تجوید: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ایجاد صفحه) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | __toc__ | |
| + | ==تعریف واژه «تجوید» در لغت و اصطلاح== | ||
| − | + | «تجويد»، مصدر باب تفعيل و در لغت به معناى تحسين، زيبا انجام دادن كار و نيكو گفتن<ref>لسان العرب، ج2، ص411، «جود».</ref> و در اصطلاح عبارت است از تلفظ حروف (عربى) از جايگاه خود، به گونه‌اى كه حق هر حرف از صفات آن و مستحق آن از ([[احكام]]) به خوبى اَدا و رعايت شود: «التَّجويدُ اِعْطاءُ الْحُرُوفِ حَقَّها مِنْ صِفَة لَها وَ مُسْتَحَقَّها».<ref>المنح الفكريه، ص93.</ref> | |
| − | + | حق حرف، كيفيتى است كه قِوام حرف به آن است و آن عبارت از مخرج حرف و صفاتى است كه در نهاد حرف وجود دارد. اين صفات را نمى‌توان از حرف سلب كرد زيرا وجود حرف و تمايز آن از ساير حروف و آواها بر رعايت صفات مذكور مبتنى است؛ مانند صفت جَهْر، شدّت و استعلاء. | |
| − | + | مستحق حرف به كيفيت صوتى و آوايى گفته مى‌شود كه در تركيب حروف و پيوند آنها ايجاد مى‌شود. [[احكام]] تجويد از قبيل ادغام، مدّ، اخفاء، اقلاب، صله و... از مستحقات حروف‌است.<ref>نهاية القول المفيد، ص13.</ref> | |
| − | + | ابوعمرو الدانى تجويد را چنين وصف مى‌كند: تجويد يعنى رسيدن به نهايت اتقان و استوارى و زيباسازى. تجويد قرآن، اداى حقوق حرف و حفظ ترتيب و مراتب هر يك و تلفظ روان و فصيح حرف از مخرجش بدون افراط و تفريط است.<ref>التحديد، ص68.</ref> | |
| − | + | ديگرى گفته است: تجويد مهارتى است كه با تمرين فراوان در قارى قرآن به صورت ملكه ايجاد مى‌شود.<ref> نهاية القول المفيد، ص13.</ref> اين هر سه تعريف تجويد را به عنوان يك مهارت و از مقوله فنّ معرفى مى‌كنند. | |
| − | + | دانش تجويد از دانش هاى قرآنى است كه مخصوص قرائت قرآن بنا نهاده شده و درباره مجموعه قواعد و [[احكام]] تجويد و شناسايى و معرفى حق و مستحق حروف بحث مى‌كند. | |
| − | |||
| − | دانش | ||
علم تجويد از دو منظر به آواهاى عربى قرآنى مى‌نگرد: | علم تجويد از دو منظر به آواهاى عربى قرآنى مى‌نگرد: | ||
| − | *آواها و حروف به طور تنها و منفرد؛ در اين حال از دو ويژگى حروف بحث مى‌شود: يكى مطالعه جايگاه تلفظ حروف (مخرج حرف) و ديگرى، مطالعه كيفيت صداى حروف (صفت حرف) كه | + | * آواها و حروف به طور تنها و منفرد؛ در اين حال از دو ويژگى حروف بحث مى‌شود: يكى مطالعه جايگاه تلفظ حروف (مخرج حرف) و ديگرى، مطالعه كيفيت صداى حروف (صفت حرف) كه زيرمجموعه «حق حرف» هستند. |
| − | *آواها و حروف در حال تركيب؛ احكام تجويد ناظر به اين حالت است (مستحق حرف) | + | * آواها و حروف در حال تركيب؛ احكام تجويد ناظر به اين حالت است. (مستحق حرف) |
| − | |||
==هدف علم تجويد== | ==هدف علم تجويد== | ||
| − | هدف تجويد توانا ساختن قارى بر تلاوت زيبا و استوار و تلفظ فصيح حروف قرآن | + | هدف تجويد توانا ساختن قارى بر تلاوت زيبا و استوار و تلفظ فصيح حروف [[قرآن كریم]] و حفظ زبان از اشتباه در تلاوت است.<ref> التمهيد فى علم التجويد، ص47.</ref> در حقيقت پاسدارى از الفاظ قرآن كريم در بُعد صوتى آن از اهداف اين علم است. |
| − | |||
==موضوع علم تجويد== | ==موضوع علم تجويد== | ||
