مدرسه صدر بازار

مدرسه صدر بازار یکی از مدارس علمیه اصفهان با سابقه و بنای تاریخی است. این مدرسه ، با اراده و همت مرحوم «محمد حسین خان صدر اصفهانی»، صدر اعظم فتحعلی خان قاجار، در قطعه زمینی در حدود 9000 متر در اواسط نیمه‌ی اول قرن سیزدهم ساخته شده است.

موقعیت مکانی مدرسه

این مدرسه در مركز «بازار گلشن» یا «بازار جارچی باشی» اصفهان، در نزدیكی دروازه‌ی «اشرف» و در مجاورت «مسجد دارالشفاء» و «بازار نجارها» قرار دارد.

مؤسس مدرسه صدر

وی فرزند حاج محمد علی و نوه حاج محمد رحیم بود که در اصفهان متولد شد. چون وی در عهد جوانی به علافی و کاه فروشی اشتغال داشت، به محمد رحیم علاف معروف بوده است.

از آنجا که در اواخر سلسله زندیه و اوایل سلسله قاجاریه شهر اصفهان به تناوب، در دست سرداران این دو سلسله رد و بدل می­شد، حاج محمد خان اصفهانی و پدرش همانند حاج ابراهیم کلانتر هم در سلسله زندیه مصدر خدماتی گردیدند و هم در سلسله قاجاریه، پدر حاج محمد حسین و جد وی مباشر شهر اصفهان بودند و جنس دیوانی اصفهان را از محل، تحویل می­گرفته به ارباب رجوع حواله می­دادند

هنگامی که آغامحمد خان قاجار از شیراز به اصفهان گریخت. مرحوم صدر به او پناه داد و از هیچ گونه پذیرایی دریغ نورزید. او نیز هنگامی که به سلطنت رسید، به پاس خدماتی که حاج محمد حسین نسبت به وی انجام داده بود او را به سمت بیگلربیکی اصفهان تعیین کرد. حاج محمد حسین که از ثروت کلانی نیز برخوردار بود دختر حاج ابراهیم کلانتر را به زنی گرفت و در زمرۀ افراد سر شناس آن روز ایران در آمد و یکباره شاه­راه ترقی را طی نمود. وی تا زمانی که آقا محمد خان در قید حیات بود سمت بیگلربیگی اصفهان را به عهده داشت.

در سال 1234ه.ق پس از فوت میرزا شفیع صدر اعظم، حاج محمد حسین خان از طرف فتحعلی شاه به جانشینی وی برگزیده شد و تا زمان وفاتش در 1239 قمری این صمت را داشت. به همین جهت است که آثار او به نام (صدر) مشهور می باشد.

مرحوم صدر در مدت بیست و نه سال حکومت و صدارت خدمات فراوانی انجام داد و موقوفات زیادی از خود به یادگار نهاد و آثار ارزشمندی بنیاد کرد از جمله:

1- بنای مدرسه صدر در نجف که به مدرسه صدرالاعظم معروف است (در سال 1226 قمری).

2-مدرسه صدر بازار در بازار بزرگ.

3-مدرسه صدر خواجو در خیابان چهارباغ خواجو.

از ژرف نگری مرحوم صدر این است که وی موقوفات فراوانی نیز برای اداره و پایداری این مدارس وقف نمود که تعداد آن ها قابل توجه است. در مورد کاردانی، گره گشایی و بخشش، ایثار و تواضع حاج محمد حسین خان در برابر علماء و سادات و دیگر فضایل برجسته اش داستان ها گفته اند که یک نمونه ظریف آن را آقای طبسی در کشکول خود آورده است.

بذل و بخشش های او در نوع خود بی نظیر بود، یک نمونه بارز آن بخشش جالب او در بستر بیماری بود که به مرگ وی منتهی شد . هنگامی که مرحوم صدر در بستر بیماری افتاد، دستور داد آنچه از مال دنیا تحت تملک اوست همه را بین فقرا تقسیم کنند.

