوريد و حق آن را ادا نمائيد. (كافى، ج4، ص38)
| |
| − |
| |
| − | عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِذَا نَظَرْتَ إِلَى الْمُبْتَلَى مِنْ غَيْرِ أَنْ تُسْمِعَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَافـَانِي مِمَّا ابْتَلَاكَ بِهِ وَلَوْ شَاءَ فَعَلَ قَالَ مَنْ قَالَ ذَلِكَ لَمْ يُصِبْهُ ذَلِكَ الْبَلَاءُ أَبَداً؛ هنگامى كه مبتلائى را ديدى، بطورى كه نشنود سه بار بگو سپاس خدايى را كه مرا عافيت بخشيد از آن چه تو را به آن مبتلا كرد، و اگر مى خواست مبتلا كند مى توانست مبتلا كند؛ هر كس اين را بگويد هرگز بلايى بر او عارض نمى شود. (كافى، ج2، ص97)
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | == معنى شكر در حق خداى تعالى ==
| |
| − |
| |
| − | ممكن است كسى بگويد: الف ـ تشكر و قدردانى فقط از منعمى معقول است كه از شكر بهره اى ببرد. مثلا ما از پادشاهان تشكر مى كنيم، به اين صورت كه يا آن ها را تمجيد مى كنيم تا در قلوب محلّى پيدا كنند، و سخاوت و كرمشان براى مردم آشكار شود و شهرت و مقامشان زياد گردد، يا به آن ها خدمتى مى كنيم، و به اين وسيله آن ها را در رسيدن به بعضى از اهداف‌شان كمك مى كنيم، و يا به صورت خدمه در مقابلشان مى ايستيم، تا سياهى لشكرشان زياد، و مقامشان برتر شود. ولى در مورد خداى تعالى تمام اين بهره ها محال است. زيرا اولا: خداى متعال از بهره، و هدف، نياز، انتشار جاه، حشمت و ازدياد سياهى لشكر و امثال آن منزه است. اما جواب دليل اول: اين كه خداى متعال از بندگانش شكر مى خواهد ـ مثل تمام تكاليف ـ نفعش به خود بندگان برمى گردد.
| |
| − |
| |
| − | توضيح مطلب: اين كه، مثلا پادشاهى براى بنده اى كه از او دور است لباس، وسيله سوارى و پول نقدى مى فرستد تا بتواند سفـر كرده، به خدمت ملك برسد حال مى توان براى اين پادشاه دو حالت تصور كرد.
| |
| − |
| |
| − | # اين كه قصدش از طلبيدن عبد استفاده از خدمات او باشد.
| |
| − | # اين كه از وجود عبد هيچ گونه بهره اى متوجه او نبوده، و حضورش به اندازه ذره اى به ملك او نيفزايد ولى او مى خواهد بنده اش را با اين نزديكى بهره مند كند، و او را به سعادت برساند. در اين صورت نفع متوجه عبد است نه ملك. و اين كه خدا از بندگانش شكر خواسته درست حالت دوم را دارد كه تمام منافع به بندگان بر مى گردد.
| |
| − |
| |
| − | ب ـ تمام آن چه را كه ما با اختيار خود در راه او انجام مى دهيم، هر كدام نعمتى ديگر است كه از جانب او بر ما ارزانى مى شود. زيرا جوارح ما، قدرت ما، اراده ما، انگيزه ما و تمام امورى كه سبب حركت مى شوند، و خود حركت ما همگى مخلوق خدا و نعمت خدايند. پس با نعمت چگونه مى توان شكر نعمت نهاد. اگر پادشاهى به ما يك اسب عطاء كند، و ما يكى ديگر از اسبان او را نگهداريم تا او سوار شود، و او به پاداش اين خدمت اسب ديگرى به ما عطا كند، اسب دوم نمى تواند بعنوان شكر اسب اول ـ از جانب ما باشد ـ بلكه خود، چون اسب اول در خور شكرى است. و مى دانيم كه شكر شكر جز با نعمت ديگرى ممكن نيست. و همين طور ادامه مى يابد تا بطور كلى شكر خدا محال شود. و از طرفى مى دانيم كه شرع مقدس دستور به شكر داده، پس چگونه مى توان بين اين دو جمع كرد.
| |
| − |
| |
| − | جواب دليل دوم بود. جواب: اين اشكال براى [[حضرت موسى]] عليه السّلام نيز پيش آمد.
