کاربر:Zamani/پیش نویس مقالات

مقاله شب عاشورا

فرصت گرفتن از عمر سعد برای یک شب عبادت

عصر روز تاسوعا عمر سعد سپاهیانش را به سمت خیمه های امام حسين عليه السّلام گسیل داشت. عبّاس بن على عليه السّلام با او گفت: برادر اين گروه آمدند. حسين عليه السّلام برخاست و به عباس علیه السلام گفت: جانم بفداى تو سوار شو و آنان را ملاقات كن و بپرس چه تازه اتّفاق افتاده است و براى چه آمده‏‌اند.

عبّاس با بيست سوار مقابل آنها رفت و گفت:

مقصود شما چيست و چه مى‏خواهيد گفتند: فرمان امير آمده است كه با شما بگوييم يا به حكم‏ او سر فرود آريد يا با شما كار زار كنيم. گفت، شتاب مكنيد تا نزد ابى عبد الله روم و آنچه گفتيد بر او عرضه دارم. بايستادند و گفتند: نزد او رو و او را بياگاهان و هر چه گفت براى ما پيام ‏آور.

پس عبّاس عليه السّلام دوان سوى حسين عليه السّلام بازگشت و خبر بگفت. امام عليه السّلام فرمود: نزد آنها بازگرد و اگر توانى كار را به فردا انداز و امشب بازگردانشان شايد براى پروردگار نماز گزاريم و او را بخوانيم و استغفار كنيم خدا داند كه من نماز و تلاوت قرآن و دعا و استغفار را دوست دارم.

پس عباس نزد آن قوم آمد و پيغام امام را به آنها رساند. آنها پذيرفتند و عباس (رض) بازگشت و رسولى از جانب عمر سعد با او آمد در جايى كه آواز رس بود بايستاد (ارشاد) گفت: ما تا فردا شما را مهلت دهيم اگر تسليم شويد شما را نزد امير عبيد الله زياد مى‏فرستيم اگر سرباز زنيد شما را رها نكنيم، و بازگشت.

گفتگو با اصحاب

دمع السجوم ترجمه نفس المهموم 195 فصل هيجدهم/ در ذكر وقايع شب عاشورا ..... ص : 195

حسين عليه السّلام اصحاب خود را نزديك غروب جمع كرد و گفت: خداى را ستايش مى‏كنم بهترين ستايش و او را سپاس مى‏گويم بر خوشى و بر سختى بار خدايا تو را شپاس‏گزارم كه به نبوّت ما را بنواختى و قرآن را به ما آموختى و در دين بينا گردانيدى و ما را چشم و گوش و دل دادى پس ما را از سپاسگزاران شمار.

اما بعد من اصحابى ندانم باوفاتر و بهتر از اصحاب خود و نه خانواده‏اى فرمانبردارتر و به صلت رحم پاى بسته‏تر از خاندان خود پس خدا شما را جزاى نيكو دهد از من و من گمان دارم با اينان كار به جنگ و ستيز كشد و همه شما را اذن دادم برويد و عقد بيعت از شما بگسستم و تعهّد برداشتم اكنون شب است و تاريكى شما را فرو گرفته است آن را شتر سوارى خود انگاريد و هر يك دست يكتن از اهل بيت مرا بگيريد و در دهها و شهرها پراكنده شويد تا خداوند فرج دهد براى آنكه اين مردم مرا مى‏خواهند و چون بر من دست يافتند از طلب ديگران مشغول شوند.

پس برادران و پسران و برادرزادگان و دو پسر عبد الله جعفر گفتند: اين كار براى چه كنيم براى اينكه پس از تو زنده مانيم خدا نكند كه هرگز چنين شود.

و عبّاس بن على عليه السّلام آغاز سخن كرده بود و آن جماعت پيروى او كردند و مثل او يا نزديك به گفتار او سخن گفتند پس حسين عليه السّلام با بنى عقيل فرمود: كشته شدن مسلم شما را كفايت كرد پس شما برويد اذن دادمتان. گفتند: سبحان اللّه مردم چه مى‏گويند مى‏گويند بزرگ و سالار خود و عموزادگان خود را كه بهترين اعمام بودند رها كرديم و با آنها تيرى نيفكنديم و نيزه و شمشيرى بكار نبرديم‏

دمع السجوم ترجمه نفس المهموم ،ص:196

و ندانيم چه كردند. نه قسم به خدا چنين نكنيم و ليكن به مال و جان و اهل مواسات كنيم و اينها را در راه تو دربازيم و كار زار كنيم و هر جاى تو روى ما با تو رويم زشت باد زندگى پس از تو.

