جنگ ذات الصواری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(درست کردن پانویس ها)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}}
{{الگو:نیازمند ویرایش فنی}}
 
  
ذات‌ الصَوارى (يا ذوالصوارى) ، نخستين نبرد بزرگ دريايى مسلمانان و روميان در سال 31 يا 34. صَوارى جمع صاريه به معناى دكل است. گفته شده است كه سبب نام‌ گذارى اين جنگ به ذات‌الصوارى <ref> (مسعودى، ص 158؛ ابن‌خلدون، ج 2، ص 575) </ref>، ذوالصوارى <ref> (ابن‌عبدالحكم، ص 299، 320؛ كندى، ص 36) </ref> و الصوارى <ref> (رجوع کنید به خليفة بن خياط، ص 98؛ طبرى، ج 4، ص 288) </ref> آن است كه در اين جنگ، كشتيهاى جنگى بسيارى به كار گرفته شد كه داراى دكل بود <ref> (كندى، ص 36ـ37؛ مسعودى، همانجا؛ نيز رجوع کنید به حتّى، ص200، پانويس 6) </ref>. بنابر رواياتى نيز ذات‌الصوارى نام محل جنگ بوده است <ref> (ابن‌عبدالحكم، ص 321؛ طبرى، ج 4، ص 291ـ292؛ ابن‌خلدون، همانجا) </ref>. به روايت ابن‌اعثم كوفى <ref> (ج 2، ص 355) </ref>، مسلمانان مصر و شام با كشتيهاى خود از ساحل بندر عكّا حركت كردند. مورخان در ذكر مكان جنگ اختلاف دارند؛ به روايتى <ref> (ابن‌عبدالحكم، همانجا؛ ابن‌تغرى بردى، ج 1، ص80) </ref>، اين جنگ در دريا و نزديك سواحل اسكندريه روى داده است. برخى محققان معاصر، محل جنگ را نزديك فينيكس <ref> (فينيكى امروز در تركيه) </ref> در ساحل ليكيه در جنوب آناطولى دانسته‌اند <ref> (حتّى، ص200؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه) </ref>. تاريخ وقوع جنگ را واقِدى سال 31 و ابومَعْشَر سال 34 ذكر كرده <ref> (طبرى، ج 4، ص 288) </ref>، كه ظاهرآ روايت دوم صحيح است (رجوع کنید به ادامۀ مقاله).
+
جنگ «ذات‌ الصَوارى» (یا ذوالصوارى)، نخستین نبرد بزرگ دریایى مسلمانان و رومیان در سال ۳۱ یا ۳۴ هجری است. نیروى دریایى روم (بیزانس) در این جنگ به‌ کلى درهم شکست.  
  
زمينه‌ها و علت وقوع جنگ: معاويه كه در زمان خلافت عمر فقط حاكم دمشق و اردن بود، در ابتداى خلافت عثمان رفته‌رفته حاكم تمام شام شد <ref> (طبرى، ج 4، ص 288ـ290؛ ابن‌اثير، ج 3، ص 117) </ref>. وى براى خود نيروى دريايى تشكيل داد و از عثمان اجازۀ حملۀ دريايى خواست، كه عثمان پذيرفت. معاويه دو جزيرۀ قبرس (قبرص) و رودس را به‌ترتيب، در سالهاى 28 و 53 فتح كرد <ref> (رجوع کنید به ابن‌اعثم، ج 2، ص 347ـ354؛ ابن‌اثير، ج 3، ص 95، 493) </ref>.
+
==مکان و زمان وقوع جنگ==
 +
صَوارى جمع صاریه به معناى دکل است. گفته شده است که سبب نام‌گذارى این جنگ به ذات‌الصوارى<ref>مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۷۵.</ref> و ذوالصوارى،<ref>ابن‌عبدالحکم، ص۲۹۹، ۳۲۰؛ کندى، ص۳۶.</ref> آن است که در این جنگ، کشتی هاى جنگى بسیارى بکار گرفته شد که داراى دکل بود.<ref>کندى، ص۳۶ـ۳۷؛ مسعودى، همانجا؛ نیز رجوع کنید به حتى، ص۲۰۰، پانویس ۶.</ref> بنابر روایاتى نیز ذات‌الصوارى نام محل جنگ بوده است.<ref>ابن‌عبدالحکم، ص۳۲۱؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۱ـ۲۹۲؛ ابن‌خلدون، همانجا.</ref>
  