| |
| − |
| |
| − | در كافى از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه خداى تعالى [[وحى]] كرد: عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صَاحِبِ السَّابِرِيِّ فِيمَا أَعْلَمُ أَوْ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عليه السلام قالَ فِيمَا أَوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَى مُوسَى عليه السلام يَا مُوسَى اشْكُرْنِي حَقَّ شُكْرِي فَقَالَ يَا رَبِّ و َكَيْفَ أَشْكُرُكَ حَقَّ شُكْرِكَ وَ لَيْسَ مِنْ شُكْرٍ أَشْكُرُكَ بِهِ إِلَّا و َأَنْتَ أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ قَالَ يَا مُوسَى الْآنَ شَكَرْتَنِي حِينَ عَلِمْتَ أَنَّ ذَلِكَ مِنِّي؛
| |
| − | يا موسى شكر كن مرا چنان كه سزاوارم. عرض كرد: پروردگارا چگونه چنان كه سزاوارى شكرت كنم؟ در حالى كه هر شكر من نعمتى است كه تو ارزانى داشتى. فرمود: اى موسى اكنون كه دانستى همه از من است مرا شكر كردى. (كافى، ج2، ص98)
| |
| − |
| |
| − | و از [[امام سجاد]] عليه السّلام است كه وقتى به هنگام قرائت آيه شريفه: {{متن قرآن|«وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لاتُحْصُوها»}}؛ اگر بخواهيد نعمت هاى خدا را شماره كنيد نخواهيد توانست. ([[سوره نحل]]، آیه 34)
| |
| − |
| |
| − | رسيد فرمود: عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عليه السلام إِذَا قَرَأَ هَذِهِ الْآيَةَ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لا تُحْصُوه ايَقُولُ سُبْحَانَ مَنْ لَمْ يَجْعَلْ فِي أَحَدٍ مِنْ معْرِفَةِ نِعَمِهِ إِلَّا الْمَعْرِفَةَ بِالتَّقْصِيرِ عَنْ مَعْرِفَتِهَا كَمَا لَمْ يَجْعَلْ فِي أَحَدٍ مِنْ مَعْرِفَةِ إِدْرَاكِهِ أَكْثَرَ مِنَ الْعِلْمِ أَنَّهُ لَا يُدْرِكُهُ؛ منزه است خدائى كه به هيچ كس، از شناخت نعمتش بيش از آن كه بداند در شناخت مقصر است بهره نداد، همان طور كه به هيچ كسى از شناخت خود بيش از علم به اين كه او را درك نكرده نصيب نكرد. (كافى، ج8، ص394)
| |
| − |
| |
| − | == طريق تحصيل شكر ==
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | راه تحصيل شكر از تركيب علم و عمل با هم، حاصل مى شود. يعنى بايد خدا را بشناسى و در مصنوعات او تفكر كنى، و در امور دنيا به زير دستان توجه كنى تا (از موقعيت خود راضى شده) شكر خداى به جا آورى. و در امور دين به بالاتر توجه كنى و براى رسيدن به مقام و مرتبه او تلاش نمائى. در مصيبت ها خدا را شكر كنى كه به مصيبتى بزرگتر گرفتار نشدى، و مصيبت در دينت وارد نشد، و عقوبت اعمالت را دردنيا داده، براى آخرتت ذخيره نكردند، و ثوابى كه به خاطر اين مصيبت به تو مى دهند بهتر است، و به اين وسيله محبت دنيا در دلت كم مى شود و چه بسا دنيايى را كه رأس هر خطيئه و [[گناه]] است مبغوض تو گردانيده اند. پس در حقيقت اين مصائب نعمت هايى هستند كه بايد شكرشان را به جا آورد. زيرا هيچ مصيبتى وارد نمى شود مگر آن كه [[كفّاره]] گناهى باشد، يا سبب رياضتى براى نفس، يا موجب بالا رفتن درجه اى. ولى در همين حال بايد از خداى متعال تقاضاى عافيت كرد، كه عافيت از بلا بهتر است.
| |
| − |
| |
| − | نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه هدى عليهم السّلام از بلاى دنيا و بلاى آخرت به خدا پناه مى بردند، و از شماتت دشمنان، و سوء قضاء و حلول بلاء به خدا پناه مى بردند.
| |
| − |
| |
| − | و اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايد: مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِيرَالْمُؤْمِنِينَ عليه السلام يَقُولُ الزُّهْدُ فِي الدُّنْيَا قَصْرُ الْأَمَلِ و َشُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ و َالْوَرَعُ عَنْ كُلِّ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَل؛ زهد از دنيا عبارت است از كوتاه كردن آرزو و شكر هر نعمت و پرهيز از همه آن چه خدا حرام كرده است. (كافى، ج5، ص71)
| |
| − |
| |
| − | راه تحصيل شكر گزارى به چند امر است:
| |
| − |
| |
| − | اول ـ معرفت و تفكر در صنايع الهى و انواع نعمت هاى ظاهرى و باطنى و عمومى و خصوصى او.
| |
| − |
| |
| − | دوم ـ نظر كردن به پائين تر از خود در امر دنيا و به بالاتر از خود در امر دين.
