دعای ۴۱ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها
طلب پرده پوشی از خطا و حفظ از عذاب؛
وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ فِی طَلَبِ السِّتْرِ وَ الْوِقَایةِ:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَفْرِشْنِی مِهَادَ کرَامَتِک، وَ أَوْرِدْنِی مَشَارِعَ رَحْمَتِک، وَ أَحْلِلْنِی بُحْبُوحَةَ جَنَّتِک، وَ لَا تَسُمْنِی بِالرَّدِّ عَنْک، وَ لَا تَحْرِمْنِی بِالْخَیبَةِ مِنْک.
وَ لَا تُقَاصَّنِی بِمَا اجْتَرَحْتُ وَ لَا تُنَاقِشْنِی بِمَا اکتَسَبْتُ، وَ لَا تُبْرِزْ مَکتُومِی، وَ لَا تَکشِفْ مَسْتُورِی، وَ لَا تَحْمِلْ عَلَى مِیزَانِ الْإِنْصَافِ عَمَلِی، وَ لَا تُعْلِنْ عَلَى عُیونِ الْمَلَإِ خَبَرِی، أَخْفِ عَنْهُمْ مَا یکونُ نَشْرُهُ عَلَیّ عَاراً، وَ اطْوِ عَنْهُمْ مَا یلْحِقُنِی عِنْدَک شَنَاراً.
شَرِّفْ دَرَجَتِی بِرِضْوَانِک، وَ أَکمِلْ کرَامَتِی بِغُفْرَانِک، وَ انْظِمْنِی فِی أَصْحَابِ الْیمِینِ، وَ وَجِّهْنِی فِی مَسَالِک الْآمِنِینَ، وَ اجْعَلْنِی فِی فَوْجِ الْفَائِزِینَ، وَ اعْمُرْ بِی مَجَالِسَ الصَّالِحِینَ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
دعا در طلب پرده‌پوشی بر گناه:
بار الها بر محمد و آلش درود فرست، و بستر کرامت خود را برایم بگستران، و به آبشخورهای رحمتت در آور، و در قلب جنّت خود جایم ده، و مرا به راندن از خویش خوار مکن، و به نومیدی از خود محروم منما،
و به گناهانم تقاص مکن، و به رفتارم خرده مگیر، و رازم را آشکار مکن، و سرّم را فاش مساز، و عملم را به ترازوی عدالت مسنج، و اخبار پنهانم را در برابر دیده همگان آشکار مفرما،
آنچه را که آشکارشدنش مایه ننگ من است از ایشان مخفی دار، و آنچه مرا در حضورت بدنام و رسوا کند از آنان بپوشان،
مرتبه‌ام را در سایه خشنودی‌ات شرافت بخش، و بزرگداشتم را به وسیله آمرزشت کامل ساز، و مرا در زمره اصحاب یمین درآور، و در راه‌های ایمنان ببر، و در گروه رستگاران قرار ده، و انجمن شایستگان را به سبب من آباد کن، دعایم را مستجاب فرما ای پروردگار جهانیان.
ترجمه آیتی
دعای آن حضرت است در طلب پرده پوشی و نگهداری از گناه:
بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و فرشهاى کرامت خویش براى من بگستران و مرا به آبشخور رحمت خود درآور و در درون بهشت جاى ده و از درگاهت مران که رنجیده شوم و از خود نومید مگردان که محروم مانم.
به آنچه مرتکب شده ام قصاص مکن. به آنچه کرده ام خرده مگیر. آنچه را نهان داشته ام آشکار منماى. از آنچه پوشیده داشته ام پرده برمگیر. اعمال من به ترازوى عدالت مسنج. کردارهاى پنهانى ام را در برابر مردم فاش مگوى.
هر چه را افشاى آن مرا ننگین مى سازد از مردم پوشیده دار. هر چه را سبب رسوایى من نزد تو مى شود از ایشان نهان کن.
به خشنودى خود مقام و مرتبت من فرا بر و به آمرزش خویش کرامت من به کمال رسان. مرا در زمره ى اصحاب الیمین درآور و به راه ایمنى یافتگان بران. مرا در شمار رستگاران قرار ده. مجالس صالحان را به من آبادانى و رونق بخش. آمین رب العالمین.
ترجمه ارفع
تقاضاى پوشیدن گناهان از ستار العیوب:
خدایا بر محمد و آل او درود فرست، بسترهاى کرمت را برایم بگستران و مرا از محل نوشیدن شراب رحمتت سیراب کن و در بهشتت جایم ده و با رد کردن از در خانه ات مرا مرنجان و به نومیدى از رحمتت نومیدم مکن
و مرا به گناهانم تقاص مفرما و به آنچه را که انجام داده ام سختگیرى مکن و رازم را فاش و سرم را آشکار مفرما و کارم را در ترازوى عدلت مسنج و وضع حالم را در برابر چشم بزرگان فاش مگردان.
خدایا آنچه برایم ننگ است از دید بزرگان در روز قیامت مخفى بدار و آنچه که نزد تو مرا رسوا مى کند از آنان بپوشان.
الها به رضاى خویش درجه و رتبه ام را بالا بر و به مغفرتت کرامتت را نسبت به من کمال بخش و مرا از یاران دست راست قرار ده و با بردن در گروه ایمن شدگان آبرویم بخش و از جمله رستگارانم کن و مجالس بندگان صالحت را به وسیله من آباد کن دعایم را بپذیر ای پروردگار جهانیان.
ترجمه استادولی
از دعاهاى آن حضرت است در طلب خطاپوشى و حفظ از گناهان:
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست، و بسترهاى کرامتت را برایم بگستر، و مرا در آبشخوارهاى رحمتت درآور، و در میان بهشتت جاى ده، و دست رد بر سینه ام مزن، و با نومیدى و تهیدستى از خودت محروم مساز.
و به خاطر گناهانم از من تقاص مگیر، و در حسابرسى از اعمال زشتم با من سخت گیرى مکن، و راز پوشیده ام را بر ملا مساز، و عیب پوشیده ام را آشکار مدار، و عملم را در ترازوى انصاف منه، و حال و روزم را در برابر دیدگان جمع علنى مکن.
آنچه را که انتشارش مایه ننگ من است از آنان پوشیده دار، و آنچه را مایه بى آبروریزى من نزد توست از دید آنان بپوشان.
مقام مرا با خشنودى خود شرافت بخش، و کرامتم را با آمرزشت کامل ساز، و مرا در صف خجستگان دست راستى ترتیب ده، و در راه هاى ایمنى یافتگان جهت بخش، و در فوج رستگاران قرار ده، و مجالس صالحان را با حضور من آباد گردان، اجابت کن اى پروردگار جهانیان.
ترجمه الهی قمشه‌ای
در طلب پرده پوشی و محافظت خواستن از خدا:
اى خداى عالم بر محمد و آل پاکش درود فرست و بر من (بنده ضعیف) هم مسندهاى لطف و کرامتت را بگستران و این تشنه کام شوق را به جویبارهاى رحمتت وارد ساز و در میان بهشت (رضوانت) منزل ده و مرا به مردودى از درگاه خود و به ناامیدى از (دریاى لطف و رحمت) خویش محروم مگردان
و در مقابل جرم و گناهانم به کیفر مگیر (بلکه به عفو و بخششت و کرم و رحمتت با من معامله کن) و مرا به انواع گناهانى که مرتکب شده ام به مناقشه و حساب در میاور (که مقصر و مجرم خواهم شد بلکه بر من حساب را آسان گیر و عفوت را شامل حالم گردان) و هرگز سر ضمیرم بر خلق نمودار مگردان و عیوب و زشتیهایم آشکار مساز (که رسواى عالم خواهم شد) و اعمالم را به میزان عدل مسنج (که روزگارم تباه خواهد گشت) و در پیش چشم خلائق خبرم را فاش مساز (یعنى از احوال و افعال ناشایسته ام خلق را آگه مگردان (که حقیر و ذلیل و شرمگین مى گردم)
و هر آن کردار و افکارم که انتشارش مایه ى سرشکستگى و ننگ و عار است همه را (به کرمت) از چشم خلق پنهان دار
اى خدا درجه مرا به مقام رضا (و بهشت رضوان) خود شرافت بخش و کرامتهائى که در حقم فرموده اى به مغفرت و آمرزشت به حد کمال رسان و مرا در سلک اصحاب یمین (یعنى مردم با میمنت و سعادت و راست گفتار و کردار) منتظم گردان و در مسلک و طریقه آنانکه ایمن (از شر شیطان و عذاب نیران) هستند قلبم را متوجه گردان و در زمره رستگاران عالم (و فیروزمندان جهان) مقرر فرما و زندگانیم را به جلوس با صالحان و نیکان خلق معمور ساز (و اى خدا) این دعاى مرا (به کرمت) اجابت فرما.