كنستانس دوم ، فرمانرواى روم‌شرقى (بيزانس)، كه از فتوحات مسلمانان در درياى مديترانه و سواحل افريقيه به تنگ آمده بود، با لشكرى عظيم از راه دريا به سوى سرزمين مسلمانان حركت كرد. گفته شده است كه از آغاز نبرد مسلمانان با روميان تا آن‌زمان، چنين نيرويى از روميان بسيج نشده بود. شمار كشتيهاى جنگى روميان را در اين نبرد از پانصد تا هزار كشتى نوشته‌اند <ref> (طبرى، ج 4، ص290؛ ابن‌حبيش، ج 1، ص 378؛ ابن‌اثير، ج 3، ص 117ـ118؛ قس ابن‌اعثم كوفى، ج 2، ص 355) </ref>. چون اين خبر به عثمان رسيد، به معاويه و عبداللّه‌بن سعدبن ابي‌سَرح، حاكم مصر <ref> (25ـ35) </ref>، دستور داد تا از طريق دريا با سپاه شّام و مصر به مقابله دشمن بروند، همچنين به عمروبن عاص دستور داد تا با مال و سلاح به عبداللّه كمك كند <ref> (ابن‌اعثم، ج 2، ص 354ـ355) </ref>.
+
به روایت [[ابن اعثم کوفی|ابن‌اعثم کوفى]]،<ref>ج۲، ص۳۵۵.</ref> مسلمانان [[مصر]] و [[شام]] با کشتی هاى خود از ساحل بندر عکا حرکت کردند. مورخان در ذکر مکان جنگ اختلاف دارند؛ به روایتى،<ref>ابن‌عبدالحکم، همانجا؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.</ref> این جنگ در دریا و نزدیک سواحل اسکندریه روى داده است. برخى محققان معاصر، محل جنگ را نزدیک فینیکس<ref>فینیکى امروز در ترکیه.</ref> در ساحل لیکیه در جنوب آناطولى دانسته‌اند.<ref>حتى، ص۲۰۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.</ref>  
  
در اين جنگ، [[معاويه]] با همدستى ناوگان عبداللّه‌بن سعد به مقابله با دشمن برآمد <ref> (طبرى، ج 4، ص290) </ref>. مجموع كشتيهاى جنگى مسلمانان را از دويست تا پانصد نوشته‌اند <ref> (ابن‌اعثم كوفى؛ كندى، همانجاها؛ ابن‌تغرى بردى، ج 1، ص80) </ref>. برخى از قبطيان نيز همراه مسلمانان در اين جنگ شركت داشتند <ref> (طبرى، ج 4، ص 291) </ref>. هنگام رويارويى مسلمانان و روميان، وزش باد مخالفى كه سه روز به طول انجاميد سبب شد تا دو طرف لنگر بيندازند و تا آرام شدن دريا صبر كنند <ref> (بلعمى؛ ابن‌حبيش، همانجاها؛ ابن‌اثير، ج 3، ص 118) </ref>. پس از آن، مسلمانان براى روميان پيغام فرستادند كه يك شب ميان دو طرف امان باشد و روميان پذيرفتند. مسلمانان آن شب را تا صبح به نماز و دعا و خواندن قرآن گذراندند و روميان نيز به نواختن ناقوس <ref> (ابن‌حبيش؛ ابن‌اثير، همانجاها) </ref> و چنگ و طنبور پرداختند و در بوقها مي‌دميدند و شراب مي‌نوشيدند <ref> (ابن‌اعثم كوفى، ج 2، ص 355) </ref>. روز بعد، معاويه و ابن‌ابي‌سرح كسى را نزد كنستانس فرستادند و پيشنهاد كردند جنگ در خشكى باشد، اما روميان نپذيرفتند و خواهان نبرد در دريا بودند <ref> (همانجا؛ طبرى، ج 4، ص290) </ref>. نقل است كه كشتيهاى روميان حامل شيشه‌هاى نفت و وسايل آتش‌زنه بود <ref> (ابن‌اعثم، همانجا) </ref>. جنگ با پرتاب تير و سنگ آغاز شد و به‌تدريج شدت يافت. بنابر گزارش مورخان مسلمان، مسلمانان با روشى خاص هر كشتى خود را به يك كشتى رومى مي‌بستند و به جنگ تن به تن مي‌پرداختند <ref> (ابن‌عبدالحكم، ص 322؛ طبرى، ج 4، ص290) </ref>. تعداد كشته‌هاى دو طرف بسيار زياد بود، آب اجساد را به ساحل آورد و تلى از اجساد به‌وجود آمد، آب دريا نيز رنگ خون گرفت <ref> (طبرى، ج 4، ص290ـ291؛ ابن‌حبيش؛ ابن‌اثير، همانجاها) </ref>. در اين جنگ، كنستانس زخمهايى برداشت كه تا مدتها درمان نشد؛ ازاين‌رو، و نيز به‌سبب كثرت كشتگان و زخميان، قسطنطين هزيمت يافت و روانۀ صقليه گرديد و از روميان جز اندكى نجات نيافتند و مسلمانان پيروز شدند <ref> (طبرى، ج 4، ص 292؛ مسعودى، ص 158؛ ابن‌اثير، ج 3، ص 118؛ ابن‌كثير، ج 7، ص 164) </ref>.
+
تاریخ وقوع جنگ را [[محمد بن عمر واقدی|واقدی]] سال ۳۱ و ابومَعْشَر سال ۳۴ ذکر کرده،<ref>طبرى، ج۴، ص۲۸۸.</ref> که ظاهراً روایت دوم صحیح است. زیرا بنابر روایتى که [[محمد بن جریر طبری|طبری]] نقل کرده، هم‌زمان با این جنگ شورشهایى بر ضد [[عثمان بن عفان|عثمان]] آغاز شد و حتى افرادى از سپاهیان عبدالله ابن‌ ابی‌ سرح در جنگ ذات‌الصوارى، در میان همراهان خود به تبلیغ بر ضد عثمان می‌پرداختند.<ref>رجوع کنید به طبرى، ج۴، ص۲۹۲.</ref> اگر این روایت درست باشد، جنگ ذات‌الصوارى باید نزدیک به زمان قتل عثمان رخ داده باشد که در این صورت، روایت ابومعشر درباره تاریخ این جنگ یعنى سال ۳۴ هجری مرجّح می‌نماید.
  
اين جنگ، كه در آن نيروى دريايى روم (بيزانس) به‌كلى درهم شكست، چندان اهميت داشت كه فيليپ حِتّى، مورخ معاصر عرب، آن را با نبرد يَرموك مقايسه كرده است. بااين‌حال، مسلمانان از اين پيروزى بهره نگرفتند و حمله را تا قسطنطنيه ادامه ندادند؛ شايد به‌سبب آشوبهاى داخلى مسلمانان و قتل عثمان در سال 35 <ref> (حتّى، ص 201) </ref> زيرا بنابر روايتى كه طبرى نقل كرده، هم‌زمان با اين جنگ، شورشهايى بر ضد عثمان آغاز شد و حتى افرادى از سپاهيان ابن‌ابي‌سرح در جنگ ذات‌الصوارى، در ميان همراهان خود به تبليغ بر ضد عثمان مي‌پرداختند <ref> (رجوع کنید به طبرى، ج 4، ص 292) </ref>. اگر اين روايت درست باشد، جنگ ذات‌الصوارى بايد نزديك به زمان قتل عثمان رخ داده باشد كه در اين صورت، روايت ابومعشر دربارۀ تاريخ اين جنگ، يعنى سال 34، مرجّح مي‌نمايد.
+
==زمینه‌های جنگ و سرانجام آن==
== پانویس ==
 