| |
| − |
| |
| − | سوم ـ حضور در گورستان و ياد آورى اين كه مردگان بيش از همه چيز دوست دارند و از خدا مى خواهند كه به دنيا برگردانده شوند و متحمّل رياضت و مشقّت عبادت ها گردند تا در آخرت از عذاب رهائى يابند يا بر ثواب آنان افزوده شود و درجاتشان بالاتر رود. پس بايد خود را مثل ايشان بنگارد كه دعاى او به اجابت رسيده و به دنيا باز گشته است، پس بقيّه عمر خود را صرف امورى كند كه مردگان براى آن خواستار بازگشت به دنيا هستند.
| |
| − |
| |
| − | چهارم ـ بعضى از آن چه را كه در ايام عمر بر او روى داده از مصيبت هاى بزرگ و بيماري هاى صعب كه به سبب آن ها گمان هلاك خود مى برد به ياد آورد، و چنين فرض كند كه هلاك شده، و زندگانى و نعمت هاى كنونى خود را غنيمت شمارد، و خدا را بر آن شكر كند، و از آن چه بر او وارد مى شود و مخالف طبع اوست رنجور و اندوهگين نگردد.
| |
| − |
| |
| − | پنجم ـ در هر مصيبت و بلائى از مصائب و بلاهاى دنيا شكر كند كه مصيبتى بزرگتر از آن به او نرسيده، و مصيبتى در دين بر او وارد نشده است. و از اين رو عيسى عليه السّلام در دعاى خود گفت: لَا تَجْعَلْ مُصِيبَتَنَا فِي دِينِنَا؛ خدايا مصيبت ما را در دينمان قرار مده.
| |
| − |
| |
| − | و مردى به يكى از اهل معرفت گفت: (دزدى به خانه من آمد و كالاى مرا برگرفت) گفت: خدا را شكر كن كه اگر بجاى آن دزد [[شيطان]] به خانه دل تو مى آمد و [[ايمان]] و [[توحيد]] تو را تباه مى ساخت، چه مى كردى؟
| |
| − |
| |
| − | == اسباب مانع شكرگزارى ==
| |
| − |
| |
| − | سببى كه مانع اكثر مردم از شكر گزارى است: يا كوتاهى معرفت ايشان است به اين كه همه نعمت ها از خداى سبحان است، يا كمى معرفت و احاطه آنان به اصناف و افراد نعمت ها است، يا جهل آن ها است به حقيقت شكر و استعمال نعمت در تمام كردن حكمتى كه مراد از آن نعمت است، و گمانشان به اين كه حقيقت شكر تنها گفتن الحمد للّه يا الشّكر للّه است، يا غفلت ناشى از غلبه شهوت و استيلاى شيطان است كه به فكر شكر گزارى نمى افتند، چنان كه در ديگر فضائل و طاعات چنين است، يا بعضى چيزها را به سبب عام وشامل بودن براى همه مردم و در جميع حالات نعمت نمى شمارند. و از اين جهت جمله نعمت ها را سپاس نمى دارند، زيرا همه خلق از آن ها برخوردارند و همواره در دسترس ايشان است.
| |
| − |
| |
| − | بنابراين يك فرد آن را مخصوص به خود نمى داند و نعمت نمى شمارند، بخصوص كه به آن ها الفت گرفته و عادت كرده اند و خلاف آن را تصور نمى كنند، و مى پندارند كه هرانسانى لازم است بر اين احوال باشد، و از اين رو مى بينى كه خدا را بر نعمت هوا و آب و سلامت چشم و گوش و امثال اين ها شكر نمى كنند. و حال آن كه اگر اين ها را باز گيرند بيچاره و نابود مى شوند، چنان كه اگر هوا از ايشان قطع شود يا در حمّامى كه هواى آن داغ باشد و يا در چاهى كه هواى قابل تنفـّس نداشته باشد گرفتار آيند، مى ميرند. پس اگر كسى به چيزى از اين ها مبتلا شود و سپس نجات يابد، چه بسا قدر آن نعمت را بداند و خدا را شكر كند. و هم چنين شخص بينا اگر كور شود سپس بينائى خود را باز يابد آن را نعمت مى شمارد و در مقام شكر برمى آيد، ولى اگر به كورى گرفتار نگردد و پيوسته بينا باشد از شكر گزارى غافل مى ماند. و اين از غايت نادانى است، زيرا شكر آنان موقوف است بر سلب نعمت و سپس بازگشت آن در زمانى ديگر، و حال آنكه نعمتى كه همواره هست به شكر گزارى سزاوارتر است. و چون رحمت خدا گسترده است كه همه خلق را در جميع احوال فـرا مى گيرد نادانان آن را نعمت نمى شمارند. و مثل آنان مانند بنده بدى است كه اگر او را نزنند گردنكشى كند و سپاسگزارى را ترك نمايد، و اگر در غالب اوقات زده شود و ساعتى او را نزنند شكر آقاى خود را بجا آورد.