مرحوم صدر پس از یک عمر خدمت ،سرانجام روز چهارشنبه 13 صفر 1239 قمری در عهد فتحعلی شاه در تهران درگذشت. طبق وصیت جنازه اش به قم انتقال یافته، در اطراف ضریح مقدس کریمه اهل بیت، حضرت معصومه(سلام الله علیها)،طواف داده شد. آنگاه روی تخت روان، درحالی که گروهی قاری قرآن در حال تلاوت آیات الهی او را تشییع می کردند به نجف اشرف حمل گردید.

پیکر پاک مرحوم صدر با احترام تمام در سرداب مدرسه صدر نجف که خود بنیان نهاده بود به خاک سپرده شد. صد و ده سال بعد از رحلت حاج محمد خان، در سال 1349 قمری هنگام بازسازی مقبره وی ،جنازه آن مرحوم تر و تازه ظاهر می شود که به نقل از مرحوم علم الهدی، مرحوم سید محمد صدر به داخل سرداب رفته به دو طرف صورت وی بوسه زد. آنگاه دستور داد که روی لحد را بپوشانند.

بنای مدرسه صدر

مدرسه علمیه صدر بین سال های 1220 تا 1229 قمری در زمینی به مساحت 9000 متر مربع و با الگوگیری از مدرسه چهارباغ در یک طبقه پایه گذاری و در طبقه اول 58 حجره و شش حجره هم در طبقه دوم بنا گردید.

در سه طرف ، ایوان بزرگ با سقف بلند به عنوان مدرسه ساخته شد. در طرف غربی مدرسه به جای ایوان، کتابخانه ای در زمان مرحوم آیت الله خراسانی تأسیس گشت. شکل حجره ها و ایوان های جلوی آنها و مدرسه ها (ایوان های بزرگ با سقف بلند) و حیاط بسیار وسیع و باغچه های متناسب و نسبتاً بزرگ، بسیار جالب و نشانه بلند نظری و همت والای بانی مدرسه است.معماری، طرح و نقشه مدرسه موجب جلب توجه و از آثار هنر و اندیشه و ابتکار مردم باهوش و هنرمند و مبتکر اصفهان در نیمه اول قرن سیزدهم می باشد. همچنین درختان کاج کهن و بسیار بلند بر زیبایی مدرسه افزوده است.

در حدود سال 1385 قمری در پشت مدرسه بزرگ شمالی سالنی بزرگ برای تدریس و همچنین اقامه نماز جماعت تأسیس گردید.

در سال 1366 شمسی طرح طبقه فوقانی و احداث بیش از چهل باب حجره و ایوان های مقرنس شده و سه باب مدرسه در زوایای فوقانی همچنین ساختمانی در سه طبقه با زیربنای تقریبی 3000 متر مربع به منظور کتابخانه و سالن اجتماعات تهیه و اجرا گردید. کتابخانه مدرسه صدر که به جای کتابخانه قدیمی تأسیس شد با حدود 20000 هزار جلد کتاب حوزوی و متنوع و بیش از 1000 نسخه کتاب خطی و چاپ سنگی، گنجینه ای گرانبها را در خود جای داده است.

از سال 1386 شمسی نیز با همت مدیریت محترم مدرسه جناب حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا تمنایی و با درآمد حاصل از موقوفات مدرسه، تعمیرات اساسی و قابل توجهی صورت گرفت که این اقدامات کمی و کیفی در جهت رفاه هرچه بیشتر روحانیون و طلاب مدرسه و همچنین تجهیز مدرسه به امکانات مورد نیاز و زیبایی بیش از پیش مدرسه بوده است که همچنان در حال انجام می باشد.

جایگاه علمی مدرسه صدر

مدرسه صدر در یک قرن اخیر از نظر موقعیت علمی و اجتماعی، مهم‌ترین مدرسه‌ی علمیه اصفهان بوده است. از زمان تأسیس مدرسه صدر تاکنون تعداد زیادی از مجتهدین و فقهای بزرگ و حکماء و فلاسفه و ادباء جلیل القدر در این مدرسه تحصیل علم نموده و یا تدریس و تألیف داشته اند.

