قَطّاعی
«قَطّاعی» از ریشه عربی "قطع" به معنی بریدن و جداکردن گرفته شده است و آن هنری است که طی آن نقوش، کلمات و عبارات را با قیچی یا قلم‌تراش ـ با دقت فراوان ـ از کاغذ یا پوست می‌برند و قطعات بریده شده را اگر از کاغذ سفید باشد روی کاغذ رنگین و اگر رنگین باشد روی کاغذ سفید می‌چسبانند.
همچنین گاهی صفحه‌ای را که قطعاتی از آن بریده شده روی متنی با رنگ مخالف می‌اندازند؛ به عبارت دیگر طرح خالی مانده، خود نیز به قطعه هنری دیگری تبدیل می‌شود که مورد استفاده قرار می‌گیرد. این هنر تزیینی در دوره تیموریان رایج شد. در قَطاعی، کوچک‌ترین لرزش دست در هنگام بُرش خطوط یا نقوش باعث آسیب رسیدن بکار می‌شود، از این‌رو عمل قَطاعی ظرافت و دقت بسیار می‌طلبد.
قَطاعی را می‌توان از اجزای هنر صحافی دانست. ابداع آن را به سلطانعلی مشهدی (۸۴۱-۹۲۶ق.) نسبت می‌دهند. همچنین مولانا قاطعی مُجَّلِد نیز در این فن استاد بوده است.
هنگامی که قاطع قصد دارد قطعاتی از هنر خطاطی را از متن جدا کند، باید طوری عمل کند که مفردات، کلمات و کرسی خط هیچ‌گونه آسیب و خدشه‌ای نبیند. با همراه شدن مرقّع‌نویسی و قطعه‌نویسی خط با هنر قَطاعی، آثار ارزشمندی در دوره تیموری به‌وجود آمد. نمونه‌های ممتاز این هنر در موزه هنرهای تزیینی تهران در یکی از قطعات مرقع گلشن موجود است. از مشخصات این قطعه مرقع یکی این است که خطی از روی کاغذ آبی قَطاعی و بر کاغذ سفید چسبانیده شده است و متن کاغذ آبی نیز که خود تابلویی دیگر است در همان قطعه وجود دارد. این اثر را از شاهکارهای هنر قَطاعی ایرانی می‌دانند.
در حال حاضر به سبب ظرافت، پیچیدگی و دشوار بودن این هنر کمتر کسی به آن روی می‌آورد و به جز چند استاد مسلم، معدودی در این فن فعالیت می‌کنند. از جمله هنرمندان معاصر این رشته می‌توان به محمد قطّاع، شیخ عبدالله و علی طاهری اشاره کرد.
منابع
- دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "قَطّاعی" از رضا خانی پور، بازیابی: 15 مرداد 1392.
