عمررضا کحاله

عمررضا كحاله نويسنده، محقق و زندگينامه‌نويس مشهور عرب در سال 1323ق./1905 در القيمريه، يكي از محله‌هاي قديمي دمشق در خانواده‌اي بازرگان به‌ دنيا آمد. دوره‌هاي ابتدايي و متوسطه را در مدرسه‌هاي تجاريه، سلطانيه و عنبر گذارند. بعد از آن مدت يكسال در دانشگاه وطنيه در عاليه از توابع لبنان تحصيل كرد. سپس به دمشق بازگشت و در مدرسه آباءالعازاريين و مدرسه بطريركيه در دمشق به تحصيل ادامه داد. وي علوم اسلامي و زبان عربي را نزد برخي استادان برجسته دمشق آموخت و مدتي نيز در بعضي مدارس ابتدايي دمشق به تدريس پرداخت.

عمررضا در 1297، در 22 سالگي و به درخواست عمويش، خيري كحاله به تبعيت از سنت خانوادگي بكار تجارت روي آورد و به اقتضاي اين حرفه به ممالك مختلف از جمله انگلستان، نيجريه و سيرالئون سفر كرد و مدت يك‌سال و هفت ماه در شهر فري‌تاون از شهرهاي سيرالئون اقامت گزيد. وي در اين سرزمين‌ها به بررسي خلقيات مردمان اين نواحي پرداخت. اين مطالعات به درك وي از تحولات اجتماعي اين جوامع كمك مؤثري كرد.

كحاله در 1929 به دمشق بازگشت و در آنجا سلسله مقالاتي نگاشت كه در روزنامه الفبا به صاحب امتيازي يوسف‌العيسي به چاپ رسيد. در همان سال استاد محمدعلي كردعلي، وزير معارف سوريه و رئيس مجمع‌العلمي العربي از وي براي ايراد سلسله سخنراني‌هايي دعوت كرد. بعد از آن در كتابخانه ظاهريه مشغول بكار شد. محيط كتابخانه بهترين فرصت و زمينه را براي مطالعات و تحقيقات تاريخي و اجتماعي وي فراهم آورد. در طول 32 سال اشتغالش در اين كتابخانه چه در سمت كتابدار و چه مدير كتابخانه با شمار كثيري از دانشمندان، اديبان و ناقدان، اعم از شرقي و غربي آشنا شد. اين آشنايي در جهت‌دهي به مطالعات وي تأثير زيادي داشت. عمررضا سپس به مجع‌العلمي العربي، در دمشق پيوست و در آنجا براي 40 مجلد از مجله اين مجمع فهرست‌هايي تهيه كرد.

عمررضا به عضويت شماري از انجمن‌هاي علمي و ادبي درآمد كه اهم آنها عبارتند از: المجلس الاعلي للعلوم والمجلس الاعلي للفنون، والآداب والعلوم اجتماعيه (هر دو واقع در دمشق)، المجمع العلمي العراقي، الجمعيه المصريه للدراسات التاريخيه، المجلس الاعلي للشؤون الاسلاميه بمصر، و مجمع البحوث الاسلاميه بالازهر الشريف و جمعيه‌التراث العلمي بحلب. در 1966 به پاس مشاركتش در مباحثات علمي از سوي مجلس اعلاي علوم در دمشق، در نهمين دوره هفته معلم از او تقدير به‌ عمل آمد. در 1980ق. به پاس تلاش‌هاي علمي‌اش در عرصه تحقيق و تأليف به دريافت نشان درجه اول علمي سوريه نايل شد.

از اين نويسنده پركار و پرآوازه عرب حدود 70 اثر باقي مانده است. معجم‌المؤلفين و مستدرك آن، مهم‌ترين اثر اوست. كحاله در اين كتاب شرح حال افرادي را كه از قديمي‌ترين روزگار تا زمان مؤلف، به زبان عربي كتاب نوشته‌اند، آورده است. در اين اثر ارزنده كه در حكم زندگينامه علمي دانشوران عربي‌نويس به‌شمار مي‌آيد، تأكيد نويسنده بيشتر بر شرح حال نويسندگان كشورهاي سوريه، لبنان، فلسطين، مصر و عربستان سعودي بوده است. كتاب با سرگذشت أمان بن تغلب از اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام آغاز و با سرگذشت يوهن بوركهارت (مستشرق اروپايي) خاتمه مي‌يابد.

اين كتاب در 15 جلد در دمشق بين سال‌هاي 1957ـ1961 و سپس در بيروت به صورت افست چاپ شده است. تكمله‌ها و ذيل‌هايي بر اين كتاب نوشته‌اند از جمله:

1. تكمله معجم المؤلفين از محمدخير رمضان يوسف، وي كساني كه صاحب تأليف به زبان عربي بوده‌اند يا به پژوهش در اين حوزه پرداخته‌اند و در فاصله سال‌هاي 1397 تا 1415ق. از دنيا رفته‌اند را معرفي كرده است.
2. كشاف معجم المؤلفين لكحاله از فراج عطا سالم در دو قسمت، در قسمت اول وي فهرستي از اعلام و بزرگاني كه ذكرشان در معجم‌المؤلفين آمده و در قسمت دوم فهرست كتاب‌هايي را كه در معجم‌المؤلفين به آنها اشاره شده، آورده است.

بعضي ديگر از آثار مهم كحاله عبارتند از: اعلام‌النساء في عالم العرب والاسلام، معجم‌المصنفي الكتبه العربيه في‌التاريخ والتراجم والجغرافيا والرحلات، معجم قبائل العرب القديمه والحديثه، التاريخ و الجغرافيه في‌العصور الاسلاميه، الادب العربي في‌الجاهليه والاسلام، جغرافيه شبه جزيره العرب، العالم الاسلامي، افريقيه الغربيه البريطانيه، سيف‌الله خالد بن الوليد.

عمررضا كحاله در اواخر 1408ق./1987 در دمشق درگذشت و در مقبره باب الصغير دمشق دفن شد.

منابع

• دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "كحاله، عمررضا" از مرجان کتابی، بازیابی: 16 مرداد 1392.