اولو الالباب: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
{{ضعیف}}
+
{{خوب}}
«اولوا الالباب» از واژگان [[قرآن|قرآنی]] به معنای صاحبان عقل و خردمندان دارای بینایی جان، در مقابل نادانان و کوردلان در پذیرش [[حق]] است.
+
'''«أولوا الألباب»''' از واژگان [[قرآن|قرآنی]] به معنای صاحبان [[عقل]] و خردمندان دارای بینایی دل، در مقابل نادانان و کوردلان در پذیرش [[حق]] است. در واقع «اولوا الالباب» آنهایى هستند که عقل خود را به کار مى‌‏گیرند و در پرتو آن، راه زندگى و سعادت را مى‌‏یابند. [[قرآن کریم]] ضمن ستودن «اولوا الالباب»، ویژگی­‌هایی را برای آنان شمرده است، از جمله: یاد خدا، [[تفکر]]، [[صبر]]، تذکر پذیری، نیکوکاری.
  
 
==معنای اولواالالباب==
 
==معنای اولواالالباب==
«اولوا الالباب» کلمه «اولوا» اسم جمع است؛ یعنی مفردی است که دلالت بر معنای جمع دارد؛ چون مفردش «ذو» به معنای صاحب است. اولوا نیز به معنای صاحبان می‌باشد.
+
در ترکیب «أُولُوا الْأَلْبابِ»، کلمه «اولوا» اسم جمع است؛ یعنی مفردی است که دلالت بر معنای جمع دارد؛ چون مفردش «ذو» به معنای صاحب است. «اولوا» نیز به معنای صاحبان می‌باشد.
  
«اَ<span class="tooltiptext">[http://lib.eshia.ir/16045/3/473/%D9%81%D8%AC%D9%84%D8%B3 شرح الأخبار فی مغربی، نعمان بن محمد، فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‌، ج۳، ص۴۷۳.]<span class="outlink">    </span></span>لباب» به معنای عقول، جمع لُبّ است. و لُبّ یعنی عقل خالص و ناآلوده... بنابراین هر لب، عقل است ولی هر عقل لب نیست.
+
«اَلباب» جمع «لُبّ»، به معنای عقول است. [[راغب اصفهانی|راغب]] می گوید: «الباب» یعنی عقل خالص و عقلی که از هر آلودگی پاک است. «لُبّ» به معنای اصل و مغز هر چیزی است.<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، محقق: داوودی، دار الشامیه ـ بیروت، ص ۷۳۳.</ref> و نیز گفته شده «الباب» از ریشه «لبب» به معنای مغز است، مثل مغز بادام و... و در اصطلاح قرآنی به معنای عقول، عقل، عقل خالص و پاک آمده است. لذا «اولواالباب» به افراد صاحب تفکر و اندیشه و درک، اطلاق می شود.<ref>قرشی، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ۶، ص ۱۷۶.</ref>
  
این<span class="tooltiptext">[http://lib.eshia.ir/15362/1/446/%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5]<span class="outlink"></span></span> کلمه ۱۶ بار در [[قرآن کریم]] به کار رفته است.
+
نامگذارى به عقل پاک و خالص براى این است که عقل و خرد، خالص کننده‏ همه معانى است که در وجود انسان هست. گفته‏ اند مفهوم واژه «لُبّ» برتر و والاتر از معنى [[عقل]] است؛ هر لُبّى عقل است و هر عقلى لُبّ نیست؛ لذا خداى تعالى فهمیدن و درک احکامى که عقل‏ هاى کامل و پاک، آنها را مى ‏فهمند، مربوط به «أُولُوا الْأَلْباب» می داند، یعنى فرزانگان و صاحبان عقول و خردهاى کامل.<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص ۷۳۳.</ref>
{| class="wikitable"
 
|۴.
 
|↑ بقره/سوره۲، آیه۱۷۹.    
 
|-
 
|۵.
 
|↑ بقره/سوره۲، آیه۱۹۷.    
 
|-
 
|۶.
 
|↑ بقره/سوره۲، آیه۲۶۹.    
 
|-
 
|۷.
 
|↑ آل عمران/سوره۳، آیه۷.    
 
|-
 
|۸.
 
|↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۰.    
 
|-
 
|۹.
 
|↑ مائده/سوره۵، آیه۱۰۰.    
 
|-
 
|۱۰.
 
|↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۱۱۱.    
 
|-
 
|۱۱.
 
|↑ رعد/سوره۱۳، آیه۱۹.    
 
|-
 
|۱۲.
 
|↑ ابراهیم/سوره۱۴، آیه۵۲.    
 
|-
 
|۱۳.
 
|↑ صاد/سوره۳۸، آیه۲۹.    
 
|-
 
|۱۴.
 
|↑ صاد/سوره۳۸، آیه۴۳.    
 
|-
 
|۱۵.
 
|↑ زمر/سوره۳۹، آیه۹.    
 
|-
 
|۱۶.
 
|↑ زمر/سوره۳۹، آیه۱۸.    
 
|-
 
|۱۷.
 
|↑ زمر/سوره۳۹، آیه۲۱.    
 
|-
 
|۱۸.
 
|↑ غافر/سوره۴۰، آیه۵۴.    
 
|-
 
|۱۹.
 
|↑ طلاق/سوره۶۵، آیه۱۰.   
 