ترجمه سجادی
و از دعاى امام علیه السلام بود، در درخواست پرده پوشى و نگهدارى (از گناه و کیفر):
خداوندا بر محمّد و خاندانش درود فرست و بسترهاى کرامتت را براى من بگستر و مرا در آبشخورهاى رحمتت درآور و مرا در میان بهشتت جاى ده و با دست رد زدن بر سینه ام، مرا خوار نساز و به ناامیدى از خود، مرا محروم نکن.
و مرا به خاطر آنچه انجام دادم، تقاص نکن و به آنچه کسب کردم، بر من سخت مگیر و رازم را آشکار مکن و (عیب) پوشیده ام را نمایان نساز و عملم را در ترازوى انصاف نگذار و حال (و چگونگى) مرا در پیش چشم بزرگان علنى نکن.
آنچه انتشارش (مایه) ننگ من مى باشد را، از آنان پنهان کن و آنچه نزد تو مرا به زشتى مى رساند، از آنان بپوشان.
درجه مرا به خوشنودیت، شرافت ده و به آمرزشت، کرامت مرا کامل گردان و مرا در جماعت یاران دست راست درآور و مرا به سوى راه هاى ایمن شدگان بفرست و در گروه رستگاران قرار ده و مجالس شایستگان را به وسیله من آباد ساز. اجابت فرما، پروردگار جهانیان.
ترجمه شعرانی
و از دعاهاى آن حضرت (علیه السلام) است در طلب پرده پوشى و حفظ:
خدایا درود بر محمد و آل او فرست و بستر کرامت براى من بگستر و مرا در آبشخور رحمتت درآور و در میان بهشت جاى ده و داغ رد بر من منه و به نومیدیم بازمگردان.
و به بدکردارى کیفر مفرما و در اعمال من خرده گیرى روا مدار و راز مرا آشکار مکن و نهان مرا هویدا مساز و کردار مرا به ترازوى عدل مسنج و باطن مرا پیش مردم ظاهر مکن.
هر چه آشکار شدن آن ننگ من است پنهان دار و آنچه موجب رسوائى است از نظر آنها درپیچ
و پایه مرا به خشنودى خود ارجمند ساز و کرامت مرا به آمرزش خود کامل کن و مرا در سلک اصحاب یمین جاى ده و در راه امن سالک گردان و در گروه رستگاران قرار ده و بزم نیکوکاران را به من آباد گردان آمین یا رب العالمین.
ترجمه فولادوند
پرده پوشى و حفظ از گناه:
بار الها! درود بر محمد و خاندان وى، و بسترهاى دهش خود را براى من بگستران و در آبشخورهاى رحمتت مرا وارد ساز و مرا اندر بهشت خویش جاى ده و دست رد بر سینه ام مزن و به راندن از خویشم مرنجان
و در آنچه مرتکب شده ام قصاصم مفرما و در هر آنچه به دست آورده ام خرده مگیر و رازم را فاش مکن و پرده از کارم برمدار و کردارم را با ترازوى داد مسنج و حالم را در پیش عامه ى خلق آشکار منما و آنچه را که فاش ساختن آن براى من مایه ى ننگ است
از آنان بپوش و هر چه را که مایه ى رسوایى من در نزد آنان مى شود از آنها پنهان دار
و به خشنودى خود مرتبه ام را بالا بر و عزتم را به درجه ى کمال رسان و مرا در سلک یاران دست راست قرار ده و به راه ایمنى یافتگان راهبر شو و از زمره ى رستگاران قرار ده و انجمنهاى نیکان را به وجود من آباد دار. آمین! اى پروردگار جهانیان.
ترجمه فیض الاسلام
از دعاهاى امام علیه السلام است در درخواست پرده پوشى (از اعمال زشت تا در دنیا مردم و در آخرت فرشتگان و پیغمبران و همه ى خلق بر آنها آگاه نشوند) و حفظ و نگهدارى (از گناهان و کیفر آنها):
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، و بسترهاى گرامى داشتن خود را براى من بگستران، و مرا در آبشخورهاى رحمت و مهربانیت درآور، و در میان بهشتت فرود آور، و به برگرداندن از (درگاه) خود مرنجانم، و به نومیدى از (رحمت) خویش نومیدم مگردان
و مرا به آنچه (گناهانى که) بجا آورده ام در گرو مگیر (در برابر آنها پاداش خود را از من بازمدار) و بر رفتار (ناپسندیده ا)م مناقشه و خرده گیرى مکن، و رازم را آشکار و پنهانیم را (که جز تو کسى به آن آگاه نیست) هویدا مفرما، و کردارم را (نیک یا بد) در میزان عدل مگذار (مسنج، زیرا بر اثر کمى حسنات و بسیارى سیئات هلاک خواهم شد. ناگفته نماند: در آیات و روایات سخن از وزن و سنجش و میزان و ترازو براى اعمال خلائق در روز قیامت بسیار است، و بین علماى اسلام اختلاف است که آیا آن وزن و سنجیدن کنایه از تعدیل و برابر نمودن بین اعمال و جزاى بر آنها است چنانکه شیخ مفید- علیه الرحمه- فرموده، یا سنجیدن نفس اعمال است در ترازوئى که مناسب آن عالم مى باشد چنانکه شیخ بهائى- رحمه الله- فرموده) و حال و چگونگى مرا در پیش چشم اشراف و بزرگان و روساء و پیشوایان مردم فاش مگردان
از ایشان (اشراف و بزرگان در روز رستاخیز) پنهان دار آنچه (گفتار و کردارم را در دنیا) که انتشار آن بر من ننگ است، و آنچه که نزد تو مرا رسوا مى نماید از آنان بپوشان
به رضا و خشنودى خود درجه و پایه (مقام و منزلت) مرا بلند کن، و به آمرزش خود گرامى داشتنم را کامل نما، و مرا در رشته ى اصحاب یمین و یاران دست راست (آنانکه داراى مقام ارجمند هستند) درآور، و در راههاى ایمن شدگان (از آفات دنیا و عقوبات آخرت) ببر، و در گروه رستگاران قرار ده، و مجلسهاى شایستگان (پرهیزکاران) را به وسیله ى (رفت و آمد و معاشرت و آمیزش) من آباد گردان، دعایم را روا فرما اى پروردگار جهانیان.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
در طلب پرده پوشى:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ أَفْرِشْنِی مِهَادَ کرَامَتِک وَ أَوْرِدْنِی مَشَارِعَ رَحْمَتِک
وَ أَحْلِلْنِی بُحْبُوحَةَ جَنَّتِک وَ لاَ تَسُمْنِی بِالرَّدِّ عَنْک وَ لاَ تَحْرِمْنِی بِالْخَیبَةِ مِنْک
وَ لاَ تُقَاصَّنِی بِمَا اجْتَرَحْتُ وَ لاَ تُنَاقِشْنِی بِمَا اکتسبْتُ وَ لاَ تُبْرِزْ مَکتُومِی
وَ لاَ تَکشِفْ مَسْتُورِی وَ لاَ تَحْمِلْ عَلَى مِیزَانِ الْإِنْصَافِ عَمَلِی وَ لاَ تُعْلِنْ عَلَى عُیونِ الْمَلَإِ خَبَرِی
أَخْفِ عَنْهُمْ مَا یکونُ نَشْرُهُ عَلَی عَاراً وَاِطْوِ عَنْهُمْ مَا یلْحِقُنِی عِنْدَک شَنَاراً
شَرِّفْ دَرَجَتِی بِرِضْوَانِک وَ أَکمِلْ کرَامَتِی بِغُفْرَانِک وَ انْظِمْنِی فِی أَصْحَابِ الْیمِینِ
وَ وَجِّهْنِی فِی مالِک الآْمِنِینَ وَ اجْعَلْنِی فِی فَوْجِ الْفَائِزِینَ وَ اعْمُرْ بِی مَجَالِسَ الصَّالِحِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ»:
مضامین این دعاى شریف در دعاى شانزدهم و سى و یکم تفسیر شد، در این قسمت فقط به ترجمه دعا اکتفا مى شود:
"بارالها بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و بسترهاى گرامیداشت خود را برایم بگستران، و به آبشخورهاى رحمتت درآور، و مرا در قلب بهشت جاى ده، و به راندن از خویش مرنجان، و به نومیدى از خود محرومم مکن، و در گرو اعمالم مبر، و بر رفتارم خرده مگیر، و رازم را آشکار مفرما، و سرّم را فاش مساز، و کردارم را به میزان عدالت مسنج، و اخبار پنهانى مرا در پیش چشم همگان آشکار مکن.
آنچه را که بر ملا شدن مایه ننگ من است از ایشان بپوشان، و آنچه که مرا نزدت رسوا کند از نظرشان در پیچ.
رتبه ام را در سایه رضایتت شرافت بخش، و عزّتم را به وسیله آمرزشت کامل گردان، و مرا از زمره اصحاب یمین قرار ده، و در طریق آنان که ایمن از عذابند ببر، و در گروه رستگاران قرار ده، و انجمن صالحان را به وسیله آمرزشت کامل گردان، و مرا از زمره اصحاب یمین قرار ده، و در طریق آنان که ایمن از عذابند ببر، و در گروه رستگاران قرار ده، و انجمن صالحان را به وسیله من آباد ساز، و دعایم را مستجاب گردان، اى پروردگار جهانیان".
