مسجد المنطقه: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
Saeed zamani (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای جدید حاوی '{{نیازمند ویرایش فنی}} در جنوب شرقى شهر منصور ميان كاظمين و جعيفر كنونى<ref> دائره ...' ایجاد کرد) |
|||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''مسجد عتیقه یا منطقه (مسجد براثای جدید)'''، مسجدی است در جنوب شرقی [[کاظمین]] در کشور [[عراق]] که در دورههای اخیر به نام [[مسجد براثا]] مشهور است؛ این درحالی است که این مکان در اصل زیارتگاهی مقدس به نام مشهد العتیقه بوده و در روستایی قدیمی نزدیک شهر [[بغداد]] بوده و با توسعه بغداد به یکی از محلههای این شهر تبدیل شده و بعدها نیز از بین رفته است. | |
| − | در جنوب | + | |
| + | از بنای قدیمی مسجد اثری باقی نمانده و ساختمان کنونی در سال ۱۳۷۵ ه. ق توسعه و بازسازی شده و با اینکه با مسجد براثا تفاوت دارد اما امروزه داخل آن، آثاری وجود دارد که با داستان حضور [[امام علی علیه السلام]] در براثا و فضایل آن، ارتباط یافته است. | ||
| + | |||
| + | بنا به گفته روایات، [[امیرالمومنین]] علیه السلام در یكى از سفرهاى خود، در این مسجد [[نماز]] گزارده است.<ref>اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمى، نشر مشعر، تابستان 1380، ص60.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==تاریخچه== | ||
| + | |||
| + | جنوب شرقی [[کاظمین]]، در جانب غربی رود دجله، مسجدی وجود دارد که در دورههای اخیر نزد شیعیان، به نام مسجد براثا شهرت یافته است، حال آنکه این مسجد، در اصل زیارتگاه مقدس دیگری بوده که در منابع تاریخی از آن، با عنوان مشهد العتیقه، یاد شده است و وجه تسمیه آن، وقوع آن در بازار یا محلهای به همین نام بوده است. | ||
| + | |||
| + | این محله در اصل، روستایی قدیمی به نام سونایا بود که پس از توسعه شهر بغداد، به یکی از محلههای این شهر تبدیل شد و نام آن به عتیقه تغییر یافت و بعدها نیز از بین رفت.<ref>معجم البلدان، ج3، ص285.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==دیدگاه تاریخ‌نویسان== | ||
| + | |||
| + | برخی از نخستین اشارههای تاریخی به این زیارتگاه، در [[رجال نجاشی]]، به چشم میخورد که نشان از برخی فعالیتهای علمی علمای شیعه در آن دارد. [[شيخ نجاشی |نجاشی]]، اشاره میکند که در مشهد العتیقه، کتاب [[الغیبه]] نعمانی بر محمد بن علی شجاعی کاتب خوانده میشد<ref>رجال النجاشی، ص383.</ref> و خود او نیز در آنجا، کتاب صیام ابن‌فضال را خوانده است.<ref>همان، ص259.</ref> | ||
| + | |||
| + | *ابنجوزی نیز در تاریخ خود نوشته است که از سال 448 ه. ق، (سالی که در آن، به شیعیان سختگیری بسیاری شد و به خانه [[شیخ طوسی]] هجوم بردند و او به [[نجف]] مهاجرت کرد)، در [[حرم كاظمين|آستان کاظمین]]، مشهد العتیقه و مساجد کرخ، [[اذان]] گفتن به روش [[شیعه]]، ممنوع شد و به جای آن، اذانِ [[اهل سنت]] که در آن به جای عبارت «حی علی خیر العمل»، عبارت «الصلاة خیر من النوم» میگفتند، گفته شد.<ref>المنتظم، ج16، ص7.</ref> | ||
| + | |||
