دعای ۴۰ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

فهرست دعاهای صحیفه سجادیه

متن دعای ۴۰ صحیفه سجادیه


دعا هنگام یاد مرگ؛

وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیهِ السَّلَامُ إِذَا نُعِی إِلَیهِ مَیتٌ، أَوْ ذَکرَ الْمَوْتَ:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اکفِنَا طُولَ الْأَمَلِ، وَ قَصِّرْهُ عَنَّا بِصِدْقِ الْعَمَلِ، حَتَّى لَا نُؤَمِّلَ اسْتِتْمَامَ سَاعَةٍ بَعْدَ سَاعَةٍ، وَ لَا اسْتِیفَاءَ یوْمٍ بَعْدَ یوْمٍ، وَ لَا اتِّصَالَ نَفَسٍ بِنَفَسٍ، وَ لَا لُحُوقَ قَدَمٍ بِقَدَمٍ، وَ سَلِّمْنَا مِنْ غُرُورِهِ، وَ آمِنَّا مِنْ شُرُورِهِ، وَ انْصِبِ الْمَوْتَ بَینَ أَیدِینَا نَصْباً، وَ لَا تَجْعَلْ ذِکرَنَا لَهُ غِبّاً،

وَ اجْعَلْ لَنَا مِنْ صَالِحِ الْأَعْمَالِ عَمَلًا نَسْتَبْطِئُ مَعَهُ الْمَصِیرَ إِلَیک، وَ نَحْرِصُ لَهُ عَلَى وَشْک اللَّحَاقِ بِک حَتَّى یکونَ الْمَوْتُ مَأْنَسَنَا الَّذِی نَأْنَسُ بِهِ، وَ مَأْلَفَنَا الَّذِی نَشْتَاقُ إِلَیهِ، وَ حَامَّتَنَا الَّتِی نُحِبُّ الدُّنُوَّ مِنْهَا،

فَإِذَا أَوْرَدْتَهُ عَلَینَا وَ أَنْزَلْتَهُ بِنَا فَأَسْعِدْنَا بِهِ زَائِراً، وَ آنِسْنَا بِهِ قَادِماً، وَ لَا تُشْقِنَا بِضِیافَتِهِ، وَ لَا تُخْزِنَا بِزِیارَتِهِ، وَ اجْعَلْهُ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ مَغْفِرَتِک، وَ مِفْتَاحاً مِنْ مَفَاتِیحِ رَحْمَتِک،

أَمِتْنَا مُهْتَدِینَ غَیرَ ضَالِّینَ، طَائِعِینَ غَیرَ مُسْتَکرِهِینَ، تَائِبِینَ غَیرَ عَاصِینَ وَ لَا مُصِرِّینَ، یا ضَامِنَ جَزَاءِ الْمُحْسِنِینَ، وَ مُسْتَصْلِحَ عَمَلِ الْمُفْسِدِینَ.

ترجمه‌ها

ترجمه انصاریان

دعا به وقتی که خبر مرگ کسی به او می‌رسید:

بار خدایا بر محمد و آلش درود فرست و ما را از آرزوی دراز نگاه دار، و آرزوها را با عمل راستین بر ما کوتاه کن، تا به پایان‌بردن ساعتی را از پی ساعتی و دریافتن روزی را به دنبال روزی و پیوستن نفسی را به نفسی و رسیدن گامی را به گامی آرزو نکنیم

و ما را از فریب آرزوها در سلامت دار و از بدی‌هایش در امان دار و مرگ را در برابر دیدگان ما مجسم کن و یادش را گهگاه در خاطر ما میار (بلکه همیشه به یاد آن باشیم)

و از اعمال شایسته، عملی برایمان قرار ده که با آن بازگشت به حضرتت را (با همه سرعتش) کند شماریم و برای به‌سرعت‌رسیدن به کوی‌ات بدان حرص ورزیم، به طوری که مرگ برای ما محل اُنسی باشد که به آن انس گیریم و مرکز الفتی باشد که بدان شوق ورزیم، و خویشاوند نزدیکی باشد که قرب به او را دوست بداریم،

پس هر زمان که آن را بر ما وارد کنی و فرود آری، ما را از دیدارش خوشبخت فرما و چون بر ما وارد شود آن را مایه انس ما قرار ده و ما را در مهمانی او به رنج و زحمت مینداز، و با زیارت او سرافکنده مساز، و آن را دری از درهای مغفرت، و کلیدی از کلیدهای رحمت خود قرار ده.