شرح صحیفه (قهپایی)
و کان من دعائه علیه السلام فى طلب الستر و الوقایه:
دعاى چهل و یکم در طلب پوشانیدن عیوب و نگاه داشتن از وقوع در آن معایب.
«اللهم صل على محمد و آله. و افرشنى مهاد کرامتک».
«افرشنى» بهمزه الوصل -کما هو الاصل- من: فرش الشى ء یفرشه: بسطه. و بالقطع ایضا مروى فى هذا المقام. و الاصل: افرش لى، فحذف الجار و اوصل الفعل. و المهاد: الفراش. و منه: (جعل لکم الارض مهدا) اى: فراشا. و الکلام مبنى على الاستعاره.
یعنى: بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او. و بگستران از جهت من بساط کرامت خود- که آن بهشت عنبر سرشت است.
«و اوردنى مشارع رحمتک».
اى: اجعلنى واردا. و الوارد: الذى یرد و یحضر الماء.
و المشارع: جمع المشرعه، و هى الشریعه. و هو منصوب بنزع الخافض. اى: فى مشارع. و کذا «بحبوحه» کما سیاتى.
یعنى: و وارد و حاضر گردان مرا در آبشخور رحمت خود.
«و احللنى بحبوحه جنتک».
«احللنى» بهمزه القطع من الاحلال بمعنى انزلنى.
و بحبوحه الشىء -بضم الباء الموحده و فتحها و الحاءین المهملتین-: وسطه.
یعنى: فرودآر مرا در میان بهشت خود. چه، بهترین جاهاى شىء وسط آن است.
«و لا تسمنى بالرد عنک».
بکسر السین، من: وسم یسم. اى: لا تعلمنى، من العلامه. او بضمها، من: سام یسوم، اى: لا تولنى، او لا تردنى بالرد.
یعنى: و علامت مکن -یا: مران مرا- به مردودیت از درگاه خود.
«و لا تحرمنى بالخیبه منک».
خاب الرجل یخیب خیبه، اذا لم ینل ما طلب.
و «تحرمنى» من الحرمان.
یعنى: و محروم مگردان مرا به نومیدى از درگاه خود.
«و لا تقاصنى بما اجترحت».
و تقاص القوم، اذا قاص کل واحد منهم صاحبه فى حساب او غیره. قاله فى الصحاح.
و الاجتراح و الاقتراف و الاکتساب نظائر.
یعنى: و مقاصه منما -یعنى حساب از من مخواه- به آنچه کرده ام از گناهان.
«و لا تناقشنى بما اکتسبت».
المناقشه: الاستقصاء فى الحساب.
یعنى: تنگ مگیر مرا به آنچه کردم از بدیها.
«و لا تبرز مکتومى».
و ابراز و اظهار مکن پوشیده ى مرا- که آن عیوب بوده باشد.
«و لا تکشف مستورى».
و آشکار مکن پوشیده ى مرا.
«و لا تحمل على میزان الانصاف عملى».
و مگذار بر ترازوى عدل و انصاف کردار مرا.
«و لا تعلن على عیون الملا خبرى».
الاعلان: ضد الاخفاء.
و الملا: الجماعه او الاشراف. و الظاهر ان المراد الاول.
یعنى: و ظاهر مکن بر چشمهاى مردمان -یا: بزرگان- خبر مرا.
«و اخف عنهم ما یکون نشره على عارا».
و پوشیده دار از ایشان آنچه آشکار کردن و پراکنده ساختن آن بر من ننگ و عار بوده باشد.
«و اطو عنهم ما یلحقنى عندک شنارا».
اطو، اى: غط. و الشنار -بالفتح- بمعنى العیب و العار.
(یعنى:) و در نورد و بپوشان از ایشان آنچه لاحق شود مرا نزدیک تو عیب و عارى.
«شرف درجتى برضوانک».
تشریف ده و بزرگ گردان پایه ى مرا به خشنودى خود.
«و اکمل کرامتى بغفرانک».
و اتمام کن کرامت مرا به آمرزش خود.
«و انظمنى فى اصحاب الیمین».
و درآور مرا در سلک اصحاب دست راست. یعنى آنهایى که نامه ى اعمال ایشان به دست راست ایشان دهند تا به بهشت روند. و بعضى گفته اند: یمین ماخوذ است از یمن و برکت. یعنى آنهایى که میمون و مبارک قدمند به سبب طاعتى که کرده اند.
«و وجهنى فى مسالک الامنین».
و روى مرا بگردان در طریق آنها که ایمنند از خوف عذاب.
«و اجعلنى فى فوج الفائزین».
و بگردان مرا در میان گروه رستگاران.
«و اعمر بى مجالس الصالحین».
«اعمر بى» اى: اجعل مجالس الصالحین معموره بنفسى.
یعنى: معمور گردان مجالس صالحان را به من.
«آمین».
اسم فعل بمعنى استجب.
یعنى: بار خدایا، مستجاب گردان دعاى مرا.
«رب العالمین».
منادى حذف عنه حرف النداء. اى: یا رب العالمین.
یعنى: اى پروردگار عالمیان.
شرح صحیفه (مدرسی)
و کان من دعائه علیه السلام فى طلب الستر و الوقایه:
بود از دعاى آن امام عالیمقام در طلب نمودن پوشیدن معاصى و نگهداشتن از ذنوب.
اگر خداى عزوجل بخواهد نظر رافت و مهربانى خود را از بندگان خود بردارد سلسله ى موجودات رشته ى وجودشان قطع شود، اگر بخواهد نظر ستر و حفظ خود را از بندگان خود منحرف سازد بندگان محترم و مکرم در نظر غیر او از رسوایان و ذلیلان و خواران خواهند بود پس بر بنده لازم است که از او التماس و سئوال نماید لطف و رحمت او را که بپوشاند عیوبات مخفیه ى او را که خوار نشود،
فرق و جدائى میان ستر و وقایه معلوم است زیرا که مى شود ستر باشد بدون وقایه چنانکه اکثر افراد مردم مبتلا به درد معصیت هستند و میان خود و خداى خود مرتکب مخالفت هستند لکن خداى عزوجل از باب وفور لطف و زیادتى مرحمت و صفت ستاریت آن را پوشانده و او را مفتضح و خوار ننموده و نمى نماید نه در زمین و نه در آسمان نه در دنیا و نه در آخرت چنانچه در دعاى بیت المعمور از بعضى از روایات استفاده شود مناسب آن دعاى بزرگوار نقل شود و این دعاى بزرگوار در فضل او دو حدیث وارد است:
اول- آنچه کفعمى در حاشیه ى مصباح نقل نموده و ابن فهد در عده الداعى همان را نقل مى نماید و ترجمه او تفصیلى دارد مخلص آن است که دعاى بیت المعمور اگر جمع شوند ملائکه آسمانها و زمینها خواهند که بیان کنند یک جزو از هزار جزو ثواب این دعا را قدرت بر آن ندارند و مى پوشاند الله تعالى کارهاى قبیح خواننده ى این دعاء را به هزار و پانصد در دنیا و آخرت، و مى آمرزد گناهان او را هر چند مثل کف دریا باشد حتى گناهان کبیره ى او را و مى گشاید هفتاد دراز رحمت، و عطا مى کند ثواب هر مصیبت رسیده را.
دوم- ابن بابویه در کتاب توحید روایت نماید به اسناد خود از حضرت پیغمبر صلى الله علیه و آله و که جبرئیل (ع) نازل شد بر آن حضرت به این دعا در حالى که خندان و خوشحال بود پس سلام کرد بر آن حضرت و آن حضرت جواب سلام گفت پس عرض نمود که: الله تعالى هدیه فرستاده به سوى شما پیغمبر پرسید که: چه چیز است؟
جبرئیل گفت: کلماتى است از گنجهائى که عرش خدا گرامى داشته است تو را به آنها پس آن حضرت فرمود: که کدام است آنها جبرئیل دعا را خواند بعد از آن حضرت از ثواب او پرسید:
جبرئیل گفت: دور است معلوم نمودن تمام ثواب آن اگر جمع شوند ملائکه هفت آسمان و هفت زمین بر اینکه بیان کنند ثواب آن را تا روز قیامت نتوانند بیان نمود از صد هزار جزء یک جزء.
بعد جبرئیل گفت: چون بنده گوید:
یا من اظهر الجمیل و ستر القبیح مى پوشاند او را خدا رحمت خود در دنیا و آخرت و زینت مى دهد او را در آخرت و مى پوشاند بر او پانصد رحمت در دنیا و آخرت.
و چون گوید: یا من لم یوءاخذ بالجریره و لم یهتک الستر، محاسبه نمى نماید خدا با او در روز قیامت و اظهار نمى کند گناه او را روزى که ظاهر شود گناهان .