| + | او همچنین در ذیل حوادث سال 457 ه. ق، اشاره کرده است که در این سال، اهالی باب بصره (نام یکی از دروازهها و محلههای شهر [[بغداد]] در آن زمان)، شبانه درِ آهنی مشهد العتیقه را از جا کندند و با خود بردند. اما پس از جستوجو موفق شدند کسی را که در را با خود برده بود، پیدا کنند و در را از او پس گیرند.<ref>همان، ص91.</ref> | ||
| + | |||
| + | *همچنین [[خطیب بغدادی]] در تاریخ خود، از این [[مسجد]] یاد کرده و درباره آن نوشته است: | ||
| + | |||
| + | در بازار عتیقه، مسجدی وجود دارد که [[شیعیان]] به آن توجه دارند و آنجا را زیارت میکنند و بزرگ میدارند و گمان میکنند که [[امام علی(ع)|امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام]]، در آنجا اقامه نماز کرده است. سپس به سند خود از قاضی ابوبکر جِعابی حافظ، نقل کرده است: «گفته میشود که امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام، در زمان بازگشت خود از [[نهروان]]، از بغداد عبور کرد و در برخی نقاط آن [[نماز]] گزارد.<ref>تاریخ بغداد، ج1، ص404.</ref> | ||
| + | |||
| + | *[[ابن شهرآشوب|ابن‌شهرآشوب]] نیز در جایی که از زیارتگاههای مرتبط با امام علی علیه السلام سخن میگوید، نوشته است: «مسجد السوط فی السوق العتیقة فی بغداد من اخباره بالغیب»<ref>مناقب آل ابیطالب، ج2، ص227.</ref> که واضح است مراد وی، همان مشهد عتیقه است. | ||
| + | |||
| + | *همچنین یاقوت حموی در ذیل مدخل سونایا، به وجود مشهد (زیارتگاه) امام علی علیه السلام در محله عتیقه، اشاره کرده<ref>معجم البلدان، ج3، ص285.</ref> و در ذیل مدخل براثا مینویسد: «میگویند علی به حمامی در روستای براثا وارد شد و نیز میگویند بلکه حمامی که او وارد آن شد، در محله دیگری از بغداد، به نام عتیقه بود».<ref>همان، ج1، ص363.</ref> | ||
| + | |||
| + | *صفیالدین بغدادی نیز از این زیارتگاه با عنوان «مشهد المنطقه»، یاد کرده است<ref>مراصد الاطلاع، بغدادی، ج2، ص757.</ref> که این سخن، نشان میدهد دستکم از قرن هشتم هجری، مشهد العتیقه، به مشهد المنطقه شهرت یافته است. | ||
| + | |||
| + | *محمود شکری آلوسی درباره وجه تسمیه این مسجد به «منطقه»، مینویسد: «میگویند علی (علیه السلام) بعد از اینکه در آنجا نماز گزارد، «تمنطق بسیفه». همچنین گفته شده این مسجد، به علت انحراف رود دجله در این محل، بدین نام نامیده شد؛ گویا که «منطقه» است».<ref>تاریخ مساجد بغداد وآثارها، ص122.</ref> («ویقال فی وجه تسمیة هذا المسجد بالمنطقه ان علیاً(ع) تمنطق بسیفه بعد ان صلی هناک وقیل: سمی بذلک لاعوجاج دجلة هناک فکانها المنطقة!.) | ||
| + | |||
| + | *مصطفی جواد و احمد سوسه، دو پژوهشگر بزرگ عراقی، در کتاب خود درباره شهر بغداد، اشاره کردهاند که در دورههای اخیر، گویا یک شخص ایرانی که با جغرافیای تاریخی بغداد آشنایی نداشته است، با توجه به اینکه مسجد براثا، بهطور کامل از بین رفته و او محل آن را نمیدانسته، نام براثا را بر مشهد منطقه نهاده<ref>ر. ک: دلیل خارطة بغداد المفصّل، مصطفی جواد و احمد سوسه، ص85 و 91.</ref> و از آن پس، به تدریج این زیارتگاه، به مسجد براثا شهرت یافته است و نام مشهد منطقه یا عتیقه، فراموش شده است؛ زیرا همانگونه که پیشتر اشاره شد، [[مسجد براثا]]، در محله براثا در جنوب غربی شهر بغداد واقع بوده است؛ حال آنکه مسجد فعلی، در شرق بغداد کهن و میان این شهر و [[کاظمین]]، قرار دارد. | ||
| + | |||
| + | ==قبرستان کنار مسجد== | ||
| + | |||
| + | کنار مسجد براثا، قبرستانی وجود دارد که تعدادی از پژوهشگران بزرگ شیعه عراقی، در یک قرن اخیر، آنجا به خاک سپرده شدهاند که مهمترین آنان، عبارتاند از: | ||
| + | |||
| + | 1. دکتر جواد علی (1907- 1987 م)، تاریخنویس. | ||
| + | |||
| + | 2. دکتر طه باقر (1912- 1984 م)، باستانشناس. | ||
| + | |||
| + | 3. دکتر علی الوردی (1913- 1995 م)، جامعهشناس. | ||
| + | |||
| + | 4. دکتر علی جواد الطاهر (1919- 1996 م)، استاد زبان و ادب عربی. | ||
| + | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| + | == منابع == | ||
| + | |||
| + | * '''معجم البلدان''': ياقوت بن عبدالله الحموي، بيروت، دار صادر، ١٣٩٧ه. ق - ١٩٧٧م. | ||
| + | |||
| + | * '''رجال النجاشي''': احمد بن علي، تحقيق: السيد موسي الشبيري الزنجاني، ط ۶، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ١۴١٨ه. ق. | ||
| + | |||
| + | * '''المنتظم في تاريخ الملوك والأمم''': عبدالرحمان بن علي البغدادي (ابن الجوزي)، تحقيق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا، ط ١، بيروت، دار الكتب العلميه، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩٢م. | ||
| + | |||
| + | * '''تاريخ بغداد (تاريخ مدينة السلام)''': احمد بن علي بن ثابت (الخطيب البغدادي)، تحقيق: بشّار عوّاد معروف، ط ١، بيروت، دار الغرب الاسلامي، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م. | ||
| + | |||
| + | * '''مناقب آل ابي‌طالب''': محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩١م. | ||
| + | |||
| + | * '''مراصد الاطلاع علي اسماء الامكنة والبقاع''': صفي‌الدين عبدالمؤمن بن عبدالحق بغدادي، تحقيق: علي محمد البجاوي، بيروت، دار الجيل، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩٢م. | ||
| + | |||
| + | * '''تاريخ مساجد بغداد وآثارها''': محمود شكري الالوسي، بغداد، مطبعة دار السلام، ١٣۴۶ه. ق. | ||
| + | |||
[[رده:اماکن مقدسه کاظمین]] | [[رده:اماکن مقدسه کاظمین]] | ||
[[رده:مساجد تاریخی]] | [[رده:مساجد تاریخی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۶:۳۸
مسجد عتیقه یا منطقه (مسجد براثای جدید)، مسجدی است در جنوب شرقی کاظمین در کشور عراق که در دورههای اخیر به نام مسجد براثا مشهور است؛ این درحالی است که این مکان در اصل زیارتگاهی مقدس به نام مشهد العتیقه بوده و در روستایی قدیمی نزدیک شهر بغداد بوده و با توسعه بغداد به یکی از محلههای این شهر تبدیل شده و بعدها نیز از بین رفته است.
از بنای قدیمی مسجد اثری باقی نمانده و ساختمان کنونی در سال ۱۳۷۵ ه. ق توسعه و بازسازی شده و با اینکه با مسجد براثا تفاوت دارد اما امروزه داخل آن، آثاری وجود دارد که با داستان حضور امام علی علیه السلام در براثا و فضایل آن، ارتباط یافته است.
بنا به گفته روایات، امیرالمومنین علیه السلام در یكى از سفرهاى خود، در این مسجد نماز گزارده است.[۱]
تاریخچه
جنوب شرقی کاظمین، در جانب غربی رود دجله، مسجدی وجود دارد که در دورههای اخیر نزد شیعیان، به نام مسجد براثا شهرت یافته است، حال آنکه این مسجد، در اصل زیارتگاه مقدس دیگری بوده که در منابع تاریخی از آن، با عنوان مشهد العتیقه، یاد شده است و وجه تسمیه آن، وقوع آن در بازار یا محلهای به همین نام بوده است.
