منابع و پی نوشتهای متوسط
رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن هشام حمیری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{و}}
 
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
−
اِبْنِ هِشام، ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حِمَیری (د 213 یا 218ق/828 یا 833م)، محدث، مورخ، ادیب، نسب‌شناس و تدوین کنندۀ مشهورترین کتاب دربارۀ سیرۀ پیامبر است.  
+
'''«عبدالملک بن هشام حِمَیری»''' معروف به '''«ابن هِشام»''' (م، ۲۱۳ ق)، محدث، مورخ، ادیب و نسب‌شناس مسلمان در قرن سوم هجری است. او تدوین کنندۀ مشهورترین کتاب دربارۀ سیرۀ [[پیامبر اکرم]] (صلی الله علیه وآله) با عنوان «[[السیرة النبویة (کتاب)|السیرة النبویة]]» است.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = عبدالملک بن هشام حمیری
 +
||تصویر=
 +
|زادروز = 
 +
|زادگاه =  [[بصره]]
 +
|وفات =  ۲۱۳ قمری
 +
|مدفن =  [[مصر]]
 +
|اساتید =  ابوعبیده معمر بن مثنی، بکّائی، اسد بن موسی اموی،...
 +
|شاگردان =  عبدالرحیم بن برقی،...
 +
|آثار = [[السیرة النبویة (کتاب)|السیرة النبویة]]، التیجان فی ملوک حمیر، کتاب فی شرح ما وقع فی اشعار السیر من الغریب،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
از زندگی ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حِمَیری آگاهیهای ناچیزی در دست است. نخستین‌بار در سدۀ ۶ قمری، سهیلی<ref>سهیلی، الروض الانف، ج۱، ص۳۳، ۴۳</ref> در شرح خود بر سیره و پس از او قفطی<ref>قفطی، انباه الرواه، ج۲، ص۲۱۱-۲۱۲</ref> اشاره‌های کوتاهی به زندگی او کرده‌اند. برخی آگاهیها نیز از طریق ذهبی<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۴۲۹</ref> به دست می‌آید. قدیم‌ترین منبع، ابن هشام را به حمیریان [[یمن]] نسبت می‌دهد<ref>سهیلی، الروض الانف، همانجا</ref>، اما قفطی<ref>قفطی، انباه الرواه، همانجا</ref> این نظر را مبتنی بر حدس و گمان می‌داند و با استناد به گفتۀ تاریخ‌نگار مصری، ابوسعید عبدالرحمن بن یونس، او را ذُهْلی، منسوب به ذهل بن معاویه...، تیره‌ای از کِنده، می‌شمارد.<ref>قس: ابراهیم، حاشیه بر انباه الرواه ج۲، ص۲۱۲، حاشیۀ ۶</ref> ذهبی،<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجا</ref> ذهلی بودن ابن هشام را صحیح‌تر می‌داند و برخی نیز او را مَعافِری و سَدوسی دانسته‌اند.<ref>نک‌ : سهیلی، الروض الانف، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها؛ خشنی، شرح السیره النبویه، ص۳</ref>
  