و چون گوید: یا عظیم العفو، بیامرزد گناهان او را هر چند به قدر کف دریا باشد.
و چون گوید: یا حسن التجاوز، بگذرد از تقصیرات او حتى از دزدى و شراب خوردن و سایر گناهان بزرگ.
و چون گوید: یا واسع المغفره: بگشاید خداى عزوجل از براى او هفتاد در از درهاى رحمت پس فرو مى رود در رحمت خدا تا وقتى که بیرون رود از دنیا.
و چون گوید: یا باسط الیدین بالرحمه: پهن نماید خداى تعالى بر او رحمت خود را.
و چون گوید: یا صاحب کل نجوى و منتهى کل شکوى عطاء نماید ثواب هر آفت رسیده و بى آفت و هر مریض و صاحب علت و هر فقیر و مسکین و هر صاحب مصیبت تا روز قیامت.
و چون گوید: یا کریم الصفح گرامى دارد خدا او را مثل گرامى داشتن پیغمبران.
چون گوید: یا عظیم المن عطا نماید خدا به او در روز قیامت چیزهائى را که خودش آرزوى او نموده و جمیع خلایق آرزوى او را داشته باشند.
چون گوید: یا مبتدئا بالنعم قبل استحقاقها عطا نماید به او ثواب به عدد هر که شکر نعمت او نموده باشد.
و چون گوید: یا ربنا و یا سیدنا فرماید خدا اى ملائکه من شاهد باشید که من آمرزیدم این بنده را و به او عطا نمودم از جمله ثواب به عدد هر جمیع که خلق کردم در بهشت و دوزخ و هفت زمین و آسمان و آفتاب و ماه و ستارگان، و دانه هاى باران و انواع خلق و کوهها، و سنگها و ریگها و غیر آنها و عرش و کرسى.
چون گوید: یا مولانا پر نماید قلب او را از ایمان.
چون گوید: یا غایه رغبتنا عطاء نماید به او در روز قیامت آنچه را که مرغوب تمام مردم است.
چون گوید: اسئلک یا الله ان لا تشوه خلقى و خلق والدى بالنار.
گوید خداى عزوجل: اى ملائکه شاهد باشید که آزاد نمودم او را و پدر و مادر او را و خواهران و خویشان و فرزندان و همسایگان او را و او را شفیع نمودم در حق هزار مرد که واجب شده باشد بر ایشان آتش، و نجات دادم او را از آتش جهنم پس تعلیم گیر اى محمد (ص) این کلمات را و تعلیم مکن آنها را بر منافقان چه این دعائى است که مستجاب مى شود انشاء الله تعالى و این دعاء را دعاء اهل بیت معمور گویند مى خوانند آن را وقتى که طواف مى کنند دور او.
بدان اگر انسان عاصى باشد و خدا او را ستر نمود و او را در دنیا و آخرت مفتضح ننمود و داخل بهشت نمود و مع ذلک او را درجات مقربین ندهند. پس اگر بخواهد انسان فایز شود به مراتب علیه بر اوست که اجتناب نماید از معاصى و گناهان از این جهت است که امام علیه السلام طلب ستر و وقایت هر دو نموده است.
خداى من رحمت بفرست بر پیغمبر و آل او، بگستران تو فرشهاى بزرگى خود را براى من.
یعنى: حریر و دیباج و استبرق و نحو آن که مهیا نمودى در غرفات بهشت و آنها را به آن فرش و بساط نمودى که اولیاى خود را در آن منزل جاى دهى مرا نیز از جمله ى آنها بگردان که متنعم شوم به چیزى که ایشان متنعم شوند
اللغه:
فرش: در لغت و عرف بساطى را گویند که انسان در او مى نشیند و نقل به باب افعال که شد دو مفعول مى گیرد.
مهاد: جمع مهد به معنى فرش و بساط واو مفعول دوم او هست.
داخل نما مرا در راههاى رحمت خود ورود دخول تشنه است بر آب مشارع: جمع مشرعه است و او راه و جائى است در کنار نهر که انسان از آن مکان اخذ آب نماید، از اینکه رحمت و بخشش خدا زیاد است و از کثرت نتوان تعداد نمود امام طلب نماید تمام آن رحمات و مهربانیهاى او به راههائى که به او توان رسید ابن بر تقدیرى است که رحمت متعدد باشد، و مى توان گفت رحمت یک چیز است مثل دخول بهشت لکن اسباب او بسیار است پس مشارع دو احتمال دارد.
نازل نما تو مرا در وسط بهشت تو.
اللغه:
حلول: نزول است.
بحبوحه: بضم هر دو به وسط شىء است چونکه مراتب جنان مثل درکات جحیم متفاوت و مختلف است مرتبه ى علیا وسط آن است و به خاطر آن امام طلب این مرتبه نمود و مى توان گفت: این کنایه از مرتبه ى علیا است زیرا که درجات بهشت تفاوت به حسب فوقیه و تحتیت دارند نه به حسب وسط و اطراف.
علامت و نشانه نگذار تو مرا برد و جواب دادن از خود، چون انسان همین که رحمت خدا شامل حال او نشد و در معرض تفضل و احسان واقع نشد چنان رسوائى و افتضاح و خوارى بر او مستولى شود هر که از اهل محشر از جن و انس و ملک بر او نظر کند مى داند که او از اهل سخط و عذاب است، خداى عزوجل او را مایوس نموده از لطف خود.
و محروم مکن تو مرا به ناامیدى از تو، چونکه انسان بعضى از اعمال خوب و خیر در دنیا نماید از قبیل صله ى رحم و صدقه و قضاء حوائج برادران دینى و نحو آن و به واسطه ى او امید و رجاء بهشت و رضوان دارد لکن بعضى از معاصى مرتکب شد که او سبب شد که اعمال خیر او منفعت به حال او ندارد و خایب و ناامید شود مثل غیبت و کذب و ایذاء پدر و مادر و نحو آن یا اینکه از وفور مرحمت و رافت خداى رجاء بخشش و عفو او دارد و هیچ عملى هم ندارد از اینکه او را عملى نباشد محروم شود اگر چه از بعض روایات چنان استفاده شود که اگر بنده در دنیا امید خیر و خوبى از خدا داشته باشد سبب نجات او خواهد بود.
مرویست که در روز قیامت چون بعضى از مردمان را حاضر سازند امر شود که او را به جانب جهنم برند از براى گناهان و معاصى او ملائکه عذاب او را کشند به جانب آتش در وقت رفتن به جانب آتش نظرى به قفاى خود کند و عرض نماید چنین نبود امید من بر تو وحى رسد که او را برگردانید اگر چه دروغ مى گوید زیرا که او در دنیا هرگز بر من گمان خیر و خوبى نداشت.
مقاصه نکن مرا به آن چه که مرتکب شدم من، خداى عزوجل عوض گناهان و ذنوب عقوبات مهیا نموده و عوض طاعات درجات و حسنات قرار داده انسان گاهى که مرتکب بعضى از معاصى شود و طاعاتى هم نمود مى شود که خداوند عالم طاعت و حسنه او را عوض عصیان او بگیرد و در صحیفه ثواب طاعات نباشد و او را تقاص و گرو معصیت گرفت.
اجتراح: کسب معصیت.
تقاص: عوض حق گرفتن
کلمه ما در اجترحت موصوله عاید صله محذوف پس معنى آن است که عوض نگیر مرا به آن چه کسب نمودم از گناهان.
اظهار عیب منما در آنچه کسب نمودم مناقشه در مطلب ایراد بر آن است و در حساب دقت است و استقصاء پس اگر خدا بخواهد مناقشه در عمل نماید هیچ عملى از براى انسان نماند سالم، این است که در بعض ادعیه وارد است که پناه مى برم به سوى تو از مناقشه در حساب مثلا مى شود انسان گاهى عملى از عبادات نمود خالصاو مخلصالله و فى الله لکن مخلوط هست بر یا به نحوى که بر خود عامل مشتبه است قطع دارد که عمل او خالص است و مع ذلک خدا بر او معلوم نماید که این عمل مال من نبوده است چنانچه در بعضى از روایات وارد است که ریا در عمل پوشیده تر است از حرکت پاى مورچه در شب تار در سنگ صاف.
آشکار ننما تو پنهان شده ى مرا و برندار امر پوشیده ى مرا، عیوب مخفیه انسان دو نحو است یکى آن است که نداند او را مگر خود و خدا و این قسم تعبیر به کتمان شود گفته شود سرکاتم و دیگر آن است که مى شود مردم بر او مطلع شوند لکن او را از مردم بپوشاند در بازار قیامت چون انسان مورد تفضل نشود هر دو قسم از عیوب او خواهد آشکار و هویدا شد نعوذ بالله.
و نگذار در ترازوى عدل و انصاف کردار مرا، در نزد اهل اسلام محقق است ثبوت میزان که اعمال خلایق در آن سنجیده شود و این نحو على نحو الاجمال عدل خدائى است که قوه ى عاقله بر آن حکم نماید اختلاف در آن است که این میزان چه هست بعضى را گمان آن است که میزان عبارت است از حکم به عدل و انصاف خلاق عالم در روز قیامت، بنابراین اطلاق میزان مجاز است و خلاف ظواهر آیات و نصوص است آنچه اکثر قوم بر او رفته اند.