در حال حاضر با توجه به این که مدرسه صدر مرکز حوزه علمیه اصفهان است، محوریت آموزشی این مدرسه بر سطوح عالی متمرکز بوده و علاوه بر 230 طلبه ای که در سطوح مختلف مشغول درس و بحث می باشند،هفت کرسی درس خارج نیز با حضور بیش از 800 نفر از فضلاء در این مدرسه برپا می باشد و آیات عظیم الشأن و علمای بزرگواری همانند:آیت الله العظمی حاج شیخ حسین مظاهری،آیت الله العظمی شیخ محمد تقی مجلسی،آیت الله سید ابوالحسن مهدوی چون چشمه های جوشانی جرعه های علم و معرفت را به کام تشنگان می ریزند.

علم آموزان مشهور مدرسه صدر

از محصلین و مدرسان مشهور این مدرسه می توان افراد زیر را نام برد:

شیخ عبدالحسین محلاتی، جهانگیر خان قشقایی،آخوند ملا محمد کاشانی معروف به آخوند کاشی، حاج آقا رحیم ارباب، حاج ملا محمد جواد آدینه، سید ابوالقاسم دهکردی،ملامحمد حسین فشارکی،شیخ علی یزدی،شیخ محمد حکیم خراسانی،سید محمد نجف آبادی ،میرسید علی نجف آبادی،شیخ محمدرضا مسجد شاهی نجفی، شیخ هیبت الله هرندی، سید محمد باقر ابطحی سده ای،حاج آقا صدرکوهپایی،حاج میرزا علی آقا شیرازی،حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی،شیخ محمود مفید،حاج میرزا رضا کلباسی،سیدعلی بهبهانی رامهرمزی،شهید سید ابوالحسن شمس آبادی،سید محمدرضا خراسانی،سید مجتبی لنکرانی نجفی اصفهانی،شیخ احمد فیاض،حاج آقا حسین خادمی ،شیخ علی مشکوت سده ای، سید عبدالحسین طیب، سید علی موحد ابطحی ،حاج شیخ حسن صافی اصفهانی و حاج سید محمد علی صادقی(میر محمد صادقی)

سنگاب مدرسه صدر

سنگاب نفیسی را حاج محمد ابراهیم در سال 1275 قمری وقف مدرسه نموده که هم اکنون در ایوان غربی قرار دارد. در لبه این سنگاب با خط خوش نستعلیق این بیت را نقش کرده اند: می نوش آب و لعنت حق بر یزید کن جان را فدای مرقد شاه شهید کن

نقش مدرسه صدر در جریان انقلاب

مدرسه صدر در جریان انقلاب اسلامی پایگاه بزرگی بود که بسیاری از حرکت ها و جوشش ها از آن آغاز می شد؛ به عنوان نمونه می توان از اولین راهپیمایی پانصد هزار نفری اصفهان یاد نمود که مبدأ آن مدرسه صدر بود و به سوی دانشگاه ادامه یافت که به همین دلیل فرماندار نظامی حکومت جبار شاه با نیروهایش به این مدرسه یورش برد و مدتی درب مدرسه بسته بود تا آن که بعد از چندی به دنبال تلاش هایی مجدداً مفتوح گردید و فعالیت ها از سر گرفته شد .در دوران 8 سال دفاع مقدس نیز روحانیون و طلاب این مدرسه در جبهه های نبرد حضور و فعالیت چشمگیری داشته و 41 شهید از جمله سردار شهید حجت الاسلام مصطفی ردانی پور و حجت الاسلام شهید عبدالله میثمی را تقدیم انقلاب و آرمان های آن نمود.

منابع

• مجتبی نصر اصفهانی، مدرسه صدر برای اصفهان به منزله مدرسه فیضیه برای قم، ماهنامه موج عصر، شماره 13 و 14

• رحمان فتاح زاده، حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی(نظام الدوله)، سایت پژوهه، بازیابی: 4 دی 1392

• لیلا پهلوان‌زاده، مدارس اصفهان در دوران قاجاریه، سایت معمار نت، بازیابی: 4 دی 1392

مدرسه صدر بازار یکی از مدارس علمیه اصفهان با سابقه و بنای تاریخی است. اين مدرسه ، با اراده و همت مرحوم «محمد حسين خان صدر اصفهاني»، صدر اعظم فتحعلی خان قاجار، در قطعه زميني در حدود 9000 متر در اواسط نيمه‌ي اول قرن سيزدهم ساخته شده است.

موقعیت مکانی مدرسه

این مدرسه در مركز «بازار گلشن» يا «بازار جارچي باشي» اصفهان، در نزديكي دروازه‌ي «اشرف» و در مجاورت «مسجد دارالشفاء» و «بازار نجارها» قرار دارد.

مؤسس مدرسه صدر

وی فرزند حاج محمد علی و نوه حاج محمد رحیم بود که در اصفهان متولد شد. چون وی در عهد جوانی به علافی و کاه فروشی اشتغال داشت، به محمد رحیم علاف معروف بوده است.

از آنجا که در اواخر سلسله زندیه و اوایل سلسله قاجاریه شهر اصفهان به تناوب، در دست سرداران این دو سلسله رد و بدل می­شد، حاج محمد خان اصفهانی و پدرش همانند حاج ابراهیم کلانتر هم در سلسله زندیه مصدر خدماتی گردیدند و هم در سلسله قاجاریه، پدر حاج محمد حسین و جد وی مباشر شهر اصفهان بودند و جنس دیوانی اصفهان را از محل، تحویل می­گرفته به ارباب رجوع حواله می­دادند

هنگامی که آغامحمد خان قاجار از شيراز به اصفهان گريخت. مرحوم صدر به او پناه داد و از هيچ گونه پذيرايي دريغ نورزيد. او نيز هنگامي که به سلطنت رسيد، به پاس خدماتی که حاج محمد حسین نسبت به وی انجام داده بود او را به سمت بیگلربیکی اصفهان تعیین کرد. حاج محمد حسین که از ثروت کلانی نیز برخوردار بود دختر حاج ابراهیم کلانتر را به زنی گرفت و در زمرۀ افراد سر شناس آن روز ایران در آمد و یکباره شاه­راه ترقی را طی نمود. وی تا زمانی که آقا محمد خان در قید حیات بود سمت بیگلربیگی اصفهان را به عهده داشت.

در سال 1234ه.ق پس از فوت میرزا شفیع صدر اعظم، حاج محمد حسین خان از طرف فتحعلی شاه به جانشینی وی برگزیده شد و تا زمان وفاتش در 1239 قمری این صمت را داشت. به همين جهت است که آثار او به نام (صدر) مشهور مي باشد.

مرحوم صدر در مدت بيست و نه سال حکومت و صدارت خدمات فراواني انجام داد و موقوفات زيادي از خود به يادگار نهاد و آثار ارزشمندي بنياد کرد از جمله:

1- بناي مدرسه صدر در نجف که به مدرسه صدرالاعظم معروف است (در سال 1226 قمري).

2-مدرسه صدر بازار در بازار بزرگ.

3-مدرسه صدر خواجو در خيابان چهارباغ خواجو.

از ژرف نگري مرحوم صدر اين است که وي موقوفات فراواني نيز براي اداره و پايداري اين مدارس وقف نمود که تعداد آن ها قابل توجه است. در مورد کارداني، گره گشايي و بخشش، ايثار و تواضع حاج محمد حسين خان در برابر علماء و سادات و ديگر فضايل برجسته اش داستان ها گفته اند که يک نمونه ظريف آن را آقاي طبسي در کشکول خود آورده است.

بذل و بخشش هاي او در نوع خود بي نظير بود، يک نمونه بارز آن بخشش جالب او در بستر بيماري بود که به مرگ وي منتهي شد . هنگامي که مرحوم صدر در بستر بيماري افتاد، دستور داد آنچه از مال دنيا تحت تملک اوست همه را بين فقرا تقسيم کنند.