  
 +
[[معاویه|معاویه]] که در زمان خلافت [[عمر بن خطاب|عمر خطاب]] فقط حاکم [[دمشق]] و [[اردن]] بود، در ابتداى خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]] رفته‌رفته حاکم تمام [[شام]] شد.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۸۸ـ۲۹۰؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷.</ref> وى براى خود نیروى دریایى تشکیل داد و از عثمان اجازه حمله دریایى خواست که عثمان پذیرفت. معاویه دو جزیره قبرس (قبرص) و رودس را به‌ ترتیب در سالهاى ۲۸ و ۵۳ هجری فتح کرد.<ref>رجوع کنید به ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۴۷ـ۳۵۴؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۹۵، ۴۹۳.</ref>
 +
 +
کنستانس دوم، فرمانرواى روم‌شرقى (بیزانس) که از فتوحات مسلمانان در دریاى مدیترانه و سواحل افریقیه به تنگ آمده بود، با لشکرى عظیم از راه دریا به سوى سرزمین مسلمانان حرکت کرد. گفته شده است که از آغاز نبرد مسلمانان با رومیان تا آن‌زمان، چنین نیرویى از رومیان بسیج نشده بود. شمار کشتی هاى جنگى رومیان را در این نبرد از پانصد تا هزار کشتى نوشته‌اند.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن‌حبیش، ج۱، ص۳۷۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷ـ۱۱۸؛ قس ابن‌ اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.</ref> چون این خبر به عثمان رسید به معاویه و عبداللّه‌ بن سعد بن ابی‌سَرح، حاکم [[مصر]] دستور داد تا از طریق دریا با سپاه شام و مصر به مقابله دشمن بروند، همچنین به [[عمرو بن عاص]] دستور داد تا با مال و سلاح به عبداللّه کمک کند.<ref>ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۵۴ـ۳۵۵.</ref>
 +
 +
در این جنگ، [[معاویه]] با همدستى ناوگان عبداللّه‌ بن سعد به مقابله با دشمن برآمد.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۰.</ref> مجموع کشتی هاى جنگى مسلمانان را از دویست تا پانصد نوشته‌اند.<ref>ابن‌اعثم کوفى؛ کندى، همانجاها؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.</ref> برخى از قبطیان نیز همراه مسلمانان در این جنگ شرکت داشتند.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۱.</ref> هنگام رویارویى مسلمانان و رومیان، وزش باد مخالفى که سه روز به طول انجامید سبب شد تا دو طرف لنگر بیندازند و تا آرام شدن دریا صبر کنند.<ref>بلعمى؛ ابن‌حبیش، همانجاها؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸.</ref>
 +
 +
پس از آن، مسلمانان براى رومیان پیغام فرستادند که یک شب میان دو طرف امان باشد و رومیان پذیرفتند. مسلمانان آن شب را تا صبح به [[نماز]] و [[دعا]] و خواندن [[قرآن]] گذراندند و رومیان نیز به نواختن ناقوس<ref>ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.</ref> و چنگ و طنبور پرداختند و در بوقها می‌دمیدند و [[شراب خواری|شراب]] می‌نوشیدند.<ref>ابن‌اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.</ref>
 +
 +
روز بعد معاویه و ابن‌ ابی‌سرح کسى را نزد کنستانس فرستادند و پیشنهاد کردند جنگ در خشکى باشد، اما رومیان نپذیرفتند و خواهان نبرد در دریا بودند.<ref>همانجا؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.</ref> نقل است که کشتیهاى رومیان حامل شیشه‌هاى نفت و وسایل آتش‌زنه بود.<ref>ابن‌اعثم، همانجا.</ref> جنگ با پرتاب تیر و سنگ آغاز شد و به‌ تدریج شدت یافت.
 +
 +
بنابر گزارش مورخان اسلامی، مسلمانان با روشى خاص هر کشتى خود را به یک کشتى رومى می‌بستند و به جنگ تن به تن می‌پرداختند.<ref> ابن‌ عبدالحکم، ص۳۲۲؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.</ref> تعداد کشته‌هاى دو طرف بسیار زیاد بود، آب اجساد را به ساحل آورد و تلى از اجساد به‌ وجود آمد، آب دریا نیز رنگ خون گرفت.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۰ـ۲۹۱؛ ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.</ref> در این جنگ، کنستانس زخمهایى برداشت که تا مدتها درمان نشد؛ از این‌ رو و نیز به‌ سبب کثرت کشتگان و زخمیان، قسطنطین هزیمت یافت و روانه صقلیه گردید و از رومیان جز اندکى نجات نیافتند و مسلمانان پیروز شدند.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۲؛ مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸؛ ابن‌کثیر، ج۷، ص۱۶۴.</ref>
 +
 +
این جنگ که در آن نیروى دریایى روم (بیزانس) به‌ کلى درهم شکست، چندان اهمیت داشت که فیلیپ حِتّى، مورخ معاصر عرب، آن را با نبرد [[جنگ یرموک|یرموک]] مقایسه کرده است. با این‌ حال مسلمانان از این پیروزى بهره نگرفتند و حمله را تا قسطنطنیه ادامه ندادند؛ شاید به‌ سبب آشوبهاى داخلى مسلمانان و قتل [[عثمان]] در سال ۳۵ هجری.<ref>حتّى، ص۲۰۱.</ref>
 +
 +
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
== منابع ==
+
 
*دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل ''جنگ ذات الصواری'' از على جليلى، در دسترس در  پایگاه دانشنامه جهان اسلام
+
==منابع==
 +
 
 +
*[[دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "جنگ ذات الصواری" از على جلیلى.
 +
 
 
[[رده:جنگ های صدر اسلام]]
 
[[رده:جنگ های صدر اسلام]]
 +
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۱۸

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


جنگ «ذات‌ الصَوارى» (یا ذوالصوارى)، نخستین نبرد بزرگ دریایى مسلمانان و رومیان در سال ۳۱ یا ۳۴ هجری است. نیروى دریایى روم (بیزانس) در این جنگ به‌ کلى درهم شکست.

مکان و زمان وقوع جنگ

صَوارى جمع صاریه به معناى دکل است. گفته شده است که سبب نام‌گذارى این جنگ به ذات‌الصوارى[۱] و ذوالصوارى،[۲] آن است که در این جنگ، کشتی هاى جنگى بسیارى بکار گرفته شد که داراى دکل بود.[۳] بنابر روایاتى نیز ذات‌الصوارى نام محل جنگ بوده است.[۴]

به روایت ابن‌اعثم کوفى،[۵] مسلمانان مصر و شام با کشتی هاى خود از ساحل بندر عکا حرکت کردند. مورخان در ذکر مکان جنگ اختلاف دارند؛ به روایتى،[۶] این جنگ در دریا و نزدیک سواحل اسکندریه روى داده است. برخى محققان معاصر، محل جنگ را نزدیک فینیکس[۷] در ساحل لیکیه در جنوب آناطولى دانسته‌اند.[۸]

تاریخ وقوع جنگ را واقدی سال ۳۱ و ابومَعْشَر سال ۳۴ ذکر کرده،[۹] که ظاهراً روایت دوم صحیح است. زیرا بنابر روایتى که طبری نقل کرده، هم‌زمان با این جنگ شورشهایى بر ضد عثمان آغاز شد و حتى افرادى از سپاهیان عبدالله ابن‌ ابی‌ سرح در جنگ ذات‌الصوارى، در میان همراهان خود به تبلیغ بر ضد عثمان می‌پرداختند.[۱۰] اگر این روایت درست باشد، جنگ ذات‌الصوارى باید نزدیک به زمان قتل عثمان رخ داده باشد که در این صورت، روایت ابومعشر درباره تاریخ این جنگ یعنى سال ۳۴ هجری مرجّح می‌نماید.

زمینه‌های جنگ و سرانجام آن

معاویه که در زمان خلافت عمر خطاب فقط حاکم دمشق و اردن بود، در ابتداى خلافت عثمان رفته‌رفته حاکم تمام شام شد.[۱۱] وى براى خود نیروى دریایى تشکیل داد و از عثمان اجازه حمله دریایى خواست که عثمان پذیرفت. معاویه دو جزیره قبرس (قبرص) و رودس را به‌ ترتیب در سالهاى ۲۸ و ۵۳ هجری فتح کرد.[۱۲]

کنستانس دوم، فرمانرواى روم‌شرقى (بیزانس) که از فتوحات مسلمانان در دریاى مدیترانه و سواحل افریقیه به تنگ آمده بود، با لشکرى عظیم از راه دریا به سوى سرزمین مسلمانان حرکت کرد. گفته شده است که از آغاز نبرد مسلمانان با رومیان تا آن‌زمان، چنین نیرویى از رومیان بسیج نشده بود. شمار کشتی هاى جنگى رومیان را در این نبرد از پانصد تا هزار کشتى نوشته‌اند.[۱۳] چون این خبر به عثمان رسید به معاویه و عبداللّه‌ بن سعد بن ابی‌سَرح، حاکم مصر دستور داد تا از طریق دریا با سپاه شام و مصر به مقابله دشمن بروند، همچنین به عمرو بن عاص دستور داد تا با مال و سلاح به عبداللّه کمک کند.[۱۴]

در این جنگ، معاویه با همدستى ناوگان عبداللّه‌ بن سعد به مقابله با دشمن برآمد.[۱۵] مجموع کشتی هاى جنگى مسلمانان را از دویست تا پانصد نوشته‌اند.[۱۶] برخى از قبطیان نیز همراه مسلمانان در این جنگ شرکت داشتند.[۱۷] هنگام رویارویى مسلمانان و رومیان، وزش باد مخالفى که سه روز به طول انجامید سبب شد تا دو طرف لنگر بیندازند و تا آرام شدن دریا صبر کنند.[۱۸]