−
==معرفی اجمالی==
+
به هر حال دلایل روشنی برای تعیین دقیق نسب او در دست نیست<ref>سقا، مقدمه بر السیره، ص«ف»</ref>. تنها نکتۀ قابل ذکر این است که نمی‌توان علاقۀ ابن هشام را به حمیریان نادیده گرفت، زیرا او اثری دربارۀ پادشاهان حمیر تألیف کرده و پدر او نیز به تاریخ این قوم علاقه‌مند بوده و ابن هشام چند بار وقایعی را از طریق او در این اثر نقل کرده است.<ref>نک‌ : ابن هشام، التیجان، ص۱۷۳-۱۷۴، ۲۱۴، ۲۲۲.</ref>  
−
از زندگی ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حِمَیری آگاهیهای ناچیزی در دست است. نخستین‌بار در سدۀ 6ق/12م سهیلی <ref>سهیلی، الروض الانف، ج1، ص33، 43</ref> در شرح خود بر سیره و پس از او قفطی <ref>قفطی، انباه الرواه، ج2، ص211-212</ref> اشاره‌های کوتاهی به زندگی او کرده‌اند. برخی آگاهیها نیز از طریق ذهبی <ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج10، ص429</ref> به دست می‌آید. قدیم‌ترین منبع، ابن هشام را به حمیریان یمن نسبت می‌دهد <ref>(سهیلی، الروض الانف، همانجا)</ref>، اما قفطی <ref>قفطی، انباه الرواه، همانجا</ref> این نظر را مبتنی بر حدس و گمان می‌داند و با استناد به گفتۀ تاریخ‌نگار مصری، ابوسعید عبدالرحمن بن یونس، او را ذُهْلی، منسوب به ذهل ابن معاویه بن...، تیره‌ای از کِنده، می‌شمارد <ref>قس: ابراهیم، حاشیه بر انباه الرواه ج2، ص212، حاشیۀ 6</ref>. ذهبی <ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجا</ref> ذهلی بودن ابن هشام را صحیح‌تر می‌داند و برخی نیز او را مَعافِری و سَدوسی دانسته‌اند <ref>نک‌ : سهیلی، الروض الانف، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها؛ خشنی، شرح السیره النبویه، ص3.</ref> به هر حال دلایل روشنی برای تعیین دقیق نسب او در دست نیست <ref>سقا، مقدمه بر السیره، ص«ف»</ref>. تنها نکتۀ قابل ذکر این است که نمی‌توان علاقۀ ابن هشام را به حمیریان نادیده گرفت، زیرا او اثری دربارۀ پادشاهان حمیر تألیف کرده و پدر او نیز به تاریخ این قوم علاقه‌مند بوده و ابن هشام چند بار وقایعی را از طریق او در این اثر نقل کرده است <ref>(نک‌ : ابن هشام، التیجان، ص173-174، 214، 222).</ref>  
 
  
−
ظاهراً ابن هشام در بصره به دنیا آمده است، اما زمان تولد او به درستی معلوم نیست. تنها می‌دانیم در میان کسانی که او مستقیماً از آنان روایت کرده، کسی نیست که پیش از نیمۀ سدۀ 2ق درگذشته باشد و نیز او پیش از مرگ بَکّائی، شاگرد برجستۀ ابن اسحاق (183ق)، در سنّی بوده است که بتواند متن کامل سیره را از وی اخذ کند <ref>(ابن هشام، السیره، 1/5؛ قفطی، همانجا؛ ابن خلکان، 2/328)</ref>. ابن هشام در زادگاه خود پرورش یافت و از آنجا که اکثر رجال سند او در سیره از مردمِ کوفه و بصره‌اند <ref>(مهدوی، 33)</ref>، وی می‌بایست بخش مهمی از زندگی و آموزشهای خود را در این نواحی گذرانده باشد، چنانکه بکائی را نیز در میان همین رجال می‌بینیم<ref>(نک‌ : ابن خلکان، همانجا؛ برای فهرست کاملی از رجال سند ابن هشام در السیره، نک‌ : مهدوی، 142-144)</ref> .از استادان و رجال حدیث او می‌توان ابوعبیده معمر بن مثنی <ref>(ابن هشام، همان، 1/42، 49، 196، جم‌(، ابوزید انصاری (همان، 1/13، 57، 70، جم‌(، خلف احمر (همان، 1/9، 91، 3/38، جم‌( و هیثم بن عدی (همو، التیجان، 261)</ref> را نام برد. همچنین اسد بن موسی اموی را نیز باید از استادان معتبر او به شمار آورد، زیرا ابن هشام التیجان را بیشتر از طریق وی نقل کرده است <ref>(نک‌ : ص 9، 73، 97، 118).</ref>  
+
ظاهراً ابن هشام در [[بصره]] به دنیا آمده است، اما زمان تولد او به درستی معلوم نیست. تنها می‌دانیم در میان کسانی که او مستقیماً از آنان روایت کرده، کسی نیست که پیش از نیمۀ سدۀ ۲ق. درگذشته باشد و نیز او پیش از مرگ بَکّائی، شاگرد برجستۀ [[محمد بن اسحاق|ابن اسحاق]] (۱۸۳ق)، در سنّی بوده است که بتواند متن کامل «[[سیره ابن اسحاق|سیره]]» را از وی اخذ کند.<ref>ابن هشام، السیره، ج۱، ص۵؛ قفطی، انباه الرواه، همانجا؛ ابن خلکان، وفیات، ج۲، ص۳۲۸</ref>
  
−
تاریخ ورود ابن هشام به مصر معلوم نیست، اما می‌دانیم که وی در اینجا که آخرین منزل سفرهای علمی او بود <ref>(قس: سقا، همانجا)</ref>، مقیم شد و تا پایان عمر در مصر زیست (قفطی، ذهبی، همانجاها). ابن هشام می‌بایست پیش از ورود به مصر از بکائی استماع کرده باشد، زیرا وی در مصر سیره را روایت می‌کرد. از گروه بسیاری که در مجلس حدیث ابن هشام حضور می‌یافتند، تنها نام برخی به جا مانده است <ref>(نک‌ : قاضی عیاض، 3/134، 136)</ref> که برجسته‌ترین آنان عبدالرحیم بن برقی راوی سیره در مصر است <ref>(همو، 3/84؛ ابن خیر، 233-236؛ یاقوت، 1/574؛ ذهبی، 13/48).</ref>  
+
ابن هشام در زادگاه خود پرورش یافت و از آنجا که اکثر رجال [[سند حدیث|سند]] او در سیره از مردمِ [[کوفه]] و بصره‌اند،<ref>مهدوی، مقدمه بر خلاصۀ سیرت رسول‌اللـه، ص۳۳</ref> وی می‌بایست بخش مهمی از زندگی و آموزشهای خود را در این نواحی گذرانده باشد.<ref>نک‌ : ابن خلکان، وفیات، همانجا؛ برای فهرست کاملی از رجال سند ابن هشام در السیره، نک‌: مهدوی، مقدمه بر خلاصۀ سیرت رسول‌الله، ص ۱۴۲-۱۴۴</ref>  
  
−
==سرودن شعر==
+
ابن هشام در مصر که آخرین منزل سفرهای علمی او بود<ref>قس: سقا، مقدمه بر السیره، همانجا</ref>، مقیم شد و تا پایان عمر در آنجا زیست.<ref>قفطی،انباه الرواه،  ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها</ref> ابن هشام حمیری بنابر گفتۀ سهیلی در ۲۱۳ق. درگذشت، اما قفطی و ذهبی نظر سهیلی را مردود دانسته و ۲۱۸ق. را اختیار کرده‌اند.<ref>قفطی، انباه الرواه،  و ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها</ref>
−
ابن هشام در ادب و شعر نیز دستی توانا داشت و در این زمینه پیشوای بلامنازع مصر به شمار می‌آمد. شاید به همین سبب بود که هنگام ورود شافعی در 198ق/814م به مصر <ref>(اسنوی، 1/12؛ قاضی عیاض، 1/382)</ref>، ابن هشام در دیدار از او درنگ کرد، اما چون یکدیگر را ملاقات کردند، به انشاد شعر برای هم پرداختند و ابن هشام پس از این دیدار شافعی را ستود <ref>(ذهبی، 10/429؛ ابن کثیر، 10/294)</ref>. توجه ابن هشام را به نسب، ادب، لغت و فصاحت می‌توان در آنچه او از امتیازات شافعی دانسته، ملاحظه کرد <ref>(نک‌ : قاضی عیاض، 1/388؛ ابن حجر، 96)</ref>. جز لغت آنچه از دانش او در سیره بازتاب یافته، عموماً به احاطۀ وی در نسب‌شناسی و شناخت گویندگان اشعار باز می‌گردد. با اینهمه، به نظر مصححان سیره، وی اشعاری از ابن اسحاق نقل کرده که آشکارا مجعول و سست است و نتوانسته دربارۀ آنها نظری قطعی ابراز کند <ref>(سقا، «ف ـ ص»)</ref>، گرچه ابن هشام خود به تأکید گفته که از آوردن چنین اشعاری خودداری کرده است <ref>(السیره، 1/4)</ref>. وی بنابر گفتۀ سهیلی (همانجا) در 213ق درگذشت، اما قفطی و ذهبی (همانجاها) نظر سهیلی را مردود دانسته و 218ق را اختیار کرده‌اند. قمی <ref>(1/452)</ref> مرثیۀ ابن نباته در مرگ جمال‌الدین عبداللـه ابن هشام <ref>(نک‌ : نباته، 466)</ref> را به خطا رثای شاعر در حق ابن ابی هشام دانسته است.
 