مرحوم صدر پس از يک عمر خدمت ،سرانجام روز چهارشنبه 13 صفر 1239 قمري در عهد فتحعلي شاه در تهران درگذشت. طبق وصيت جنازه اش به قم انتقال يافته، در اطراف ضريح مقدس کريمه اهل بيت، حضرت معصومه(سلام الله عليها)،طواف داده شد. آنگاه روي تخت روان، درحالي که گروهي قاري قرآن در حال تلاوت آيات الهي او را تشييع مي کردند به نجف اشرف حمل گرديد.

پيکر پاک مرحوم صدر با احترام تمام در سرداب مدرسه صدر نجف که خود بنيان نهاده بود به خاک سپرده شد. صد و ده سال بعد از رحلت حاج محمد خان، در سال 1349 قمري هنگام بازسازي مقبره وي ،جنازه آن مرحوم تر و تازه ظاهر مي شود که به نقل از مرحوم علم الهدي، مرحوم سيد محمد صدر به داخل سرداب رفته به دو طرف صورت وي بوسه زد. آنگاه دستور داد که روي لحد را بپوشانند.

بناي مدرسه صدر

مدرسه علميه صدر بين سال هاي 1220 تا 1229 قمري در زميني به مساحت 9000 متر مربع و با الگوگيري از مدرسه چهارباغ در يک طبقه پايه گذاري و در طبقه اول 58 حجره و شش حجره هم در طبقه دوم بنا گرديد.

در سه طرف ، ايوان بزرگ با سقف بلند به عنوان مدرسه ساخته شد. در طرف غربي مدرسه به جاي ايوان، کتابخانه اي در زمان مرحوم آيت الله خراساني تأسيس گشت. شکل حجره ها و ايوان هاي جلوي آنها و مدرسه ها (ايوان هاي بزرگ با سقف بلند) و حياط بسيار وسيع و باغچه هاي متناسب و نسبتاً بزرگ، بسيار جالب و نشانه بلند نظري و همت والاي باني مدرسه است.معماري، طرح و نقشه مدرسه موجب جلب توجه و از آثار هنر و انديشه و ابتکار مردم باهوش و هنرمند و مبتکر اصفهان در نيمه اول قرن سيزدهم مي باشد. همچنين درختان کاج کهن و بسيار بلند بر زيبايي مدرسه افزوده است.

در حدود سال 1385 قمري در پشت مدرسه بزرگ شمالي سالني بزرگ براي تدريس و همچنين اقامه نماز جماعت تأسيس گرديد.

در سال 1366 شمسي طرح طبقه فوقاني و احداث بيش از چهل باب حجره و ايوان هاي مقرنس شده و سه باب مدرسه در زواياي فوقاني همچنين ساختماني در سه طبقه با زيربناي تقريبي 3000 متر مربع به منظور کتابخانه و سالن اجتماعات تهيه و اجرا گرديد. کتابخانه مدرسه صدر که به جاي کتابخانه قديمي تأسيس شد با حدود 20000 هزار جلد کتاب حوزوي و متنوع و بيش از 1000 نسخه کتاب خطي و چاپ سنگي، گنجينه اي گرانبها را در خود جاي داده است.

از سال 1386 شمسي نيز با همت مديريت محترم مدرسه جناب حجت الاسلام و المسلمين حاج آقا تمنايي و با درآمد حاصل از موقوفات مدرسه، تعميرات اساسي و قابل توجهي صورت گرفت که اين اقدامات کمي و کيفي در جهت رفاه هرچه بيشتر روحانيون و طلاب مدرسه و همچنين تجهيز مدرسه به امکانات مورد نياز و زيبايي بيش از پيش مدرسه بوده است که همچنان در حال انجام مي باشد.

جایگاه علمی مدرسه صدر

مدرسه صدر در يک قرن اخیر از نظر موقعيت علمي و اجتماعي، مهم‌ترين مدرسه‌ي علميه اصفهان بوده است. از زمان تأسيس مدرسه صدر تاکنون تعداد زيادي از مجتهدين و فقهاي بزرگ و حکماء و فلاسفه و ادباء جليل القدر در اين مدرسه تحصيل علم نموده و يا تدريس و تأليف داشته اند.

