تاریخ پیدایش تشیع و جغرافیای آن در قرن اول هجری (کتاب)


نویسنده	مختار اصلانى
موضوع	تاریخ شیعه
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱

کتاب «تاریخ پیدایش تشیع و جغرافیاى آن در قرن اول هجرى» تألیف مختار اصلانى، از جمله آثارى است که در موضوع تاریخ تشیع به زبان فارسى و به شیوه علمى و روشمند نگارش شده است. انگیزه انتخاب موضوع به جهت اهمیت پیشینه و گذشته تاریخ شیعه است و تأکید بر اینکه تشیع مرامى جداى از اسلام نمى‌باشد، بلکه همان اسلام اصیل است و این‌گونه نیست که تشیع در اعصار بعدى به وجود آمده باشد.

محتوای کتاب

این کتاب، مشتمل بر چکیده و پنج فصل است که در فصل اول، کلیات، در فصل دوم، منابع و در فصول دیگر، پیدایش و گسترش تشیع بیان شده است. خلاصه مطالب فصول مختلف کتاب بدین شرح است:

۱. در فصل اول، کلیات تحقیق در ضمن عناوین پیشینه پژوهش، انگیزه انتخاب موضوع، سؤالات و پیش‌فرض‌هاى پژوهش و مانند آن ذکر شده است.
۲. نویسنده، منابع کتاب را به دو بخش عمومى و تخصصى تقسیم کرده است. در بخش منابع عمومى، کتب طبقات، مقاتل، حروب و فتن، فتوح، انساب، تاریخ‌هاى عمومى و کتب جغرافیایى معرفى شده است. در بخش منابع تخصصى نیز کتاب «أعیان الشیعة» سید محسن امین، «تاریخ الشیعة» محمدحسین مظفر و «تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم» از رسول جعفریان به‌اختصار معرفى شده است.
۳. گسترش تشیع در قرن اول هجرى در فصل سوم کتاب ذکر شده است. ابتدا پس از ذکر معناى لفظ شیعه در لغت و قرآن، نظریه‌هایى که در رابطه با آغاز تشیع وجود دارد، نقد و بررسى شده است. پس از آن، شیعه در دوره خلفاى راشدین به‌تفکیک تبیین شده است. نویسنده، متذکر مى‌شود که در دوره حکومت امام على(ع) بود که علنى شدن دعوت تشیع شروع به درخشیدن کرد و عثمان نتوانست با حربه تبعید ابوذر و مجازات عمار، این دعوت را خفه کند و به آن خاتمه دهد. در بخش سوم این فصل نیز تشیع در عصر بنى امیه با ذکر اوضاع شیعه در عصر امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) مورد بررسى قرار گرفته است.
۴. کانون‌هاى شیعه‌نشین، عنوان چهارمین فصل کتاب است. به‌طور قطع خاستگاه اولیه تشیع مدینه بوده است و شیعیان نخستین از میان اصحاب پیامبر(ص) در همین شهر مى‌زیستند. در عهد خلفاى سه‌گانه، صحابیان شیعى در شهرها و مناطق مختلف پراکنده شدند و بعضى از اینها داراى مناصب سیاسى و نظامى بودند. در قرن اول و دوم هجرى، شیعیان در نقاط زیادى از سرزمین‌هاى اسلامى مى‌زیستند، ولى تراکم و تجمع شیعیان در قرن اول هجرى عبارت بودند از: مدینه، یمن، کوفه، بصره، مدائن، جبل عامل لبنان، قم و خراسان که نویسنده در این فصل، این مناطق را به ترتیب مورد بررسى قرار داده است.
۵. حضرت على(ع)، در میان تمام قبایل یمن دوستدار و شیعه داشت، مثل قبایل کنده، نخع، ازد، حمیر، بجیله، خزاعه، حضرموت، مذحج، اشعر، طى، همدان و ربیعه، اما در این مورد، قبیله همدان و ربیعه پیشتاز بودند. نویسنده در آخرین فصل از کتاب با معرفى کوتاهى از این قبایل، به تبیین نقش این قبایل در اعصار مختلف در پیشبرد تشیع و حمایت از اهل‌بیت(ع) پرداخته است.