|}
 
{{متن قرآن|« أُولُو الْأَلْبَابِ*الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ*وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ...وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ»}}. خردمندان، كسانيند كه به پيمان با خداى پايبند بوند و پيمان نشكنند و به هر موردى كه خدا امر فرموده رابطه برقرار كنند (و به هر جا كه به گسستن امر كرده بگسلند) و از خداى بترسند و از سختى حساب قيامت هراسناك باشند. و كسانى كه جهت نيل به رضاى خداوندگار خويش شكيبائى پيشه كنند و نماز را بپاى دارند و از آنچه خدا روزيشان كرده پنهان و آشكار انفاق نمايند و در برابر بدى نيكى پاداش دهند. آنانند كه سراى آخرت، بهشت عدن از آن آنان باشد... <ref> رعد: 19</ref>«يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثيراً وَ ما يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ‏»؛ (خدا) دانش و حكمت را به هر كس بخواهد (و شايسته بداند) مى ‏دهد؛ و به هر كس دانش داده شود، خير فراوانى داده شده است. و جز خردمندان، (اين حقايق را درك نمى ‏كنند، و) متذكر نمى ‏گردند.(1)
 
  
«هُدىً وَ ذِكْرى‏ لِأُولِي الْأَلْبابِ‏‏»؛ كتابى كه مايه هدايت و تذكّر براى صاحبان عقل بود.(2)
+
«لُبّ» در انسان‏ ها به معناى [[عقل]] است، چون‏ عقل در آدمى مانند مغز گردو است نسبت به پوست آن، و لذا در [[قرآن]] «لُب» به همین معنا استعمال شده، و گویا کلمه عقل به آن معنایى که امروز معروف شده یکى از اسماء مستحدثه است، که از راه غلبه استعمال این معنا را به خود گرفته، و به همین جهت کلمه عقل، در قرآن نیامده، و تنها افعال مشتق شده از آن در قرآن استعمال شده است، مانند «یعقلون».<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، ج ‏۲، ص ۶۰۷.</ref>
  
بیان لغوی
+
اگرچه همه افراد (جز دیوانگان) صاحب عقل ‏اند، اما «اولوا الالباب» به همه آنها گفته نمى‏ شود. بلکه منظور آنهایى هستند که عقل و خرد خود را به کار مى ‏گیرند و در پرتو این چراغ پر فروغ، راه زندگى و سعادت را مى ‏یابند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، ج ۲، ص ۳۴۲.</ref>
  
«أُولُوا الْأَلْبابِ» و «أُولي الْأَلْبابِ» از ریشه «لبب» در قرآن کریم 16 بار آمده است.
+
تعبیر «أُولی الْأَلْبابِ» ۱۶ بار در [[قرآن کریم]] به کار رفته و هر مرتبه همراه با یک کمال و وصفى بیان شده است.
 +
==ویژگی‌های اولواالالباب==
 +
[[قرآن کریم]] در آیات ۱۹ تا ۲۲ [[سوره رعد]]، برخی از صفات و ویژگی های «اولوا الالباب» و صاحبان خرد را بیان می کند:
  
«الباب» از ریشه «لبب» به معنای مغز است، مثل مغز بادام و مغز گردو و... و در اصطلاح قرآنی به معنای عقول، عقل، عقل خالص و پاک آمده است. لذا «الباب» به افراد صاحب تفکر و اندیشه و درک، اطلاق می شود.(3)
+
{{متن قرآن|«أَفَمَنْ یعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک الْحَقُّ کمَنْ هُوَ أَعْمَىٰ إِنَّمَا یتَذَکرُ أُولُو الْأَلْبَابِ * الَّذِینَ یوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا ینْقُضُونَ الْمِیثَاقَ * وَالَّذِینَ یصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَیخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَیخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ * وَالَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیةً وَیدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ أُولَٰئِک لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ»}}. خردمندان، کسانی اند که به پیمان با خداى پایبند بوند و پیمان نشکنند و به هر موردى که خدا امر فرموده رابطه برقرار کنند (و به هر جا که به گسستن امر کرده بگسلند) و از خداى بترسند و از سختى حساب قیامت هراسناک باشند. و کسانى که جهت نیل به رضاى خداوندگار خویش شکیبائى پیشه کنند و نماز را بپاى دارند و از آنچه خدا روزیشان کرده پنهان و آشکار انفاق نمایند و در برابر بدى نیکى پاداش دهند. آنانند که سراى آخرت، بهشت عدن از آن آنان باشد.<ref> [[سوره رعد|رعد]]، ۱۹-۲۲.</ref>
  
«الباب» یعنی عقل خالص و عقلی که از هر آلودگی پاک است. «لُبّ» به معنای اصل و مغز هر چیزی است.(4)
+
ـ تذکر پذیری: {{متن قرآن|«إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ‏»}}؛ تنها صاحبان اندیشه متذکر مى ‏شوند.
  
نامگذارى به عقل پاک و خالص براى اين است كه عقل و خرد، خالص كننده‏ همه معانى است كه در وجود انسان هست. گفته‏ اند مفهوم واژه «لُب» برتر و والاتر از معنى عقل است؛ هر لُبّى عقل است و هر عقلى لُبّ نيست؛ لذا خداى تعالى فهميدن و درک احكامى كه عقل‏ هاى كامل و پاک، آن ها را مى ‏فهمند، مربوط به «أُولُوا الْأَلْباب» می داند، يعنى فرزانگان و صاحبان عقول و خردهاى كامل.(5)
+
ـ وفا به عهد الهی: {{متن قرآن|«الَّذینَ یوفُونَ‏ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا ینْقُضُونَ الْمیثاقَ»}}؛ آنها که به عهد الهى وفا مى‏ کنند، و پیمان را نمى ‏شکنند.
  
بیان تفسیری
+
ـ برقراری پیوندهای الهی: {{متن قرآن|«وَ الَّذینَ یصِلُونَ‏ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ»}} و آنها که پیوندهایى را که خدا دستور به برقرارى آن داده، برقرار می دارند.
  