  
−
==آثار==
+
== استادان و شاگردان ==
 +
از استادان و رجال [[حدیث]] ابن هشام می‌توان ابوعبیده معمر بن مثنی و بکّائی را نام برد. ابن هشام می‌بایست پیش از ورود به [[مصر]] از بکائی استماع کرده باشد، زیرا وی در مصر سیره را روایت می‌کرد. همچنین اسد بن موسی اموی را نیز باید از استادان معتبر او به شمار آورد، زیرا ابن هشام، «التیجان» را بیشتر از طریق وی نقل کرده است.
  
−
1. السیره النبویه (ﻫ م) که معمولاً سیره ابن هشام نیز خوانده می‌شود <ref>(نک‌: قفطی، 2/212؛ ابن خلکان، 3/177؛ ابن‌کثیر، همانجا).</ref> متن سیره به صورتی که در چاپهای مختلف مشاهده می‌شود، به ابواب و فصول تقسیم نشده است و عنوانهایی هم که بعدها به بخشهای مختلف آن داده‌اند، تنها بازگو کنندۀ وقایع بخشهاست و آنها را به یکدیگر پیوند نمی‌دهد. این کتاب همواره مورد توجه و استفادۀ مسلمانان بوده است؛
+
از گروه بسیاری که در مجلس حدیث ابن هشام حضور می‌یافتند، تنها نام برخی به جا مانده است،<ref>نک‌ : قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۳، ص۱۳۴، ۱۳۶</ref> که برجسته‌ترین آنان عبدالرحیم بن برقی راوی سیره در مصر است.<ref>همو، ج۳، ص۸۴؛ ابن خیر، ص۲۳۳-۲۳۶؛ یاقوت، بلدان، ج۱، ص۵۷۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۸</ref> 
 +
==جایگاه علمی==
 +
ابن هشام در [[ادبیات عرب|ادب]] و [[شعر]] نیز دستی توانا داشت و در این زمینه پیشوای بلامنازع مصر به شمار می‌آمد. شاید به همین سبب بود که هنگام ورود [[شافعی]] در ۱۹۸ق. به مصر،<ref>اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۲؛ قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۳۸۲</ref> ابن هشام در دیدار از او درنگ کرد، اما چون یکدیگر را ملاقات کردند، به انشاد شعر برای هم پرداختند و ابن هشام پس از این دیدار شافعی را ستود.<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۴۲۹؛ ابن کثیر، البدایه، ج۱۰، ص۲۹۴</ref> 
  
−
2. التیجان فی ملوک حمیر که از آن با نام التیجان لمعرفه ملوک الزمان فی اخبار قحطان <ref>(GAS, I/299)</ref>، یا شرح انساب حمیر و ملوکها (قفطی، ابن خلکان، همانجاها) نیز یاد می‌شود. بخشی از اخبار این کتاب هم از طریق بکائی و ابن اسحاق روایت شده است <ref>(نک‌: ص 75، 84، 137، 185، 222، 303)</ref>، اما پایۀ روایت آن بر احادیث اسد بن موسی قرار دارد. بنابراین، التیجان را باید حاصل دوران اقامت ابن هشام در مصر دانست <ref>(قس: ذهبی، 10/162-163).</ref> این اثر نه از نظر مطالعۀ زندگی ابن هشام ــ مثلاً در رجال حدیث او و نحوۀ نگرش به تاریخ ــ و نه مستقلاً چنانکه باید مورد بررسی قرار نگرفته است <ref>(قس: GAS، همانجا).</ref> اهمیت و ویژگی التیجان در این است که میان حوادث تاریخی و قصص دینی، خرافه و اسطوره جمع کرده است و از نظر پیدایش و شیوۀ روایت قصۀ عربی درخور توجه است <ref>(مقالح، 7-8).</ref> التیجان به لحاظ احتوا بر حکایات مربوط به پیدایش زبان عرب و فارسی <ref>(ص 43، 106، 107)</ref> و همچنین شهرها، نژادها و پادشاهان ایرانی <ref>(ص 114، 232-237، 245-246، 251، 315-317)</ref> نیز منبع قابل مطالعه‌ای است. این اثر یک بار به کوشش فریتس کرنکو در حیدرآباد (1347ق) و بار دیگر به کوشش عبدالعزیز مقالح در صنعا (1979م) به چاپ رسیده است؛
+
توجه ابن هشام به نسب، ادب، [[علم لغت|لغت]] و فصاحت را می‌توان در آنچه او از امتیازات شافعی دانسته، ملاحظه کرد.<ref>نک‌ : قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۳۸۸؛ ابن حجر، توالی التأسیس، ص۹۶</ref> جز لغت، آنچه از دانش او در سیره بازتاب یافته، عموماً به احاطۀ وی در نسب‌شناسی و شناخت گویندگان اشعار باز می‌گردد. با اینهمه، به نظر مصححان سیره، وی اشعاری از ابن اسحاق نقل کرده که آشکارا مجعول و سست است و نتوانسته دربارۀ آنها نظری قطعی ابراز کند،<ref>سقا، مقدمه بر السیره، ص«ف ـ ص»</ref> گرچه ابن هشام خود به تأکید گفته که از آوردن چنین اشعاری خودداری کرده است.<ref>السیره، ابن هشام، ج۱، ص۴</ref>  
  
