باب حادی عشر (کتاب)
 | |
| نویسنده | علامه حلی |
| موضوع | عقائد شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| شرح | فاضل مقداد |
|
| |
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
کتاب «الباب الحادی عشر» تألیف علامه حلی (م، ۷۲۶ ق)، اثر کلامی معروف شیعی در موضوع اصول دین است. این کتاب در واقع باب یازدهم از کتاب «منهاج الصلاح فی مختصر المصباح» اثر دیگر مؤلف در تلخیص «مصباح المتهجد» شیخ طوسی است.
محتویات
مؤلف
حسن بن یوسف بن على بن مطهر حلى (۶۴۷-۷۲۶ ق)، مشهور به «علامه حلى»، فقیه و متکلم بزرگ شیعى قرن ۶ و ۷ هجری، در ۲۷ رمضان سال ۶۴۷ ق، در شهر حله عراق به دنیا آمد. از اساتید وی می توان به محقق حلى (دایى علامه) و خواجه نصیرالدین طوسی اشاره کرد.
علامه حلی ریاست و مرجعیت شیعه در قرن هفتم هجری را به عهده داشت. او صاحب آثاری در فقه، اصول، کلام و رجال و غیره است. برخی دیگر از آثار ایشان، منهاج الکرامه فی معرفة الامامه، قواعد الاحکام، تهذیب الوصول الی علم الاصول، نهج الحق و کشف الصدق، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال و تحریر الأحکام می باشد.
مرحوم علامه حلی در ۲۱ محرم سال ۷۲۶ ق، وفات نمود و در یکى از صحن‌هاى حرم امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نجف اشرف مدفون گردید.
معرفی کتاب
کتاب «الباب الحادی عشر» اثر کلامی معروف شیعی، در واقع باب یازدهم از کتاب «منهاج الصّلاح فی مختصر المصباح» است. علامه حلی (متوفی ۷۲۶) «منهاج الصّلاح» را به خواهش وزیر محمد قوهدی در تلخیص «مصباح المتهجد» شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) که در ادعیه و عبادات است، نوشت. وی تلخیص خود را در ده باب گردانیده و سپس از جهت آن که شناخت عبادت و دعا، فرعِ شناخت معبود و مدعو است و صحت عبادت بستگی به صحت اعتقاد و ایمان دارد، بابی به نام باب یازدهم (باب حادی عشر)، در شناخت اصول دین به آن افزوده است.
علامه حلی در این بابِ یازدهم، از اصول دین آنچه را به اجماعِ علما بر هر مسلمانی واجب است، چنین برمی شمارد: شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او و آنچه بر او صحیح و از او ممتنع است و شناخت نبوت و امامت و معاد.
وی این باب را در هفت فصل قرار داده است:
فصل اول در اثبات واجب الوجود؛
- فصل دوم در صفات ثبوتیه او که عبارت است از قدرت و اختیار، علم، حیات، اراده و کراهت، ادراک، قدیم و ازلی و باقی و ابدی بودن او، تکلم، صدق؛
- فصل سوم در صفات سلبیه او که عبارت است از مرکب نبودن، جسم و عرض و جوهر نبودن، لذت و الم نداشتن، متحد به چیزی نشدن، محل حوادث نبودن، رؤیت بصری نداشتن، شریک نداشتن، از معانی و احوال به دور بودن؛
- فصل چهارم در عدل که اختیار بشر و استحاله قبح بر خداوند و لطف او را به اثبات می رساند؛
- فصل پنجم در نبوت که پس از تعریف واژه «نبی» به اثبات نبوّتِ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و وجوب عصمت او و این که او فاضلترین مردمان بوده و از دنائت پدران و ناپاکی مادران و رذائلِ خُلقی و عیوبِ خَلقی برکنار است می پردازد؛
- فصل ششم در امامت (ریاست عامه در امور دنیا و دین برای یک شخص به عنوان نیابت از پیغمبر) که آن را عقلاً واجب می داند و بیان می کند که امام باید معصوم و منصوصٌ علیه و فاضلترین مردمان باشد. سپس از راههای عقلی و نقلی به ذکر امامت بلافصل علی بن ابی طالب علیه السلام پس از پیغمبر صلی الله علیه و آله می پردازد؛
- فصل هفتم در معاد که آن را از طریق عقلی ثابت می کند و سپس آیاتی را که بر آن دلالت دارد، شرح می دهد؛ در این فصل مسئله ثواب و عقاب و توبه و امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است.
شرح و ترجمه کتاب
«باب حادی عشر» از جهت اختصار و جامعیت، مورد توجه اهل علم واقع شد؛ چنان که جدا از ده باب دیگر، نسخ و تدوین و طبع شد و شروح و تعلیقات فراوانی را بر آن نگاشتند. مؤلف الذریعة متجاوز از بیست شرح برای آن یاد کرده است. از میان شروح باب حادی عشر، شرح فاضل مقداد (متوفی ۸۲۶) به نام «النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر» بیش از شروح دیگر مورد توجه اهل علم و تدریس در مدارس و حوزه ها قرار گرفته و بارها طبع و نشر شده است. اخیراً نیز تصحیحی انتقادی از آن، همراه با شرحی مزجی از ابوالفتح بن مخدوم الخادم الحسینی العربشاهی (متوفی ۹۷۶) به نام مفتاح الباب، صورت گرفته و تحت عنوان «الباب الحادی عشر للعلامة الحلی مع شرحیه...» چاپ شده است.
از باب حادی عشر و شرح فاضل مقداد، ترجمه های متعددی به فارسی شده که معروفترین آنها «الجامع فی ترجمة النافع» از حاجی میرزا محمدعلی حسینی شهرستانی (متوفی ۱۳۴۴) است. ترجمه ای نیز به زبان انگلیسی توسط میلر صورت پذیرفته که در ۱۹۲۸ م. در لندن چاپ شده است.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "باب حادی عشر" از مهدی محقق.