| |
| − |
| |
| − | و هر كه تأمّل كند مى داند كه نعمت خدا بر او در شربت آبى هنگام تشنگى از پادشاهى همه زمين بهتر و برتر است، چنان كه منقول است كه: (يكى از علما بر يكى از پادشاهان وارد شد در حالى كه در دست وى كوزه آبى بود و مى خواست بياشامد، پس به آن عالم گفت: مرا پندى ده. گفت: اگر اين آشاميدنى را از تو باز گيرند و به تو ندهند مگر به بذل همه اموال و پادشاهى، كه اگر ندهى هم چنان تشنه بمانى، آيا مى دهى؟
| |
| − |
| |
| − | گفت: آرى گفت: پس چگونه به اين پادشاهى شاد مى شوى كه از يك جرعه آب كمتر است) به علاوه، هر بنده اى اگر درحال خويش به دقّت بنگرد، در مى يابد كه او را از جانب خدا نعمت يا نعمت هاى بسيار است كه مخصوص اوست و هيچ كس با او در آن ها شريك نيست، يا اندكى از مردم با او انبازند، يا در عقل، يا در خلق و خو، يا در ورع و تقوى، يا دين، يا در صورت و شخص وى، يا اهل و فرزندان، يا مسكن و شهر او، يا دوستان و نزديكان، يا عزت و جاه، يا طول عمر و تندرستى، يا غير اين ها از آن چه محبوب اوست. بلكه مى گوئيم: اگر كسى به هيچ يك از اين ها مخصوص نباشد، شكّى نيست كه در نفس خود معتقد است كه در بعضى از اين ها برديگر مردم اختصاص و برترى دارد، چنان كه بيشتر مردم بر اين باورند كه خردمندترين مردم يا خوش خوترين ايشانند، با اين كه در واقع چنين نيست. و از اين رو از كمى عقل شكايتى ندارند و حال آن كه از كمى مال شكايت مى كنند، و از خدا نمى خواهند كه به آن ها عقل عطا فرمايد در صورتى كه افزونى مال را خواستارند، و از غير خود عيوب و رفتارى مى بينند كه آن ها را ناپسند و مذموم مى شمارند، و ليكن اين ها را درباره خود گمان نمى كنند.
| |
| − |
| |
| − | ==منابع==
| |
| − |
| |
| − | [http://www.downloadbook.org/maasumin/p/shokr.htm گروهی از محققان و پژوهشگران، شکر، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین]، بازیابی :1 بهمن 1391.
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − |
| |
| − | [[رده:اخلاق الهی]]
| |
| − | [[رده:صفات پسندیده]]
| |
| − | [[رده:واژگان قرآنی]]
| |
| − | [[رده: مقاله های مهم]]
| |
| | {{سنجش کیفی | | {{سنجش کیفی |
| | |سنجش=شده | | |سنجش=شده |
| − | |شناسه= ضعیف | + | |شناسه= خوب |
| | |عنوان بندی مناسب= خوب | | |عنوان بندی مناسب= خوب |
| − | |کفایت منابع و پی نوشت ها= ضعیف | + | |کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب |
| − | |رعایت سطح مخاطب عام= متوسط | + | |رعایت سطح مخاطب عام= خوب |
| − | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط | + | |رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب |
| | |جامعیت= خوب | | |جامعیت= خوب |
| | |رعایت اختصار= خوب | | |رعایت اختصار= خوب |
| | |سیر منطقی= خوب | | |سیر منطقی= خوب |
| − | |کیفیت پژوهش= متوسط | + | |کیفیت پژوهش= خوب |
| | |رده= دارد | | |رده= دارد |
| | }} | | }} |
| | + | [[رده:اخلاق الهی]] |
| | + | [[رده:صفات پسندیده]] |
| | + | [[رده:واژگان قرآنی]] |
| | + | [[رده: مقاله های مهم]] |
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی مقاله یکی از
پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
شکر به معنای قدردانی از نعمتهای خداوند با قلب و زبان و عمل است. در آموزه های اسلامی شکراز بزرگترین عبادات به شمار می آید و آثار مثبت فراوانی در زندگی مادی و معنوی انسان به همراه دارد از جمله: فزونی نعمت ها، بهره مندی از هدایت ویژه و نجات از بلایا.
معنای شکر
شُکر در لغت به معناى شناختن احسان و نشر آن و ستایش کردن صاحب آن است. [۱] . راغب اصفهانی لفظ شکر را مقلوب «کشر» به معنای «کشف» دانسته است. [۲] با توجه به این تعریف می توان گفت شکر نعمت آشکار کردن و نمایان کردن آن در زبان و قلب و عمل است و ضدّ آن کفر، به معناى فراموش کردن نعمت و پوشاندن آن است.