كلمه «ألباب» جمع «لُب» است، و «لب» در انسان‏ ها به معناى عقل است، چون‏ عقل در آدمى مانند مغز گردو است نسبت به پوست آن، و لذا در قرآن «لب» به همين معنا استعمال شده، و گويا كلمه عقل به آن معنايى كه امروز معروف شده يكى از اسماء مستحدثه است، كه از راه غلبه استعمال اين معنا را به خود گرفته، و به همين جهت كلمه عقل، هيچ در قرآن نيامده، و تنها افعال مشتق شده از آن در قرآن استعمال شده است، مانند «يعقلون».(6)
+
ـ ترس از خدا: {{متن قرآن|«وَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ»}}؛ و از پروردگارشان مى ‏ترسند.
  
اگر چه همه افراد (جز مجانين و ديوانگان) صاحب عقل ‏اند اما «اولوا الالباب» به همه آن ها گفته نمى‏ شود. بلكه منظور آن هايى هستند كه عقل و خرد خود را به كار مى ‏گيرند و در پرتو اين چراغ پر فروغ، راه زندگى و سعادت را مى ‏يابند.(7)
+
ـ ترس از بدی حساب: {{متن قرآن|«وَ یخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»}}؛ و از بدى حساب (روز [[قیامت]]) بیم دارند.
  
معرفی «اولوا الالباب» (صاحبان خرد)
+
ـ [[صبر]] برای خدا: {{متن قرآن|«وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ»}}؛ و آنها که به خاطر ذات (پاک) پروردگارشان شکیبایى مى ‏کنند.
  
قرآن کریم در آیات 19 تا 24 سوره «رعد»، برخی از صفات و ویژگی های «اولوا الالباب» و صاحبان خرد، چنین بیان می کند:
+
ـ برپا داشتن [[نماز]]: {{متن قرآن|«وَ أَقامُوا الصَّلاةَ»}}؛ و نماز را برپا مى ‏دارند.
  
ـ تذکر پذیر
+
ـ [[انفاق]] علنی و سرّی: {{متن قرآن|«وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیةً»}}؛ و از آنچه به آنها روزى داده ‏ایم، در پنهان و آشکار، [[انفاق]] مى ‏کنند.
  
«إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ‏»؛ تنها صاحبان انديشه متذكّر مى ‏شوند.(8)
+
ـ نیکوکاری: {{متن قرآن|«وَ یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ»}}؛ و با حسنات، سیئات را از میان مى‏ برند.
  
ـ وفا به عهد الهی
+
قرآن کریم درباره­ خصوصیات و ویژگی­های «اولوا الالباب» در آیاتی غیر از آیات مذکور، می فرماید: {{متن قرآن|«لَقَدْ کانَ فی‏ قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ»}}؛ در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود.<ref>[[سوره یوسف|یوسف]]، ۱۱۱.</ref> در این آیه شریفه به یکی دیگر از ویژگی­ها و خصایص صاحبان خرد ناب اشاره دارد، و در تبیین آن می­ فرماید: این افراد «اهل [[عبرت]] و توصیه پذیری» هستند، و داستانهای قرآن را به ­صورت دقیق مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهند و از آن درس عبرت می گیرند.
  
«الَّذينَ يُوفُونَ‏ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا يَنْقُضُونَ الْميثاقَ»؛ آن ها كه به عهد الهى وفا مى‏ كنند، و پيمان را نمى ‏شكنند.(9)
+
چنانچه از [[آیه]] ­دیگر استفاده می شود که صاحب عقل و خرد ناب، «اهل [[تهجد]] و [[عبادت]]» است: {{متن قرآن|«أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماً یحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یسْتَوِی الَّذینَ یعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یعْلَمُونَ إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْباب‏»}}؛ (آیا چنین کسى با ارزش است) یا کسى که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام، از [[عذاب]] آخرت مى ‏ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است؟! بگو: «آیا کسانى که مى‏ دانند با کسانى که نمى‏ دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکر مى‏ شوند.<ref>[[سوره زمر|زمر]]، ۹.</ref>
  
ـ برقراری پیوندهای الهی
+
در جای دیگری نیز دربارۀ یاد خدا و [[تفکر]] آنان می فرماید: {{متن قرآن|«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیلِ وَالنَّهَارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ * الَّذینَ یذْکرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ یتَفَکرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَک فَقِنا عَذابَ النَّار»؛}} ... خردمندان کسانی هستند که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن گاه که بر پهلو خوابیده ‏اند، یاد مى ‏کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین مى‏ اندیشند؛ (و مى‏ گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‏ اى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار.<ref>[[سوره آل عمران|آل عمران]]، ۱۹۱.</ref>
  
«وَ الَّذينَ يَصِلُونَ‏ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ» و آن ها كه پيوندهايى را كه خدا دستور به برقرارى آن داده، برقرار می دارند.(10)
+
صاحب عقل و خرد ناب بر اساس برنامه­ دقیق زندگی که برای خودش ترسیم کرده است، «آینده نگر» است. چراکه قرآن درباره­ این ویژگی آن­ها می فرماید: {{متن قرآن|«وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوى‏ وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب»}}؛ و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکارى است! و از من بپرهیزید اى خردمندان.<ref>[[سوره بقره|بقره]]، ۱۹۷.</ref> لذا آن­ها در اثر رعایت احکام الهی برای خود توشه جمع می کنند تا آخرت خود را آباد کنند.
  
