نمایش مبدأ برای حج تمتع

{{مدخل دائره المعارف|[[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام]]}}

'''«حج تمتّع»''' از اقسام [[حج]] علاوه بر [[حج افراد]] و [[حج قران|حج قِران]] است. علت نامگذارى این قسم به حج تمتع، [[حلال]] شدن محرمات [[احرام]] و انتفاع از آن‌ها در فاصله زمانى بین عمره تمتع و حج است و این در حالى است که عمره تمتع مرتبط با حج تمتع و جزء آن است؛ به گونه‌اى که آن دو از نظر [[شرع]] یک عمل محسوب مى‌شوند و در نتیجه، انتفاع از محرمات احرام در فاصله زمانى بین آن دو به منزله انتفاع از آن‌ها در حج است.<ref> مستند الشیعة، ج۱۱، ص ۲۰۶-۲۰۷؛ جواهرالکلام، ج۱۸، ص۲. </ref> حج تمتع وظیفه «آفاقى» است، یعنى کسى که محل سکونت او تا [[مکه]] بیش از دوازده یا ۴۸ میل (۱۶ فرسخ) - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - فاصله دارد.<ref> جواهرالکلام، ج۱۸، ص ۵-۱۰. </ref> 

==شرایط حج تمتع==
حج تمتع علاوه بر شرایط عمومی [[حج]]، دارای شرایط زیر است:
* [[نیت]] حج تمتع هنگام [[احرام]] بستن براى عمره تمتع؛  
* وقوع عمل در ماه‌هاى حج یعنى [[شوال]]، [[ذی القعده]] و [[ذی الحجه]] (البته در این که تمامى [[ماه ذی الحجه|ذی الحجه]] ماه حج است یا تنها ده یا نه روز اول آن یا تا‌ طلوع فجر روز دهم، اختلاف است)؛  
* به جا آوردن عمره تمتع و حج در یک سال؛
*احرام بستن براى حج تمتع از [[مکه|مکه]] که افضل اماکن آن، [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] و افضل مواضع مسجدالحرام، [[مقام ابراهیم]] یا [[حجر اسماعیل‌|حجر اسماعیل]] علیهماالسلام است.<ref> همان،‌ ج۱۸، ص ۱۱-۱۸؛ مهذّب‌الاحکام، ج۱۲، ص ۳۴۷-۳۶۰. </ref>

== اعمال حج تمتع ==
حج تمتع از دو بخش تشکیل شده است: عمره تمتع و حج تمتع. 

الف. عمره تمتع داراى این پنج عمل است:  

* [[احرام]] بستن از [[میقات]] در ماه‌هاى [[حج]] ([[شوال]]، [[ذی القعده]]‌ و [[ذی الحجه]]).  
* هفت دور [[طواف کعبه|طواف]] [[کعبه|کعبه]].  
* دو رکعت [[نماز طواف]] پشت [[مقام ابراهیم|مقام حضرت ابراهیم]] علیه‌السلام. 
* هفت بار [[سعی بین صفا و مروه|سعى بین صفا و مروه]]. 
* [[تقصیر|تقصیر]]؛ با تقصیر، مُحرم از احرام خارج و همه [[حرام|محرمات]] احرام بر او [[حلال]] مى‌گردد. 

ب. حج تمتع داراى سیزده عمل زیر است: 