پس از آن، مسلمانان براى رومیان پیغام فرستادند که یک شب میان دو طرف امان باشد و رومیان پذیرفتند. مسلمانان آن شب را تا صبح به نماز و دعا و خواندن قرآن گذراندند و رومیان نیز به نواختن ناقوس[۱۹] و چنگ و طنبور پرداختند و در بوقها می‌دمیدند و شراب می‌نوشیدند.[۲۰]

روز بعد معاویه و ابن‌ ابی‌سرح کسى را نزد کنستانس فرستادند و پیشنهاد کردند جنگ در خشکى باشد، اما رومیان نپذیرفتند و خواهان نبرد در دریا بودند.[۲۱] نقل است که کشتیهاى رومیان حامل شیشه‌هاى نفت و وسایل آتش‌زنه بود.[۲۲] جنگ با پرتاب تیر و سنگ آغاز شد و به‌ تدریج شدت یافت.

بنابر گزارش مورخان اسلامی، مسلمانان با روشى خاص هر کشتى خود را به یک کشتى رومى می‌بستند و به جنگ تن به تن می‌پرداختند.[۲۳] تعداد کشته‌هاى دو طرف بسیار زیاد بود، آب اجساد را به ساحل آورد و تلى از اجساد به‌ وجود آمد، آب دریا نیز رنگ خون گرفت.[۲۴] در این جنگ، کنستانس زخمهایى برداشت که تا مدتها درمان نشد؛ از این‌ رو و نیز به‌ سبب کثرت کشتگان و زخمیان، قسطنطین هزیمت یافت و روانه صقلیه گردید و از رومیان جز اندکى نجات نیافتند و مسلمانان پیروز شدند.[۲۵]

این جنگ که در آن نیروى دریایى روم (بیزانس) به‌ کلى درهم شکست، چندان اهمیت داشت که فیلیپ حِتّى، مورخ معاصر عرب، آن را با نبرد یرموک مقایسه کرده است. با این‌ حال مسلمانان از این پیروزى بهره نگرفتند و حمله را تا قسطنطنیه ادامه ندادند؛ شاید به‌ سبب آشوبهاى داخلى مسلمانان و قتل عثمان در سال ۳۵ هجری.[۲۶]

پانویس

  1. مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۷۵.
  2. ابن‌عبدالحکم، ص۲۹۹، ۳۲۰؛ کندى، ص۳۶.
  3. کندى، ص۳۶ـ۳۷؛ مسعودى، همانجا؛ نیز رجوع کنید به حتى، ص۲۰۰، پانویس ۶.
  4. ابن‌عبدالحکم، ص۳۲۱؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۱ـ۲۹۲؛ ابن‌خلدون، همانجا.
  5. ج۲، ص۳۵۵.
  6. ابن‌عبدالحکم، همانجا؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.
  7. فینیکى امروز در ترکیه.
  8. حتى، ص۲۰۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.
  9. طبرى، ج۴، ص۲۸۸.
  10. رجوع کنید به طبرى، ج۴، ص۲۹۲.
  11. طبرى، ج۴، ص۲۸۸ـ۲۹۰؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷.
  12. رجوع کنید به ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۴۷ـ۳۵۴؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۹۵، ۴۹۳.
  13. طبرى، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن‌حبیش، ج۱، ص۳۷۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷ـ۱۱۸؛ قس ابن‌ اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.
  14. ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۵۴ـ۳۵۵.
  15. طبرى، ج۴، ص۲۹۰.
  16. ابن‌اعثم کوفى؛ کندى، همانجاها؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.
  17. طبرى، ج۴، ص۲۹۱.
  18. بلعمى؛ ابن‌حبیش، همانجاها؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸.
  19. ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.
  20. ابن‌اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.
  21. همانجا؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.
  22. ابن‌اعثم، همانجا.
  23. ابن‌ عبدالحکم، ص۳۲۲؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.
  24. طبرى، ج۴، ص۲۹۰ـ۲۹۱؛ ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.
  25. طبرى، ج۴، ص۲۹۲؛ مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸؛ ابن‌کثیر، ج۷، ص۱۶۴.
  26. حتّى، ص۲۰۱.


منابع