قاعده اصالت صحت
«قاعده اصالة الصحّة»، یکی از قواعد فقهی است که بر طبق آن، عمل انسان مسلمان در مورادی که اطمینان به فساد و باطل بودن آن نباشد، بر صحت حمل میشود و هر گونه شک یا احتمالی که دربارۀ فاسد بودن عمل او پیش آید را دفع میکند.
مدارک قاعده اصالت صحت
بر حجیت «قاعده اصالت صحت»، به آیات قرآن، احادیث، سیرۀ مسلمانان، اجماع و عقل استناد شده است.
۱. قرآن:
خداوند می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ...»؛ (سوره حجرات، آیه ۱۲) ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری از گمان ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان ها گناه است.
برخی به این آیه استدلال کرده و گفته اند: قرآن در این آیه، مردم را به دوری کردن از سوء ظن فرمان داده که نتیجۀ آن، حکم به صحت در افعال شخص مسلمان است.
۲. روایات:
از جمله روایاتی که می تواند دلیل این قاعده باشد، روایت امام علی (ع) است: "کار برادر مؤمن خود را بر بهترین وجه آن حمل کن".[۱]
در روایت دیگری از امام صادق (ع) نقل شده است: "هر گاه، مؤمنی، برادر مؤمنش را به امری متهم کند (بدون تحقیق و با سوءظن) همان گونه که نمک در آب ذوب می شود، ایمان در قلبش ذوب می شود".[۲]
۳. اجماع:
همچنین بر این قاعده و حجیت آن، ادعای اجماع -اجماع قولی و اجماع فعلی- شده است.[۳]
۴. سیره مسلمین:
شیخ انصاری در این باره می گوید: سیرۀ مسلمانان در طول تاریخ اسلام مبنی بر این است که اعمال یکدیگر را بر صحت حمل کرده و اثر آن را در عبادات و معاملات جاری می کردند، و گمان نمی کنم شخصی بتواند این مطلب را رد کند.[۴]
۵. عقل:
عقل مستقل حکم می کند که اگر این اصل و قاعده در میان مردم اجرا نشود، موجب اختلال در نظام و زندگی مردم می شود.[۵] با توجه به این دلیل، می توان این قاعدۀ را نسبت به هر انسانی (حتی غیر مسلمانان) جاری کرد، به این گونه که عقلاء نیز در مواردی که مشغول به عملی می شوند آن را صحیح انجام می دهند، پس اگر شک کردیم که عملی صحیح است یا فاسد، به دلیل این قاعده می توان به صحت آن حکم کرد.[۶]
گفتنی است که اگر این قاعده بخواهد دربارۀ غیر مسلمان جاری شود، باید صحت کارش را در محدودۀ اعتقادات و دینی که دارد تفسیر کرد. مثلا وقتی در حرمت خوردنی هایی مانند گوشت شک کردیم که آیا به درستی ذبح شده است یا نه؟ نمی توان با تمسک به این قاعده، به صحت عمل غیر مسلمان حکم کرد؛ زیرا آنان چنین شیوه ای را که مسلمانان در ذبح به کار می برند، انجام نمی دهند. بله در برخی از امور، مانند کارهای فنی، خدمات اداری و... که برای مسلمانان انجام می دهند می توان با توجه به این قاعده، حکم به صحت اعمال آنان داد.
مثالهای قاعده اصالت صحت
قاعده اصالت صحت از موضوعات بسیار شایع در فقه است که کاربردهای فراوانی دارد از مصادیق این قاعده، یکی از اصول و قواعد مهم فقهی است که از آن به قاعدۀ «اصالت صحت در عبادات و معاملات» یاد می شود. در این جا به دو نمونه از آنها اشاره می شود:
- الف. اگر شک شود نمازی که بر میت خوانده شده، صحیح است یا نه؟ -و در صورتی که صحیح نباشد باید دوباره خوانده شود-، با وجود چنین شکی، نماز شخصی را که بر میت نماز خوانده است، حمل بر صحت می کنیم و در این صورت لازم نیست نماز میت اعاده شود.[۷]
- ب. در قربانی حج، اگر کسی که نمی توانذ قربانی کند، برای عمل قربانی، شخصی را نائب بگیرد که به جای او ذبح کند، و شک کرد که آیا نائب توانسته به درستی قربانی کند یا نه؟ اصالة صحت را جاری کرده و لازم نیست مجدداً قربانی کند.[۸]
پانویس
- پرش به بالا ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۳۶۲، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق.
- پرش به بالا ↑ همان، ج۲، ص ۳۶۱.
- پرش به بالا ↑ گلپایگانی، محمد رضا، القواعد الفقهیة، ج۲، ص ۳۱۸.
- پرش به بالا ↑ انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج۲، ص ۷۲۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
- پرش به بالا ↑ همان.
- پرش به بالا ↑ مولفان، القواعد الفقهیة، ص ۱۰۵، انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، ۱۴۲۱ق.
- پرش به بالا ↑ خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، ج ۱، ص ۵۴، دارالعلم، قم، ۱۴۰۹ق.
- پرش به بالا ↑ همان، ج ۱، ص ۴۴۷.
منابع
- "قاعده اصالت صحت"، اسلام کوئست، بازیابی: هفتم اردیبهشت ۱۳۹۴.
فقه | ||
کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
↓ رده ها ↓ | ||
فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام |