(به آنها گویند) این عذاب برای آن است که شما چون خدا به یکتایی یاد می‌شد به او کافر می‌شدید و اگر بر او شریک می‌گرفتند ایمان می‌آوردید، پس اینک حکم (عفو و عقوبت شما) با خدای متعال بزرگوار است.
این [سختیِ عذاب] به سبب این است که چون خدا به یگانگی [و بدون معبودانتان] خوانده می شد [یگانگی اش] را انکار می کردید، و اگر برای او شریک و همتایی قرار داده می شد، باور می کردید؛ پس [اکنون] داوری، ویژه خدای والامرتبه و بزرگ است.
اين [كيفر] از آن روى براى شماست كه چون خدا به تنهايى خوانده مى‌شد، كفر مى‌ورزيديد؛ و چون به او شرك آورده مى‌شد، آن را باور مى‌كرديد. پس [امروز] فرمان از آن خداىِ والاىِ بزرگ است.
اين عذاب بدان سبب است كه چون خدا را به يكتايى مى‌خواندند شما انكار مى‌كرديد، و اگر براى او شريكى قرار مى‌دادند شما به آن شريك ايمان مى‌آورديد. پس، فرمان، فرمان خداى بلندمرتبه بزرگ است.
این بخاطر آن است که وقتی خداوند به یگانگی خوانده می‌شد انکار می‌کردید، و اگر برای او همتایی می‌پنداشتند ایمان می‌آوردید؛ اکنون داوری مخصوص خداوند بلندمرتبه و بزرگ است (و شما را مطابق عدل خود کیفر می‌دهد).
[They will be told,] ‘This [plight of yours] is because, when Allah was invoked alone, you would disbelieve, but if partners were ascribed to Him you would believe. So the judgment belongs to Allah, the All-exalted, the All-great.’
That is because when Allah alone was called upon, you disbelieved, and when associates were given to Him, you believed; so judgment belongs to Allah, the High, the Great.
(It is said unto them): This is (your plight) because, when Allah only was invoked, ye disbelieved, but when some partner was ascribed to Him ye were believing. But the command belongeth only to Allah, the Sublime, the Majestic.
(The answer will be:) "This is because, when Allah was invoked as the Only (object of worship), ye did reject Faith, but when partners were joined to Him, ye believed! the Command is with Allah, Most High, Most Great!"
اين (عذاب) براى آن است كه هرگاه خداوند به يگانگى خوانده مى‌شد، كفر مى‌ورزيديد، ولى هرگاه براى او شريكى مطرح مى‌شد باور مى‌كرديد، پس (امروز) حكم براى خداوند بلند مرتبه (و) بزرگ است.
نکته ها
«1». جاثيه، 24.
جلد 8 - صفحه 227
بسيارند كسانى كه مؤمن خالص نيستند و در كنار اسلام و ايمان، به قدرتها نيز دل بسته‌اند؛ در گفتار و اعمال خود، ضمن پذيرفتن اسلام به جلب رضاى اين و آن و مراعات قوانين شرق و غرب توجّه دارند و در مجالس كفّار، نوعى ضعف و حقارت و تنهايى و خجالت بر آنان سايه مى‌افكند و گاهى كار به آن جا مى‌رسد كه به خاطر حضور در يك جلسه‌ى رسمى نماز نمى‌خوانند.
پیام ها
1- به هنگام مجازات مجرمان، دليل سقوط آنها و علت قهر خود را بيان كنيد.
ذلِكُمْ بِأَنَّهُ إِذا ...
2- كفر، دليل عذاب دائمى است. فَهَلْ إِلى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ ذلِكُمْ بِأَنَّهُ ... كَفَرْتُمْ
3- شرك، كفر است. «دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ كَفَرْتُمْ»
4- داورى در قيامت از آنِ خداوند است. «فَالْحُكْمُ لِلَّهِ»
5- هرگز موجوداتى را كه شريك او مى‌دانيد قابل مقايسه با او نيستند، زيرا او «الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ» است.
كفار بعد از اعتراف گويند آيا ما را رجوعى باشد به دنيا تا در آن به طاعت و عبادت مشغول شويم. اين تمنى آنها محال است و ملائكه بر سبيل توبيخ به آنها گويند:
ذلِكُمْ بِأَنَّهُ: اين عذاب و نكال ملازم حال شما است به سبب آنست كه، إِذا دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ: چون دعوت مى‌شد خدا در حالت يگانگى، يعنى چون اهل ايمان به كلمه توحيد قائل مى‌شدند، كَفَرْتُمْ: كافر مى‌شديد به يگانگى او و مى‌گفتيد «أَ جَعَلَ الْآلِهَةَ إِلهاً واحِداً» «2». وَ إِنْ يُشْرَكْ بِهِ: و اگر شرك آورده
«1» على محمد على دخيل در صفحه 55 كتاب فاطمة بنت اسد از اين جريان تحت عنوان روايت مشهور ياد كرده و به كشف الغمة: 19 ارجاع داده است.