ـ ترس از خدا
+
==اولواالالباب در روایات==
 
 
«وَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ»؛ و از پروردگارشان مى ‏ترسند.(11)
 
 
 
ـ ترس از بدی حساب
 
 
 
«وَ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»؛ و از بدى حساب (روز قيامت) بيم دارند.(12)
 
 
 
ـ صبر برای خدا
 
 
 
«وَ الَّذينَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ»؛ و آن ها كه به خاطر ذات (پاك) پروردگارشان شكيبايى مى ‏كنند.(13)
 
 
 
ـ برپا داشتن نماز
 
 
 
«وَ أَقامُوا الصَّلاةَ»؛ و نماز را برپا مى ‏دارند.(14)
 
 
 
ـ انفاق علنی و سرّی
 
 
 
«وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِيَةً»؛ و از آنچه به آن ها روزى داده ‏ايم، در پنهان و آشكار، انفاق مى ‏كنند.(15)
 
 
 
ـ نیکوکاری
 
 
 
«وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ»؛ و با حسنات، سيئات را از ميان مى‏ برند.(16)
 
 
 
ـ یاد خدا در هر حال
 
 
 
«الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ»؛ همان ها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آن گاه كه بر پهلو خوابيده ‏اند، ياد مى ‏كنند.(17)
 
 
 
ـ تفکر در آسمان و زمین
 
 
 
«وَ يَتَفَكَّرُونَ في‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً»؛ و در اسرار آفرينش آسمان ها و زمين مى ‏انديشند؛ (و مى ‏گويند) بار الها! اينها را بيهوده نيافريده ‏اى.(18)
 
 
 
ـ دعای اولوا الالباب
 
 
 
«رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادي‏ لِلْإيمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَ كَفِّرْ عَنَّا سَيِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى‏ رُسُلِكَ وَ لا تُخْزِنا يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْميعادَ»؛ پروردگارا! ما صداى منادى (تو) را شنيديم كه به ايمان دعوت مى‏ كرد كه: «به پروردگار خود، ايمان بياوريد!» و ما ايمان آورديم؛ پروردگارا! گناهان ما را ببخش! و بدی هاى ما را بپوشان! و ما را با نيكان (و در مسير آن ها) بميران‏. پروردگارا! آن چه را به وسيله پيامبرانت به ما وعده فرمودى، به ما عطا كن! و ما را در روز رستاخيز، رسوا مگردان! زيرا تو هيچ گاه از وعده خود، تخلف نمى ‏كنى‏.(19)
 
 
 
ـ استجابت دعا
 
 
 
«فَاسْتَجابَ‏ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لا أُضيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذينَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أُوذُوا في‏ سَبيلي‏ وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ»؛ خداوند، درخواست آن ها را پذيرفت؛ (و فرمود) من عمل هيچ عمل‏كننده ‏اى از شما را، زن باشد يا مرد، ضايع نخواهم كرد؛ شما همنوعيد، و از جنس يكديگر! آن ها كه در راه خدا هجرت كردند، و از خانه ‏هاى خود بيرون رانده شدند و در راه من آزار ديدند، و جنگ كردند و كشته شدند، به يقين گناهانشان را مى‏ بخشم؛ و آن ها را در باغ هاى بهشتى، كه از زير درختانش نهرها جارى است، وارد مى‏ كنم. اين پاداشى است از طرف خداوند؛ و بهترين پاداش ها نزد پروردگار است.(20)
 
 
 
ـ سرانجام نیک
 
 
 
«أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ»؛ پايان نيک سراى ديگر، از آن آنهاست.(21)
 
 
 
ـ همراه خانواده در بهشت
 
 
 
«جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ‏ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ»؛ (همان) باغ هاى جاويدان بهشتى كه وارد آن مى ‏شوند؛ و هم چنين پدران و همسران و فرزندان صالح آن ها.(22)
 
 
 
ملائکه در محضر آن ها و بر آن ها دورد می فرستند
 
 
 
«وَ الْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ»؛ و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مى ‏گردند (و به آنان مى ‏گويند) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان! چه نيكوست سرانجام آن سرا (ى جاويدان).(23)
 
 
 
پی نوشت ها:
 
 
 
1. بقره: 2/ 269.
 
 
 
2. غافر: 40/ 54.
 
 
 
3. قرشی، قاموس قرآن، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج 6، ص 176.
 
 
 
4. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، محقق: داوودی، انتشارات: دار الشامیه ـ بیروت، ص 733.
 
 
 
5. همان.
 
 
 
6. طباطبایی، محمد حسین، تفسير الميزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات: جامعه مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی ـ قم، ج ‏2، ص 607.
 
 
 
7. مکارم شیرازی و همکاران، تفسير نمونه، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج 2، ص 342.
 
 
 
8. رعد: 13/ 19.
 
 
 
9. رعد: 13/ 20.
 
 
 
10. رعد: 13/ 21.
 
 
 
11. رعد: 13/ 21.
 
 
 
12. رعد: 13/ 21.
 
 
 
13. رعد: 13/ 22.
 
 
 
14. رعد: 13/ 22.
 
 
 
15. رعد: 13/ 22.
 
 
 
16. رعد: 13/ 22.
 
 
 
17. آل عمران: 3/ 191.
 
 
 
18. آل عمران: 3/ 191.
 
 
 
19. آل عمران: 3/ 193 و 194.
 
 
 
20. آل عمران: 3/ 195.
 
 
 
21. رعد: 13/ 22.
 
 
 
22. رعد: 13/ 23.
 
 
 
23. رعد: 13/ 23 و 24.
 