شکر در اصطلاح به معنای قدردانی از نعمتهای خداوند با قلب و زبان و عمل است. [۳] به بیان دقیق تر ، شکر ، یک حالت نفسانی در وجود انسان است که آثار این حالت نفسانی به سه صورت در انسان جلوه گر می شود. ظهور آن در قلب به صورت خضوع، خشوع، محبت، خشیت و مانند آن است و در زبان به شکل ثنا، مدح و حمد و در افعال و اعمال ظاهرى به شکل اطاعت و به کارگیرى جوارح در راه رضاى خدا [۴]
اهمیت شکرگزاری
خداوند در جای جای قرآن کریم عموم بندگان[۵] و به طور خاص پیامبران الهی[۶] و مقربان درگاهش[۷] را به ادای شکر الهی امر فرموده است. بلکه آن را لازمه ی ایمان و توحید بندگان دانسته و می فرماید: «... وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ»؛ و خدا را سپاس گزاريد، اگر فقط او را مىپرستيد. [۸]
همچنین خداوند شکرگزاری را از ویژگی های بارز بندگان شایسته خود دانسته و نام آنان را قرین اوصافی چون «شکور» و «شاکر» گردانیده است. [۹]
در حدیثی از امام زین العابدین علیه السلام آمده است: «إنَّ اللهَ یُحبُّ كُلَّ عَبدٍ شَكور» خداوند بندگان شكور و سپاسگزار خود را دوست می‌دارد. که نشان دهنده تاثیر شکرگزاری در جلب رضایت و محبت پروردگار است.
در بیان عظمت شکرگزاری همین بس که به بیان قرآن کریم حق شکر پروردگار را جز اندکی از بندگان نمی توانند به جا آورند:«قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ» در تبیین این آیه ی شریفه امام صادق علیه السلام می فرمایند: «اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكرگزارى در همه حال بود كه بندگان مخلَصش با آن عبادتش كنند ، هر آينه آن كلمه را درباره همه خلقش به كار مى برد ، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود : «واندكى از بندگان من سپاسگزارند» [۱۰]
جلوه های شکرگزاری
در آیات قرآن و روایات به مصادیق مختلف شکر گزاری قلبی زبانی و عملی اشاره شده است. از جمله:
شناخت نعمت
از جلوه های شکرگزاری آن است که بنده به نعمت را بشناسد و آن از سوی پروردگار بداند. امام صادق علیه اسلام می فرمایند: مَن أنعَمَ اللّه علَيهِ بنِعمَةٍ فَعَرَفَها بقَلبِهِ ، فقد أدّى شُكرَها؛كسى كه خداوند نعمتى به وى ارزانى دارد و در دل آن را [به عنوان نعمت خدادادى ]بشناسد ، هر آينه شكر آن نعمت را گزارده است. [۱۱]. همچنین می فرمایند: «ما مِن عَبدٍ أنعَمَ اللّه عَلَيهِ نِعمَةً فَعَرَفَ أنَّها مِن عِندِ اللّه إلاّ غَفَرَ اللّه لَهُ قَبلَ أن يَحمَدَهُ»؛ هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش[۱۲]
اطاعت از خداوند و دوری از گناه
از جلوه های شکر عملی نسبت به نعمتهای خداوند آن است که آن را در مسیر اطاعت از خداوند به کار گیرد. از این رو اجتناب از معاصی و دل سپردن به اطاعت از خداوند مصداقی از شکر گزاری دانسته شده است. امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّه؛ شكر هر نعمتی در این است كه انسان آنچه خدا بر او حرام كرده از آن دوری نماید[۱۳]
حمد و ثنای خداوند
حمد و ثنای خداوند به قلب و زبان نشان دهنده شناخت و تواضع انسان نسبت به منعم حقیقی است و جلوه ی دیگری از شکرگزاری به درگاه خداست. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «ما اَنعَمَ اللهُ علی عَبدٍ بِنعمَةٍ صَغُرَتْ اَو كَبُرَتْ فَقالَ «الحمدُّلله» اِلاّ اَدّی شُكرَها». هرگاه خدا نعمتی به بنده‌اش عطا كند، خُرد باشد یا كلان، و به پاس آن بگوید «الحمدُلله» شكر آن نعمت را به جا آورده است. [۱۴] بلکه این حمد و ثنا گویی خود عبادتی بزرگ است که توفیق یافتن بر آن خود نعمتی بزرگ از سوی خداوند است و ثمراتش در زندگی انسان برتر از آن نعمت است. [۱۵]
امام رضا علیه السلام می فرمایند: مَن حَمِداللهَ عَلی النِّعمةِ فَقد شَكَرهُ وَ كانَ الحمدُ اَفضَل مِن تِلكَ النِعمةِ؛ كسی كه بر نعمتی حمد خدا را كند و الحمدلله بگوید او را شكرگزاری كرده است و این حمد او از آن نعمتی كه به او داده أفضل و بالاتر است [۱۶]