| − | موضوع اين علم حروف، آواها و كلمات قرآن به لحاظ آوايى و صوتى است؛ به عبارت ديگر موضوع تجويد، توليد آواها و | + | موضوع اين علم حروف، آواها و كلمات قرآن به لحاظ آوايى و صوتى است؛ به عبارت ديگر موضوع تجويد، توليد آواها و واج هاى عربى در تلاوت قرآن است.<ref> The art of reciting the Qur'an, P18.</ref> |
| − | |||
==اهميت علم تجويد== | ==اهميت علم تجويد== | ||
| − | در اهميت اين علم همين بس كه در تفسير آيه «... | + | در اهميت اين علم همين بس كه در تفسير آيه «...ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتيلا»([[سوره مزمل]]/73،4) از اميرمؤمنان [[امام على]] عليه السلام آورده‌اند كه: «الترتيل تجويد الحروف و معرفة الوقوف» يا «حفظ الوقوف و بيان الحروف».<ref>الصافى، ج1، ص71؛ النشر، ج1، ص209؛ بحارالانوار، ج81، ص188.</ref> |
| − | |||
| − | يكى تجويد حروف كه ضامِن سلامت الفاظ قرآن است. ديگرى شناخت وقف هاى قرآن كه ضامن سلامت معناى قرآن است. شناخت و رعايت وقوف قرآن، مبتنى بر معرفت عبارات و جمله‌هاست كه در فهم صحيح كلام الهى اثر دارد. | + | در اين سخن دو محور اساسى براى ترتيل قرآن، ترسيم شده است: يكى تجويد حروف كه ضامِن سلامت الفاظ قرآن است. ديگرى شناخت وقف هاى قرآن كه ضامن سلامت معناى قرآن است. شناخت و رعايت وقوف قرآن، مبتنى بر معرفت عبارات و جمله‌هاست كه در فهم صحيح كلام الهى اثر دارد. |
| + | قاريان تجويد را به علمى و عملى تقسيم نموده و تجويد علمى به معناى فراگيرى قواعد علم تجويد را واجب كفايى دانسته‌اند<ref> نهاية القول المفيد، ص9؛ تنقيح الوسيط، ص94.</ref> اما در تجويد عملى يعنى خواندن قرآن با مراعات قواعد تجويد اختلاف است؛ جمعى مراعات آن را در تلاوت قرآن، واجب و تارك آن را گناهكار و مستحق عقوبت دانسته‌اند<ref>النشر، ج2، ص210 ـ 211؛ احكام قراءة القرآن، ص31؛ تنقيح الوسيط، ص95 ـ 96.</ref> | ||
| − | + | و در اين راستا به برخى آيات قرآن از جمله آيه شريفه «ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتيلا=و قرآن را شمرده و آرام (واضح و با درنگ) بخوان» ([[سوره مزمل]]/73، 4) و روايتى از [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله: «اقرؤا القرآن بلحون العرب و أصواتها» و اجماع استناد كرده‌اند.<ref>التبيين، ص112؛ احكام قراءة‌القرآن، ص31؛ الجامع‌الصغير، ج1، ص199.</ref> | |
| − | و در اين راستا به برخى آيات قرآن از جمله آيه شريفه | ||
| − | برخى ديگر معتقدند مراعات تجويد در مقدار لازم از تلاوت قرآن در فرايض واجب است؛ ولى در ساير موارد واجب نيست.<ref> نظرات فى علم التجويد، ص42.</ref> | + | برخى ديگر معتقدند مراعات تجويد در مقدار لازم از تلاوت قرآن در فرايض واجب است؛ ولى در ساير موارد واجب نيست.<ref>نظرات فى علم التجويد، ص42.</ref> |
برخى ديگر بسيارى از قواعد تجويد را ساخته و پرداخته علماى تجويد دانسته، با اصرار بر آنها به شكل افراطى مخالفت كرده‌اند.<ref> تفسير سيد مصطفى خمينى، ج1، ص114؛ الجواب المفيد، ص19.</ref> | برخى ديگر بسيارى از قواعد تجويد را ساخته و پرداخته علماى تجويد دانسته، با اصرار بر آنها به شكل افراطى مخالفت كرده‌اند.<ref> تفسير سيد مصطفى خمينى، ج1، ص114؛ الجواب المفيد، ص19.</ref> | ||