و بعضى از روایات صحیحه و صریحه که بر آن دلالت کند آن ترازوئى است مثل ترازوى اهل تجارت و به آن اعمال مردم سنجیده گردد.
و در خبر صحیح است که صحیفه هاى مردم سنجیده شود به میزانى که او را عمودى و دو کفه باشد همه ى خلایق در آن نظر نمایند براى اظهار معدلت و قطع معذرت.
از ابن عباس مروى است که درازى عمود میزان پنجاه هزار سال راه است و کفهاى او یکى از نور و یکى از ظلمت است حسنات را در کفه ى نور نهند و سیئات را در کفه ى ظلمت.
و در سوره ى زلزال خداى عالم مى فرماید: هر بد و خوب اگر چه اندک و به مقدار ذره باشد خواهد دید،
و در سوره ى قارعه مى فرماید: هر که میزان عمل او در روز قیامت سنگین است او در سعه و اطمینان است و هر که میزان عمل او سبک است جاى او جهنم است.
و در سوره ى اعراف و مومن نیز نظیر این مى فرماید ثقل و خفت به دو نحو تصور شود یکى آن است که یکى از خیر و شر است و دیگرى اصلا نیست.
دوم- آن است که هر دو هست لکن یکى راجح و زیادتر از دیگرى است و کیف کان ثبوت فى الجمله کفایت در ترسیدن انسان مى کند اگر بناء عدل باشد در یوم الفصل نه بناء فضل و کرم پس واى به ما واى به ما.
آشکار نکن بر چشمهاى خلایق حال و شغل مرا.
ملاء: جماعت.
خبر به معنى حال و کار و شغل است.
و پنهان نما تو از آنها آنچه را که هست پهن شدن او بر من ننگ و به پیچ تو از آنها امرى را که لاحق مى کند او را نزد تو به خوارى و ذلت.
اخف و اطو هر یک از باب افعال است پس هر یک متعدى به دو مفعول است عارا و شنارا ظاهر آن است که مفعول ثانى باشد نه حال و تمیز.
بدان که انسان در عالم دنیا اگر بر او دوبلیه یا ازید اگر وارد آید اگر یکى غالب باشد پس دیگرى خواهد محو و نابود در نزد او بود چنانکه به العیان مشاهده مى شود، و اما در عالم آخرت بلایاى عظیمه بر او وارد شود هر یک هم تاثیر تام و مستقل دارد اگر چه بعضى شدید و بعضى اشد باشد مثلا انسان اگر العیاذ بالله از اهل طاعت نباشد محزون شدن از بهشت یک بلیه ى او است رسوا شدن در نزد اهل محشر مصیبت دیگر او است، شماتت اهل بهشت بر او مصیبت دیگر، شماتت بعض کفار در جهنم بلیه ى دیگر، شماتت حفظه و ملائکه ى عذاب بلیه ى دیگر او، و اعظم بلیات او مایوس شدن او است از رحمت خداى عزوجل.
حضرت امیر مومنان (ع) در دعاى کمیل عرض مى کند به خداى عزوجل که: فرض کنم که بر حرارت آتش تو صبر کردم لکن چگونه صبر توانم نمود به فراق تو پس از این جهت است که امام عرض به خدا مى کند که این امورى که باعث شکست و رسوائى است از مردم مخفى دار و مگذار که نزد مردم پراکنده و پهن شود در نظر آید که انسب ذکر اطو بدل انسب لکن اعرف امام است به بلاغت.
بلند نما مرتبه ى مرا به خشنودى تو کسى که خدا از او خوشنود باشد از سادات آخرت است و تحصیل رضاى معبود نمى شود مگر اینکه اطاعت او نماید بر وجهى که او تحدید نمود.
تمام نما بزرگى مرا به آمرزش خود، شبهه نیست که مصنوع و مخلوق تصور نمى شود مگر اینکه کرامت و مرحمت صانع شامل حال او شود لکن اکمال کرامت آن است که از او بگذرد و ماوى او را بهشت قرار دهد و گرنه بر او هیچ نداده است این است که امام عرض نماید اکمال نما نه اینکه عطا نما.
و پیوند نما مرا در عداد یاران دست راست، و انظمنى فعل امر ثلاثى مجرد است از نظم و او در لغت ریسمانى است که در او جواهر و درر داخل نمایند.
از اینکه اصحاب یمین مثل لوءلوء و مرجان هستند استعاره شده به نظم و آنها اتقیا و اولیاء و صلحایند که بهشت از براى ماوى و مقر آنها قرار داده شده.
از جواب رسول الله بعبد الله بن مسعود چنان مستفاد مى شود که همینکه انسان دزدى ننماید و تکبر به غیر نکند و توکل به خدا کند او داخل در اصحاب یمین است دور نیست که عمده ى معاصى از این سه خصلت است و مى توان گفت که در آن زمان غالب مردم مبتلا بودند به این سه خصال نه مثل زمان ما که مردم داراى این سه خصال هستند با کثرت معاصى دیگر پس بخواهند از اصحاب یمین شوند منوط است ترک تمام معاصى را نمایند.
و روبرو کن مرا در راههاى ایمنان. یعنى آن طریقى که مامونین تو در آن راه مى روند مرا نیز در آن راه دلالت کن که توجه به جانب آن نمایم و این مطلب نخواهد شد مگر اینکه انسان صفات ذمیمه خود را خلع نماید و متصف به صفات اولیاء شود.
و بگردان تو مرا در رسیدن رسیدگان یعنى آنچه خوبان مردم به سبب او رسیدند به مراتب علیه و درجات عالیه مرا نیز موفق دار بر آن.
آباد نما به واسطه ى من مجالس خوبان را و این عبارت دو احتمال دارد یکى آنکه توفیق ده مرا که از بزرگان و معروفین باشم که بدون من گویا صالح نیست، و مى شود این باشم که از کثرت معاشرت و مراوده با صلحاء و الفت مجالس ایشان به حدى باشم که بدون من مجالسشان رونق و زینتى نداشته باشد.
اجابت فرما اى پروردگار عالمیان و مربى مخلوقات اللهم اغفرو ارحم و استر علینا ما تعلم و صل على محمد و آله و سلم.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
درخواست نگهدارى و پوشش:
در این دعا که درخواست پرده پوشى و نگهدارى مطرح شده امام عرضه مى دارد:
(بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و بسترهاى اکرام و احترامت را براى من بگستران) (اللهم صل على محمد و آله، و افرشنى مهاد کرامتک).
(مرا در شریعه هاى رحمت خویش وارد ساز) (و اوردنى مشارع رحمتک).
(در آغوش بهشتت جاى ده) (و احللنى بحبوحه جنتک).
(با رد از درگاهت نشانه ى ذلت و خوارى بر من منه) (و لا تسمنى بالرد عنک).
(با نومیدى از درگاهت مرا محروم مفرما) (و لا تحرمنى بالخیبه منک).
(در قبال بدیهایم مرا مورد تقاص قرار مده (و گروى اعمالم را مکش) (و لا تقاصنى بما اجترحت).
(نسبت به اعمال و رفتارم با من به مناقشه مپرداز (و بر من خرده مگیر) (و لاتناقشنى بما اکتسبت).
(آنچه را کتمان کرده ام آشکار مکن) (و لا تبرز مکتومى).
(و سرم را فاش مفرما) (و لاتکشف مستورى).
و از آنجا که با قرار گرفتن عمل در میزان، کارکرد افراد مشخص مى شود عرضه مى دارد: (عملم را بر کفه ى ترازوى انصاف منه (با میزان عدالت مسنج) (و لا تحمل على میزان الانصاف عملى).
(باطن و مسائل پنهانیم را در پیش چشم برگزیدگان خلق اعلان مدار) (و لا تعلن على عیون الملا خبرى).
(بلکه هر چه انتشارش براى من ننگ آور است از آنان مخفى دار) (اخف عنهم ما یکون نشره على عارا).
(آنچه که مرا پیش تو رسوا مى سازد از نظر آنها بپوشان) (و اطو عنهم ما یلحقنى عندک شنارا).
(بر اساس رضوان و خشنودیت درجه ى مرا بالا بر) (شرف درجتى برضوانک).
(با غفران و آمرزش خود کرامت مرا کامل ساز) (و اکمل کرامتى بغفرانک).
(مرا در صف اصحاب یمین جاى ده) (و انظمنى فى اصحاب الیمین).
(به سوى راههاى ایمنى یافتگان راهنمائى فرما) (و وجهنى فى مسالک الامنین).
(در گروه رستگارانم جاى ده) (و اجعلنى فى فوج الفائزین).
(مجالس صالحان را به وسیله ى من عمران و آباد فرما) (و اعمر بى مجالس الصالحین).