*احرام بستن از [[مکه|مکه]] در زمانى که مى‌داند پس از آن، وقوف به [[عرفات]] را درک خواهد کرد؛ هر چند افضل، احرام بستن در [[یوم الترویه|روز ترویه]] (هشتم [[ذی الحجه]]) است.
*وقوف به عرفات از زوال تا غروب آفتاب [[روز عرفه]] (نهم ذی الحجه).
*بیتوته در [[مشعر الحرام|مشعرالحرام]] در شب [[عید قربان]] و وقوف به آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب.
*زدن هفت سنگریزه به [[جمره عقبه‌‌|جمره عقبه]] در روز عید قربان.
*قربانى در [[منا|منىٰ]] در روز دهم و - بنابر قول برخى - خوردن از گوشت آن.
*تراشیدن سر (حلق) یا [[تقصیر|تقصیر]] در منىٰ در روز عید.
*[[طواف کعبه|طواف]] زیارت.
*دو رکعت نماز طواف زیارت پشت [[مقام ابراهیم]] علیه‌السلام.
*[[سعی بین صفا و مروه|سعى بین صفا و مروه]].
*[[طواف نساء]].
*دو رکعت نماز طواف نساء پشت مقام [[حضرت ابراهیم]] علیه‌السلام.
*بیتوته (ماندن) در منىٰ در [[ایام تشریق]] (شب‌هاى یازدهم و دوازدهم و براى بعضى شب سیزدهم ذی الحجه).
*[[رمی جمرات]] سه‌گانه در روزهاى یازدهم و دوازدهم و نیز روز سیزدهم براى کسانى که شب را در منىٰ مانده‌اند.

حاجى مى‌تواند اعمال [[حج]] را به ترتیب یاد شده انجام دهد، یا آن که پس از حلق یا تقصیر در [[منا|منىٰ]] بماند و بعد از انجام دادن اعمال آن (بیتوته و رمی جمرات سه‌گانه) پس از زوال روز دوازدهم به [[مکه]] بازگردد و اعمال مکه ([[طواف کعبه|طواف]]، نماز طواف، [[سعی بین صفا و مروه|سعی]]، طواف نساء و نماز آن) را به جا آورد؛ چنان که براى او جایز است شب سیزدهم نیز در منىٰ بماند و روز سیزدهم پس از رمى جمرات سه‌گانه به مکه بازگردد؛ هر چند قبل از زوال باشد.<ref> همان، ۳-۴؛ العروة الوثقىٰ، ۴/ ۶۰۹-۶۱۰. </ref>

== احکام حج تمتع ==

* کسى که وظیفه‌اش حج تمتع است نمى‌تواند به [[حج قران‌‌‌|حج قِران]] یا [[حج افراد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌|حج افراد]] عدول کند و در صورت عدول، ذمّه‌اش از حج تمتع برى نمى‌شود، مگر در حالت اضطرار، همچون تنگى وقت یا پیدایش عذر مانند عروض حیض براى زنان.<ref> جواهرالکلام، ج۱۸، ص۱۰. </ref>
* [[استحباب|مستحب]] است حج استحبابى به صورت تمتع انجام گیرد، هر چند حج‌گزار غیرآفاقى باشد.<ref> همان، ۱۰-۱۱. </ref>
* با حلق یا [[تقصیر|تقصیر]]، محرمات [[احرام]] جز زن و بوى خوش -بنابر مشهور- بر حاجى [[حلال]] مى‌شود<ref> همان،‌ ج۱۹، ص۲۵۱. </ref> و پس از [[طواف کعبه|طواف]] زیارت و نماز آن و [[سعی بین صفا و مروه|سعى]]، بنابر مشهور بوى خوش نیز حلال مى‌شود<ref> همان،‌ ۲۵۷-۲۵۸. </ref> و پس از طواف نساء و نماز آن، زن نیز حلال مى‌گردد.<ref> همان،‌ ۲۵۸-۲۵۹. </ref> 

== ویژگی‌های حج تمتع ==
حج تمتع در مقایسه با [[حج قران]] و [[حج افراد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌|حج افراد]] داراى ویژگی‌هاى زیر است: 

*در تمتع، [[عمره]] و حج به یکدیگر وابسته و از هم انفکاک ناپذیرند؛ برخلاف قران و افراد که عمره در آن دو [[واجب]] نیست، مگر با [[نذر]] و مانند آن.
*در تمتع، عمره پیش از حج گزارده مى‌شود؛ اما در دو قسم دیگر بعد از حج انجام مى‌گیرد.
*در تمتع، عمره همچون حج باید در ماه‌هاى حج گزارده شود؛ برخلاف عمره دو قسم دیگر در صورت وجوب آن؛ هر چند به جا آوردن آن پس از اتمام مناسک حج، واجب است.
*در تمتع، عمره و حج باید در یک سال انجام شوند، برخلاف قران و افراد.
*بنابر مشهور در تمتع، خروج از [[مکه|مکه]] بعد از اتمام عمره تنها با احرام حج، جز در صورت بازگشت به مکه قبل از سپرى شدن یک ماه، جایز است. قول مقابل مشهور، [[مکروه|کراهت]] آن است. اما غیرمتمتع هر زمان بخواهد مى‌تواند بدون احرام از مکه خارج شود.
*در تمتع، [[میقات]] حج خود مکه است؛ اما در قران و افراد یکى از میقات‌هاى پنج گانه یا منزل حاجى در صورت نزدیک‌تر بودن آن به مکه از میقات.
*در تمتع، میقات عمره یکى از میقات‌هاى معروف یا مکانى است که در حکم میقات مى‌باشد؛ برخلاف عمره قران و افراد که میقات آن براى کسى که در حرم است «ادنى الحلّ» و براى کسى که بیرون حرم سکونت دارد، یکى از میقات‌هاى پنج گانه یا منزلش مى‌باشد.
*مُحرم به عمره تمتع با مشاهده خانه‌هاى مکه [[تلبیه]] را قطع مى‌کند اما محرم به عمره مفرده اگر براى احرام از مکه بیرون رفته باشد، هنگام مشاهده [[کعبه|کعبه]]؛ در غیر این صورت هنگام دخول حرم، تلبیه را قطع مى‌نماید. نسبت به قطع تلبیه در عمره مفرده اقوال دیگرى نیز در مسئله وجود دارد.
*عمره تمتع [[طواف نساء]] ندارد؛ اما عمره قران و افراد بنابر مشهور طواف نساء دارد.
*در تمتع، تقدیم [[طواف کعبه|طواف]] زیارت و [[سعی بین صفا و مروه|سعی]] بر وقوف به [[عرفات]] و [[مشعر الحرام|مشعر]] در حال اختیار جایز نیست؛ برخلاف قران و افراد که بنابر مشهور جایز است.
*براى مُفرِد و قارن تأخیر طواف زیارت، سعى و طواف نساء از [[ایام تشریق]] و انجام دادن آن‌ها در طول [[ذی الحجه]]‌ جایز است؛ برخلاف متمتع که تأخیر، [[حرام]] یا [[مکروه]] - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - است.
*بنابر قولى در تمتع پس از احرام به حج، به جا آوردن طواف مستحب حرام است؛ لیکن در دو قسم دیگر به اتفاق فقها جایز است.
*در تمتع، بستن [[احرام]] تنها با [[تلبیه]] و در حج قران -بنابر قول مشهور- علاوه بر تلبیه با اشعار و تقلید نیز صحیح است.
*در تمتع، قربانى [[واجب]] است و در دو قسم دیگر مستحب.
*براى مُفْرِد، عدول به حج تمتع در فرض جواز آن بر وى، جایز است؛ لیکن بر مُتمتّع، عدول از حج تمتع به افراد در حال اختیار جایز نیست. در حج قران نه عدول از آن جایز است و نه عدول به آن.<ref> جواهرالکلام، ج۱۸، ص ۷۴-۷۹؛ مهذّب الاحکام، ج۱۲، ص ۳۴۶-۳۴۷. </ref>

==پانویس==
<references />

==منابع==
*[[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام]]، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، ج۳، ص۲۲۵.
==مطالب مرتبط==
* [[حج]]
* [[حج قران‌‌‌|حج قِران]]
* [[حج افراد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌|حج اِفراد]]
[[رده:اقسام حج]]