−
3. کتاب فی شرح ما وقع فی اشعار السیر من الغریب (سهیلی، همانجا)، که در دست نیست.
+
==آثار و تألیفات==
  
−
==پانویس ==
+
# [[السیرة النبویة (کتاب)|السیرة النبویة]]، که معمولاً «سیره ابن هشام» نیز خوانده می‌شود همواره مورد توجه و استفادۀ مسلمانان بوده است.<ref>نک‌: قفطی، انباه الرواه، ج۲، ص۲۱۲؛ ابن خلکان، وفیات، ج۳، ص۱۷۷؛ ابن‌کثیر، البدایه، همانجا</ref> متن سیره به صورتی که در چاپهای مختلف مشاهده می‌شود، به ابواب و فصول تقسیم نشده است و عنوانهایی هم که بعدها به بخشهای مختلف آن داده‌اند، تنها بازگو کنندۀ وقایع بخشهاست و آنها را به یکدیگر پیوند نمی‌دهد.
 +
# التیجان فی ملوک حمیر، که از آن با نام «التیجان لمعرفة ملوک الزمان فی اخبار قحطان»، یا «شرح انساب حمیر و ملوکها»<ref>قفطی، انباه الرواه، ابن خلکان، وفیات، همانجاها</ref> نیز یاد می‌شود. بخشی از اخبار این کتاب هم از طریق بکائی و ابن اسحاق روایت شده است، اما پایۀ روایت آن بر احادیث اسد بن موسی قرار دارد. بنابراین، التیجان را باید حاصل دوران اقامت ابن هشام در [[مصر]] دانست.<ref>قس: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۱۶۲-۱۶۳</ref> اهمیت و ویژگی التیجان در این است که میان حوادث تاریخی و قصص دینی، [[خرافات|خرافه]] و اسطوره جمع کرده است و از نظر پیدایش و شیوۀ روایت قصۀ عربی درخور توجه است.<ref>مقالح، مقدمه بر التیجان ، ص۷-۸</ref> التیجان به لحاظ احتوا بر حکایات مربوط به پیدایش زبان عرب و فارسی و همچنین شهرها، نژادها و پادشاهان [[ایران|ایرانی]] نیز منبع قابل مطالعه‌ای است.
 +
# کتاب فی شرح ما وقع فی اشعار السیر من الغریب،<ref>سهیلی، الروض الانف، همانجا</ref> که در دست نیست.
 +
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
−
 
+
==منابع==
−
==منابع مقاله==
+
*"ابن هشام، ابومحمد عبدالملک"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، محمدمهدی مؤذن جامی، ج۵، ص۱۱۸.
−
* ابراهیم، محمد ابوالفضل، حاشیه بر انباه الرواه (نک‌ : قفطی در همین مآخذ)؛
 
−
* ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، توالی التأسیس، به کوشش ابوالفداء عبداللـه قاضی، بیروت، 1406ق/1986م؛
 