(و دعایم را اى پروردگار جهانیان مستجاب فرما) (آمین رب العالمین).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۵، ص:۳۷۹-۳۶۴
و کان من دعائه علیه السّلام فی طلب الستر و الوقایة:
بسم الله الرحمن الرحیم و ایاه نستعین الحمد لله مسبل جلابیب الستر والوقایه، الناهج مناهج الرشد والهدایه، والصلاه والسلام على نبیه المخصوص باسرار الغایه و على اهل بیته القائمین باعباء الامامه والولایه. و بعد: فهذه الروضه الحادیه و الاربعون من ریاض السالکین فى شرح الدعاء الحادى والاربعین، و صحیفه سیدالعابدین صلى الله و سلم علیه و على آبائه و ابنائه الصالحین، املاء راجى فضل ربه السنى على الصدر الحسینى الحسنى، الحقه الله بستر وقایته، و بلغه من حسن الامل منتهى غایته.
الستر -بالفتح- تغطیه الشىء من ستره سترا -من باب قتل-: اى غطاه. و بالکسر ما یستتر به، کالستاره -بالکسر- و الستره -بالضم-.
و الوقایه: حفظ الشىء مما یوذیه و یضره. یقال: وقیت الشىء اقیه وقایه و وقاء. قال تعالى: «فوقاهم الله شر ذلک الیوم».
و المراد بالستر المطلوب اخفاء الاعمال الفاضحه عن غیر الله سبحانه فى الدنیا و الاخره، اما فى الدنیا: فبتوفیقه للاستتار بها، و حسم اسباب اطلاع الخلق علیها. و فائدته استبتاع غفرانها کما رواه ثقه الاسلام فى الکافى بسنده عن الرضا علیه السلام: انه قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: المستتر بالحسنه تعدل سبعین حسنه، و المذیع بالسیئه مخذول، و المستتر بالسیئه مغفور له.
و اما فى الاخره فباخفائها عن الملائکه و الانبیاء و جمیع الخلق، کما روى عن الصادق علیه السلام: اذا کان یوم القیامه تجلى الله تعالى لعبده المومن فیقفه على ذنوبه ذنبا ذنبا، ثم یغفر له، لا یطلع على ذلک ملکا مقربا و لا نبیا مرسلا، و یستر علیه ما یکره ان یقف علیه احد، ثم یقول لسیئاته کونى حسنات.
و الاخبار فى هذا المعنى کثیره.
و المراد بالوقایه الوقایه من السیئات و تبعاتها، کما یدل علیه متن الدعاء، و هى الوقایه التى لیسالها حمله العرش و من حوله للمومنین بقولهم: «وقهم السیئات و من تق السیئات یومئذ فقد رحمته و ذلک هو الفوز العظیم».
فرشت البساط و غیره فرشا -من باب قتل- و فى لغه -من باب ضرب-: بسطته. و افرشه ایاه افراشا: بسطته له. و هو الفراش -بالکسر- بمعنى مفروش ککتاب بمعنى مکتوب و المهاد -بالکسر- الفراش. و جمعه مهد ککتاب و کتب. و یکون المهاد جمع مهد ایضا کسهم و سهام، و یجمع على مهود ایضا کفلس و فلوس.
قال الفیومى: المهد و المهاد: الفراش.
و الکرامه: اسم من الاکرام، و هو الاعزاز.
و اوردته الماء: ابلغته ایاه.
و المشارع: جمع مشرعه -بفتح المیم و الراء- و هى مورد الناس للاستقاء.
و قال الازهرى: لا تسمیها العرب مشرعه حتى یکون الماء لا انقطاع له کماء الانهار، و یکون ظاهرا معینا، اى جاریا على وجه الارض، لا یستقى منه برشاء.
و فى کل من الفقرتین استعاره مکنیه تخییلیه، فانه اضمر فى نفسه تشبیه الکرامه بالمکان الصالح للقعود فیه، و الرحمه بالماء العذب الذى یروى به من یرده بجامع الراحه و اللذه فیهما. و هذا هو الاستعاره بالکنایه، ثم اثبت لها ما به قوام المشبه به من لوازمه المناسبه و هو المهاد فى الاولى، و المشارع فى الثانیه، و هذا هو التخییل.
و احللت زیدا المکان، و به: انزلته فیه. من حل بالبلد و حله من باب قعد اذا نزل به.
و بحبوحه المکان: وسطه و وزنها فعلوله.
قال بعض ارباب القلوب: جنته -تعالى- فى الاخره دار ثوابه، و فى الدنیا مقام الرضا و التسلیم. و الله اعلم.
سمته ذلا: اى اولیته ایاه، و منه «یسومونکم سوء العذاب». و انما عداه علیه السلام بالباء لتضمینه معنى الاهانه کما عدوا «سمع» باللام فى قوله لهم: «سمع الله لمن حمده» لتضمینه معنى استجاب. و انما اصله ان یتعدى بنفسه مثل «یوم یسمعون الصیحه». و فى نسخه «و لا تسمنى» بکسر السین و هو من السمه بمعنى العلامه.
و رده عنه ردا: صرفه و منعه. و هو کنایه عن الحرمات، و منع المعروف. و منه رد السائل اذا حرمه، و لم یعطه شیئا، و حرمت زیدا کذا احرمته -من باب ضرب، یتعدى الى مفعولین- حرمانا و حرمه -بالکسر فیهما-: منعته ایام. و کثیرا ما یحذف المفعول الثانى لقصد العموم، فیقال: حرمت زیدا اى لم اعطه شیئا.
و الخیبه: عدم الظفر بالمطلوب.
و قوله: «منک» یحتمل تعلقه بالفعل، او بالخیبه. فیکون لغوا. و یحتمل تعلقه بمحذوف حال من الخیبه فیکون مستقرا و «من» ابتدائیه.
و قاصصت زیدا بما کان لى عنده قصاصا و مقاصه: اى حبست علیه مثل ذلک و اجترحت الاثم: اکتسبته. اى لا تحبس على من الثواب مثل ما اکتسبته من الماثم.
و ناقشته مناقشه: استقصیت فى حسابه.
و برز الشىء بروزا -من باب قعد-: ظهر. و یتعدى بالهمزه فیقال: ابرزته فهو مبروز، و هذا من النوادر التى جاءت على مفعول من افعل، کمحبوب من احب، و مسعود من اسعد.
و کتمت السر و الحدیث کتما -من باب قتل- و کتمانا -بالکسر-. سترته فهو مکتوم و یتعدى الى مفعولین. و منه «و لا یکتمون الله حدیثا».
و الکشف کالضرب: الاظهار، و رفع الشىء عما یواریه، و یغطیه. و منه: «فکشفنا عنک غطاءک».
و سترت الشىء سترا -من باب قتل-: غطیته فهو مستور.
قال بعضهم: و هذه الفقره عطف تفسیر لما قبلها. و لیس کذلک فان قوله علیه السلام: «و لا تبرز مکتومى» یختص بالمعانى کالاسرار و الاخبار، لان الکتمان لایستعمل الا فیها.
و قوله علیه السلام: «و لا تکشف مستورى» یختص بالجثث و الاعیان، لان الاصل فى الستر تغطیه الشىء بغطاء، ثم استعمل فى غیرها تجوزا، فهو اما من باب عطف الشىء على مغایره، او من باب عطف العام على الخاص، لا من باب عطف التفسیر، و الله اعلم.
حملته على کذا: اى الزمته به. و اصله من الحمل على الدابه کانک جعلته لازما له لزوم الراکب لمرکوبه، و هو من باب التمثیل.
و المیزان: آله الوزن. و اصله موزان قلبت الواو یاء لانکسار ما قبلها، و لذلک یجمع على موازین.
و الوزن فى اللغه: هو مقابله احد الشیئین بالاخر حتى یظهر مقداره.
و الانصاف فى المعامله: العداله. و ذلک ان لا یاخذ من صاحبه من المنافع الا مثل ما یعطیه، و لا یناله من المضار الا مثل ما یناله.
و المراد بالعمل هنا مطلقه، حسنا کان او سیئا.
و میزان الانصاف فیه: ان یجازیه بالاحسان احسانا، و بالسیئه سیئه، کما قال الله تعالى: «فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره و من یعمل مثقال ذره شرا یره».
و من البین ان فى ذلک هلاک العبد، لقله حسناته، و کثره سیئاته، و این یقع الواحد من الدهماء، و الفطره من الداماء؟! و لذلک ورد فى الحدیث عن ابى جعفر علیه السلام فى قوله تعالى: «و من یعمل مثقال ذره شرا یره» اذا کان من اهل الجنه، راى ذلک الشر، ثم غفر له.
و قال الامام الطبرسى: الایه مخصوصه بلا خلاف، فان التائب معفو عنه بالاجماع.
و آیات العفو داله على جواز العفو عما دون الشرک، فجاز ان یشترط فى المعصیه التى یواخذ بها، الا یکون مما قد عفى عنه.
تبصره:
قد تکرر فى الایات و الروایات ذکر الوزن و المیزان یوم القیامه، کقوله تعالى فى سوره الاعراف: «و الوزن یومئذ الحق فمن ثقلت موازینه فاولئک هم المفلحون» «و من خفت موازینه فاولئک الذین خسروا انفسهم فى جهنم خالدون» و قوله تعالى فى سوره الانبیاء: «و نضع الموازین القسط لیوم القیامه فلا تظلم نفس شیئا و ان کان مثقال حبه من خردل اتینا بها و کفى بنا حاسبین» الى غیر ذلک من الایات.
و فى الصحیح فى خطبته صلى الله علیه و آله لاقبال شهر رمضان: من اکثر فیه الصلاه على ثقل الله میزانه یوم تخف الموازین.
و عنه صلى الله علیه و آله: یجاء بالعبد یوم القیامه، فتوضع حسناته فى کفه و سیئاته فى کفه. الحدیث.
و قد اختلف اهل الاسلام فى الوزن المذکور و هل هو کنایه عن العدل و الانصاف و التسویه، او المراد به الوزن الحقیقى؟ الى کل من القولین ذهب طائفه. و الخلاف فى ذلک واقع بین اصحابنا ایضا، فممن ذهب منهم الى القول الاول شیخنا المفید قدس سره فانه قال: الوزن و الموازین هو التعدیل بین الاعمال و الجزاء علیها، و وضع کل منها فى موضعه، و ایصال کل ذى حق حقه. و لیس الامر فى معنى ذلک على ما ذهب الیه اهل الحشو- من ان فى القیامه موازین کموازین الدنیا لکل میزان کفتان، توضع الاعمال فیها- اذ الاعمال اعراض، و الاعراض لا یصح وزنها، و انما توصف بالثقل و الخفه على وجه المجاز. و المراد بذلک ان ما ثقل منها هو ما کثر و استحق علیه عظیم الثواب، و ما خف منها ما قل قدره و لم یستحق علیه جزیل الثواب. و الذى ذکره الله تعالى فى الحساب هو الموافقه على الاعمال، لان من وفق على اعماله لم یتخلص من تبعاتها، و من عفا الله عنه فى ذلک فاز بالنجاه، و من ثقلت موازینه بکثره استحقاقه الثواب «فاولئک هم المفلحون» و من خفت موازینه بقله اعمال الطاعات «فاولئک الذین خسروا انفسهم» «و فى جهنم خالدون».
و القرآن انما نزل بلغه العرب، و حقیقه کلامها و مجازه، و لم ینزل على الفاظ العامه، و ما سبق الى قلوبها من الاباطیل. انتهى.
و ممن ذهب الى القول الثانى شیخنا البهائى طاب ثراه فى شرح الاربعین فانه قال: جمهور اهل الاسلام على هذا القول، للوصف بالخفه و الثقل فى القرآن و الحدیث، و ان الموزون: صحائف الاعمال، او الاعمال انفسها بعد تجسیمها فى تلک النشاه.
و الحق: ان الموزون فیها هو نفس الاعمال، لاصحائفها.
و ما یقال من ان تجسیم العرض طور وراء طور العقل، فکلام ظاهرى عامى.
و الذى علیه الخواص من اهل التحقیق: ان سنخ الشىء و حقیقته امر مغایر للصوره التى یتجلى بها على المشاعر الظاهره، و یلبسها لدى المدارک الباطنه، و انه یختلف ظهوره فى تلک الصور بحسب اختلاف المواطن و النشات، فیلبس فى کل موطن لباسا، و یتجلبب فى کل نشاه بجلباب، کما قالوا: ان لون الماء لون انائه.
و اما الاصل الذى تتوارد هذه الصور علیه و یعبرون عنه تاره بالسنخ، و تاره بالوجه، و اخرى بالروح، فلا یعلمه الا علام الغیوب، فلا بعد فى کون الشىء فى موطن عرضا، و فى آخر جوهرا. الا ترى الى الشىء المبصر فانه انما یظهر لحس البصر اذا کان محفوفا بالجلابیب الجسمانیه، ملازما لوضع خاص، و توسط بین القرب و البعد المفرطین و امثال ذلک. و هو یظهر فى الحسن المشترک عریا عن تلک الامور التى کانت شرط ظهوره. لذلک، الا ترى الى ما یظهر فى الیقظه من صوره العلم، فانه فى تلک النشاه امر عرضى، ثم انه یظهر فى النوم بصوره اللبن. فالظاهر فى الصورتین سنخ واحد تجلى فى کل موطن بصوره، و تجلى فى کل نشاه بحلیه، و تزیا فى کل عالم بزى، و تسمى فى کل مقام باسم، فقد تجسم فى مقام ما کان عرضا فى مقام عرضا فى مقام آخر و تجسم العمل فى النشاه الاخرویه، و قد ورد فى احادیث متکثره من طرق المخالف و الموالف. انتهى.
و فى المقام کلام طویل طویناه على غره، و قد الف بعض اصحابنا المتاخرین فى هذا المقام رساله جیده، سماها میزان الاخره، استوفى الکلام فیها على هذا المطلب.
فمن اراد تحقیق المرام فیه فعلیه بها.
قوله علیه السلام: «و لا تعلن على عیون الملا خبرى».
علن الامر علونا -من باب «قعد»-: ظهر و انتشر فهو عالن. و علن علنا -من باب تعب لغه- فهو علن، و الاسم العلانیه -مخففه-. و اعلنته -بالالف- اظهرته. و منه قوله تعالى: «ثم انى اعلنت لهم و اسررت لهم اسرارا».
و الملا: اشراف الناس و روساوهم و مقدموهم، و هو اسم للجماعه لا واحد له من لفظه. کالقوم.
قال الراغب: الملاء: جماعه یجتمعون على راى، فیملاون العیون و النفوس جلاله و بهاء.
قال الله تعالى: «الم تر الى الملاء من بنى اسرائیل».
و قال الفیومى: الملاء- مهموز-: اشراف القوم، سموا بذلک لملاءتهم بما یلتمس عندهم من المعروف، وجوده الراى، ولانهم یملاون العیون ابهه، و الصدور هیبه انتهى.
و ما وقع لغیر واحد من المترجمین من تخصیص الملا هنا بالملائکه لا وجه له.
و الظرف من قوله: «على عیون الملاء» اما لغو متعلق ب«تعلن»، او مستقر متعلق بمحذوف حال من خبرى قدمت علیه لرعایه الفاصله، و الاصل و لا تعلن خبرى ظاهرا على عیون الملاء او بمراى منهم و منظر، و «على» هنا بمنزلتها فى قوله تعالى: «فاتوا به على اعین الناس».
قال الزمخشرى فى الکشاف: معنى الاستعلاء فى «على» وارد على طریق التمثیل. اى یثبت اثباته فى الاعین، و یتمکن ثبات الراکب على المرکوب و تمکنه منه. انتهى.
فان قلت: هذا المعنى لا یناسب الخبر، لان الخبر انما یتمکن فى السمع، لا فى العیون.
قلت: المراد بالخبر هنا: المخبر عنه و هو الحال او العمل فانهم قد یکنون به عنهما.
قال الراغب: قوله تعالى: «قد نبانا الله من اخبارکم» اى من احوالکم التى یخبر عنها.
و قال الزمخشرى فى قوله تعالى: «و نبلوا اخبارکم»: اى ما یحکى عنکم و ما یخبر به عن اعمالکم، لنعلم حسنها من قبیحها، لان الخبر على حسب المخبر عنه، ان حسنا فحسن، و ان قبیحا فقبیح.
قال السعد التفتازانى: یرید ان بلاء الاخبار کنایه عن بلاء الاعمال، و المعنى نبلوا اخبارکم اى ما نخبر به عن اعمالکم، لیتمیز حسنه عن قبیحه، فیتمیز حسن الاعمال المخبر عنها عن قبیحها، لان الخبر عن الشىء على حسب المخبر عنه، ان حسن حسن، و ان قبح قبح. انتهى.
و قال السراج الفارسى فى الکشف: قوله: لان الخبر على حسب المخبر عنه، و هو العمل کذلک. فصح ان یجعل کنایه عن بلاء الاعمال، و یکون ابلغ. انتهى.
اذا عرفت ذلک فان حملت الخبر على العمل فى الاخره، امکن ان یستانس بهذه العباره على تجسم الاعمال فى تلک الدار، لانها اذا تجسمت تعلقت بالعیون لا بالاسماع، و لذلک قال علیه السلام: «على عیون الملاء» و لم یقل على اسماعهم، فتامله، فانه نفیس جدا.
قوله علیه السلام: «و اخف عنهم ما یکون نشره على عارا».
الاخفاء: یقال الابداء و الاعلان.
قال تعالى: «ان تبدوا الصدقات فنعما هى و ان تخفوها»، و قال: «و انا اعلم بما اخفیتم و ما اعلنتم».
و نشر الخبر نشرا -من باب قتل-: بثه و اشاعه. و اصله من نشر الثوب و هو بسطه.