«2» سوره ص آيه 5.
جلد 11 - صفحه 288
مى‌شد به خدا، يعنى ابناى جنس شما شرك مى‌آوردند، تُؤْمِنُوا: ايمان مى‌آورديد شما به آن شركاء، فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ: پس امر و فرمان روائى مر خداى راست كه متعالى باشد از آنكه نسبت شرك به او دهند. بزرگوار از آنكه در استحقاق عبادت غير را با او برابر نمايند: تعالى اللّه عن ذلك علوا كبيرا.
گفتند پروردگارا ميراندى ما را دوبار و زنده گرداندى ما را دوبار پس اعتراف كرديم بگناهانمان پس آيا بسوى بيرون رفتن راهى هست
اين براى آنست كه چون خوانده ميشد خدا بتنهائى كفر ميورزيديد و اگر شرك آورده ميشد باو ميگرويديد پس حكم براى خداى بلند مرتبه بزرگ است
او است كسيكه مينمايد بشما آيتهايش را و ميفرستد براى شما از آسمان روزى را و پند نميگيرد مگر كسيكه بازگشت مينمايد
پس بخوانيد خدا را با آنكه خالص كنندگان باشيد براى او دين را و اگر چه ناخوش داشته باشند كافران
او بلند كننده رتبه‌ها داراى مقرّ سلطنت است القاء ميكند روان را از امر خود بر هر كه ميخواهد از بندگانش تا بيم دهد از روز ملاقات
روز كه آنان ظاهر شوندگانند پوشيده نميباشد بر خدا از آنان چيزى براى كيست پادشاهى آنروز براى خداوند يكتاى داراى قهر و غلبه است
آنروز جزا داده ميشود هر كس بآنچه كسب كرد نيست ستمى در آنروز همانا خداوند زود حساب است.
تفسير
خداوند سبحان نقل فرموده كلام كفار سابق الذّكر را بعد از ورود
جلد 4 صفحه 519
در جهنّم كه عرضه ميدارند پروردگارا دو مرتبه ما را ميراندى يكمرتبه در دنيا و يكمرتبه در قبر و دو مرتبه زنده نمودى يكمرتبه در قبر و يكمرتبه در قيامت چون براى سؤال قبر مردم زنده ميشوند و بعد از آن ميميرند و پس از اين اظهار اقرار مينمايند بگناهان خودشان و از خداوند درخواست مينمايند كه آنها را از جهنّم اخراج فرمايد و بدنيا برگرداند تا مردمان خوبى شوند ولى افسوس كه ديگر محلّى براى اجابت اين درخواست باقى نمانده چون دنيا تمام شده و نوبت بآخرت رسيده لذا خداوند از جواب آنها صرف نظر فرموده بيان تقصيرشان را ميفرمايد كه اين عذاب شما براى آنستكه وقتى پيغمبر فرمود بگوئيد خدائى نيست جز خداى يگانه قبول ننموديد و منكر شديد و وقتى شياطين جنّى و انسى براى شما معبودهاى باطل را يادآورى مينمودند تصديق ميكرديد و امروز حكم و فصل خصومت و تميز بين حق و باطل با خداوند بلند مرتبه‌ئى است كه احدى بمرتبه او نميرسد و بزرگ است بقدريكه بوصف نميگنجد و حكم فرموده بخلود شما در جهنّم و شريك و عديل و معارضى ندارد كه بتواند حكم او را تغيير دهد و پس از اين مقال خداوند متعال دليل توحيد خود را يادآورى فرموده كه آيات و نشانه‌هاى آن در تمام عالم ظاهر و هويدا است و از آن جمله نزول موجبات روزى بندگان است از آسمان و متذكر و متنبّه بوجود خداوند يگانه قادر كريم رحيم نميشود مگر كسيكه از وادى غفلت پاى بيرون نهد و در درياى فكرت غوطه‌ور گردد و رجوع نمايد از خلق بحق تا بشناسد او را و شكر نعمتش را بجا آورد پس بخوانيد خدا را و خالص كنيد دين خود را از شرك براى او اگر چه مخالف رأى و دلخواه كفّار و مشركين باشد و بدانيد كه خداوند مرتبه و درجه بندگانرا هر قدر قابل و لايق باشند بلند ميكند تا ميرساند بمقام قاب قوسين او أدنى و القاء ميكند روح ايمان كامل و مقدّس را از عالم امر كه فوق عالم خلق است بر كسانيكه بخواهد از بندگان خود مانند اوّل شخص عالم امكان و خاندان عظيم الشّأن او چنانچه قمّى ره نقل فرموده آن روح القدس است كه اختصاص به پيغمبر صلى اللّه عليه و اله و ائمه اطهار دارد براى آنكه بترسانند مردم را از عذاب روز قيامت كه روز ملاقات خلق اولين و آخرين است با يكديگر و روز ملاقات آنها است نتيجه اعمالشانرا و قمّى ره نقل فرموده كه روز ملاقات اهل آسمان و زمين