 
 
قرآن کریم درباره­ ی خصوصیات و ویژگی­های '''«اولوا الالباب»''' در آیاتی غیر از آیات سوره­ ی مبارکه رعد، که بدان اشاره شد؛ می فرماید: «لَقَدْ كانَ في‏ قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبابِ؛ در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان انديشه بود!».[ یوسف/111.] در این آیه­ی شریفه به یکی دیگر از ویژگی­ها و خصایص صاحبان خرد ناب اشاره دارد، و در تبیین آن می­فرماید: این افراد '''«اهل عبرت و توصیه پذیری»''' هستند، و داستانهای قرآن را به ­صورت دقیق مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهند و از آن درس عبرت می گیرند. چنانچه از آیه­ای دیگر استفاده می شود که صاحب عقل و خرد ناب، '''«اهل تهجد و عبادت»''' است: «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب‏؛ (آيا چنين كسى با ارزش است) يا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام، از عذاب آخرت مى‏ترسد و به رحمت پروردگارش اميدوار است؟! بگو: «آيا كسانى كه مى‏دانند با كسانى كه نمى‏دانند يكسانند؟! تنها خردمندان متذكّر مى‏شوند!».[الزمر/9.] در جای دیگری نیز دربارۀ آنان می فرماید: «الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ في‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّار؛ همانها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آن گاه كه بر پهلو خوابيده‏اند، ياد مى‏كنند؛ و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مى‏انديشند؛ (و مى‏گويند:) بار الها! اينها را بيهوده نيافريده‏اى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!».[آل عمران/191.] صاحب عقل و خرد ناب بر اساس برنامه­ی دقیق زندگی که برای خودش ترسیم کرده است، '''«آینده نگر»''' است. چراکه قرآن درباره­ی این ویژگی آن­ها می فرماید: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى‏ وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْباب‏؛ و زاد و توشه تهيه كنيد، كه بهترين زاد و توشه، پرهيزكارى است! و از من بپرهيزيد اى خردمندان!».[البقرة/197.] لذا آن­ها در اثر رعایت احکام الهی برای خود توشه جمع می کنند تا آخرت خود را آباد کنند.
 
 
 
==اولو الالباب در روایات==
 
 
 
*'''شبانه روز خردمند'''
 
 
 
[[پيغمبراسلام]] (ص) فرمود: «شايسته است كه شخص خردمند اوقات شبانه روز خود را به چهار بخش تقسيم كند:
 
 
 
در بخشى با خداى خود راز و نياز كند و بخش ديگر را به حسابرسى خود بپردازد و سومين بخش را به همنشينى با دانشمندى كه او را در امر دينش يارى دهد صرف نمايد و بخش چهارم را صرف در لذت هاى حلال كند».
 
 
 
*'''عمل اندک صاحب خرد مقبول است.'''
 
 
 
[[امام كاظم]] (ع) فرمود:
 
 
 
«عمل اندك از خردمند مقبول و عمل بسيار از اهل هوا و هوس و جهالت مردود است».
 
 
 
*'''ویژگی های خردمند در بیان پیامبر اکرم (ص)'''
 
 
 
پيغمبر اسلام (ص) فرمودند:
 
 
 
«از صفات خردمند اينست كه چون با جهالت جاهلان برخورد كند حلم ورزد و از ظلم ظالم گذشت بمورد كند و با زير دستان فروتن باشد و از همگنان در نيكى پيشتاز باشد و چون بخواهد سخن گويد در آغاز بينديشد. اگر سخن خير است بگويد و سود برد و اگر شر است سكوت كند و سالم ماند».
 
 
 
*'''شیوه خردمندانه در اقدام به امور'''
 
 
 
[[اميرالمؤمنين]] (ع) فرمود:
 
 
 
«شخص خردمند به كسى كه ممكن است سخن او را باور نكند مطلبى بازگو ننمايد و از كسى كه ممكن است خواسته اش را رد كند چيزى نخواهد و به كارى كه موجب عذرخواهى شود اقدام ننمايد و به كسى كه شايسته نيست اميدوار نباشد».
 
 
 
*'''خردمند زیرک است'''
 
 
 
[[امام صادق]] (ع) فرمود:
 
 
 
«خردمند از يك سوراخ دو بار گزيده نشود».<ref> مرحوم [[مجلسی]] [[بحارالانوار]]:1/129 ـ 138  </ref>
 
 
 
*'''خردمند دیندار است'''
 
 
 
و نيز فرمود: «خردمند خواه ناخواه دين دارد و كسى كه دين دارد به بهشت خواهد رفت».
 
 
 
*'''بریدن از خردمند = پیوستن به نادان'''
 
 
 
اميرالمؤمنين (ع) فرمود: «قطع ارتباط از خردمند مساوى است با پيوستن به نادان».
 
 
 
*'''هدف خردمند از سفر'''
 
 
 
ونيز آن حضرت فرمود: «خردمند جز به يكى از سه هدف سفر نكند: سامان دادن امر معاش خود يا پيشرفتى در امور آخرتش يا لذّتى مشروع و حلال».
 
 
 
*'''خردمند صادق است.'''
 
 
 
امام كاظم (ع) فرمود:
 
 
 
«خردمند دروغ نگويد گرچه مطابق هواى دلش و بسودش باشد».
 
 
 
*'''نمی شود همه خردمند باشند'''
 
 
 
[[امام عسكرى]] (ع) فرمود: «اگر همه مردم خردمند بودند دنيا خراب ميشد». <ref> مرحوم مجلسی، بحارالانوار :1/91 تا 143 </ref>
 
 
 
*'''خردمند واقعی موحد است'''
 
 
 
در زمان پيغمبر (ص) مردى نصرانى از اهل نجران به مدينه آمد، وى زبانى گويا و وقار و هيبتى چشمگير داشت، به حضرت عرض شد: او چه مرد خردمندى است! حضرت به تندى بگوينده فرمود: ساكت باش، خردمند كسى است كه خدا را به يكتائى بشناسد و از او اطاعت كند.<ref> مرحوم مجلسی،  بحارالانوار:77 / 158 </ref>
 
 
 
*'''خردمند پند گیر است'''
 
 
 
اميرالمؤمنين (ع): «خردمند كسى است كه آزمونها وى را پند دهند».<ref> [[زمخشری]]،  [[ربيع الابرار]]:3/140 </ref>
 
 
 
