امامزاده سيد جمال الدين(عليه السلام) قم
بقعه و گنبد مورد نظر در چهار كيلومترى جنوب غربى مركز شهر قم و دركنار راه شوسه اراك واقع و يكى از مكانهاى زيارتى و تفرجگاه هاى عمومى شهر محسوب مى شود.
محتویات
امامزادگان همجوار
قبل از آنكه معلوم گردد مدفون در اين بقعه چه كسى است، لازم است كه گفته شود به اين اسم در قم و اطراف آن سه امامزاده مدفون مى باشند كه عبارتند از:
1ـ بقعه امامزده جمال؛ واقع در خيابان اراك اول اتوبان كمربندى شهر كه بجهت توسعه و گسترش شهر قم، جزء امامزادگان مدفون در داخل شهر محسوب مى گردد.
2ـ بقعه امامزده جمال؛ معروف به(جمال زينب) يا(شاه جمال غريب) كه در جاده كاشان جنب قبرستان بقيع واقع است
3ـ بقعه امامزده جمال؛ واقع در خارج دهكده لنجرود(لنگرود) سه فرسنگى شهر، سر راه كاشان كه ذكر آن مفصلا بيان خواهد شد.
پس معلوم گرديد كه سه بقعه به يك اسم درداخل شهر و اطراف اين استان موجود مى باشد و از طرفى هم فقط و رود يك(جمال) دركتاب تاريخ قم تصريح شده كه ناچارا براى تعيين مدفونين دراين بقاع سگانه احتمالاتى از طرف علماء انساب و مورخين داده شده كه از قرار زير مى باشد.
دركتاب انوار المشعشعين(1)پس از نقل ورود امامزاده حسين بن على بن محمد ديباج به قم و ذكر احفاد وى مى نگارد كه در قم بقعه و مزارى است مشهور به شاهزاده جمال، و ظاهرا در همان بقعه نوه همين امامزاده حسين به نام محمد جمال بن جعفر بن حسين بن على بن محمد ديباج بن امام جعفر الصادق(عليه السلام)مدفون باشد.
مرحوم ناصر الشريعه دركتاب(2)خود مى نويسد؛"بقعه امامزاده شاه جمال در جاده اينكه بسمت سلطان آباد عراق(اراك) مى رود واقع است، و قريب يكفرسخ تا شهر مسافت دارد، بقعه و گنبدى محقر و چند ايوان دارد گحويند از اولاد موسى بن جعفر(عليه السلام) و احتماليكه در حق شاه جمال غريب داده شد در حق اين امامزده داده مى شود"(3).
اما مرحوم عباس فيض ابتداءا دركتاب انجم فروزان(4)چنين فرموده كه"ناگفته نماند در قسمت شرقى و يك فرسنگى خارج شهر قم(نزديك مسجد جمكران) بقعه و مزارى است كه بشاهزاده جعفر غريب معروف و داراى بقعه و گنبد و صحني قديمى و در نزديكى آن بقعه هم، امامزاده ديگرى است بنام شاهزاده جمال كه اگر گفته شود آن دو مزار يكى از جعفر بن حسين و ديگرى از فرزند او احمد جمال است اقرب بصواب و انسب خواهد بود".
همچنين وى در كتاب ديگرش(5)مى فرمايد:
"مدفون در بقعه لنگرود، بعقيده نگارند(عباس فيض) شاهزاده محمد جمال بن جعفر بن حسين بن على بن محمد ديباج بن امام جعفر الصادق(عليه السلام) است كه زياده با حشمت و ثروت بود و چون صاحب مواشى و شتران بسيار شد او را جمال بتشديد ميم مى خواندند كه به اين نام هم شهرت يافت".
پس با نقل اقوال فوق معلوم گرديد كه مرحوم عباس فيض بر خلاف عقيده ناصر الشريعه و صاحب انوار المشعشعين، اصلا مدفون بودن جناب امامزاده محمد جمال را در اين بقعه مورد بحث قائل نمى باشد و محمد جمال بن جعفر را هم در بقعه لنگرود مدفون دانسته و سرانجام درباره مدفون در بقعه جاده اراك كه مورد بحث است مى فرمايد كه"در اين بقعه بشهادت نام و لقب يكى از شرفاء قم سيد ابوالمعالى محمد جمال الدين نقيب سادات قم و آوه در قرن هشتم مدفون است چنونكه لقب جمال الدين از القاب موضوعه قرون وسطى است كه در قرون اوليه به اين نام بر خورد نمى نمائيم و از اينكه قبر وى مزار و داراى قبه و بارگاه شده ست استفاده مى گردد كه نامبرده از سادات جليل القدر بوده است".
بهر حال مدفون در اين بقعه همچنانكه در سر درب مدخل به صحن هم نوشته شده امامزاده محمد جمال الدين را احفاد امام موسى كاظم(عليه السلام) مى باشد و نسب وى حتى الآن معلوم نيست و بنا به قول مرحوم فيض اگر صاحب اين بقعه در قرن هشتم رحلت فرموده ظاهرا نسب وى با پانزده واسطه به امام(عليه السلام)برخواهد گشت ولى عقيده نگارنده اين كتاب چنين است كه چون ورود احفاد امام سجاد(عليه السلام) در قم در اكثر كتب تاريخي و انساب ثبت شده، و اكثر قبور ومشاهده متبركه موجوده در قم هم منسوب به اولاد و احفاد آنحضرت مى باشد و با تصريح مؤلف كتاب سراج الأنساب در صفحه 165 مبنى بر وفات دو تن از احفاد امام سجاد(عليه السلام) از نسل شاه جمال الدين محمد و با تأئيد مرحوم فيض مبنى بر مدفون بودن شخصيتى در قرن هشتم در اين بقعه پس بطور قوى احتمال داده مى شود كه مدفون در اين بقعه سيد جليل القدر شاهزاده جمال الدين محمد بن على بن محمد بن محمد بن حسن بن زيد بن داعى بن مهدى بن اسماعيل بن حسن بن محمد بن نجم بن حسين بن على بن حسن بن حسين بن حسن الأفطس بن على الأصغر بن امام زين العابدين(عليه السلام) باشد.
توصيف گنبد و بارگاه شاه جمال الدين مدفون در جاده اراك
همانطوريكه در تصوير مشاهده مى شود بعد از مدخل اصلى امامزاده، صحن مشجر بسيار بزرگى نمايان است و بقعه امامزاده سيد جمال الدين هم نسبتا در زاويه 20 متري انتهاى صحن واقع شده كه در اطراف آن حجراتى زيبا همراه با ايوانهاى همكف بطرز با شكوه و مجلل ساخته شده كه براى قبور خانوادگى و استراحتگاه زوار از آن استفاده مي گردد، و نمابندى ايوانها و حجرات آراسته به كاشيهاى گره اى آبى رنگ منقش به گل و بوته كه جلوه و زيبائى خاصى به اين صحن داده است.
اين بقعه داراى چهار مدخل و ايوانهاى متعدد مى باشد كه در سال 1368 از طرف اوقاف و امور خيريه قم تعميرات اساسى و قابل توجه اى صورت گرفته كه من جمله آن نمودن صحن و احداث حجرات و حسينيه در اطراف روضه مطهره و ساخت درب و پنجره هاي آهنى و نصب ضريح بسيار زيبا از نقره و طلاء كه سازنده و قلمزنى و نجارى آن همان سازندگان ضريحهاى مطهره ديگر مشاهر متبركه است كه توصيف آنها گذشته مى باشد.
بر فراز بقعه گنبدى است عرقچينى كوتاه با آجر و خشت كه در مركز آن گنبد چه ايست شلجمى سراپا آراسته به كاشيهاى گرهى الوان ك روى آن بخط بنائى نام جلاله و اسامى محمد(ص) و علي(عليه السلام) با كاشيهاى الوان خوانده مى شود.
پی نوشت
(1)ـ انوار المشعشعين جلد 2 صفحه 195.
(2)ـ تاريخ قم ناصر الشريعه صفحه 132.
(3)ـ يعنى ممكن است مدفون در اين بقعه امامزاده محمد جمال بن جعفر بن حسين بن على بن محمد بن ديباج ابن امام جعفر الصادق(عليه السلام) باشد.
(4)ـ انجم فروزان صفحه 225.
(5)ـ گنجينه آثار قم جلد 2 صفحه 523.
منبع