جلد 4 صفحه 520
است با يكديگر و منافات با آنچه ذكر شد ندارد و محتمل است مراد از رفيع الدّرجات بودن خداوند در اعلى درجات جمال و جلال و صفات كمال باشد و مراد از عرش مكرّر ذكر شده است و در روز قيامت تمام مردم از قبرها ظاهر و بارز شوند و تمام اسرار و ضمائرشان آشكار گردد و با زيادى و كثرتى كه دارند كوچكترين چيزى از ذوات و احوال و اعمال و اوصاف آنها بر خدا مخفى و پوشيده نيست و در آنروز تمام قدرتها و سلطنت‌هاى ظاهرى نابود است لذا وقتى از مردم سؤال ميشود كه امروز سلطنت با چه كس است همه يكمرتبه بلسان حال و مقال از صميم قلب جواب ميدهند از آن خداوند يگانه قهّار است و از روايت علوى در توحيد استفاده ميشود كه خدا سؤال ميكند و انبيا و حجج جواب ميدهند و هر كس بجزاى عملش ميرسد و بكسى ظلم نميشود كه از ميزان استحقاقش كمتر اجر ببرد يا بيشتر معذّب گردد و هيچ كارى خدا را از كار ديگر باز نميدارد لذا در يك چشم بهم زدن بحساب تمام خلق رسيدگى ميفرمايد و ظاهرا اين سؤال و جواب يكمرتبه ديگر از خداوند با خودش بتنهائى واقع ميشود و آن بين نفخه اوّل و دوم است كه در بعضى از روايات ذكر شده است
اينست که شما زماني که خوانده شديد خدا را بوحدانيت كافر شديد به او و زماني که خوانده شديد بشرك و كفر ايمان ميآوريد پس حكم شما مختص‌ّ بخداوند علي كبير است.
اينکه رشته سر دراز دارد امروز اكثر مردم از مجالسي که ذكر خدا و دين و احكام و مواعظ و نصايح ميشود اعراض ميكنند و بد ميگويند و امّا در مجالس كفر و ضلالت و فسق و فجور و ملهيات که منعقد ميشود استقبال ميكنند و مجتمع ميشوند.
(آیه 12)- اما ناگفته پیداست که پاسخ این تقاضای کافران که از دوزخ بیرون آیند و به دنیا برگردند تا به گمان خود گذشته تاریک را جبران نمایند منفی است و منفی بودن آن به قدری روشن است که حتی در آیات مورد بحث سخنی از آن به میان نیامده، تنها در این آیه مطلبی ذکر می‌کند که به منزله دلیل آن است، می‌فرماید:
«این به خاطر آن است که وقتی خداوند به یگانگی خوانده می‌شد انکار می‌کردید و اگر برای او همتایی می‌پنداشتند ایمان می‌آورید» (ذلِکُمْ بِأَنَّهُ إِذا دُعِیَ اللَّهُ وَحْدَهُ کَفَرْتُمْ وَ إِنْ یُشْرَکْ بِهِ تُؤْمِنُوا).
آری! هر جا سخن از توحید و پاکی و تقوا و فرمان حق بود چهره درهم می‌کشیدید، و هر جا از کفر و نفاق و شرک و آلودگی سخن به میان می‌آمد خوشحال و شادان می‌شدید، و به همین دلیل سرنوشتی غیر از این ندارید.
در پایان آیه برای آن که این تاریکدلان مشرک را برای همیشه مأیوس کند، می‌فرماید: «اکنون داوری مخصوص خداوند بلند مرتبه و بزرگ است» و شما را مطابق عدل خود کیفر می‌دهد (فَالْحُکْمُ لِلَّهِ الْعَلِیِّ الْکَبِیرِ).
جز او قاضی و دادخواه و دادرسی در این محکمه نیست، و چون او «علیّ» و «کبیر» است نه مغلوب کسی می‌گردد، نه توصیه‌ای در او مؤثر می‌شود، و هیچ راه فراری در برابر حکمش وجود ندارد.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