و مسلم بن عوسجه (رض) برخاست و گفت: آيا ما دست از تو برداريم نزد خداوند در اداى حق تو بهانه ما چه باشد به خدا سوگند اين نيزه را در سينه آنها فرو برم و به اين شمشير تا دسته آن در دست من است بر آنها بزنم و اگر سلاح نداشته باشم سنگ بر آنها افكنم قسم به خدا ما تو را رها نمى‏كنيم تا خدا بداند پاس حرمت رسول را در غيبت او داشتيم درباره تو و اللّه اگر من دانستم كه كشته مى‏شوم باز زنده مى‏شوم باز سوخته مى‏شوم باز زنده مى‏شوم باز كوبيده و پراكنده مى‏شود و هفتاد بار با من اين كار كنند باز از تو جدا نمى‏شدم تا نزد تو مرگ را دريابم پس چگونه اين كار را نكنم كه كشتن يك بار است پس از آن كرامتى كه هرگز به پايان نرسد.

و زهير بن القين برخاست و گفت: دوست دارم كشته شوم باز زنده شوم باز كشته شوم و همچنين هزار بار و خداوند كشتن را از تو و اين جوانان اهل بيت تو بازگرداند.

و جماعتى از اصحاب سخن گفتند همه در يك معنى و مانند يكديگر. (طبرى) گفتند: سوگند به خداى كه از تو جدا نمى‏شويم و ليكن جان ما فداى جان تو است با گلوگاه و پيشانى و دست تو را نگاهدارى مى‏كنيم وقتى ما كشته شديم آنچه بر ما بوده است وفا كرده‏ايم و انجام داده.

آوردن آب

دمع السجوم ترجمه نفس المهموم ،ص:198 در امالى صدوق از حضرت صادق عليه السّلام پس از نقل گفتگوى حسين عليه السّلام با ياران خود روايت كرده است كه: آن حضرت بفرمود بر گرد لشكر خود گودالى مانند خندق كندند و بفرمود تا از هيمه بيا كندند و على فرزند خود را بفرستاد با سى سوار و بيست پياده تا آب آوردند و سخت ترسان بودند و حسين عليه السّلام اين ابيات مى‏گفت: يا دهر افّ لك من خليل (الابيات). آنگاه با اصحاب فرمود: برخيزيد و آب بنوشيد كه آخرين توشه شماست و وضو بسازيد و غسل كنيد و جامه‏هاى خود را بشوييد تا كفن شما باشد. و ابو حنيفه دينورى گويد: حسين عليه السّلام اصحاب را بفرمود تا سراپرده‏ها را نزديك هم بزنند و خود در جلو خيمه‏هاى زنان باشند و در پشت گودالى كندند و هيزم و نى فراوان آوردند و آتش زدند تا لشكر از پشت به خيمه نتازند.

سخن گفتن امام حسین علیه السلام با حضرت زینب

على بن الحسين عليه السّلام گفت: آن شب كه پدرم فرداى آن كشته شد نشسته بودم و عمّه‏ام زينب پرستارى من مى‏كرد ناگاه پدرم برخاست و در خيمه ديگر رفت و حوىّ [1] (به فتح حاء مهمله‏ ______________________________ [1] در تاريخ طبرى، ابن اثير و كامل بهائى مسطور است كه: وى در اصلاح شمشير و آلات حرب بصيرت داشت. و در مقاتل الطالبيين از على بن الحسين عليه السّلام روايت است كه: من با پدرم آن شب نشسته بودم و بيمار بودم و پدرم تيرها را اصلاح مى‏كرد و چون مولاى ابى ذكر غفّارى پيش روى او بود. دمع السجوم ترجمه نفس المهموم ،ص:199 و ياء مشدّده بر وزن سرى بضبط مؤلف و بضمّ حاء و فتح واو بضبط تاريخ طبرى) مولاى ابى ذر غفّارى نزد او بود و شمشير او را اصلاح مى‏كرد و پدر من مى‏گفت: يا دهر افّ لك من خليل‏ كم لك بالاشراق و الأصيل‏ من صاحب و طالب قتيل‏ و الدّهر لا يقنع بالبديل‏ و انّما الامر الى الجليل‏ و كلّ حىّ سالك سبيلى‏

يعنى: اى روزگار افّ بر تو باد كه بد دوستى، چه بسيار در بامداد و شام يار خود و طالب حق را كشته‏اى روزگار به دل قبول نمى‏كند، كار واگذارده به خداوند بزرگ است و هر زنده بر اين راه كه من روم رفتنى است. (1) دو بار يا سه بار اين ابيات را تكرار كرد تا من مقصود وى را دريافتم پس گريه گلوى مرا بگرفت و بازگردانيدم و سكوت كردم و دانستم بلا فرود آمد و اما عمّه‏ام زينب آنچه من شنيدم بشنيد و رقّت قلب و زارى كردن شأن زنان است خوددارى نتوانست برجست با سر برهنه و دامن‏كشان رفت تا نزد پدرم و گفت:

«وا ثكلاه ليت الموت اعدمنى الحيوة اليوم ماتت امّى فاطمة و ابى علىّ و اخى الحسن عليهم السّلام يا خليفة الماضين و ثمال الباقين».

