دعای هفتم صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش دوم)

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

فهرست دعاهای صحیفه سجادیه

متن دعای هفتم صحیفه سجادیه

شرح و ترجمه دعا:

بخش اول - بخش دوم

درخواست رفع غم و اندوه از خدا؛

وَ قَدْ نَزَلَ بی‌ یا رَبِّ مَا قَدْ تَکأَّدَنِی ثِقْلُهُ، وَ أَلَمَّ بی ‌مَا قَدْ بَهَظَنِی حَمْلُهُ، وَ بِقُدْرَتِک أَوْرَدْتَهُ عَلَی وَ بِسُلْطَانِک وَجَّهْتَهُ إِلَی.

فَلَا مُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ، وَ لَا صَارِفَ لِمَا وَجَّهْتَ، وَ لَا فَاتِحَ لِمَا أَغْلَقْتَ، وَ لَا مُغْلِقَ لِمَا فَتَحْتَ، وَ لَا مُیسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ، وَ لَا نَاصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ.

فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْتَحْ لِی یا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِک، وَ اکسِرْ عَنِّی سُلْطَانَ الْهَمِّ بِحَوْلِک، وَ أَنِلْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا شَکوْتُ، وَ أَذِقْنِی حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِیمَا سَأَلْتُ، وَ هَبْ لِی‏ مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِیئاً، وَ اجْعَلْ لِی مِنْ عِنْدِک مَخْرَجاً وَحِیاً. وَ لَا تَشْغَلْنِی بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِک، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِک.

فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بی‌ یا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَی هَمّاً، وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی کشْفِ مَا مُنِیتُ بِهِ، وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِیهِ، فَافْعَلْ بی ‌ذَلِک وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْک، یا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.

ترجمه‌ها

ترجمه انصاریان

الهی بلایی بر من فرود آمده که سختی و ثقل آن مرا در هم شکسته و گرفتاری‌هایی بر من حمله‌ور شده که تحملش برای من دشوار است و آن را تو از باب قدرتت بر من وارد کرده‌ای و به اقتدار خود متوجه من نموده‌ای، اله من، چیزی را که تو آورده‌ای کسی نبرد و آنچه تو فرستاده‌ای دیگری باز نگرداند و بسته تو را کسی نگشاید و چیزی را که تو بگشایی دیگری نبندد و آنچه را تو دشوار نموده‌ای کسی آسان نکند و آن را که تو ذلیل کرده‌ای یاوری نباشد،

پس بر محمد و آلش درود فرست و به رحمتت الها - در آسایش را به رویم باز کن و به قدرتت صولت سلطان غم را در میدان حیات من بشکن و مرا در موردی که از آن شکوه دارم به عنایت و احسانت کامیاب کن و به درخواست من شیرینی اجابت بچشان و از سوی خودت رحمت و گشایشی دلخواه نصیبم فرما و برایم نجات و خلاصی سریع از گرفتاری‌ها مقرر کن و مرا به خاطر چیرگی غم از رعایت واجبات و به کار بستن مستحبات خود باز مدار؛ چرا که من به سبب آنچه به سرم آمده بی‌تاب و توان شده، و قلبم از تحمل آنچه در زندگیم رخ نموده، لبریز از اندوه گشته و تو به رفع گرفتاری‌هایم و دفع آنچه در آن در افتاده‌ام توانایی پس قدرتت را درباره من به کار بر، گرچه از جانب تو مستحق آن نیستم‌، ای صاحب عرش عظیم.

شرح‌ها

دیار عاشقان (انصاریان)

«وَ قَدْ نَزَلَ بِی یا رَبِّ مَا قَدْ تَکأَّدَنِی ثِقْلُهُ وَ أَلَمَّ بِی مَا قَدْ بَهَظَنِی حَمْلُهُ»:

اى پروردگار من، بر من فرود شده چیزى که سنگینى آن مرا از پاى درآورده، و به من رسیده آنچه که زیر بار رفتن آن مرا وامانده کرده است".