| − | متأخران مراعات قواعد تجويد را در تلاوت قرآن در صورتى كه ترك آن به تغيير در كلمه و فساد معنا بينجامد واجب دانسته‌اند؛ اما رعايت نكات | + | متأخران مراعات قواعد تجويد را در تلاوت [[قرآن]] در صورتى كه ترك آن به تغيير در كلمه و فساد معنا بينجامد واجب دانسته‌اند؛ اما رعايت نكات تخصصى تجويد و قواعدى مانند ادغام و اخفاء را كه ترك آن سبب تغيير كلمه و فساد معنا نمى‌شود لازم ندانسته‌اند.<ref> التبيين، ص111.</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | فقها رعايت مخارج حروف را در نمازهاى فريضه، لازم مى‌دانند<ref>عروة الوثقى، ج1، ص653؛ مستمسك العروه، ج6، ص235؛ مستند العروه، ج3، ص465 - 473.</ref>؛ ليكن رعايت نكات تخصصى تجويد و التزام به همه قواعد آن را واجب نمى‌دانند.<ref>مستند العروه، ج3، ص123.</ref> البته به لحاظ ارائه قرائتى فصيح، براى قاريان ماهر و كارآزموده لازم است تا با جزئيات تجويد به خوبى آشنا باشند. | |
| + | ==پانویس== | ||
<references/> | <references/> | ||
[[رده:علوم قرآنی]] | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
نسخهٔ ۲۵ اکتبر ۲۰۱۲، ساعت ۰۶:۲۱
محتویات
تعریف واژه «تجوید» در لغت و اصطلاح
«تجويد»، مصدر باب تفعيل و در لغت به معناى تحسين، زيبا انجام دادن كار و نيكو گفتن[۱] و در اصطلاح عبارت است از تلفظ حروف (عربى) از جايگاه خود، به گونه‌اى كه حق هر حرف از صفات آن و مستحق آن از (احكام) به خوبى اَدا و رعايت شود: «التَّجويدُ اِعْطاءُ الْحُرُوفِ حَقَّها مِنْ صِفَة لَها وَ مُسْتَحَقَّها».[۲]
حق حرف، كيفيتى است كه قِوام حرف به آن است و آن عبارت از مخرج حرف و صفاتى است كه در نهاد حرف وجود دارد. اين صفات را نمى‌توان از حرف سلب كرد زيرا وجود حرف و تمايز آن از ساير حروف و آواها بر رعايت صفات مذكور مبتنى است؛ مانند صفت جَهْر، شدّت و استعلاء.
مستحق حرف به كيفيت صوتى و آوايى گفته مى‌شود كه در تركيب حروف و پيوند آنها ايجاد مى‌شود. احكام تجويد از قبيل ادغام، مدّ، اخفاء، اقلاب، صله و... از مستحقات حروف‌است.[۳]
ابوعمرو الدانى تجويد را چنين وصف مى‌كند: تجويد يعنى رسيدن به نهايت اتقان و استوارى و زيباسازى. تجويد قرآن، اداى حقوق حرف و حفظ ترتيب و مراتب هر يك و تلفظ روان و فصيح حرف از مخرجش بدون افراط و تفريط است.[۴]
ديگرى گفته است: تجويد مهارتى است كه با تمرين فراوان در قارى قرآن به صورت ملكه ايجاد مى‌شود.[۵] اين هر سه تعريف تجويد را به عنوان يك مهارت و از مقوله فنّ معرفى مى‌كنند.
دانش تجويد از دانش هاى قرآنى است كه مخصوص قرائت قرآن بنا نهاده شده و درباره مجموعه قواعد و احكام تجويد و شناسايى و معرفى حق و مستحق حروف بحث مى‌كند.
علم تجويد از دو منظر به آواهاى عربى قرآنى مى‌نگرد:
- آواها و حروف به طور تنها و منفرد؛ در اين حال از دو ويژگى حروف بحث مى‌شود: يكى مطالعه جايگاه تلفظ حروف (مخرج حرف) و ديگرى، مطالعه كيفيت صداى حروف (صفت حرف) كه زيرمجموعه «حق حرف» هستند.
- آواها و حروف در حال تركيب؛ احكام تجويد ناظر به اين حالت است. (مستحق حرف)
هدف علم تجويد
هدف تجويد توانا ساختن قارى بر تلاوت زيبا و استوار و تلفظ فصيح حروف قرآن كریم و حفظ زبان از اشتباه در تلاوت است.[۶] در حقيقت پاسدارى از الفاظ قرآن كريم در بُعد صوتى آن از اهداف اين علم است.
