المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)

مؤلف

سید محمدحسین طباطبائى.(م 1402 ق)

علامه طباطبائى؛ حكیمى الهى، مفسر قرآن، اسلام شناس و فقیهى بزرگ و دانشمندى آگاه بود كه اندوخته هاى فراوانى در زمینه فلسفه شرق و غرب داشت. او در علومى چون: ادبیات، كلام، نجوم، هیئت و ریاضیات سرآمد بود. آثار علمى او در زمینه هاى مختلف، هر كدام گواه صادقى بر احاطه و عظمت مقام علمى وى است.

استاد شهید مطهرى درباره علامه چنین مى گوید: «این مطالب را من همه اش را از علامه طباطبائى گرفته ام؛ یعنى اصولاً من بیشتر مطالبى را كه در كتاب‌ها و نوشته هاى خود دارم، شاید ریشه هایش را از علامه طباطبائى و خصوصاً از المیزان گرفته ام. علامه طباطبائى خیلى شخصیت عجیبى است. ایشان یك سبك بیان و اسلوب خاصى دارند. مطالب عالى، عالى ترین مسائل و معارف را آن چنان به راحتى و در جملات كوتاه بیان مى فرمایند كه وصف ناشدنى است و حتى خودشان هم گاه توجه ندارند؛ یعنى به نظر من ایشان مطالب را در یك حالت الهام مانند مى نویسد».

از جمله تالیفات اوست:

تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مبدأ و معاد، سنن النبى، وحى یا شعور مرموز، قرآن در اسلام، شیعه در اسلام، اصول عقاید، بدایة الحكمه، نهایة الحكمة و...

معرفی اثر

تفسیر المیزان، یكى از بزرگ ترین آثار علامه طباطبائى و به حق در نوع خود كم نظیر و مایه مباهات و افتخار شیعه است و پس از تفسیر تبیان شیخ طوسى و تفسیر مجمع البیان طبرسى، بزرگ ترین و جامع ترین تفسیر شیعى و از نظر قوت مطالب علمى و مطلوبیت روش، تفسیر منحصر به فردى است.

ویژگى مهم این تفسیر، روش تفسیرى قرآن به قرآن است. این روش در كار ایشان، تنها به در كنار هم گذاشتن آیات، براى درك معانى واژه خلاصه نمى شود؛ بلكه موضوعات مشابه و مشترك در سوره هاى مختلف را كنار یكدیگر قرار مى دهد و براى درك پیام آیه از آیات دیگر كمك مى گیرد. علامه در آغاز تفسیر، مقدمه اى نگاشته و در آن نگاهى اجمالى به سیر تطور تفسیر و روش‌هاى آن دارد.

یكى از ابعاد چشمگیر المیزان، جامعه‌گرایى تفسیر است كه بى گمان این خصیصه برخاسته از اندیشه و گرایش‌هاى اجتماعى مؤلف آن است. از مسائل بارز در تفسیر المیزان، توجه به شبهات و اشكالات مخالفان و نقد و بررسى آن‌ها است. گرچه شبهات كلامى اشاعره و معتزله و مرجئه و دیگر فرقه هاى مذهبى اسلام مورد توجه علامه بوده است، اما عنایت اساسى وى به شبهات مادى گرایان و مستشرقان و پاسخ به آن‌ها بوده است. از جنبه هاى اساسى دیگر این تفسیر، مى توان به تلاش مفسر براى انطباق دین با تحولات زمان و عنایت به بحث‌هاى علمى و فلسفى و كلامى اشاره كرد.

اصل تفسیر المیزان به عربی در 20 مجلد نوشته شده است و در حدود 8000 صفحه است و فارسی آن در حدود 16000 صفحه یا کمی بیشتر است. این تفسیر، مرجع تالیفات و تحقیقات بسیاری از محققین نیز قرار گرفته است. علامه در تفسیر گرانقدر خود نکات بسیار مهم و معارفی مربوط به اسماء خدای سبحان و صفات و افعال او و وضع الفاظ و کلام خدا و نحوه تکلمه موجودات، نحوه سخن گفتن خداوند با انسان، زبان تمثیلی و نسبت آن با تاویل، زبان قرآن و معارفی مربوط به انسان در زندگی قبل از دنیا، بعد از دنیا و در دنیا است و معارفی مربوط به اخلاق نیک و بد انسان ..... و دهها بحث مفید که امروزه در کلام جدید به شدت مطرح است را عنوان کرده و دیدگاه قرآن را درباره آن به دقت روشن فرموده اند.

اسلوب تفسیر المیزان

علامه طباطبائی در تفسیر خود نخست چند آیه از قرآن کریم را آورده سپس به طور جداگانه قسمت قسمت از آیه را مجدد یاد می کند و به تفسیر آن می پردازد و نیز اول تحت عنوان بیان، بحث هایی فلسفی، اجتماعی، تاریخی، علمی و اخلاقی پیش می آورد سپس با بحث روائی و نقل روایات، سخنان خویش را پایان می بخشد.

ترجمه کتاب

ترجمه فارسی کتاب به همت جمعی از فضلاء و مدرسین حوزه علمیه قم در 40 مجلد توسط آقایان حجچ الاسلام، ناصر مکارم شیرازی، شیخ محمدجوادکرمانی، محمدتقی مصباح یزدی، محمدرضا صالحی کرمانی سیدمحمد خامنه ای، عبدالکریم بروجردی، سیدمحمدباقر موسوی همدانی فراهم گردیده است. همچنین ترجمه دیگری در 20 جلد که تماما توسط سید محمدباقر موسوی همدانی ترجمه و منتشر شده است.

وضعیت نشر

چاپ سوم این كتاب به همت دارالكتب الاسلامیه به سال 1393 ق چاپ و منتشر شده است.

منابع

• رضا استادی" معرفی تفسیر المیزان تألیف مرحوم سید محمد حسین علامه طباطبائی رحمه الله"، بازیابی: 26 اردیبهشت 1391
• " المیزان فی تفسیر القرآن "، کتابشناسی طهور، بازیابی:26 اردیبهشت 1391
• محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.