مقاطع تحصیلی حوزه های علمیه
در حوزه های علمیه شیعه دروس حوزه در سه مقطع شامل "مقدمات"، "سطح" و "خارج فقه و اصول" ارائه مي‌شود.
مقطع مقدمات
سالهای اولیه طلبگی (اول تا سوم) را سالهای مقدمات و دروس مربوط به این دوره را دروس مقدمات می نامند، طلاب در این سالها بیشتر به علوم صرف و نحو و معانی و بیان و منطق می پردازند و از این طریق برای فهم و فقه و اصول، قرآن و حدیث و ورود به مراحل سطح و خارج آماده می شوند.
هدف اصلى از دروس این مقطع، تسلط طلاب به «زبان قرآن» مى باشد و اين مرحله در حكم كليد فهم معارف اسلام است؛ چرا كه احاديث و سنت پيامبر اكرم و ائمه اطهار صلوات الله عليهم به همين زبان است.
به طور معمول در این مقطع از كتاب‌هاي جامع المقدمات، سيوطي، مغني و تلخيص‌هاي آن، المنطق و يا تلخيص المنطق و... استفاده مي شود.
مقطع سطح
دوره سطح معمولاً به پایه های چهارم تا دهم گفته می شود که خود نیز به دو قسمت سطح یک و دو تقسیم می شود. در این مرحله طلاب به تفصیل با همه مباحث فقهی و اصولی آشنا شده و یک دوره کامل فقه و نیمه استدلالی را می گذارنند.
در اين دوره اهداف زير تعقيب مي شود:
- بالا بردن قدرت فهم متون فقهي و اصولي
- آشنا شدن با روش‌هاي استنباط از آيات و احاديث
- خواندن يك دوره كامل فقه و اصول
- تعميق عقايد و گسترش اطلاعات عمومي طلاب به وسيله دروس عمومي.
در اين دوره به طور معمول در علم اصول كتاب‌هايي نظير: معالم الأُصول يا اصول الإستنباط، اصول الفقه، رسائل، كفاية الأصول تدريس مي شود.
در علم فقه، كتاب‌هايي نظير شرح لمعه و مكاسب تدريس مي شود. اين مرحله بين چهار تا هفت سال طول مي كشد كه زمان آن بستگي به استعداد و تلاش طلاب دارد. علوم قرآن، تفسیر و حدیث و کلام از جمله مباحث دیگری است که در این مرحله تدریس می شوند.
مقطع خارج فقه و اصول
این مرحله معمولاً بعد از گذاراندن حداقل ده سال تحصیلی در حوزه است. طلاب در این مرحله به شکل عمیق و گسترده و به صورت کاملاً استدلالی مباحث فقه و اصول را مورد بحث قرار داده و پایه های علمی خود را در جهت نیل به قله رفیع اجتهاد پرورش می دهند.
در اين مرحله، استاد و شاگرد مقيد به متن خاصى نيستند، اما براى منظم شدن سير بحث، يك متن فقهى مثل شرايع، تحريرالوسيله، عروة الوثقى يا يك متن اصولى مثل كفاية الاصول را انتخاب مى كنند و بر اساس آن بحث را ادامه مى دهند. در اين درس‌ها استاد با بررسى دلايل و شواهد هر مطلب، نظر نهايى خود را ارائه مى كند و شاگردان در پذيرش يا رد نظر استاد، مختار هستند.
هدف اصلى در اين مرحله، تمرين و پرورش قوه استنباط و اجتهاد طلاب است تا آنان در علم فقه، صاحب نظر شوند و بتوانند هر مسئله جديد فقهى را با توجه به منابع چهارگانه احكام: كتاب، سنت، علق و اجماع حل كنند و به اصطلاح، رد فروع بر اصول كنند. در اين دوره دروس فقه و اصول در حد عالى تدريس مى گردد و استاد هنگام تدريس بدون استفاده از كتاب و با بهره گيرى از حافظه به تدريس مشغول مى گردد كه به درس خارج شهرت يافته است.
دروس تخصصى
هدف از اين دروس - كه تحت عنوان رشته هاى تفسير، كلام، تبليغ و... شروع شده است - پرورش متخصص، در رشته هاى خاص مورد نياز حوزه و جامعه است.
دروس جنبى يا عمومى
در حوزه علميه قم و در بعضى شهرستان ها، همزمان با دوره مقدمات و سطح، درس هايى تحت عنوان عقايد، تفسير، اقتصاد، ملل و نحل، علوم قرآن، اخلاق و... تعليم داده مى شود كه در رشد فكرى طلاب و گسترش اطلاعات علمى آنها موثر است. اين درس‌ها هر چند لازم است ولى مرحله مستقلى در درس‌هاى حوزه محسوب نمى شود.
منابع