و فى الاساس: نشر الخبر: اذاعه، و انتشر الخبر فى الناس.
و العار: کل شىء یلزم منه عیب و مذمه. و اصله الیاء.
و طوى عنى الحدیث: کتمه. و اصله من طى الثوب.
و الشنار -بالفتح-: اقبح العیب و العار، و الامر المشهور بالشنعه، کذا فى القاموس.
و عندک: اى فى حکمک کقوله تعالى: «ان کان هذا هو الحق من عندک» و کانه احتراز عما یعده الجهلاء عیبا و عارا، و لیس به باس عندالله تعالى. و الله اعلم.
الشرف -بفتحتین-: العلو شرف: ککرم فهو شریف، و شرفه تشریفا اعلاه.
و اصله من الشرف، و هو المکان المشرف العالى، ثم استعمل فى القدر و المنزله مجازا.
قال فى الاساس: و من المجاز، لفلان شرف -و هو علو المنزله- و شرفه الله.
و الدرجه: واحده الدرج، و هى المرقاه، کقصبه و قصب.
قال الراغب: الدرجه نحو المنزله، لکن یقال للمنزله درجه اذا اعتبرت بالصعود، دون الامتداد على البسیطه، کدرجه السطح و السلم، و یعبر بها عن المنزله الرفیعه. قال الله تعالى: «و للرجال علیهن درجه» تنبیه لرفعه درجه الرجال علیهن فى العقل و السیاسه، و قال تعالى: «هم درجات عند الله» اى اولوا درجات.
و الرضوان -بکسر الراء، و قیس و تمیم یضمونها-: قیل: هو بمعنى الرضا، و قیل. هو الکثیر من الرضا، و لذلک خص فى القرآن بما کان من الله تعالى، لما کان اعظم الرضا رضاه سبحانه.
و کمل الشىء کمولا -من باب قعد- تم، و الاسم الکمال.
و قیل: الکمال: امر زائد على التمام، لان التمام یرد على الناقص فیتمه، و الکمال یرد على التمام فیکمل اوصافه.
و قیل: کمال الشىء حصول ما فیه الغرض منه، فاذا قیل: کمل فمعناه حصل ما هو الغرض منه، قال تعالى: «و الوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین» تنبیها على ان ذلک غایه ما یتعلق به اصلاح الولد. و یتعدى کمل بالهمزه و التضعیف، فیقال: اکملته اکمالا، و کملته تکمیلا.
و الکرامه: اسم من اکرمه اى اعزه و عظمه. و له على کرامه: اى عزازه و اجلال.
و یقال: اکرمه بالشىء: اذا اعطاه ایاه عطاء على وجه الاعزاز و الاجلال.
و قوله علیه السلام: «بغفرانک» یحتمل تعلقه بالفعل، و بالکرامه، و بهما معا على طریق التنازع.
و نظمت الدر نظما -من باب ضرب-: جعلته و جمعته فى سلک، و هو الخیط. اى اجعلنى مع اصحاب الیمین و اجمعنى بهم. و هو اما استعاره مکنیه، او تبعیه.
و اصحاب الیمین خلاف اصحاب الشمال، و قد تکلموا فى الفریقین، فقیل اصحاب الیمین: اصحاب المنزله العلیه، و اصحاب الشمال اصحاب المنزله الدنیئه، من قولهم. فلان منى بالیمین اذا وصفته بالرفعه عندک، و علیه قول الشاعر:
و قد کنت فى یمنى یدیک جعلتنى * فلا تجعلنى بعدها فى شمالکا
و قول ابن الدمینه:
ابینى فى یمنى یدیک جعلتنى * فافرح ام صیرلتنى فى شمالکا
و من ذلک تیمنهم بالمیامن، و تشاومهم بالشمائل.
و قیل: الذین یوتون صحائفهم بایمانهم، و الذین یوتونها بشمائلهم.
و قیل: الذین یوخذ بهم ذات الیمین الى الجنه، و الذین یوخذ بهم ذات الشمال الى النار.
و قیل: اصحاب الیمین و اصحاب الشوم، فان السعداء میامین على انفسهم بطاعاتهم، و الاشقیاء مشائیم على انفسهم بمعاصیهم. فان قلت: کیف لم یسال علیه السلام نظمه فى السابقین الذین هم اعلى درجه من اصحاب الیمین، کما دل علیه قوله تعالى: «و کنتم ازواجا ثلاثه فاصحاب المیمنه ما اصحاب المیمنه و اصحاب المشئمه ما اصحاب المشئمه و السابقون السابقون اولئک المقربون».
و کما ورد فى الحدیث ان السابقین هم رسل الله علیهم السلام، و خاصه الله من خلقه، و اصحاب الیمین هم المومنون.
و لا شک انه علیه السلام من اقرب المقربین، و اشرف خاصه رب العالمین، و هل یلیق بالاعلى منزله ان یسال دون مقامه؟ قلت: یحتمل انه علیه السلام ادمج سوال نظمه فى السابقین فى سوال نظمه فى اصحاب الیمین، فان السابقین من جمله اصحاب الیمین، الا انهم ارفع طبقه، و اقرب منزله من سائرهم، کما یدل علیه ما رواه على بن ابراهیم فى تفسیره، بسنده الى حذیفه بن الیمان، و رئیس المحدثین بسنده الى ابن عباس، قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله ان الله عز و جل قسم الخلق قسمین فجعلنى فى خیرهما قسما و ذلک قوله تعالى فى ذکر اصحاب الیمین و اصحاب الشمال، و انا خیر اصحاب الیمین. ثم قسم القسمین ثلاثا فجعلنى فى خیرها ثلثا لقوله عز و جل: «فاصحاب المیمنه ما اصحاب المیمنه، و اصحاب المشئمه ما اصحاب المشئمه، و السابقون السابقون» و انا خیر السابقین. الحدیث.
فیکون ایثاره علیه السلام لسوال نظمه فى اصحاب الیمین، دون السابقین لامرین:
احدهما: التواضع و الهضم لنفسه الشریفه من ترشیحها لذلک، کما هو دأبه علیه السلام فى دعائه.
الثانى: کون اصحاب الیمین اکثر من السابقین، کما قالوا فى قول یوسف علیه السلام «توفنى مسلما و الحقنى بالصالحین». انه ان اراد بالصالحین الصالحین من آبائه فظاهر، و ان اراد الالحاق بعامه الصالحین، فوجهه ان اجتماع النفوس المشرقه بالانوار الالهیه له اثر عظیم، و فوائد جمه، کالمرایا المستنیره المتقابله التى تتعاکس اضواوها، و تتکامل انوارها، الى حیث لا تطیقها العیون الضعیفه، و کلما کانت اکثر کانت الاشراق اظهر. فلا یرد ان الصلاح اول درجات الصالحین، فکیف یلیق بمن رتبته النبوه ان یطلب البدایه؟! و الله اعلم بمقاصد اولیائه.
قوله علیه السلام: «و وجهنى فى مسالک الامنین».
وجهت الشىء: ارسلته فى جهه.
و المسالک: جمع مسلک، و هو موضع السلوک، و هو النفاذ فى الطریق. یقال: سلکت الطریق سلوکا -من باب قعد-: اى ذهبت فیه.
و الامنین: جمع آمن، من آمن امنا -من باب منع- اذا اطمانت نفسه، و زال خوفه، و کانه تلمیح الى قوله تعالى: «ان المتقین فى جنات و عیون ادخلوها بسلام آمنین»، و یجوز ان یراد بهم الامنون من آفات الدنیا و عقوبات الاخره.
و الفوج: الجماعه من الناس. و قیل: الجماعه الماره المسرعه.
و الفوز: الظفر بالخیر مع حصول السلامه، و لذلک قال تعالى: «اصحاب الجنه هم الفائزون» لظفرهم بکل خیر، و سلامتهم من کل شر.
و العماره: نقیض الخراب، یقال عمرت الدار -من باب قتل- اذا بنیتها او جددت ما استرم منها. و عمر المنزل اهله اذا سکنوه، و اقاموا به، فعمر هوبهم، یتعدى و لا یتعدى، و الجمیع من باب قتل.
و عماره مجالس الصالحین: عباره عن لزومها، و کثره اتیانها و غشیانها، لمعاشرتهم و صحبتهم و معاونتهم على الصلاح و البر و التقوى.
و الصالح: قیل: هو الخالص من کل فساد. و قیل: هو المقیم بما یلزمه من حقوق الله و حقوق الناس.
و کذا قال الزجاج فى معانى القرآن: الصالح هو الذى یودى ما افترض الله علیه، و یودى الى الناس حقوقهم.
و آمین بالمد و القصر: اى استجب، و قد سبق الکلام علیه مبسوطا. و الله اعلم.
هذا آخر الروضه الحادیه و الاربعین من ریاض السالکین، وفق الله لاتمامها، و تالیف در نظامها، عشیه یوم الجمعه، ثانى ایام التشریق، من سنه اربع و مائه و الف، و لله الحمد.