در حال حاضر با توجه به اين که مدرسه صدر مرکز حوزه علميه اصفهان است، محوريت آموزشي اين مدرسه بر سطوح عالي متمرکز بوده و علاوه بر 230 طلبه اي که در سطوح مختلف مشغول درس و بحث مي باشند،هفت کرسي درس خارج نيز با حضور بيش از 800 نفر از فضلاء در اين مدرسه برپا مي باشد و آيات عظيم الشأن و علماي بزرگواري همانند:آيت الله العظمي حاج شيخ حسين مظاهري،آيت الله العظمي شيخ محمد تقي مجلسي،آيت الله سيد ابوالحسن مهدوي چون چشمه هاي جوشاني جرعه هاي علم و معرفت را به کام تشنگان مي ريزند.

علم آموزان مشهور مدرسه صدر

از محصلین و مدرسان مشهور این مدرسه می توان افراد زیر را نام برد:

شيخ عبدالحسين محلاتي، جهانگير خان قشقايي،آخوند ملا محمد کاشاني معروف به آخوند کاشي، حاج آقا رحيم ارباب، حاج ملا محمد جواد آدينه، سيد ابوالقاسم دهکردي،ملامحمد حسين فشارکي،شيخ علي يزدي،شيخ محمد حکيم خراساني،سيد محمد نجف آبادي ،ميرسيد علي نجف آبادي،شيخ محمدرضا مسجد شاهي نجفي، شيخ هيبت الله هرندي، سيد محمد باقر ابطحي سده اي،حاج آقا صدرکوهپايي،حاج ميرزا علي آقا شيرازي،حاج آقا حسين طباطبايي بروجردي،شيخ محمود مفيد،حاج ميرزا رضا کلباسي،سيدعلي بهبهاني رامهرمزي،شهيد سيد ابوالحسن شمس آبادي،سيد محمدرضا خراساني،سيد مجتبي لنکراني نجفي اصفهاني،شيخ احمد فياض،حاج آقا حسين خادمي ،شيخ علي مشکوت سده اي، سيد عبدالحسين طيب، سيد علي موحد ابطحي ،حاج شيخ حسن صافي اصفهاني و حاج سيد محمد علي صادقي(مير محمد صادقي)

سنگاب مدرسه صدر

سنگاب نفيسي را حاج محمد ابراهيم در سال 1275 قمري وقف مدرسه نموده که هم اکنون در ايوان غربي قرار دارد. در لبه اين سنگاب با خط خوش نستعليق اين بيت را نقش کرده اند: مي نوش آب و لعنت حق بر يزيد کن جان را فداي مرقد شاه شهيد کن

نقش مدرسه صدر در جريان انقلاب

مدرسه صدر در جريان انقلاب اسلامي پايگاه بزرگي بود که بسياري از حرکت ها و جوشش ها از آن آغاز مي شد؛ به عنوان نمونه مي توان از اولين راهپيمايي پانصد هزار نفري اصفهان ياد نمود که مبدأ آن مدرسه صدر بود و به سوي دانشگاه ادامه يافت که به همين دليل فرماندار نظامي حکومت جبار شاه با نيروهايش به اين مدرسه يورش برد و مدتي درب مدرسه بسته بود تا آن که بعد از چندي به دنبال تلاش هايي مجدداً مفتوح گرديد و فعاليت ها از سر گرفته شد .در دوران 8 سال دفاع مقدس نيز روحانيون و طلاب اين مدرسه در جبهه هاي نبرد حضور و فعاليت چشمگيري داشته و 41 شهيد از جمله سردار شهيد حجت الاسلام مصطفي رداني پور و حجت الاسلام شهيد عبدالله ميثمي را تقديم انقلاب و آرمان هاي آن نمود.

منابع

• مجتبي نصر اصفهانی، مدرسه صدر براي اصفهان به منزله مدرسه فيضيه براي قم، ماهنامه موج عصر، شماره 13 و 14

• رحمان فتاح زاده، حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني(نظام الدوله)، سایت پژوهه، بازیابی: 4 دی 1392

• لیلا پهلوان‌زاده، مدارس اصفهان در دوران قاجاريه، سایت معمار نت، بازیابی: 4 دی 1392