موضوع علم تجويد
موضوع اين علم حروف، آواها و كلمات قرآن به لحاظ آوايى و صوتى است؛ به عبارت ديگر موضوع تجويد، توليد آواها و واج هاى عربى در تلاوت قرآن است.[۷]
اهميت علم تجويد
در اهميت اين علم همين بس كه در تفسير آيه «...ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتيلا»(سوره مزمل/73،4) از اميرمؤمنان امام على عليه السلام آورده‌اند كه: «الترتيل تجويد الحروف و معرفة الوقوف» يا «حفظ الوقوف و بيان الحروف».[۸]
در اين سخن دو محور اساسى براى ترتيل قرآن، ترسيم شده است: يكى تجويد حروف كه ضامِن سلامت الفاظ قرآن است. ديگرى شناخت وقف هاى قرآن كه ضامن سلامت معناى قرآن است. شناخت و رعايت وقوف قرآن، مبتنى بر معرفت عبارات و جمله‌هاست كه در فهم صحيح كلام الهى اثر دارد.
قاريان تجويد را به علمى و عملى تقسيم نموده و تجويد علمى به معناى فراگيرى قواعد علم تجويد را واجب كفايى دانسته‌اند[۹] اما در تجويد عملى يعنى خواندن قرآن با مراعات قواعد تجويد اختلاف است؛ جمعى مراعات آن را در تلاوت قرآن، واجب و تارك آن را گناهكار و مستحق عقوبت دانسته‌اند[۱۰]
و در اين راستا به برخى آيات قرآن از جمله آيه شريفه «ورَتِّلِ القُرءانَ تَرتيلا=و قرآن را شمرده و آرام (واضح و با درنگ) بخوان» (سوره مزمل/73، 4) و روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله: «اقرؤا القرآن بلحون العرب و أصواتها» و اجماع استناد كرده‌اند.[۱۱]
برخى ديگر معتقدند مراعات تجويد در مقدار لازم از تلاوت قرآن در فرايض واجب است؛ ولى در ساير موارد واجب نيست.[۱۲]
برخى ديگر بسيارى از قواعد تجويد را ساخته و پرداخته علماى تجويد دانسته، با اصرار بر آنها به شكل افراطى مخالفت كرده‌اند.[۱۳]
متأخران مراعات قواعد تجويد را در تلاوت قرآن در صورتى كه ترك آن به تغيير در كلمه و فساد معنا بينجامد واجب دانسته‌اند؛ اما رعايت نكات تخصصى تجويد و قواعدى مانند ادغام و اخفاء را كه ترك آن سبب تغيير كلمه و فساد معنا نمى‌شود لازم ندانسته‌اند.[۱۴]
فقها رعايت مخارج حروف را در نمازهاى فريضه، لازم مى‌دانند[۱۵]؛ ليكن رعايت نكات تخصصى تجويد و التزام به همه قواعد آن را واجب نمى‌دانند.[۱۶] البته به لحاظ ارائه قرائتى فصيح، براى قاريان ماهر و كارآزموده لازم است تا با جزئيات تجويد به خوبى آشنا باشند.
پانویس
- ↑ لسان العرب، ج2، ص411، «جود».
- ↑ المنح الفكريه، ص93.
- ↑ نهاية القول المفيد، ص13.
- ↑ التحديد، ص68.
- ↑ نهاية القول المفيد، ص13.
- ↑ التمهيد فى علم التجويد، ص47.
- ↑ The art of reciting the Qur'an, P18.
- ↑ الصافى، ج1، ص71؛ النشر، ج1، ص209؛ بحارالانوار، ج81، ص188.
- ↑ نهاية القول المفيد، ص9؛ تنقيح الوسيط، ص94.
- ↑ النشر، ج2، ص210 ـ 211؛ احكام قراءة القرآن، ص31؛ تنقيح الوسيط، ص95 ـ 96.
- ↑ التبيين، ص112؛ احكام قراءة‌القرآن، ص31؛ الجامع‌الصغير، ج1، ص199.
- ↑ نظرات فى علم التجويد، ص42.
- ↑ تفسير سيد مصطفى خمينى، ج1، ص114؛ الجواب المفيد، ص19.
- ↑ التبيين، ص111.
- ↑ عروة الوثقى، ج1، ص653؛ مستمسك العروه، ج6، ص235؛ مستند العروه، ج3، ص465 - 473.
- ↑ مستند العروه، ج3، ص123.