−
* ابن خلکان، وفیات؛ ابن خیر، محمد، فهرسه، به کوشش فرانسیسکو کودرا، بغداد، 1963م؛
 
−
* ابن کثیر، البدایه؛ ابن نباته، محمد بن محمد، دیوان، قاهره، 1323ق/1905م؛
 
−
* ابن هشام، عبدالملک، التیجان، به کوشش عبدالعزیز مقالح، صنعا، 1979م؛
 
−
* همو، السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، 1355ق/1936م؛
 
−
* اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیه، به کوشش عبداللـه جبوری، بغداد، 1390ق/1970م؛
 
−
* خشنی، ابوذربن محمد، شرح السیره النبویه، قاهره، 1329ق؛
 
−
* ذهبی، محمدبن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، 1405ق/1985م؛
 
−
* سقا، مصطفی، مقدمه بر السیره (نک‌ : ابن هشام در همین مآخذ)؛
 
−
* سهیلی، عبدالرحمن، الروض الانف، به کوشش عبدالرحمن وکیل، قاهره، 1387ق؛
 
−
* قاضی عیاض، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت / طرابلس، 1387ق/1967م؛
 
−
* قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1371ق/1952م؛
 
−
* قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، 1397ق؛
 
−
* مقالح، عبدالعزیز، مقدمه بر التیجان (نک‌ : ابن هشام در همین مآخذ)؛
 
−
* مهدوی، اصغر، مقدمه بر خلاصۀ سیرت رسول‌اللـه، تلخیص شرف‌الدین محمد بن عبداللـه، تهران، 1368ش؛
 
−
* یاقوت، بلدان؛ نیز: GAS.
 
−
 
 
−
==منبع==
 
−
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی،  جلد : 5  صفحه : 1910
 
−
 
 
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده
سطر ۵۹: سطر ۵۴:
 
|رده=دارد
 
|رده=دارد
 
}}
 
}}
−
 
 
[[رده:علمای قرن سوم]]
 
[[رده:علمای قرن سوم]]
 
[[رده:تاریخ نویسان]]
 
[[رده:تاریخ نویسان]]
 
[[رده:ادیبان]]
 
[[رده:ادیبان]]
−
[[رده:محدثان]]
+
[[رده:محدثان]][[رده:شعرای عرب]]
 
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
 
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۹

Confirm3.jpg

«عبدالملک بن هشام حِمَیری» معروف به «ابن هِشام» (م، ۲۱۳ ق)، محدث، مورخ، ادیب و نسب‌شناس مسلمان در قرن سوم هجری است. او تدوین کنندۀ مشهورترین کتاب دربارۀ سیرۀ پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) با عنوان «السیرة النبویة» است.

نام کامل عبدالملک بن هشام حمیری
زادگاه بصره
وفات ۲۱۳ قمری
مدفن مصر

Line.png

اساتید

ابوعبیده معمر بن مثنی، بکّائی، اسد بن موسی اموی،...

شاگردان

عبدالرحیم بن برقی،...

آثار

السیرة النبویة، التیجان فی ملوک حمیر، کتاب فی شرح ما وقع فی اشعار السیر من الغریب،...

زندگی‌نامه

از زندگی ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حِمَیری آگاهیهای ناچیزی در دست است. نخستین‌بار در سدۀ ۶ قمری، سهیلی[۱] در شرح خود بر سیره و پس از او قفطی[۲] اشاره‌های کوتاهی به زندگی او کرده‌اند. برخی آگاهیها نیز از طریق ذهبی[۳] به دست می‌آید. قدیم‌ترین منبع، ابن هشام را به حمیریان یمن نسبت می‌دهد[۴]، اما قفطی[۵] این نظر را مبتنی بر حدس و گمان می‌داند و با استناد به گفتۀ تاریخ‌نگار مصری، ابوسعید عبدالرحمن بن یونس، او را ذُهْلی، منسوب به ذهل بن معاویه...، تیره‌ای از کِنده، می‌شمارد.[۶] ذهبی،[۷] ذهلی بودن ابن هشام را صحیح‌تر می‌داند و برخی نیز او را مَعافِری و سَدوسی دانسته‌اند.[۸]

به هر حال دلایل روشنی برای تعیین دقیق نسب او در دست نیست[۹]. تنها نکتۀ قابل ذکر این است که نمی‌توان علاقۀ ابن هشام را به حمیریان نادیده گرفت، زیرا او اثری دربارۀ پادشاهان حمیر تألیف کرده و پدر او نیز به تاریخ این قوم علاقه‌مند بوده و ابن هشام چند بار وقایعی را از طریق او در این اثر نقل کرده است.[۱۰]

ظاهراً ابن هشام در بصره به دنیا آمده است، اما زمان تولد او به درستی معلوم نیست. تنها می‌دانیم در میان کسانی که او مستقیماً از آنان روایت کرده، کسی نیست که پیش از نیمۀ سدۀ ۲ق. درگذشته باشد و نیز او پیش از مرگ بَکّائی، شاگرد برجستۀ ابن اسحاق (۱۸۳ق)، در سنّی بوده است که بتواند متن کامل «سیره» را از وی اخذ کند.[۱۱]

ابن هشام در زادگاه خود پرورش یافت و از آنجا که اکثر رجال سند او در سیره از مردمِ کوفه و بصره‌اند،[۱۲] وی می‌بایست بخش مهمی از زندگی و آموزشهای خود را در این نواحی گذرانده باشد.[۱۳]

ابن هشام در مصر که آخرین منزل سفرهای علمی او بود[۱۴]، مقیم شد و تا پایان عمر در آنجا زیست.[۱۵] ابن هشام حمیری بنابر گفتۀ سهیلی در ۲۱۳ق. درگذشت، اما قفطی و ذهبی نظر سهیلی را مردود دانسته و ۲۱۸ق. را اختیار کرده‌اند.[۱۶]

استادان و شاگردان

از استادان و رجال حدیث ابن هشام می‌توان ابوعبیده معمر بن مثنی و بکّائی را نام برد. ابن هشام می‌بایست پیش از ورود به مصر از بکائی استماع کرده باشد، زیرا وی در مصر سیره را روایت می‌کرد. همچنین اسد بن موسی اموی را نیز باید از استادان معتبر او به شمار آورد، زیرا ابن هشام، «التیجان» را بیشتر از طریق وی نقل کرده است.

از گروه بسیاری که در مجلس حدیث ابن هشام حضور می‌یافتند، تنها نام برخی به جا مانده است،[۱۷] که برجسته‌ترین آنان عبدالرحیم بن برقی راوی سیره در مصر است.[۱۸]

جایگاه علمی

ابن هشام در ادب و شعر نیز دستی توانا داشت و در این زمینه پیشوای بلامنازع مصر به شمار می‌آمد. شاید به همین سبب بود که هنگام ورود شافعی در ۱۹۸ق. به مصر،[۱۹] ابن هشام در دیدار از او درنگ کرد، اما چون یکدیگر را ملاقات کردند، به انشاد شعر برای هم پرداختند و ابن هشام پس از این دیدار شافعی را ستود.[۲۰]

توجه ابن هشام به نسب، ادب، لغت و فصاحت را می‌توان در آنچه او از امتیازات شافعی دانسته، ملاحظه کرد.[۲۱] جز لغت، آنچه از دانش او در سیره بازتاب یافته، عموماً به احاطۀ وی در نسب‌شناسی و شناخت گویندگان اشعار باز می‌گردد. با اینهمه، به نظر مصححان سیره، وی اشعاری از ابن اسحاق نقل کرده که آشکارا مجعول و سست است و نتوانسته دربارۀ آنها نظری قطعی ابراز کند،[۲۲] گرچه ابن هشام خود به تأکید گفته که از آوردن چنین اشعاری خودداری کرده است.[۲۳]

