مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال (کتاب)
«مَصفى المقال فى مُصنّفی علم الرجال» تألیف شیخ آقا بزرگ تهرانی (م، ۱۳۸۹ ق)، یکى از منابع مهم شرح‌حال‌نگارى و کتاب‌شناسى موضوعى است. مؤلّف در این کتاب، علمایی را که در علم رجال به تصنیف و تألیف کتاب، رساله و جزوه پرداخته‌اند، ذکر کرده است.
 | |
| نویسنده | شیخ آقا بزرگ تهرانی |
| موضوع | رجال و کتاب‌شناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تصحیح | احمد منزوى |
|
| |
محتویات
مؤلف
آیت الله محمدمحسن تهرانی معروف به شیخ آقا بزرگ (۱۲۹۳-۱۳۸۹ ق) فقیه، محدث رجالی و کتاب‌شناس بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری است.
علماء و فقهای بسیاری برای شیخ اجازه‌نامه روایتی نوشته یا از او اجازه گرفته اند. برخی از اساتید او عبارتند از: آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، شیخ محمد طه نجف و محدث نوری.
شیخ آقا بزرگ با تألیف دائرةالمعارف بزرگ «الذریعه الی تصانیف الشیعه»، «طبقات اعلام الشیعه» و کتاب «مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال»، گام بزرگی در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های علوم مختلف برداشت.
معرفی کتاب
شیخ آقا بزرگ تهرانى در معرفی کتاب «مصفى المقال فى مُصنّفی علم الرجال» می گوید: «این کتاب ثمره، نیم قرن تلاش قرن اخیر است، که در ضمن یادداشت‌هاى گسترده من در تألیف «الذریعه الی تصانیف الشیعه» فراهم آمده است. با این همه اعتراف مى‌کنم به مطلوب نرسیده‌ام و به بسیارى از نگاشته‌ها دست نیافته ام و استقصاء تام نکرده ام».
مرحوم علامه تهرانى از عنوان «علم الرجال» در این کتاب، مفهوم وسیعى را اراده کرده است؛ چنانکه خود در پایان مقدمه مى‌نویسد: «مراد ما از مصنفان در «رجال»، تنها کسانى که در شرح حال راویان و اصحاب امامان (ع)، کتابى مستقل نگاشته‌اند، نیست. گو این که این معنا روشن‌ترین مصداق این عنوان و متبادر به اذهان است. مقصود ما از این عنوان هر آن کسى است که در هر موضوعى با هر عنوان کتابى نگاشته و در آن شرح حال عده‌اى از راویان احادیث و خدمت‌گذاران احکام را آورده است. به گونه‌اى که می توان گفت او با این کار، یاد آنان را زنده کرده و گزارش‌هائى به اجمال یا تفصیل از زندگانى آنان بدست داده است. فرق نمى‌کند که آنان که شرح حال‌شان آمده است، از صحابه باشند یا تابعان و یا عالمان، حکیمان، حافظان، قاریان و شاعرانى که پس از عصر غیبت بوده‌اند.»
کتاب «مصفى المقال»، مورد توجه عالمان و محققان بسیارى واقع شده و رجالیان و پژوهشگران بزرگى همانند علامه شیخ عبدالله مامقانى، به آن به دیده تحسین نگریسته‌اند. اینک این کتاب، به عنوان یکى از منابع مهم شرح حال نگارى و کتاب‌شناسى مشهور است.
«بنیاد تاریخ انقلاب اسلامى» در آغاز تأسیس و شروع به پژوهش‌هاى علمى، در بخش رجال، به ترتیب و تنظیم «مصفى المقال» براساس کتاب‌ها پرداخت. بدینسان فهرستى فراهم آمد، از مجموعه‌هاى شرح حال‌نگارى که عالمان شیعه به نگارش آنها همت گماشته‌اند.
محتوای کتاب
کتاب «مصفى المقال» با مقدمه‌اى از مؤلف محترم و سپس به ترتیب حروف الفبا به ذکر اسامى عالمان شیعى که تصنیفى در باب علم رجال داشته‌اند، پرداخته است. کتاب، شامل شرح حال ششصد تن از متخصصین شیعه در فن تاریخ و رجال از گذشته تا زمان حیات مؤلف است، که هر یک از آنها حداقل یک کتاب در رجال تألیف نموده و نام چند شخص را زنده و جاوید نگاه داشته است. به طوری که حتی اگر شخصی در ضمن کتابش فقط زندگی نامه یک یا چند نفر را ذکر کرده، مؤلّف در کتاب خود آن را متذکر شده و آن را جزء کتاب های رجالی محسوب کرده است.
مؤلف بزرگوار، این کتاب را بر اساس نامهاى مؤلفان ترتیب داده است، بدین سان که پس از یادکرد افراد و اشاره‌اى به شرح حال آنها، کتاب یا کتاب‌هاى آنان را در شرح حال‌نگارى مى‌آورد و با اشاره‌اى گذرا به محتواى آنها از مطالب آن مطالبى اجمالى بیان مى‌کند.
آنچه در مصفى المقال آمده است، اولا تمام آثار نگاشته شده در این موضوع را در بر نمى‌گیرد؛ و ثانیا اطلاعات ارائه شده درباره کتاب‌ها و مؤلفان و مصنفان آنها نیز کامل نیست.
منابع
- نرم افزار رجال شیعه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- سایت اندیشه قم.