«وَ بِقُدْرَتِک أَوْرَدْتَهُ عَلَی وَ بِسُلْطَانِک وَجَّهْتَهُ إِلَی فَلاَ مُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ وَ لاَ صَارِفَ لِمَا وَجَّهْتَ وَ لاَ فَاتِحَ لِمَا أَغْلَقْتَ وَ لاَ مُغْلِقَ لِمَا فَتَحْتَ وَ لاَ مُیسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ وَ لاَ نَاصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ»:

"آنچه به من رسیده به قدرتت به من رسانده اى، و به تواناییت به من متوجه کرده اى، پس براى آنچه به من رسانده اى برگرداننده اى، و براى آنچه متوجّهم ساخته اى دفع کننده اى، و براى آنچه بسته اى گشاینده اى، و براى آنچه گشوده اى بستنده اى، و براى آنچه دشوار کرده اى آسان کننده اى، و براى آن که خوار کرده اى یار و یاورى نمى باشد".

«فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ افْتَحْ لِی یا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِک وَ اکسِرْ عَنِّی سُلْطَانَ الْهَمِّ بِحَوْلِک وَ أَنِلْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا شَکوْتُ وَ أَذِقْنِی حَلاَوَةَ الصُّنْعِ فِیمَا سَأَلْتُ وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِیئاً وَ اجْعَلْ لِی مِنْ عِنْدِک مَخْرَجاً وَحِیاً»:

"پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و درِ آسایش را به فضل خود به روى من باز کن، و تسلّط غم و اندوه را به توانایى خود در مملکت وجود من شکیت ده، و به من در آنچه شِکوه دارم حسن نظر داشته باش، و در آنچه درخواست نمودم شیرینى بخشش را به من بچشان، و از جانب خود رحمت و گشایش بى رنج به من ببخش، و از نزد خود بزودى رهایى یافتن از گرفتاریها را براى من قرار ده".

«وَ لاَ تَشْغَلْنِی بِالاِهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِک وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِک»:

"و مرا به سبب غم و اندوه از رعایت واجبات و اجراى سنّتت باز مدار".

هستند کسانى که خوشى و ناخوشى در حال آنان نسبت به واجبات الهیه و سنن اسلامیه اثر مى گذارد، اینان به خاطر غم و اندوهى که عاقبتش زائل شدنى است خود را از بسیارى از برکات و فیوضات محروم مى نمایند. در توضیح فراز بالا که از فرمایشات ملکوتى حضرت سجّاد((علیه السلام)) است لازم است به مختصرى از فیوضاتى که از واجبات و مستحبّات نصیب انسان مى گردد اشاره مى شود.

عَنْ أبى جَعْفَر((علیه السلام)) قالَ: عَشْرٌ مَنْ لَقِىَ اللهَ بِهِنَّ دَخَلَ الْجَنَّةَ: شَهادَةُ أنْ لا إلهَ إلاَّ اللهُ، وَ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ، وَ الإْقْرارُ بِما جاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ اقامُ الصَّلاةِ، وَ إیتاءُ الزَّکاةِ، وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضانَ، وَ حِجُّ الْبَیتِ وَ الْوَلایةُ لأِوْلیاءِ اللهِ، وَ الْبَراءَةُ مِنْ أعْداءِ اللهِ، وَ اجْتِنابُ کلِّ مُسْکر:(۱)

از امام باقر((علیه السلام)) روایت شده: ده صفت است که هر کس خدا را با آنها ملاقات کند داخل بهشت خواهد شد: شهادت به وحدانیت خدا، و به رسالت پیامبر اسلام((صلى الله علیه وآله))، و اقرار و اعتراف به آنچه از جانب خدا آورده، و بپا داشتن نماز، و دادن زکات، و روزه ماه رمضان، و انجام حجّ خانه خدا، و دوستى با دوستان خدا، و بیزارى از دشمنان حضرت ربّ، و دورى کردن از هر چه مست کننده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱. "ثواب الاعمال" ص۳۸.

فیوضاتی که از واجبات و مستحبات نصیب انسان میگردد:

قالَ أبُؤالحسنِ مُوسى((علیه السلام)): مَنْ تَوَضَّأَ لِلْمَغْرِبِ کانَ وُضُؤؤُهُ ذلِک کفّارَةً لِما مَضى مِنْ ذُنُوبِهِ فى نَهارِهِ ما خَلاَ الْکبائِرَ، وَ مَنْ تَوَضَّأَ لِصَلاةِ الصُّبْحِ کانَ وُضُوؤُهُ ذلِک کفّارَةً لَما مَضى مِنْ ذُنُوبِهِ فى لَیلِهِ ما خَلاَ الْکبائِرَ:(۱)

حضرت موسى بن جعفر((علیه السلام)) فرمود: هر کس براى نماز مغرب وضو بگیرد، این وضوى او کفّاره گناهان گذشته روز اوست به استثناى کبائر. و هر کس براى نماز صبح وضو بگیرد این وضو کفاره گناهان گذشته شب اوست به استثناى گناهان کبیره.

قالَ رَسُولُ اللهِ((صلى الله علیه وآله)): ألاأدُلُّکمْ عَلى سِلاح ینْجیکمْ مِنْ عَدُوِّکمْ، وَ یدِرُّ رِزْقَکمْ؟ قالُؤا: نَعَمْ، قالَ: تَدْعُونَ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ، فَإنَّ سِلاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعاءُ:(۲)

رسول خدا به اصحابش فرمود: آیا شما را راهنمایى ننمایم بر اسلحه و ساز و برگى که شما را از دشمنان نجات بخشد، و روزى شما را زیاد گرداند؟ گفتند: چرا، یا رسول الله. فرمود: در شب و روز خدا را بخوانید و دعا کنید، چه یگانه اسلحه مؤمن دعاست.

بزرگا، بزرگى دها بى کسم *** تویى یاورى بخش و یارى رسم

نیاوردم از خانه چیزى نخست *** تو دادى، همه چیز من چیز توست

چو کردى چراغ مرا نور دار *** ز من باد مشعل کشان دور دار

به کشتن چو دادى تنومندیم *** تو ده زآنچه کشتم برومندیم

عقوبت مکن عذر خواه آمدم *** به درگاه تو روسیاه آمدم

سیاه مرا هم تو گردان سپید *** نگردانم از درگهت ناامید

سرشت مرا کآفریدى ز خاک *** سرشته تو کردى مرا جان پاک

بر آن دارم اى مصلحت خواه من *** که باشد سوى مصلحت راه من

رهى پیشم آور که فرجام کار *** تو خوشنود باشىّ و من رستگار

امیدم به تو هست از اندازه بیش *** مکن ناامیدم ز درگاه خویش

عَنْ أبى عَبْدِالله((علیه السلام)) قالَ: مَنْ مَشى إلَى الْمَسْجِدِ لَمْ یضَعْ رَجْلَهُ عَلى رَطْب وَ لا یابِس إلاّ سَبَّحَتْ لَهُ الأْرْضُ إلَى الأْرْضینَ السّابِعَةِ:(۳)

امام صادق((علیه السلام)) فرمود: هر کس پیاده به سوى مسجد روان شود، پاى خود را بر هیچ تر و خشکى نمى گذارد مگر آنکه از آنجا تا زمین هفتم براى او پروردگار را تسبیح مى نمایند.

در شرح روایت بالا آمده: از آنجایى که به فرموده قرآن، همه موجودات تسبیح خوان حقّند و شعود توحید در ذات آنان هست، قدمى که در راه حق برداشته شود از بس با ارزش است بر روى هر چیزى که واقع شود از آن نقطه تا طبقه هفتم زمین از روى به جهت و سرور، تسبیح خدا را مى گویند و این تسبیح را به نفع رونده به سوى مسجد قرار مى دهند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱. "ثواب الاعمال" ص۶۵.

۲. "ثواب الاعمال" ص۶۵.

۳. "ثواب الاعمال" ص۶۷.

قالَ الرِّضا((علیه السلام)): عَلَیکمْ بِصَلاةِ اللَّیلِ، فَما مِنْ عَبْد مُؤْمِن یقُومُ آخِرَ اللَّیلَ فَیصَلّى ثَمانَ رَکعات وَ رَکعَتَىِ الشَّفْعِ وَ رَکعَةَ الْوِتْرِ، وَ اسْتَغْفَرَاللهَ فى قُنُوتِهِ سَبْعینَ مَرَّةً إلاّ اُجیرَ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ عَذابِ النّارِ، وَ مُدَّ لَهُ فى عُمْرِهِ، وَ وُسِّعَ عَلَیهِ فِى مَعیشَتِهِ.

ثُمَّ قالَ((علیه السلام)): إنَّ الْبَیوتَ التَّى یصَلّى فیها بِاللَّیلِ یزْهَرُنُورُها لأْهْلِ السَّماءِ کما یزْهَرُ نُورُ الْکواکبِ لأِهْلِ الأْرْضِ:(۱)

امام هشتم((علیه السلام)) فرمود: شما را به نماز شب سفارش مى کنم، مؤمنى نیست که آخر شب برخیزد و هشت رکعت نماز شب و دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر را همراه با هفتاد مرتبه استغفار در قنوت بجاى آورد مگر اینکه از عذاب قبر و عذاب جهنّم امان داده مى شود، و در عمرش اضافه مى گردد، و وسعت رزق به او مرحمت خواهد شد.

سپس حضرت رضا((علیه السلام)) فرمودند: خانه هایى که در آن نماز شب بجاى آورده مى شود، نورش براى اهل آسمان همچون نور ستاره پر فروغ براى اهل زمین مى درخشد.

قالَ الْباقِرُ((علیه السلام)): إذا صَلَّیتَ الْعَصْرَ یوْمَ الْجُمُعَةِ فَقُلْ: "اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد الأْوْصیاءِ الْمَرْضِیینَ بِأفْضَلِ صَلَواتِک، وَ بارِک عَلَیهِمْ بِأفْضَلِ بَرَکاتِک، وَ السَّلامُ عَلَیهِمْ وَ عَلى أرْواحِهِمْ وَ أجْسادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ". فَإنَّ مَنْ قالَها بَعْدَ الْعَصْرِ کتَبَ اللهُ لَهُ مِأةَ ألْفِ حنَة، وَ مَحاعَنْهُ مِأَةَ ألْفِ سَیئَة، وَ قَضى لَهُ بِها مَأَةَ ألْفِ حاجَة، وَ رَفَعَ لَهُ بِها مِأَةَ ألْفِ دَرَجَة:(۲)

امام باقر(علیه السلام) فرمود: چون نماز عصر را در روز جمعه بجاى آوردى این دعا را بخوان: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد الأْوْصیاءِ الْمَرْضِیینَ بِأفْضَلِ صَلَواتِک، وَ بارِک عَلَیهِمْ بِأفْضَلِ بَرَکاتِک، وَ السَّلامُ عَلَیهِمْ وَ عَلى أرْواحِهِمْ وَ أجْسادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.

به حقیقت که هر کس این دعا را بخواند، خداوند براى او صدهزار حسنه مى نویسد، صدهزار گناه محو مى کند، و صدهزار حاجت او را برآورده مى نماید، و صد هزار درجه به او مرحمت مى نماید.

قالَ النَّبِىُّ((صلى الله علیه وآله)): ما مِنْ صَلاة تَحْضُرُ وَقْتُها إلاّ نادى مَلَک مِنْ بَینِ یدَىِ النّاسِ: قُومُوا إلى نیرانِکمُ الَّتى أوْقَدْتُمُوها عَلى ظُهُرِکمْ، فَأطْفِئُوها بِصَلاتِکمْ:(۳)

رسول خدا((صلى الله علیه وآله)): وقت نمازى نمى رسد مگر اینکه ملکى در برابر مردم فریاد مى زند: به سوى آتشى که براى خود برافروخته اید و آن را به پشت مى کشید برخیزید و جهت خاموش کردنش با نماز خویش اقدام کنید.

قالَ الصادِقُ((علیه السلام)): صَلاةُ فَریضَة خَیرٌ مِنْ عِشْرینَ حِجَّة، وَ حِجَّةٌ خَیرٌ مِنْ بَیت مَمْلُوٍّ مِنَ الدَّهَبِ یتَصَدَّقُ بِهِ حَتّى یفْنى:(۴)

امام صادق((علیه السلام)) فرمود: یک نماز واجب بهتر از بیست حج است، و یک حج بهتر از خانه اى است که از طلا پُر باشد و همه آن را در راه خدا صدقه بدهند.

قالَ رَسُولُ اللهِ((صلى الله علیه وآله)): مَنْ کانَ الْقُرْآنُ حَدیثَهُ، وَالْمَسْجِدُ بَیتَهُ بَنَى اللهُ لَهُ بَیتاً فِى الْجَنَّةِ:(۵)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

۱. "روضة الواعظین" ص۳۷۶.

۲. "روضة الواعظین" ص۳۷۹.

۳. "روضة الواعظین" ص۳۷۳ ۳۷۴.

۴. "روضة الواعظین" ص۳۷۳ ۳۷۴.

۵. "روضة الواعظین" ص۳۹۵.

رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) فرمود: هر کس، قرآن سخنش و مسجد خانه اش باشد خداوند در بهشت خانه اى براى او بنا کند.

اى غم تو راحت و ریحان من *** یاد رُخَت همنفس جان من

لعل لبت پسته خندان من *** دانه خال تو سپندان من

این من و تو خیزید اگر از میان *** هر چه بود زانِ تو هست آنِ من

لعل لبت مُهر سلیمان من *** دیو و پرى جمله به فرمان من

عرصه شش سوى زمین کرده اند *** تا به فلک ساحت زندان من

ساحت زندان که چنین دلگشاست *** تا چه بود صحن گلستان من

از ازل آمیخته در یکدگر *** با دل و جان تو دل و جان من

فاتحه و خاتمه در مدح توست *** هر چه نوشته است به دیوان من

دُرّ معانى که در او سفته ام *** از لب تو سخن گفته ام

روایات در باب فرائض و سنن بسیار زیاد است، آنچه نقل شد قطره اى از دریا بود. در این زمینه مى توانید به کتابهاى "مجموعه ورّام"، "روضة الواعظین"، "بحارالانوار"، "وسائل الشیعة"، "ثواب الاعمال"، "محجّة البیضاء" مراجعه نمایید.

در هر صورت از خداوند مهربان همچون حضرت زین العابدین((علیه السلام)) بخواهیم که به سبب غم و اندوه، از رعایت واجبات و اجراى سنن اسلامیه باز نمانیم، که بازماندن از فرایض، و جدایى از سنن، محرومیت از فیض الهى و رحمت خاصّه حضرت ربّ العزّة است و مؤمن را نشاید که بین خود و بین آن همه فیوضات ملکوتیه ایجاد حائل کند.

انسان نباید خود را در حوادث و مکاره و غم و غصّه ها حبس نماید، او باید در فضاى الهى زندگى کند تا حوادث وى را از مسائل الهى بخصوص واجبات و سنن محروم ننماید.

واجبات بدنى و مالى و حقوقى، منافع بسیار سنگینى در دنیا، و حسنات غیر قابل شمارشى در آخرت نصیب انسان مى نماید. چه قبیح است که آدمى به خاطر هجوم شدائد و مکاره از آن همه منافع دنیایى و آخرتى بازبماند.

اجراى حقوق زن و فرزند، پدر و مادر، اقوام و نزدیکان، رسیدگى به یتیم و مریض، زیارت مردم مؤمن، تشییع جنازه، دستگیرى از مردم، از سننى است که راه انسان را به بهشت و خوشنودى حضرت محبوب نزدیک مى کند، و غم و غصّه و شدّت و حدّت، و مکاره و رنجها چیزى نیست که ما را از این همه فیوضات محروم سازد.

«فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بِی یا رَبِّ ذَرْعاً وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَی هَمّاً وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَى کشْفِ مَا مُنِیتُ بِهِ وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِیهِ فَافْعَلْ بِی ذَلِک وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْک یا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِیمِ»:

"پس اى مولاى من، به آنچه مرا رسیده بى طاقتم، و از آنچه به من هجوم کرده پُرغم و اندوهم; و وجود مقّدس تو بر دفع غم و اندوهى که به آن گرفتارم و بر رفع آنچه در آن افتاده ام تواناست، پس آن گرفتارى و حادثه و غم و اندوه را از من دور کن گر چه شایسته نجات از آن نباشم، اى صاحب عرش بزرگ".