و امام هادی علیه السلام می فرمایند: «الشاكِرُ أسعَدُ بالشُّكرِ مِنهُ بِالنِّعمَةِ التي أوجَبَتِ الشُّكرَ ؛ لأنَّ النِّعَمَ مَتاعٌ ، و الشُّكرَ نِعَمٌ و عُقبى» سعادتی که شكرگزارى براى شاكر به همراه دارد، بيشتر از خوشبختى او به نعمتى است كه موجب شكر شده است ؛ زيرا نعمت متاعى [فانى] است اما شكر ، نعمت و عاقبت است.[۱۷]
بازگو کردن نعمت
یکی دیگر از مصادیق شکرگزاری بازگو کردن نعمت ها است. خداوند در قرآن کریم چنین امر می فرماید: «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّث» ؛ و نعمت هاى پروردگارت را بازگو كن. همچنین امام موسی کاظم علیه السلام می فرمایند: «اَلتَّحدُّثُ بِالنِّعَمِ شُكرٌ» نعمتهای خدا را بازگو كردن، خود شكر و سپاسگزاری است. [۱۸] از همین گونه شکرگزاری است اینکه انسان چشم به داشته های خود بدوزد و ببیند که غرق در نعمتهای الهی است و خود را با وجود آن همه نعمت توانگر ببیند نه اینکه تمام توجه او به کاستی ها باشد و اظهار فقر کند. امام علی علیه السلام می فرمایند: «إظهار الغنى من الشّكر» ؛ بیان توانگری نوعی شکر است. [۱۹]
شاکرانه زیستن
رفتارهای انسان حکایت از نگاه او به زندگی، افکار و دلبستگی های او دارد. تشکر زبانی از خداوند اگرچه در جای خود اهمیت فراوان دارد؛ اما زمانی حقیقت و خلوص آن آشکار می شود که در اعمال و رفتار انسان بروز یابد. امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: «شُكْرُ الْمُؤْمِنِ يَظْهَرُ فِي عَمَلِهِ.و شُكْرُ الْمُنَافِقِ لَا يَتَجَاوَزُ لِسَانَهُ»؛ سپاسگزارى مؤمن در كردارش آشكار مى شود، [امّا] سپاسگزارى منافق از زبانش فراتر نمى رود. [۲۰]
از جمله این رفتارهای شاکرانه این است که انسان به رزق روزی اندک خود از سوی خداوند راضی باشد و آن را فراوان بداند و طاعات فراوان خود را اندک شمارد. در حدیثی آمده است: «تَخَلَّصْ اِلی عظیمِ الشُّكرِ بِاستِكثارِ قَلیلِ الرِّزقِ و اسْتقلالِ كَبْرِ الطّاعةِ»؛ شكر بسیار و خالصانه در آن است كه روزی كم را زیاد بدانی و اطاعت بسیار را كم شماری[۲۱]
دیگر اینکه از توان خود در یاری رساندن به بندگان خدا استفاده نماید. امام رضا علیه السلام می فرمایند: «اعْلَمُوا أَنَّكُمْ لَا تَشْكُرُونَ اللَّهَ تَعَالَى بِشَيْءٍ بَعْدَ الْإِيمَانِ بِاللَّهِ وَ بَعْدَ الِاعْتِرَافِ بِحُقُوقِ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ ص أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ مُعَاوَنَتِكُمْ لِإِخْوَانِكُمُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى دُنْيَاهُمُ»؛ بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء اللّه از آل محمد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مؤمن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد. [۲۲]
یا اینکه اگر عالمان باشد شکر این توفیق را با عمل له آن علم و نشر آن به جا آورد. چنانکه از امام علی علیه السلام نقل شده است: «شُكرُ العالِمِ على عِلمِهِ : عَمَلُهُ بهِ ، و بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ»؛ شكرگزارىِ عالِم بر علمش عبارت است از: عمل كردنش به آن علم، و گذاشتن آن در اختيار سزامندانش.[۲۳]
آثار شکرگزاری
شکرگزاری آثار فراوان مادی و معنوی در پی دارد که در آیات و روایات به آن اشاره شده است از جمله:
ادراک آیات الهى
گرچه قرآن براى همه مايهى هدايت است؛ امّا تنها شاكران بهره مى گيرند [۲۴] زیرا آیات هدایت بخش الهی زمانی برای انسان مفید است که قدرشناس آن باشد و در بهره مندی و عمل به آن کوشا باشد. از این رو قرآن کریم می فرماید:«كَذلِكَ نُصَرِّفُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُون»[۲۵]؛ اين گونه نشانه ها را براى گروهى كه سپاس گزارند [به صورتهاى گوناگون] بيان مى كنيم
افزایش نعمت و پاداش اخروی
از آثار شکر گزاری فزونى نعمت است قرآن کریم می فرماید: «و اِذ تَاَذَّنَ رَبُّکُم لَئِن شَکَرتُم لاَزیدَنَّکُم...» [۲۶]؛ و پروردگارتان اعلام كرد كه اگر مرا سپاس گوييد، بر نعمت شما مى افزايم. روایات در این باره فراوان است. از جمله امام علی علیه اسلام می فرمایند: «شكر الإله يدرّ النّعم» ؛[۲۷]شكر خداوند نعمت ها را سرازير كند. و نیز درباره دوام نعمت با شکر می فرمایند: «ألنّعم تدوم بالشّكر»؛ [۲۸]نعمت ها با شكر پايدار شوند.