از امام صادق علیه‌السّلام نقل شده است، مصداق روشن و آشکار اولوا الالباب، شیعیانی هستند که به ولایت امامان به طور عموم و امام علی علیه‌السّلام به طور ویژه ایمان آورده و با آن حضرت بیعت نموده و بر بیعت خویش باقی مانده‌اند.<ref>شرح الأخبار، نعمان مغربی، فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‌، ج۳، ص۴۷۳.    </ref>
 
  
 +
* [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام]] (ص) فرمود: «شایسته است که شخص خردمند اوقات شبانه روز خود را به چهار بخش تقسیم کند: در بخشى با خداى خود راز و نیاز کند و بخش دیگر را به حسابرسى خود بپردازد و سومین بخش را به همنشینى با دانشمندى که او را در امر دینش یارى دهد صرف نماید و بخش چهارم را صرف در لذت هاى حلال کند».
 +
* [[امیرالمؤمنین]] (ع) فرمود: «شخص خردمند به کسى که ممکن است سخن او را باور نکند مطلبى بازگو ننماید و از کسى که ممکن است خواسته اش را رد کند چیزى نخواهد و به کارى که موجب عذرخواهى شود اقدام ننماید و به کسى که شایسته نیست امیدوار نباشد».
 +
* [[امام کاظم]] (ع) فرمود: «عمل اندک از خردمند مقبول و عمل بسیار از اهل هوا و هوس و جهالت مردود است».
 +
* پیامبر اسلام (ص) فرمود: «از صفات خردمند این است که چون با جهالت جاهلان برخورد کند [[حلم]] ورزد و از [[ظلم]] ظالم گذشت بجا کند و با زیردستان فروتن باشد و از همگنان در نیکى پیشتاز باشد و چون بخواهد سخن گوید در آغاز بیندیشد. اگر سخن خیر است بگوید و سود برد و اگر شرّ است سکوت کند و سالم ماند».
 +
* [[امام صادق]] (ع) فرمود: «خردمند از یک سوراخ دو بار گزیده نشود».<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱/ ۱۲۹ـ۱۳۸.  </ref>
 +
* امام صادق (ع) فرمود: «خردمند خواه ناخواه [[دین]] دارد و کسى که دین دارد به [[بهشت]] خواهد رفت».
 +
* امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «قطع ارتباط از خردمند مساوى است با پیوستن به نادان».
 +
* امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «خردمند جز به یکى از سه هدف سفر نکند: سامان دادن امر معاش خود، یا پیشرفتى در امور آخرتش، یا لذّتى مشروع و [[حلال]]».
 +
* امام کاظم (ع) فرمود: «خردمند [[دروغ]] نگوید گرچه مطابق هواى دلش و به سودش باشد».
 +
* در زمان پیامبر (ص) مردى [[مسیحیت|نصرانى]] از اهل [[نجران]] به [[مدینه]] آمد، وى زبانى گویا و وقار و هیبتى چشمگیر داشت، به حضرت عرض شد: او چه مرد خردمندى است! حضرت به تندى به گوینده فرمود: ساکت باش، خردمند کسى است که خدا را به یکتائى بشناسد و از او اطاعت کند.<ref> مجلسی،  بحارالانوار، ۷۷ / ۱۵۸. </ref>
 +
* امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «خردمند کسى است که آزمونها وى را پند دهند».<ref> زمخشری، ربیع الابرار، ۳/۱۴۰. </ref>
 +
* از امام صادق نقل شده است، مصداق روشن و آشکار اولوا الالباب (در قرآن)، [[شیعه|شیعیانی]] هستند که به [[ولایت]] [[ائمه اطهار|امامان]] به طور عموم و [[امام علی]] علیه‌السّلام به طور ویژه [[ایمان]] آورده و با آن حضرت بیعت نموده و بر بیعت خویش باقی مانده‌اند.<ref>شرح الأخبار، نعمان مغربی، فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‌، ج۳، ص۴۷۳.</ref>
 
==پانویس==  
 
==پانویس==  
 
<references />
 
<references />
 +
==منابع==
 +
* [[فرهنگ معارف و معاریف]]، سید مصطفی حسینی دشتی.
 +
* [http://www.porsemanequran.com/content/%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 "خردمندان"، سایت پرسمان قرآن].
 +
* [https://www.hawzahnews.com/news/403348/%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 "ویژگی‌های اولواالالباب در قرآن"، سایت خبرگزاری حوزه]
 +
* "اولواالالباب و وعده‌های خدا"، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۳۰۷.  
  
 
+
[[رده:واژگان قرآنی]][[رده:معارف قرآن]]
==منبع==
 
- سید مصطفی حسینی دشتی، فرهنگ معارف و معاریف.
 
 
 
- مرحوم مجلسی، بحارالانوار
 
 
 
- زمخشری، ربیع الابرار
 
 
 
[http://www.porsemanequran.com/content/%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86 "خردمندان"، سایت پرسمان قرآن].
 
 
 
[https://www.hawzahnews.com/news/403348/%D9%88%DB%8C%DA%98%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 "ویژگی های اولوالالباب در قرآن"، سایت خبرگزاری حوزه]  
 
 
 
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۳۰۷، برگرفته از مقاله «اولواالالباب و وعده‌های خدا».    
 
 
 
[[رده:واژگان قرآنی]]
 
 
[[رده:انسان]]
 
[[رده:انسان]]
 
[[رده:مقاله های مهم]]
 
[[رده:مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۳

«أولوا الألباب» از واژگان قرآنی به معنای صاحبان عقل و خردمندان دارای بینایی دل، در مقابل نادانان و کوردلان در پذیرش حق است. در واقع «اولوا الالباب» آنهایى هستند که عقل خود را به کار مى‌‏گیرند و در پرتو آن، راه زندگى و سعادت را مى‌‏یابند. قرآن کریم ضمن ستودن «اولوا الالباب»، ویژگی­‌هایی را برای آنان شمرده است، از جمله: یاد خدا، تفکر، صبر، تذکر پذیری، نیکوکاری.