يعنى: واى از اين مصيبت كاش مرگ آمده و زندگانى مرا نابود كرده بود امروز مادرم فاطمه و پدرم على و برادرم حسن- عليهم السّلام- از دنيا رفتند اى جانشين گذشتگان و پناه بازماندگان. پس حسين عليه السّلام سوى او نگريست و گفت: يا أخيّة لا يذهبنّ حلمك الشّيطان»: اى خواهرك من بردبارى تو را شيطان نبرد. و اشك در دو چشمش بگرديد و گفت: «لو ترك القطا لنام»: اگر مرغ سنگخوار را به حال خود بگذارند مى‏خوابد (قطا مرغى است كه نام او به فارسى اسفرود است و به تركى با قرقره و معروف به سنگ خوار است براى آنكه در سنگستانها بسيار مى‏باشد نه آنكه راستى سنگ خورد). پس عمّه‏ام گفت: «يا ويلتاه أ فتغتصب نفسك اغتصابا فذاك اقرح لقلبى و اشدّ على نفسى». يعنى: آيا تو را به ستم مى‏گيرند و اين دل مرا بيشتر خسته و آزرده كند و بر جان من سخت دشوار و گران است. (2) آنگاه سيلى بر روى خود زد و گريبان چاك كرد و بيهوش بيفتاد. حسين عليه السّلام برخاست و آب‏ ______________________________ و چون مولاى ابى ذر غفارى پيش روى او بود. دمع السجوم ترجمه نفس المهموم ،ص:200 بر روى او ريخت (تا بهوش بازآمد) و با او گفت: «يا اختاه اتّقى اللّه و تعزّى بعزاء اللّه و اعلمى انّ اهل الارض يموتون و انّ اهل السّماء لا يبقون و انّ كلّ شى‏ء هالك الّا وجه اللّه الّذى خلق الخلق بقدرته و يبعث الخلق و يعودون و هو فزد وحده (جدّى خير منّى خ) ابى خير منّى و امّى خير منّى و اخى خير منّى (ولى خ) و لكلّ مسلم برسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله اسوة» (1) يعنى: اى خواهر از خداى بترس و به شكيبايى از جانب خداى تسلّى جوى و بدان كه اهل زمين مى‏ميرند و اهل آسمانها نمى‏مانند و هر چيز فانى شود مگر وجه اللّه، همان خدايى كه خلق را به قدرت خود آفريد و باز آنها را برانگيزاند و بازگرداند و خدا خود تنهاست، جدّ من به از من بود و پدرم به از من و مادرم و برادرم بهتر از من بودند و من و هر مسلمانى را بايد به رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تأسّى جستن و به امثال اين سخنان او را تسليت داد و با او گفت:

«يا أخيّة انّى اقسمت عليك فابرّى قسمى لا تشقّى علىّ حبيبا و لا تخمشى علىّ وجها و لا تدعى علىّ بالويل و الثّبور اذا انا هلكت». اى خواهرك من تو را سوگند مى‏دهم سوگند مرا راست گردان گريبان بر من مدر و روى نخراش و چون من هلاك شوم زارى و شيون بر من بلند مكن. مترجم گويد: اين مكالمات را عينا به زبان عربى آوردم و به ترجمه قناعت نكردم از غايت بلاغت كه در اين سخنان بود شايد خواننده در آن نكته‏اى بيند كه ما در نيافته باشيم و همه نكات سخنان بليغ را در ترجمه نتوان آورد. آنگاه زينب را نزد من آورد و بنشانيد و نزد اصحاب رفت و بفرمود تا خيمه‏ها را نزديك يكديگر زدند و ريسمانها در هم افكند و فرمود كه خود در ميان چادرها باشند و از يك سوى با دشمن روبرو شوند و خيمه‏ها در پشت سر و بر جانب دست راست و دست چپ آنان باشد و از هر سوى سراپرده‏هاى آنان را در ميان گرفته باشد مگر از همان جانب كه دشمن روى بديشان دارد.

عبادت امام و اصحاب در شب عاشورا

در شب عاشورا، آن چنان مناجات ملکوتی امام و یارانش در فضای کربلا پیچیده بود، که در روایات چنین تعبیر شده «و لهم دوی کدوی النحل، مابین راکع و ساجد و قائم و قاعد; صدای زمزمه ناله آنها همانند آوای بال زنبور عسل شنیده می شد، بعضی از آنها در رکوع، و بعضی در سجده، و جمعی ایستاده و گروهی نشسته مشغول عبادت بودند»

همین سوز و گداز مناجات آنها، آن چنان دشمن را تحت تاثیر قرارداد که سی ودو نفر از آنها همان شب به سپاه امام حسین (ع) پیوستند.