ما را در جمع هدایت شدگانی بمیران که گمراه نگردند، و فرمانبردارانی که اکراه به خود راه ندهند، و تائبینی که گناه نکنند و بر گناه اصرار نورزند،‌ای که مزد نیکوکاران را ضامنی، و از تبهکاران اصلاح عملشان را خواستاری.

شرح‌ها

دیار عاشقان (انصاریان)

دعاى چهلم:

به هنگام رسیدن خبر مرگ کسى یابه وقت یاد مرگ:

«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ اکفِنَا طُولَ الْأَمَلِ وَ قَصِّرْهُ عَنَّا بِصِدْقِ الْعَمَلِ حَتَّى لاَ نُؤَمِّلَ اسْتِتْمَامَ سَاعَة بَعْدَ سَاعَة

وَ لاَ اسْتِیفَاءَ یوْم بَعْدَ یوْم وَ لاَ اتِّصَالَ نَفَس بِنَفَس وَ لاَ لُحُوقَ قَدَم بِقَدَم

وَ سَلِّمْنَا مِنْ غُرُورِهِ وَ آمِنَّا مِنْ شُرُورِهِ وَ انْصِبِ الْمَوْتَ بَینَ أَیدِینَا نَصْباً وَ لاَ تَجْعَلْ ذِکرَنَا لَهُ غِبّاً»:

"بارالها بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و ما را از آرزوى دراز بر کنار دار، و با درست کارى آن را کوتاه کن، تا آنکه به پایان رساندن ساعتى را پس از ساعتى، و دریافتن روزى را درپى روزى، و پیوستن نَفسى را به نَفسى، و درپى آمدن گامى را در پى گامى آرزو نکنیم، و ما را از فریبش سالم بدار، و از گرفتاریهایش در امان دار، و مرگ را همیشه پیش چشممان قرار ده، و یادش را روزى از خاطرمان مبر".

در بیش از هزاران آیه در قرآن مجید مسئله مرگ، یا در حقیقت انتقال از این جهان به جهان دیگر مورد توجه قرار گرفته، و در این زمینه روایات فراوانى با توضیح تمام شئون مسئله از امامان معصوم((علیهم السلام)) در معتبرترین کتب حدیث نقل شده است.

هیچ انسانى از مرگ و سفر به جهان دیگر چاره اى ندارد، که این جهان مزرعه براى آن جهان است و انسان زارع و کشاورز اعمال، آنچه را از خوب و بد در این مزرعه کاشته بدون شک در آن جهان محصولش را به صورت بهشت یا جهنم برداشت خواهد کرد.

من به خاطر این که در جلد اول "دیار عاشقان" از صفحه ۲۸۰ تا ۳۲۹ در حد لازم در رابطه با مرگ و برزخ و اعمال و اوضاع خوبان و بدان در قیامت مطالبى را به رشته تحریر کشیدم، از تفسیر این دعا به طور مفصل چشم مى پوشم، و از و شما دعوت مى کنم به کتابهاى پرقیمتى که در این باب بزرگان دین نوشته اند همچون "انسان از آغاز تا انجام" نوشته علامه طباطبائى، و "حیات پس از مرگ"، "گذشته و آینده جهان" و "معاد از نظر روح و جسم" در سه جلد، و "بحارالانوار" علامه مجلسى، و "مشاهد القیامة"، و "مجمع المعارف" و جلد سوم "کفایة الموحدین" و "معادشناسى" در ده جلد مراجعه کنید.

رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) در باب مرگ مى فرماید:

اذا ماتَ اَحَدُکمْ فَقَدْ قامَتْ قِیامَتُهُ، فَاعْبُدُوا اللهَ کاَنَّکمْ تَرَوْنَهُ، وَ اسْتَغْفِرُوهُ کلَّ ساعَة:(۱)

هرگاه یکى از شما بمیرد قیامتش برپا شده; پس خدا را چنان هبادت کنید که گوئى او را مى بینید، و هر ساعت از حضرت حق طلب مغفرت نمائید.

امیرالمؤمنین((علیه السلام)) مى فرماید:

لِکلّ حَىٍّ مَوْتٌ:(۲)

براى هر زنده اى مرگ است.

بَالْمَوْتِ تُخْتَمُ الدُّنْیا:(۳)

با مرگ پرونده زندگى در دنیا بسته مى شود.

اَلْمَوْتُ بابُ الآْخِرَةِ:(۴)

مرگ درِ آخرت است.

وَ الْمَوتُ غایتُهُ، وَ الدُّنْیا مِضْمارُهُ، وَ الْقِیامَةُ حَلْبَتُهُ، وَالْجَنَّةُ سُبْقَتُهُ:(۵)

مرگ نهایت کار، و دنیا میدان تمرین، و قیامت جاى مسابقه، و بهشت جایزه مسابقه است.

اِنَّ للهِ مَلَکاً ینادِى فِى کلِّ یوْم: لِدُوا لِلْمَوْتِ، وَ اجْمَعُوا لِلْفَناءِ، وَ ابْنُوا لِلْخَرابِ:(۶)

براى خداوند فرشته اى است که هر روز ندا مى دهد: بزائید براى مردن، جمع کنید براى از بین رفتن، بسازید براى خراب شدن.

در باب ۴۹۹ "میزان الحکمة" روایات بسیار مهم باب موت را چنین نقل مى کند:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱ "میزان الحکمة" ج۹، ص۲۲۵.

۲ "میزان الحکمة" ج۹، ص۲۲۵.

۳ "میزان الحکمة" ج۹، ص۲۲۶.

۴ "میزان الحکمة" ج۹، ص۲۲۶.

۵ "نهج البلاغة" خطبه ۱۰۶.

۶ "نهج البلاغة"حکمت ۱۳۲.

رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) فرمود:

مرگ، مرگ، بدانید که از مرگ ناچارید، مرگ با آنچه در آن است سر رسید، آمد با بشارت و راحت و هجومى مبارک، به سوى بهشت عالى براى آنان که آخرتى بودند، آنان که براى رسیدن به آن کوشیدند و براى درک آن رغبت نشان دادند، و مرگ با بدبختى و حسرت و هجوم خسارتبار براى کشیدن اهل دنیا به سوى آتش داغ رسید، آن مغرورانى که تنها و تنها براى دنیا کوشش کردند و دل به آن بستند.

و نیز آنحضرت فرمود:

مَنْ ماتَ عَلى شَىْء بَعَثَهُ اللهُ عَلَیهِ:

هر کس بر اساس محبّت و دلبستگى به چیزى بمیرد، بر مبناى همان برانگیخته مى شود.

حضرت رضا((علیه السلام)) فرمود:

ترسناک ترین برنامه مردم در سه موقعیت است: روز خروج از شکم مادر که دنیا را مشاهده مى کند، روز مرگ که آخرت و اهلش را روبروى خود مى بیند، و روز محشر که احکامى را ملاحظه مى نماید که در دنیا ندیده بود!

حضرت سجاد((علیه السلام)) فرمود:

شدیدترین ساعات فرزند آدم سه ساعت است: ساعتى که ملک الموت را مى بیند، ساعتى که از قبرش بر مى خیزد، و ساعتى که در برابر حق است که خط سیرش به سوى بهشت است یا جهنّم.

امیرالمؤمنین((علیه السلام)) مى فرماید:

اگر کسى براى ابدى شدن در دنیا نردبانى مى یافت، یا براى دفع مرگ راهى پیدا مى کرد هر آینه سلیمان بن داود((علیه السلام)) بود، جنّ و انس و مقام نبوّت و منزلت عظیم مسخّر او بود، ولى زمانى که غذایش را استیفا کرد، و مدتش را تکمیل نمود، مرگ گریبانش را گرفت، شهر بدون او صبح کرد، خانه ها از رفت و آمد او تعطیل شد، و دیگران وارث او شدند.

و نیز آن حضرت فرمود:

اَوْقاتُ الدُّنْیا وَ اِنْ طالَتْ قَصیرَةٌ، وَ الْمُتْعَةُ بِها وَ اِنْ کثُرَتْ یسیرَةٌ:

زمانهاى دنیا گرچه طولانى باشد کوتاه، و بهره از آن گرچه زیاد باشد کم است.

تو را پندى دهم اى طالب دین *** یکى پندى دلاویزى خوش آئین

مشین غافل به پهلوى حریصان *** گه جان گرگین شود از جان گرگین

زخارشهاى دل ارپاک گردى *** ز دل یابى حلاوتهاى وَالتّین

بجوشند از درون دل عروسان *** چو مرد حق شوى اى مرد عِنّین

بنوش این را که تلقین هاى عشق است *** که سودت کم کند در گور تلقین

ز سنگ آسیا زیرین حمول است *** نه قیمت بیش دارد سنگ زیرین

میان سنگها آن بیش ارزد *** که افزون خورده باشد زخم میتین

ز اِشکست تجلّى فضل دارد *** میان کوهها آن طور سینین

رسول خدا فرمودند:

اَلْمَوْتُ رَیحانَةُ الْمُؤْمِنِ:

مرگ دسته گل خوشبوى مؤمن است.

تُحْفَةُ الْمُؤْمِنِ الْمَوْتُ:

هدیه مؤمن مرگ است.

على((علیه السلام)) مى فرماید:

ما اَنْفَعَ الْمَوْتَ لِمَنْ اَشْعَرَ الاِیمانَ وَ التَّقْوى قَلْبِهُ:

چه اندازه مرگ سودمند است براى آن که قلبش بیدا ایمان و تقواست.

مَوْتُ الاَبْرارِ راحَةٌ لاَنْفُسِهِمْ، وَ مَوْتُ الْفُجّارِ راحَةٌ لِلْعالَمِ:

مرگ نیکان راحت وجودشان، و مرگ بدکاران راحت مردم جهان است.

رسول حق فرمود:

مردم دو نفرند: یکى راحت مى شود، و یکى از او راحت مى شوند، آن که راحت مى شود مؤمن است چون بمیرد از دنیا و گرفتاریهایش راحت مى شود، و آن که کافر است درخت و جنبندگان و بسیارى از مردم با مرگش راحت مى شوند.

و نیز آنحضرت فرمود:

اَفْضَلُ الزُّهْدِ فِى الدُّنْیا ذِکرُ الْمَوْتِ، وَ اَفْضَلُ الْعِبادَةِ التَّفَکرُ، فَمَنْ اَثْقَلَهُ ذِکرُ الْمَوْتِ وَجَدَ قَبْرَهُ رَوْضَةً مِنْ رَیاضِ الْجَنَّةِ:

برترین زهد در دنیا یاد مرگ است، و بهترین عبادت اندیشه است، کسى که یاد مرگ بر سنگینى نیکیهایش بیفزاید قبرش را باغى از باغات بهشت یابد.

حضرت صادق((علیه السلام)) فرمود:

ذِکرُ الْمَوْتِ یمیتُ الشَّهَواتِ فِى النَّفْسِ، وَ یقْلَعُ مَنابِتَ الْغَفْلَةِ، وَ یقَوِّى الْقَلْبَ بِمَواعِدِ اللهِ، وَ یرِقُّ الطَّبْعَ، وَ یکسِرُ اَعْلامَ الْهُوى:

یاد مرگ شهوات را در نفس مى میراند، و مراکز روئیدن غفلت را نابود مى کند، و قلب را به وعده هاى خدا تقویت مى نماید، و طبع را رقیق کرده، نشانه هاى هوا را مى شکند.

رسول خدا مى فرماید:

اَکثِرُوا ذِکرَ الْمَوْتِ، فَما عَبْدٌ اَکثَرَ ذِکرَهُ اِلاّ اَحْیىَ اللهُ قَلْبَهُ وَ هَوَّنَ عَلَیهِ الْمَوْتَ:

زیاد یاد مرگ کنید، که هیچ عبدى زیاد یاد مرگ نکند مگر اینکه خداوند قلبش را زنده کند، و مرگ را بر او آسان نماید.

و نیز آنحضرت فرمود:

یا طارِقَ اسْتَعِدَّ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُلِ الْمَوْتِ:

قبل از رسیدن مرگ آماده مرگ باش.

امیرالمؤمنین((علیه السلام)) از جنگ صفین برمى گشت، به قبرستانى پشت شهر کوفه رسید، فریاد زد: اى اهل دیار ترس آور، و قرار گرفته هاى در خاک و قبرهاى تاریک، اى اهل خاک، اى اهل غربت، اى اهل تنهائى، اى اهل وحشت، شما بر مادر مرگ پیشى گرفتید و ما به شما ملحق مى شویم، اما خانه هاى شما را دیگران ساکن شدند، و با زنان شما دیگران ازدواج کردند، و ثروت شما تقسیم شد، این خبرى بود که ما داشتیم، چه خبرى پیش شماست؟

سپس رو به یاران کرد و فرمود: اگر اجازه سخن داشتند به شما خبر مى دادند که بهترین توشه براى قیامت و سفر آخرت تقواست.

به امیرالمؤمنین((علیه السلام)) گفته شد: آمادگى براى مرگ چگونه است؟ فرمود:

اداى واجبات، دورى از محرّمات و گناهان، داشتن مکارم اخلاقى، در این صورت باکى نیست که بر مرگ به

شما هجوم کند، و والله پسر ابى طالب دو حالت مرگ برایش مساوى است.

امام صادق((علیه السلام)) مى فرماید:

هر که مشتاق است خداوند سکرات مرگ را به او آسان کند به صله رحم و نیکى به پدر و مادر برخیزد، چون این دو کار را انجام دهد سکرات بر او آسان شود و در دنیاى روى فقر را نبیند.

سدیر صیرفى مى گوید: به حضرت صادق((علیه السلام)) عرضه داشتم: فدایت شوم، مؤمن از قبض روحش ناراحت است؟ فرمود:

نه، به خدا قسم، وقتى ملک الموت براى قبض روحش سر رسد جزع مى کند، فرشته مرگ مى گوید: اى دوست خدا ناراحت نباش، به خدائى که محمّد را به پیامبرى فرستاد، من از پدر مهربان به تو مهربانترم، دیده باز کن و ببین، مى نگرد، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) و امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و حسین و امامان از نسل حسین(علیهم السلام) را مشاهده مى کند، پس به او مى گویند: این رسول خدا و ائمه که رفیقان تو هستند، در این موقعیت چه چیزى براى وى از قبض روح محبوب تر است؟

در دنباله دعاى حضرت زین العابدین مى خوانیم:

"الهى از اعمال شایسته عملى براى ما قرار ده که با آن براى بازگشت به سویت شتاب کنیم، و بر زود رسیدن به کویت حرص ورزیم، تا مرگ بر ایمان آرامگاهى باشد که با آن انس گیریم، و محفل الفتى باشد که اشتیاق به آن پیدا کنیم، و خویشاوند نزدیکى باشد که قرب او را دوست بداریم. پس هر زمان که آن را بر ما فرود آوردى ما را از دیدارش خوشبخت ساز، و چون درآید مایه اُنسمان قرار ده، و ما را در مهمانى و زیارت او بدبخت و سرافکنده مکن، و آن را درى از درهاى آمرزش و کلیدى از کلیدهاى رحمت خود قرار ده، و ما را در زمره هدایت شدگانى بمیران که گمراه نشوند، و فرمانبردارانى که اکراه نداشته باشند، و توبه کنندگانى که معصیت ننمایند و اصرار نورزند، اى ضمانت کننده پاداش نیکوکاران، و اصلاح کننده کا تباهکاران".

منم و عشق و بیقرارى ها *** دمبدم ناله ها و زارى ها

تیغ خونین کشیده مى آید *** مى رسد وقت جانسپارى ها

ناامیدم مکن زنیم نگه *** کز تو دارم امیدوارى ها

صد بلا مى رسد به دل زغمت *** باشد اینها میان یارى ها

اشک ما مى فتد ز پرده برون *** نیست در عشق پرده دارى ها

بار عشق تو مى بریم به خاک *** شرط یارى است بربارى ها

فیضى از گرد چهره پاک مکن *** مده از دست خاکسارى ها