معنای اولواالالباب

در ترکیب «أُولُوا الْأَلْبابِ»، کلمه «اولوا» اسم جمع است؛ یعنی مفردی است که دلالت بر معنای جمع دارد؛ چون مفردش «ذو» به معنای صاحب است. «اولوا» نیز به معنای صاحبان می‌باشد.

«اَلباب» جمع «لُبّ»، به معنای عقول است. راغب می گوید: «الباب» یعنی عقل خالص و عقلی که از هر آلودگی پاک است. «لُبّ» به معنای اصل و مغز هر چیزی است.[۱] و نیز گفته شده «الباب» از ریشه «لبب» به معنای مغز است، مثل مغز بادام و... و در اصطلاح قرآنی به معنای عقول، عقل، عقل خالص و پاک آمده است. لذا «اولواالباب» به افراد صاحب تفکر و اندیشه و درک، اطلاق می شود.[۲]

نامگذارى به عقل پاک و خالص براى این است که عقل و خرد، خالص کننده‏ همه معانى است که در وجود انسان هست. گفته‏ اند مفهوم واژه «لُبّ» برتر و والاتر از معنى عقل است؛ هر لُبّى عقل است و هر عقلى لُبّ نیست؛ لذا خداى تعالى فهمیدن و درک احکامى که عقل‏ هاى کامل و پاک، آنها را مى ‏فهمند، مربوط به «أُولُوا الْأَلْباب» می داند، یعنى فرزانگان و صاحبان عقول و خردهاى کامل.[۳]

«لُبّ» در انسان‏ ها به معناى عقل است، چون‏ عقل در آدمى مانند مغز گردو است نسبت به پوست آن، و لذا در قرآن «لُب» به همین معنا استعمال شده، و گویا کلمه عقل به آن معنایى که امروز معروف شده یکى از اسماء مستحدثه است، که از راه غلبه استعمال این معنا را به خود گرفته، و به همین جهت کلمه عقل، در قرآن نیامده، و تنها افعال مشتق شده از آن در قرآن استعمال شده است، مانند «یعقلون».[۴]

اگرچه همه افراد (جز دیوانگان) صاحب عقل ‏اند، اما «اولوا الالباب» به همه آنها گفته نمى‏ شود. بلکه منظور آنهایى هستند که عقل و خرد خود را به کار مى ‏گیرند و در پرتو این چراغ پر فروغ، راه زندگى و سعادت را مى ‏یابند.[۵]

تعبیر «أُولی الْأَلْبابِ» ۱۶ بار در قرآن کریم به کار رفته و هر مرتبه همراه با یک کمال و وصفى بیان شده است.

ویژگی‌های اولواالالباب

قرآن کریم در آیات ۱۹ تا ۲۲ سوره رعد، برخی از صفات و ویژگی های «اولوا الالباب» و صاحبان خرد را بیان می کند:

«أَفَمَنْ یعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک الْحَقُّ کمَنْ هُوَ أَعْمَىٰ إِنَّمَا یتَذَکرُ أُولُو الْأَلْبَابِ * الَّذِینَ یوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا ینْقُضُونَ الْمِیثَاقَ * وَالَّذِینَ یصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَیخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَیخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ * وَالَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِیةً وَیدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ أُولَٰئِک لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ». خردمندان، کسانی اند که به پیمان با خداى پایبند بوند و پیمان نشکنند و به هر موردى که خدا امر فرموده رابطه برقرار کنند (و به هر جا که به گسستن امر کرده بگسلند) و از خداى بترسند و از سختى حساب قیامت هراسناک باشند. و کسانى که جهت نیل به رضاى خداوندگار خویش شکیبائى پیشه کنند و نماز را بپاى دارند و از آنچه خدا روزیشان کرده پنهان و آشکار انفاق نمایند و در برابر بدى نیکى پاداش دهند. آنانند که سراى آخرت، بهشت عدن از آن آنان باشد.[۶]

ـ تذکر پذیری: «إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ‏»؛ تنها صاحبان اندیشه متذکر مى ‏شوند.

ـ وفا به عهد الهی: «الَّذینَ یوفُونَ‏ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا ینْقُضُونَ الْمیثاقَ»؛ آنها که به عهد الهى وفا مى‏ کنند، و پیمان را نمى ‏شکنند.

ـ برقراری پیوندهای الهی: «وَ الَّذینَ یصِلُونَ‏ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ» و آنها که پیوندهایى را که خدا دستور به برقرارى آن داده، برقرار می دارند.

ـ ترس از خدا: «وَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ»؛ و از پروردگارشان مى ‏ترسند.

ـ ترس از بدی حساب: «وَ یخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ»؛ و از بدى حساب (روز قیامت) بیم دارند.

ـ صبر برای خدا: «وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ»؛ و آنها که به خاطر ذات (پاک) پروردگارشان شکیبایى مى ‏کنند.

ـ برپا داشتن نماز: «وَ أَقامُوا الصَّلاةَ»؛ و نماز را برپا مى ‏دارند.

ـ انفاق علنی و سرّی: «وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیةً»؛ و از آنچه به آنها روزى داده ‏ایم، در پنهان و آشکار، انفاق مى ‏کنند.

ـ نیکوکاری: «وَ یدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّیئَةَ»؛ و با حسنات، سیئات را از میان مى‏ برند.