نجات از فتنه و بلا
شکرگزاری در برابر نعمتهای الهی موجب جلب رضای پروردگار و دورشدن بلایا و نجات انسان از گرفتاری هاست. قرآن کریم نجات آل لوط از عذاب الهی را پاداش شکرگزاری آنان دانسته است:«إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَيْهِمْ حاصِباً إِلاَّ آلَ لُوطٍ نَجَّيْناهُمْ بِسَحَرٍ . نِعْمَةً مِنْ عِنْدِنا كَذلِكَ نَجْزي مَنْ شَكَر»[۲۹]؛ ما بر آنها بادى ريگبار فرستاديم، مگر بر خاندان لوط كه آنها را سحرگاه رهانيديم. نعمتى بود از جانب ما و آنان را كه سپاس گويند چنين پاداش دهيم
امام علی علیه السلام می فرمایند: «الشُّكرُ عِصمَةٌ مِن الفِتنَةِ»؛ شکرگزارى ، مايه مصون ماندن از فتنه است. [۳۰] در روایاتی دیگر شکرگزاری مایه مصون ماندن انسان از فقر دانسته شده است. [۳۱]
برگزیده شدن و هدایت ویژه
قرآن در وصف حضرت ابراهیم علیه السلام می فرماید: «شاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقيم»[۳۲] ؛ این آیه دلالت بر این حقیقت دارد که چون ابراهیم علیه‌السلام شاکر نعمت‌هاى پروردگار بود، خدا او را برگزید و به راه راست هدایت کرد.
شکرگزارى مردم از یکدیگر
در آموزه های دین اسلام در کنار تشکر از نعمتهای خداوند به تشکر و قدردانی از دیگر انسانها نیز سفارش شده است؛ تا آنجا که در روایات آمده است که هر کس مخلوق نعمت دهنده را شکر نکند، خداى عزوجل را شکرگزارى نکرده است. امام رضا علیه السلام می فرمایند: «مَن لَم يَشكُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلوقينَ لَم يَشكُرِ اللّهَ عَزَّ و جلَّ»[۳۳]؛ هركه در قبال خوبى مردم تشكر نكند ، از خداوند عزّ و جلّ هم تشكّر نكرده است.
از جمله والدین که تشکر از آنان بسیار مورد سفارش قرار گرفته است. قرآن کریم می فرماید: «وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ في عامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لي وَ لِوالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصير» [۳۴] ؛ و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش كرديم؛ مادرش او را با ناتوانى روى ناتوانى حمل كرد و دوران شيرخوارگى او در دو سال پايان مى يابد؛ (آرى به او توصيه كردم) كه براى من و براى پدر و مادرت شكر بجا آور كه بازگشت (همه شما) به سوى من است.
فلسفه شكرگزارى
ممكن است انسانها در برابر نعمتهايى كه به ديگرى مى بخشند انتظار شكرگزارى داشته باشند، و يا حتّى در بعضى از شرايط به آن نيازمند باشند، خواه نياز روحى باشد، و يا نياز به خاطر موقعيتهاى اجتماعى. ولى بى شك خداوندى كه از همگان بى نياز است و اگر تمام جهانيان كفران كنند، يا كافر شوند گردى بر دامان كبريائيش نمى نشيند، نيازى به شكرگزارى بندگان ندارد، بنابراين اينهمه تأكيد در مسئله شكرگزارى كرده است- همانند ساير عبادات- نتيجه اش به خود انسانها بازگشت مى كند، و اگر كمى دقّت كنيم فلسفه آن روشن مى شود.
