کارنامه اسلام (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از کارنامه اسلام)
پرش به ناوبری پرش به جستجو
کارنامه اسلام.png
نویسنده عبدالحسین زرین کوب
موضوع تاریخ و تمدن اسلامی
زبان فارسی
تعداد جلد ۱

كارنامه اسلام

«کارنامه اسلام» تألیف دکتر عبدالحسین زرین‌کوب (م، ۱۳۷۸ ش)، کتابی در موضوع تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی است. کتاب «کارنامه اسلام» در واقع، حاصل تغییر نگاه دکتر زرین‌کوب درباره خطاهای تحلیلی کتاب «دو قرن سکوت» اوست و در آن به تبیین دستاوردهای دو قرن اول اسلامی می‌پردازد.

مؤلف

عبدالحسین زرین‌کوب (۱۳۰۱-۱۳۷۸ ش)، ادیب، تاریخ‌نگار و نویسنده برجستهٔ ایران معاصر و از شاگردان علامه شعرانی و ملک‌الشعرای بهار بود.

دکتر زرین‌کوب بیش از چهار دهه از اساتید دانشگاه تهران در حوزه ادبیات فارسی و تاریخ ایران بود و پس از انقلاب، با مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همکاری نمود.

عبدالحسین زرین کوب آثار معروفی در تاریخ ایران و نیز تاریخ اسلام دارد. برخی از آثار او عبارتند از: کارنامه اسلام، بامداد اسلام، دو قرن سکوت، تاریخ ایران بعد از اسلام، صداى بال سیمرغ و بحر در کوزه.

معرفی کتاب

نویسنده در این کتاب خواسته است با همان چشمی به فرهنگ گذشته اسلام بنگرد که خود مسلمین گذشته بدان می‌نگریسته‌اند؛ خود در مقدمه کتاب در این مورد می آورد:

«طرز بیانی که من درین کتاب به کار برده ام شاید در نظر اول در نزد برخی از خوانندگان تا اندازه ای حماسه آمیز جلوه کند. اما این پندار درست نیست. نویسنده فقط خواسته است با همان چشمی به فرهنگ گذشته اسلام بنگرد که خود مسلمین گذشته بدان می نگریسته اند. شیوه بیانی عاری از هیجان و خالی از همدردی که محققان اروپایی درین مسایل دارند به آنها هرگز امکان آن را نخواهد داد تا در ارزیابی آنچه مسلمانان به فرهنگ دنیا داده اند به درستی داوری کنند. کدام مورخ می تواند بدون همدلی واقعی، با آنچه موضوع تحقیق اوست ارتباط و تفاهم درست بیابد؟ بدون شک دنیای اسلام در تمدن و فرهنگ امروزی جهان ـ که شاید بیش از آنکه غربی باشد بورژوایی است ـ آن اندازه سهم و تاثیر واقعی داشته است که بر شمردن آن نیازی به حماسه سرایی نداشته باشد.»

لازم به ذکر است: دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، بیشتر به کتاب «دو قرن سکوت» خود شناخته می شود که دربارهٔ سرگذشت ایران در دو قرن اول پس از سلطهٔ عرب‌های مسلمان به ایران است. زرین کوب این کتاب را در دوران جوانی (تحت تأثیر احساسات ناسیونالیستی) نوشته بود و پس از انتشار چاپ اول، به خطاهای تحلیلی و تحقیقی اش پی برد. لذا خودش تا ۵ سال اجازه تجدید چاپ آن را نداد، تا اینکه در اردیبهشت ۱۳۳۶ ش. متن گسترش یافته و تجدید نظر شده اثر او، از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد. استاد زرین کوب، پس از چاپ مجدد کتاب نیز به دایره تحقیقات خود می افزاید و در سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۸ خورشیدی، تحقیقات وسیعی را درباره تاریخ صدر اسلام انجام می دهد که حاصل این تحقیقات را در کتابی به نام «کارنامه اسلام» منتشر می کند. در واقع کتاب «کارنامه اسلام»، تغییر نگاه زرین کوب درباره خطاهای تحلیلی کتاب «دو قرن سکوت» اوست. او در این سالیان از نظرات گذشته اش فاصله می گیرد و به تشریح و تبیین دستاوردهای دو قرن اول اسلامی می پردازد.

محتوای کتاب

مؤلف پس از اينكه دربارۀ تمدن اسلامى و سير اجمالى آن تا به امروز، وجود روح تسامح اسلامى حاكم در مسائل علمى و فكرى و جايگاه رفيع دانش در اسلام مقدماتى را اشاره‌وار بيان نموده، كارنامۀ علمى و مفاخر فرهنگى اسلام و مسلمين را بررسى و به اجمال ارائه كرده است.

فهرست مطالب کتاب عبارت است از:

سیری اجمالی از آغاز تاکنون، تسامح، مادر تمدن انسانی اسلام‌، مقام رفیع دانش در اسلام، فرهنگ و تمدن انسانی و جهانی اسلام، تمدن اسلامی، منشاء یک فرهنگ عظیم انسانی، معجزه فرهنگ اسلامی، کتابها و کتابخانه ها، مدارس و دانشگاهها، نهضت علمی مسلمانان، نهضت علمی مسلمانان، علم طب و بیمارستانها، داروسازی و علوم طبیعی، نجوم و ریاضیات، فیزیک و شیمی و فنون صناعت، جغرافیا و جهانگردی، تاریخ‌نویسی، ملل و نحل، عقاید و مذاهب، فلسفه و کلام و حکمت، روش تربیتی اسلامی، اوضاع سیاسی و اجتماعی و اداری، هنرهای زیبا، عرفان اسلامی، ادب اسلامی، اسلام: فرهنگ جامع، اسلام و فرهنگ غرب.

دکتر زرین‌کوب در ابتدای این کتاب می نویسد: «کارنامه اسلام یک فصل درخشان تاریخ انسانی است. نه فقط از جهت توفیقی که مسلمین در ایجاد یک فرهنگ تازه جهانی یافتهاند بلکه نیز به سبب فتوحاتی که آنها را موفق کرد به ایجاد یک دنیای تازه، ورای شرق و غرب: قلمرو اسلام که درواقع نه شرق بود نه غرب». نویسنده در این کتاب بر دستاورد تمدن اسلامی در قرون نخست هجری می‌بالد و می‌افزاید: «فتح اسلام البته با جنگ حاصل شد، اما نشر اسلام در بین مردم کشورهای فتح شده به زور جنگ نبود».

منابع