این محله در اصل، روستایی قدیمی به نام سونایا بود که پس از توسعه شهر بغداد، به یکی از محلههای این شهر تبدیل شد و نام آن به عتیقه تغییر یافت و بعدها نیز از بین رفت.[۲]
دیدگاه تاریخ‌نویسان
برخی از نخستین اشارههای تاریخی به این زیارتگاه، در رجال نجاشی، به چشم میخورد که نشان از برخی فعالیتهای علمی علمای شیعه در آن دارد. نجاشی، اشاره میکند که در مشهد العتیقه، کتاب الغیبه نعمانی بر محمد بن علی شجاعی کاتب خوانده میشد[۳] و خود او نیز در آنجا، کتاب صیام ابن‌فضال را خوانده است.[۴]
- ابنجوزی نیز در تاریخ خود نوشته است که از سال 448 ه. ق، (سالی که در آن، به شیعیان سختگیری بسیاری شد و به خانه شیخ طوسی هجوم بردند و او به نجف مهاجرت کرد)، در آستان کاظمین، مشهد العتیقه و مساجد کرخ، اذان گفتن به روش شیعه، ممنوع شد و به جای آن، اذانِ اهل سنت که در آن به جای عبارت «حی علی خیر العمل»، عبارت «الصلاة خیر من النوم» میگفتند، گفته شد.[۵]
او همچنین در ذیل حوادث سال 457 ه. ق، اشاره کرده است که در این سال، اهالی باب بصره (نام یکی از دروازهها و محلههای شهر بغداد در آن زمان)، شبانه درِ آهنی مشهد العتیقه را از جا کندند و با خود بردند. اما پس از جستوجو موفق شدند کسی را که در را با خود برده بود، پیدا کنند و در را از او پس گیرند.[۶]
- همچنین خطیب بغدادی در تاریخ خود، از این مسجد یاد کرده و درباره آن نوشته است:
در بازار عتیقه، مسجدی وجود دارد که شیعیان به آن توجه دارند و آنجا را زیارت میکنند و بزرگ میدارند و گمان میکنند که امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام، در آنجا اقامه نماز کرده است. سپس به سند خود از قاضی ابوبکر جِعابی حافظ، نقل کرده است: «گفته میشود که امیرمؤمنان علی بن ابیطالب علیه السلام، در زمان بازگشت خود از نهروان، از بغداد عبور کرد و در برخی نقاط آن نماز گزارد.[۷]
- ابن‌شهرآشوب نیز در جایی که از زیارتگاههای مرتبط با امام علی علیه السلام سخن میگوید، نوشته است: «مسجد السوط فی السوق العتیقة فی بغداد من اخباره بالغیب»[۸] که واضح است مراد وی، همان مشهد عتیقه است.
- همچنین یاقوت حموی در ذیل مدخل سونایا، به وجود مشهد (زیارتگاه) امام علی علیه السلام در محله عتیقه، اشاره کرده[۹] و در ذیل مدخل براثا مینویسد: «میگویند علی به حمامی در روستای براثا وارد شد و نیز میگویند بلکه حمامی که او وارد آن شد، در محله دیگری از بغداد، به نام عتیقه بود».[۱۰]
- صفیالدین بغدادی نیز از این زیارتگاه با عنوان «مشهد المنطقه»، یاد کرده است[۱۱] که این سخن، نشان میدهد دستکم از قرن هشتم هجری، مشهد العتیقه، به مشهد المنطقه شهرت یافته است.
- محمود شکری آلوسی درباره وجه تسمیه این مسجد به «منطقه»، مینویسد: «میگویند علی (علیه السلام) بعد از اینکه در آنجا نماز گزارد، «تمنطق بسیفه». همچنین گفته شده این مسجد، به علت انحراف رود دجله در این محل، بدین نام نامیده شد؛ گویا که «منطقه» است».[۱۲] («ویقال فی وجه تسمیة هذا المسجد بالمنطقه ان علیاً(ع) تمنطق بسیفه بعد ان صلی هناک وقیل: سمی بذلک لاعوجاج دجلة هناک فکانها المنطقة!.)