قرآن کریم درباره­ خصوصیات و ویژگی­های «اولوا الالباب» در آیاتی غیر از آیات مذکور، می فرماید: «لَقَدْ کانَ فی‏ قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبابِ»؛ در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود.[۷] در این آیه شریفه به یکی دیگر از ویژگی­ها و خصایص صاحبان خرد ناب اشاره دارد، و در تبیین آن می­ فرماید: این افراد «اهل عبرت و توصیه پذیری» هستند، و داستانهای قرآن را به ­صورت دقیق مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهند و از آن درس عبرت می گیرند.

چنانچه از آیه ­دیگر استفاده می شود که صاحب عقل و خرد ناب، «اهل تهجد و عبادت» است: «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماً یحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یسْتَوِی الَّذینَ یعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یعْلَمُونَ إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْباب‏»؛ (آیا چنین کسى با ارزش است) یا کسى که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام، از عذاب آخرت مى ‏ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است؟! بگو: «آیا کسانى که مى‏ دانند با کسانى که نمى‏ دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکر مى‏ شوند.[۸]

در جای دیگری نیز دربارۀ یاد خدا و تفکر آنان می فرماید: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیلِ وَالنَّهَارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ * الَّذینَ یذْکرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ یتَفَکرُونَ فی‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَک فَقِنا عَذابَ النَّار»؛ ... خردمندان کسانی هستند که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آن گاه که بر پهلو خوابیده ‏اند، یاد مى ‏کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین مى‏ اندیشند؛ (و مى‏ گویند:) بار الها! اینها را بیهوده نیافریده‏ اى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار.[۹]

صاحب عقل و خرد ناب بر اساس برنامه­ دقیق زندگی که برای خودش ترسیم کرده است، «آینده نگر» است. چراکه قرآن درباره­ این ویژگی آن­ها می فرماید: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوى‏ وَ اتَّقُونِ یا أُولِی الْأَلْباب»؛ و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکارى است! و از من بپرهیزید اى خردمندان.[۱۰] لذا آن­ها در اثر رعایت احکام الهی برای خود توشه جمع می کنند تا آخرت خود را آباد کنند.

اولواالالباب در روایات

  • پیامبر اسلام (ص) فرمود: «شایسته است که شخص خردمند اوقات شبانه روز خود را به چهار بخش تقسیم کند: در بخشى با خداى خود راز و نیاز کند و بخش دیگر را به حسابرسى خود بپردازد و سومین بخش را به همنشینى با دانشمندى که او را در امر دینش یارى دهد صرف نماید و بخش چهارم را صرف در لذت هاى حلال کند».
  • امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «شخص خردمند به کسى که ممکن است سخن او را باور نکند مطلبى بازگو ننماید و از کسى که ممکن است خواسته اش را رد کند چیزى نخواهد و به کارى که موجب عذرخواهى شود اقدام ننماید و به کسى که شایسته نیست امیدوار نباشد».
  • امام کاظم (ع) فرمود: «عمل اندک از خردمند مقبول و عمل بسیار از اهل هوا و هوس و جهالت مردود است».
  • پیامبر اسلام (ص) فرمود: «از صفات خردمند این است که چون با جهالت جاهلان برخورد کند حلم ورزد و از ظلم ظالم گذشت بجا کند و با زیردستان فروتن باشد و از همگنان در نیکى پیشتاز باشد و چون بخواهد سخن گوید در آغاز بیندیشد. اگر سخن خیر است بگوید و سود برد و اگر شرّ است سکوت کند و سالم ماند».
  • امام صادق (ع) فرمود: «خردمند از یک سوراخ دو بار گزیده نشود».[۱۱]
  • امام صادق (ع) فرمود: «خردمند خواه ناخواه دین دارد و کسى که دین دارد به بهشت خواهد رفت».
  • امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «قطع ارتباط از خردمند مساوى است با پیوستن به نادان».
  • امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «خردمند جز به یکى از سه هدف سفر نکند: سامان دادن امر معاش خود، یا پیشرفتى در امور آخرتش، یا لذّتى مشروع و حلال».
  • امام کاظم (ع) فرمود: «خردمند دروغ نگوید گرچه مطابق هواى دلش و به سودش باشد».
  • در زمان پیامبر (ص) مردى نصرانى از اهل نجران به مدینه آمد، وى زبانى گویا و وقار و هیبتى چشمگیر داشت، به حضرت عرض شد: او چه مرد خردمندى است! حضرت به تندى به گوینده فرمود: ساکت باش، خردمند کسى است که خدا را به یکتائى بشناسد و از او اطاعت کند.[۱۲]
  • امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «خردمند کسى است که آزمونها وى را پند دهند».[۱۳]
  • از امام صادق نقل شده است، مصداق روشن و آشکار اولوا الالباب (در قرآن)، شیعیانی هستند که به ولایت امامان به طور عموم و امام علی علیه‌السّلام به طور ویژه ایمان آورده و با آن حضرت بیعت نموده و بر بیعت خویش باقی مانده‌اند.[۱۴]

پانویس

  1. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، محقق: داوودی، دار الشامیه ـ بیروت، ص ۷۳۳.
  2. قرشی، قاموس قرآن، دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ۶، ص ۱۷۶.
  3. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص ۷۳۳.
  4. طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، ج ‏۲، ص ۶۰۷.
  5. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، ج ۲، ص ۳۴۲.
  6. رعد، ۱۹-۲۲.
  7. یوسف، ۱۱۱.
  8. زمر، ۹.
  9. آل عمران، ۱۹۱.
  10. بقره، ۱۹۷.
  11. مجلسی، بحارالانوار، ۱/ ۱۲۹ـ۱۳۸.
  12. مجلسی، بحارالانوار، ۷۷ / ۱۵۸.
  13. زمخشری، ربیع الابرار، ۳/۱۴۰.
  14. شرح الأخبار، نعمان مغربی، فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‌، ج۳، ص۴۷۳.

منابع