كسى كه از نعمت‌هاى پروردگار قدردانى مى كند، خواه در دل باشد يا با زبان يا عمل، نشان مى دهد كه لايق نعمت است، خداوند حكيم نيز كارش همه جا از روى حكمت است، نه بدون دليل نعمتى را از كسى مى گيرد نه بى دليل نعمتى را به كسى مى بخشد، بنابراين هنگامى كه انسان در برابر نعمت‌هاى او شكرگزارى مى كند به زبان حال مى گويد من لايق شكر بيشترم و حكمت پروردگار ايجاب مى كند نه تنها آن نعمت را بر او پايدار كند بلكه افزون نمايد.ولى فرد ناسپاس با زبان حال بى لياقتى خود را عرضه مى دارد و حكمت پروردگار ايجاب مى كند كه نعمت را از او بگيرد. [۳۵]
اضافه بر اين هنگامى كه روح شكرگزارى در انسان پرورش يابد، از شكر خالق به شكر مخلوق مى رسد، و تشكر و سپاسگزارى در برابر خدمات و زحمات مخلوق انگيزه مؤثّرى مى شود براى حركت بيشتر در جامعه انسانى و شكوفا شدن استعدادهاى خلّاق و ظرفيتهاى وجودى اشخاص، و در نتيجه جامعه به پيش حركت مى كند.شكرگزارى از خالق راهى به سوى معرفت او مى گشايد و پيوند انسان را با آفريدگار محكمتر مى كند.
شكرگزارى علاوه بر اين كه معرفت بخشنده نعمتها را به دنبال دارد، معرفت نعمت را نيز همراه خواهد داشت، چرا كه هر قدر نعمت از نظر كيفيّت و كميّت بالاتر و بيشتر باشد، شكرى افزونتر مى طلبد، و براى اداى حق شكر منعم، معرفت نعمت ضرورى است، و همين معرفت نعمت روز به روز پيوند بندگان را با خدا محكمتر مى سازد و آتش عشقش را در دلها شعله ورتر مى كند، و اى بسا اين مواهب مادّى آنچنان مواهب معنوى به دنبال داشته باشد كه از آن به مراتب برتر و والاتر باشد.[۳۶]
پانویس
- ↑ كتاب العين، ج5، ص: 293
- ↑ نك: مفردات، ص461.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر ، اخلاق در قرآن ، ج3، ص:79
- ↑ رک چهل حديث، ص343
- ↑ سوره بقره آیه 152
- ↑ سوره زمر آیه 66
- ↑ سوره لقمان آیه 12
- ↑ سوره بقره آیه 172
- ↑ سوره نحل آیه 121؛ سوره سبأ آیه 13؛ سوره اسراء آیه 3 و...
- ↑ مصباح الشریعه ص24
- ↑ الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 97
- ↑ الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 428
- ↑ بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج67، ص: 308
- ↑ الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 97
- ↑ مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج8، ص: 157
- ↑ الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 97
- ↑ تحف العقول، النص، ص: 484
- ↑ وسائل الشيعة، ج7، ص: 41
- ↑ غرر الحكم و درر الكلم، ص: 62
- ↑ غرر الحكم و درر الكلم، ص: 407
- ↑ تحف العقول، النص، ص: 287
- ↑ عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 170
- ↑ غرر الحكم و درر الكلم، ص: 408
- ↑ تفسير نور، ج3، ص: 87
- ↑ سوره اعراف، آیه 58
- ↑ سوره ابراهیم آیه 7
- ↑ غرر الحكم و درر الكلم، ص: 407
- ↑ غرر الحكم و درر الكلم، ص: 59
- ↑ سوره قمر آیه 34 و 35
- ↑ تحف العقول، النص، ص: 215
- ↑ «اَلشُّكرُ زیادةٌ فی‌النِّعمِ و اَمانٌ مِنَ الفَقرِ». تحف العقول، النص، ص: 360
- ↑ سوره نحل آیه 121
- ↑ عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 25
- ↑ سوره لقمان آیه 14
- ↑ اخلاق در قرآن، ج3، ص:84
- ↑ اخلاق در قرآن، ج3، ص: 85
منابع
- اخلاق در قرآن موضوع: فضائل - رذائل پدیدآور اصلی: نويسنده: مکارم شیرازی، ناصر قرن: 15 سایر پدید آورندگان: پدیدآور: جمعی از نویسندگان ناشر: مدرسة الإمام علي بن أبي طالب (علیه السلام) محل نشر: قم - ایران سال نشر: 1385 ه.ش. تعدادجلد: ۳ زبان: فارسی
- منسوب به جعفربن محمد عليه السلام، امام ششم عليه السلام، مصباح الشريعة، 1جلد، اعلمى - بيروت، چاپ: اول، 1400ق.
- كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط - الإسلامية)، 8جلد، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق.
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
- شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، 30جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ: اول، 1409 ق
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله، 1جلد، جامعه مدرسين - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق.
- تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم (مجموعة من كلمات و حكم الإمام علي عليه السلام)، 1جلد، دار الكتاب الإسلامي - قم، چاپ: دوم، 1410 ق.
- ابن بابويه، محمد بن على، عيون أخبار الرضا عليه السلام، 2جلد، نشر جهان - تهران، چاپ: اول، 1378ق.
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.
