ظاهر قرآن باطن قرآن (کتاب)

کتاب ِظاهر قرآن باطن قرآن تألیف محسن میر باقری، استاد اخلاق و قرآن پژوه ِ قرن معاصر است.

پیشگفتار

قرآن دو دسته منظور دارد: یک ظاهر (منظوری که واضح است) و دیگری بطون (منظور یا منظور هایی که واضح نیستند) . به گفتهٔ روایات و عالمان حدیث، بطون قرآن شدیداً گسترده و ناشناخته‌اند. قرآن دو دسته آیات دارد: 1. محکمات. یعنی آیاتی که تنها یک معنی مشخّص و روشن دارند و دیگری: 2. متشابهات. یعنی آیاتی که بیش از یک معنی دارند و برخی از آن معانی قابل سوء استفاده توسّط کج اندیشان می باشد. در مورد آیات متشابه، قرآن می گوید : وَ ما یَعلَمُ تأویلَهُ الّا الله. یعنی: از تأویل یا بطن (معانی پنهان) آیات متشابه، تنها خداوند آگاه است. (و نیز کسانی مانند پیامبر و امامان با تعلیم خداوند) . فضيل بن يسار مي‌ گويد: از امام صادق عليه السلام درباره ی روايت «هيچ آيه ‌اي از قرآن نيست مگر آن كه براي آن ظاهري و باطني است» سؤال كردم، پاسخ فرمودند: «ظاهرش تنزيل آن و باطنش تأويل آن مي‌باشد» . درباره ی مراد و منظور از بطن و باطن قرآن كريم نظرات مختلفي وجود دارد. از جمله:

1- باطن به معناي تأويل است چنان كه فضيل بن يسار مي‌ گويد: از امام باقر عليه السلام درباره ی روايتي پرسيدند كه مي‌ گويد: هيچ آيه‌ اي در قرآن نيست مگر اين كه ظهر و بطن دارد، حضرت فرمود: «ظهر آن تنزيل آن و بطن آن تأويل آن مي‌باشد». برخي از آيات قرآن درباره ی امور گذشته است و برخي درباره ی چیز هایی می باشد که هنوز پدید نیامده است. این حقایق همچون جریان خورشید، در بسترش جریان دارد. چون تأویل برخی از این بطون فرا رسد، درباره ی مردگان جاری خواهد بود، همانگونه که درباره ی زندگانی جریان دارد. خداوند متعال فرموده است: تأویل آن را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند. امام فرمودند: ما آنها را می دانیم. باطن به معناي «جري و انطباق» باشد كه بر اين معنا نيز رواياتي وارد شده است،

چنان كه حمران بن اعين مي‌ گويد: از امام باقر عليه السلام درباره ی ظهر و بطن قرآن پرسيدم، حضرت فرمود: «ظاهرش تنزيل آن و باطنش تأويل آن مي‌باشد. ظهر قرآن، كساني هستند كه درباره ی آنان نازل شده است، و بطن قرآن كساني هستند كه به شيوه ی آنان رفتار كرده اند، آن چه درباره ی آنان بوده، در مورد اینان نیز صدق می کند.»

درباره ی کتاب

در این کتاب نخست مؤلف اذعان می‌دارد که عبارات قرآنی برای همگان قابل فهم است، سپس تأکید می‌کند که آرایه های ادبی همچون مجاز و استعاره در حوزه ی ظاهرند و ارتباطی الزامی با معانی باطنی ندارند. در ادامه نیز رهنمود هایی برای درک و فهم عبارت قرآن فراهم می‌آید. موضوع کتاب تفسیر و تبیین آیات 1 - 3 سوره ی زخرف است كه درباره ی عظمت قرآن قبل از نزول و پس از آن مباحثی را مطرح می‌ كند. نویسنده، به منظور شناخت آسیب‌ ها در پژوهش‌های قرآنی و ارائه ی راه‌كارها در حلّ آنها، در صدد است كه جلوه ‌هایی از قرآن را به نمایش بگذارد. وی، با استفاده از جوامع روایی شیعه و اهل سنّت، تفسیر و علوم قرآن، عناوین زیر را شرح داده است:

كاربرد ظاهر و باطن در قرآن، دلایل قابل فهم بودن آن، حجّیت ظواهر قرآن، آرایه‌ های ادبی در قرآن، نمونه‌ هایی از مراتب فهم در قرآن.

در بخش مربوط به باطن قرآن عناوینی مانند:

وجود باطن برای قرآن و معنای آن، نظریات مختلف درباره ی باطن قرآن، ارتباط معنای ظاهر و باطن و آگاهان از باطن قرآن را به بحث گذاشته است.

منابع

• ظاهر قرآن باطن قرآن تألیف : سید محسن میر باقری, انتشارات رایزن، 1380.
• پایگاه اطلاع رسانی سراسری اسلامی (پارسا)
• سایت رسمی دفتر امام جمعه شهرستان دلیجان
• دانشنامه ویکی پدیا _ تفسیر قرآن
• مشخّصات کتاب ِ ظاهر قرآن باطن قرآن در كتابخانه ی دیجیتالی مجلس شورای اسلامی
• بزرگداشت محسن میر باقری