- مصطفی جواد و احمد سوسه، دو پژوهشگر بزرگ عراقی، در کتاب خود درباره شهر بغداد، اشاره کردهاند که در دورههای اخیر، گویا یک شخص ایرانی که با جغرافیای تاریخی بغداد آشنایی نداشته است، با توجه به اینکه مسجد براثا، بهطور کامل از بین رفته و او محل آن را نمیدانسته، نام براثا را بر مشهد منطقه نهاده[۱۳] و از آن پس، به تدریج این زیارتگاه، به مسجد براثا شهرت یافته است و نام مشهد منطقه یا عتیقه، فراموش شده است؛ زیرا همانگونه که پیشتر اشاره شد، مسجد براثا، در محله براثا در جنوب غربی شهر بغداد واقع بوده است؛ حال آنکه مسجد فعلی، در شرق بغداد کهن و میان این شهر و کاظمین، قرار دارد.
قبرستان کنار مسجد
کنار مسجد براثا، قبرستانی وجود دارد که تعدادی از پژوهشگران بزرگ شیعه عراقی، در یک قرن اخیر، آنجا به خاک سپرده شدهاند که مهمترین آنان، عبارتاند از:
1. دکتر جواد علی (1907- 1987 م)، تاریخنویس.
2. دکتر طه باقر (1912- 1984 م)، باستانشناس.
3. دکتر علی الوردی (1913- 1995 م)، جامعهشناس.
4. دکتر علی جواد الطاهر (1919- 1996 م)، استاد زبان و ادب عربی.
پانویس
- ↑ اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، محمدرضا قمى، نشر مشعر، تابستان 1380، ص60.
- ↑ معجم البلدان، ج3، ص285.
- ↑ رجال النجاشی، ص383.
- ↑ همان، ص259.
- ↑ المنتظم، ج16، ص7.
- ↑ همان، ص91.
- ↑ تاریخ بغداد، ج1، ص404.
- ↑ مناقب آل ابیطالب، ج2، ص227.
- ↑ معجم البلدان، ج3، ص285.
- ↑ همان، ج1، ص363.
- ↑ مراصد الاطلاع، بغدادی، ج2، ص757.
- ↑ تاریخ مساجد بغداد وآثارها، ص122.
- ↑ ر. ک: دلیل خارطة بغداد المفصّل، مصطفی جواد و احمد سوسه، ص85 و 91.
منابع
- معجم البلدان: ياقوت بن عبدالله الحموي، بيروت، دار صادر، ١٣٩٧ه. ق - ١٩٧٧م.
- رجال النجاشي: احمد بن علي، تحقيق: السيد موسي الشبيري الزنجاني، ط ۶، قم، مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين، ١۴١٨ه. ق.
- المنتظم في تاريخ الملوك والأمم: عبدالرحمان بن علي البغدادي (ابن الجوزي)، تحقيق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفي عبدالقادر عطا، ط ١، بيروت، دار الكتب العلميه، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩٢م.
- تاريخ بغداد (تاريخ مدينة السلام): احمد بن علي بن ثابت (الخطيب البغدادي)، تحقيق: بشّار عوّاد معروف، ط ١، بيروت، دار الغرب الاسلامي، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م.
- مناقب آل ابي‌طالب: محمد بن علي السروي المازندراني (ابن شهرآشوب)، تحقيق: يوسف البقاعي، ط ٢، بيروت، دار الاضواء، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩١م.
- مراصد الاطلاع علي اسماء الامكنة والبقاع: صفي‌الدين عبدالمؤمن بن عبدالحق بغدادي، تحقيق: علي محمد البجاوي، بيروت، دار الجيل، ١۴١٢ه. ق - ١٩٩٢م.
- تاريخ مساجد بغداد وآثارها: محمود شكري الالوسي، بغداد، مطبعة دار السلام، ١٣۴۶ه. ق.