آثار و تألیفات

  1. السیرة النبویة، که معمولاً «سیره ابن هشام» نیز خوانده می‌شود همواره مورد توجه و استفادۀ مسلمانان بوده است.[۲۴] متن سیره به صورتی که در چاپهای مختلف مشاهده می‌شود، به ابواب و فصول تقسیم نشده است و عنوانهایی هم که بعدها به بخشهای مختلف آن داده‌اند، تنها بازگو کنندۀ وقایع بخشهاست و آنها را به یکدیگر پیوند نمی‌دهد.
  2. التیجان فی ملوک حمیر، که از آن با نام «التیجان لمعرفة ملوک الزمان فی اخبار قحطان»، یا «شرح انساب حمیر و ملوکها»[۲۵] نیز یاد می‌شود. بخشی از اخبار این کتاب هم از طریق بکائی و ابن اسحاق روایت شده است، اما پایۀ روایت آن بر احادیث اسد بن موسی قرار دارد. بنابراین، التیجان را باید حاصل دوران اقامت ابن هشام در مصر دانست.[۲۶] اهمیت و ویژگی التیجان در این است که میان حوادث تاریخی و قصص دینی، خرافه و اسطوره جمع کرده است و از نظر پیدایش و شیوۀ روایت قصۀ عربی درخور توجه است.[۲۷] التیجان به لحاظ احتوا بر حکایات مربوط به پیدایش زبان عرب و فارسی و همچنین شهرها، نژادها و پادشاهان ایرانی نیز منبع قابل مطالعه‌ای است.
  3. کتاب فی شرح ما وقع فی اشعار السیر من الغریب،[۲۸] که در دست نیست.

پانویس

  1. ↑ سهیلی، الروض الانف، ج۱، ص۳۳، ۴۳
  2. ↑ قفطی، انباه الرواه، ج۲، ص۲۱۱-۲۱۲
  3. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۴۲۹
  4. ↑ سهیلی، الروض الانف، همانجا
  5. ↑ قفطی، انباه الرواه، همانجا
  6. ↑ قس: ابراهیم، حاشیه بر انباه الرواه ج۲، ص۲۱۲، حاشیۀ ۶
  7. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجا
  8. ↑ نک‌ : سهیلی، الروض الانف، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها؛ خشنی، شرح السیره النبویه، ص۳
  9. ↑ سقا، مقدمه بر السیره، ص«ف»
  10. ↑ نک‌ : ابن هشام، التیجان، ص۱۷۳-۱۷۴، ۲۱۴، ۲۲۲.
  11. ↑ ابن هشام، السیره، ج۱، ص۵؛ قفطی، انباه الرواه، همانجا؛ ابن خلکان، وفیات، ج۲، ص۳۲۸
  12. ↑ مهدوی، مقدمه بر خلاصۀ سیرت رسول‌اللـه، ص۳۳
  13. ↑ نک‌ : ابن خلکان، وفیات، همانجا؛ برای فهرست کاملی از رجال سند ابن هشام در السیره، نک‌: مهدوی، مقدمه بر خلاصۀ سیرت رسول‌الله، ص ۱۴۲-۱۴۴
  14. ↑ قس: سقا، مقدمه بر السیره، همانجا
  15. ↑ قفطی،انباه الرواه، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها
  16. ↑ قفطی، انباه الرواه، و ذهبی، سیر اعلام النبلاء، همانجاها
  17. ↑ نک‌ : قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۳، ص۱۳۴، ۱۳۶
  18. ↑ همو، ج۳، ص۸۴؛ ابن خیر، ص۲۳۳-۲۳۶؛ یاقوت، بلدان، ج۱، ص۵۷۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۸
  19. ↑ اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۲؛ قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۳۸۲
  20. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۴۲۹؛ ابن کثیر، البدایه، ج۱۰، ص۲۹۴
  21. ↑ نک‌ : قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۱، ص۳۸۸؛ ابن حجر، توالی التأسیس، ص۹۶
  22. ↑ سقا، مقدمه بر السیره، ص«ف ـ ص»
  23. ↑ السیره، ابن هشام، ج۱، ص۴
  24. ↑ نک‌: قفطی، انباه الرواه، ج۲، ص۲۱۲؛ ابن خلکان، وفیات، ج۳، ص۱۷۷؛ ابن‌کثیر، البدایه، همانجا
  25. ↑ قفطی، انباه الرواه، ابن خلکان، وفیات، همانجاها
  26. ↑ قس: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۰، ص۱۶۲-۱۶۳
  27. ↑ مقالح، مقدمه بر التیجان ، ص۷-۸
  28. ↑ سهیلی، الروض الانف، همانجا

منابع

  • "ابن هشام، ابومحمد عبدالملک"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، محمدمهدی مؤذن جامی، ج۵، ص۱۱۸.


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ابن_هشام_حمیری&oldid=146287»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا