فرخی سیستانی
«فرخی سیستانی» (متوفای ۴۲۹ ق)، از شاعران برجسته ایرانی سده پنجم هجری، و از قصیده پردازان بزرگ ادب فارسی و توانمند در سبک خراسانی است که از دیرباز اشعار او به داشتن صفت سهل و ممتنع مشهور بوده است. وی که در شعر و ادب و موسیقی مهارت داشت، توانست به دربار سلطان محمود غزنوی راه یابد و منزلتی والا بدست آورد.
زندگی‌نامه
ابوالحسن علی بن جولوغ معروف به فرخی سیستانی از شاعران نامدار پارسی‌گوی سده پنجم قمری است. علی بن جولوغ (فرخی) نخست در خدمت یکی از دهقان‌های توانگر سیستان بود و در نزد او شعر می‌گفت. وی در مصراع «من قیاس از سیستان آرم که آن شهر من است»، به سیستانی بودنش تصریح کرده است.
فرخی با هدف پیشرفت، از سیستان سفر کرده و به دربار چغانیان (در حدود تِرمذ در جنوب ازبکستان امروزی) رفت. شعری در قالب قصیده سرود و آن را «با کاروان حله» نام نهاد و شعر را به عمید اسعد چغانی وزیر امیر تقدیم کرد. معروف است که روز بعد فرخی قصیده‌ای به نام داغگاه ساخت و آن را برای امیر که در محل داغ زدن گوسفندان به عیش و نوش سرگرم بود برخواند. امیر و وزیر او که ظاهر ساده فرخی با جامه محلی سیستانی و کفش فرسوده او را دیده بودند، انتظار چنین شعر استواری را از او نداشتند و با شنیدن آن به وجد آمدند. امیر چهل کره اسب به فرخی هدیه کرد و او را از نزدیکان دربارش قرار داد.
علی بن جولوغ با تخلص فرخی در دربار صفاریان، چغانیان و غزنویان شعر می‌گفت. محمود غزنوی او را به ملک الشعرایی دربار منصوب کرد. پس از مرگ سلطان محمود در سال ۴۲۱ ق، فرخی به دربار سلطان مسعود غزنوی روی آورد و تا پایان عمر به ستایش این امیر غزنوی مشغول بود.
فرخی سیستانی سرانجام در سال ۴۲۹ قمری، در سنین جوانی در غزنه افغانستان درگذشت.
شعر فرخی
ازآنجاکه بیشتر قصاید فرخی در دربار غزنویان سروده شده است، ستایشگری و وصف در آن بسیار زیاد است؛ هرچند در میان شعرهای فرخی اشعاری نیز هستند که نکات آموزنده اخلاقی در بر دارند. سروده‌های او بیشتر به ستایش شاهان و برانگیختن سلطان به عدل و بخشش اختصاص دارد.
وی علاوه بر تسلط بر شعر و ادب، در موسیقی نیز مهارت داشت و بدین‌وسیله توانست به دربار ابوالمظفر شاه چغانیان و سپس به دربار سلطان محمود غزنوی راه یابد و منزلتی والا به دست آورد.
قصیده در صورت کامل خود، دربرگیرنده چهار رکن: مقدمه، بیت تخلص، تنه اصلی و شریطه یا دعا است. در دیوان فرخی سیستانی، ۲۱۴ قصیده ضبط شده که از آن میان، ۱۶۶ قصیده (حدود ۷۸ درصد) چهاررکنی است و ۴۷ قصیده، فاقد مقدمه تغزلی. فرخی در قصاید بدون مقدمه‌اش از همان آغاز، مستقیم به سراغ ستایش رفته که این خلاف سنت قصیده ستایشی است. یک قصیده هم دارد که در معنی عشق سروده و فاقد مضمون مدحی است.
فرخی در بیان انواع احساساتی که به عاشق دست می‌دهد، چیره‌دست است. شوخ‌طبعی شاعر و گستاخی او در برابر ممدوحان خویش نیز به آثارش رونقی بخشیده است. فرخی را یکی از بهترین قصیده‌سرایان ایرانی می‌دانند، تا جایی‌که رشیدالدین وطواط (متوفی ۵۷۳ ق) در «حدائق السحر» گفته است: سخن سهل و ممتنع (آسان‌نمای دشوارگفت)، در عربی، خاص ابوفراس حمدانی و در فارسی، خاص فرخی است.
دیوان شعر فرخی شامل نه هزار بیت است، که در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، رباعی، ترکیب‌بند و ترجیع‌بند سروده شده است.
در مقدمه دیوان فرخی در وصف او آمده است: «فرخی مدیحه‌سرایی است فصیح البیان. در تغزّل، ملیح و شیرین‌زبان. طبعی ساده و سرشار دارد. در سخن راه تعقید و تکلف و تخیلات غریب ناپسند نمی‌سپارد. کلامش منسجم و منظم و بیانش مطبوع و دلنشین است. رقت و سلاست و فصاحت و جزالت از شعرش پیداست. فکر روشن و قریحه مستحسن و روح نشاط و طرب در بیانش ظاهر و هویدا و معانی فلسفی و دقایق حکمی و نکات اخلاقی در کلماتش کمتر دیده می‌شود. در حسن تغزل سرآمد همگان است. در حلاوت بیان و اقتدار بر تعبیر معانی لطیف و حسن صیاغت در قوالب الفاظ مأنوس و احتراز از استعمال و ایراد کلمات غریب و وحشی استادی زبردست است. شعرش خالی از حشو و تصنعات نامطبوع است. متانت و پختگی و روانی را جمع کرده و افکار دقیق را در لباس الفاظ رقیق بیرون آورده ... همه او را استاد دانند و برخی حکیم خوانند. به‌هرتقدیر در طریقه تغزل، صاحب قدح معلی است و کسی کلامش را قدح نکرده و عیبی برنشمرده است. شعرهای او معمولا از زبانی ساده و دلپذیر برخوردار و از کلمات غریب و نامأنوس خالی است».
منابع
- "فرخی سیستانی، علی بن جولوق"، ویکی نور.
- "فرخی سیستانی"، سایت گنجور، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۲.
 | |
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالب‌های شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیع‌بند * ترکیب‌بند * قطعه * رباعی |
| سبک‌های شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |
