کشته شدن امین عباسی به دست سپاهیان برادرش مأمون

تقویم هجری قمری

روز واقعه:25 محرم

سال ۱۹۸ هجری قمری

هارون الرشید، پنجمین خلیفه عباسی، پیش از مرگ خود سفارش کرد سه تن از فرزندانش که از سایر فرزندان او بزرگتر بودند، یکی پس از دیگری به خلافت رسند؛ نخست، محمد امین و پس از او، عبدالله مأمون و سوم قاسم مؤتمن.

بر این اساس در سال ۱۹۳ قمری، پس از مرگ هارون الرشید، فرزندش امین در بغداد به خلافت رسید و با برخورداری از راهنمایی‌های مادرش زبیده و وزیر اعظمش فضل بن ربیع، امور خلافت را به پیش می‌برد. در همان هنگام برادرش مأمون در خراسان بسر می‌برد و بخش شرقی خلافت اسلامی که از همدان در غرب ایران تا ماوراءالنهر و هندوستان را شامل می‌شد، در اختیار داشت و از راهنمایی‌های فضل بن سهل و حسن بن سهل برخوردار بود.

سپاهیان ایرانی‌ نژاد در اردوگاه‌های مأمون، و سپاهیان عرب‌ نژاد و افریقایی در اردوگاه‌های امین تجمع کرده و به خاطر فاصله میان بغداد و خراسان و دوری دو برادر از یکدیگر، به تدریج شعله‌های اختلاف و بددلی برافروخته شد. امین برای تقلیل و تضعیف قدرت روزافزون مأمون، در یک اقدام عجولانه وی را علی‌رغم سفارش پدرش، از ولایت‌عهدی معزول و فرزند خردسال خود موسی را به این مقام برگزید.

این أمر موجب تیره‌تر شدن روابط طرفین و ابراز استقلال‌طلبی سپاهیان مأمون شد. مأمون و سپاهیان وی از پیروی امین سرباز زده و او را از خلافت معزول دانستند و از آن هنگام، مأمون را به عنوان خلیفه معرفی کردند.

امین که از رفتار برادرش مأمون و سپاهیان ایرانی‌نژاد، عصبانی و به شدت ناراحت شده بود، سپاهی سنگین به فرماندهی "علی بن عیسی بن ماهان" به سوی ایران گسیل داشت. ولیکن سپاهیان وی در نبردهای متعدد با سپاهیان مأمون، دچار ضعف و شکست شده و با کشته شدن علی بن عیسی، به سوی بغداد عقب‌ نشینی کردند.

سپاهیان مأمون با فتح شهرهای ایران و عراق، به بغداد نزدیک شده و آن را به محاصره خویش گرفتند و هر روز محاصره آن را تنگ‌تر کردند. تا این که در شب ۲۵ محرم سال ۱۹۸ قمری، با شکستن درهای ورودی و گشودن دژهای نگهبانی، وارد بغداد شده و پس از نبردی سخت و توان فرسا، آن را به تصرف خویش درآوردند.

امین، در این واقعه هولناک بدست سپاهیان برادرش مأمون کشته شد و پس از مدتی سرش را برای برادرش مأمون در خراسان ارسال کردند. از آن تاریخ، برای مأمون در سراسر مناطق تحت نفوذ خلافت، بیعت گرفته و به نام او خطبه خواندند و او را خلیفه واحد عالم اسلام معرفی کردند. مدت خلافت امین، در حدود چهار سال و نیم بود.

منابع

• روز شمار تاریخ اسلام، سید تقی واردی، جلد اول، ماه محرم.

منابع بیشتر:

• وقایع الایام، شیخ عباس قمی، ۲۵ محرم.