معارج الاصول (کتاب)
محتویات
مؤلف
شیخ نجم الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید هَذلى، معروف به محقق حلى.(م 676 ق)
وى از مفاخر علماى امامیه، مرجع دینى شیعیان عصر خود، فقیه، اصولى، متكلم، ادیب و متولد و متوفی در حله عراق است. سید عبدالكریم بن احمد بن طاووس، سید رضى الدین على بن طاووس و دو خواهرزده اش یعنى علامه حلى و على بن یوسف حلى از وى كسب علم نمودند.
ترجمه كامل وى در بخش كتب فقهى شیعه ذكر شده است.
ارزش و اعتبار
كتاب «معارج الأصول» يكى از ارزشمندترين منابع اصولى شيعه در قرن هفتم است. اين كتاب با توجه به مقام علمى و شامخ محقق حلى، از همان زمان نگارش، بسيار مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفت و تا كنون شرح‌ها و تعليقه‌هاى فراوانى بر آن نگاشته شده است. كتاب معارج الأصول اثرى گرانبها براى دست‌يابى به ديدگاه‌هاى اصولى محقق حلى و پيشرفت علم اصول در قرن هفتم هجرى است.
انگيزه نگارش
محقق حلى در مقدمه كتاب، انگيزه خود را از نگارش كتاب اين گونه بيان مى‌فرمايد: «فإنه تكرر من جماعة من الأصحاب - أيّدهم اللَّه بعصمته و شملهم بعام رحمته - التماس مختصرٍ في الأصول، مشتمل على المهم من مطالبه، غير بالغ في الإطالة إلى حد يصعب على طالبه، فأجبتهم إلى ذلك مقتصراً على ما لا بد من الاعتناء به، غير متطاول إلى إطالة مسائله.»
يعنى: بسيارى از علما - ايدهم اللَّه - بارها از اينجانب درخواست نموده بودند تا رساله‌اى مختصر در علم اصول به نگارش درآورم كه شامل مباحث مهم علم اصول باشد و زياد هم طولانى نباشد كه درك آن براى علاقه‌مندان به فراگيرى علم اصول مشكل باشد. من نيز درخواست آنان را اجابت نمودم و اين كتاب را كه شامل مباحث لازم و ضرورى علم اصول است، به رشته تحرير درآوردم بدون آنكه آن را زياد طولانى سازم.
معرفى اجمالى كتاب
این كتاب در موضوع اصول فقه شیعه امامیه است. مؤلف در مقدمه كتاب، علت تألیف این كتاب را چنین بیان كرده است كه یكى از اصحاب از وى درخواست مى كند تا وى كتابى مختصر و مفید در علم اصول بنویسد كه مشتمل بر موضوعات مهم و خالى از حشو و زواید باشد. این كتاب مشتمل بر ده باب از قرار زیر است:
- باب اول در «المقدمات»؛
- باب دوم در اوامر و نواهى؛
- باب سوم در عموم و خصوص؛
- باب چهارم در مجمل و مبین؛
- باب پنجم در افعال؛
- باب ششم در اجماع؛
- باب هفتم در اخبار؛
- باب هشتم در ناسخ و منسوخ؛
- باب نهم، باب دهم در فصول مختلف است: فصل اول در مفتى و مستفتى، فصل دوم در التصرفات غیرمعلومة الحكم والاستصحاب والنافى للحكم، فصل سوم در فیما الحق بأدلة الاصول و لیس منها.
شرح و حاشيه بر كتاب
كتاب معارج الأصول بسيار مورد توجه علماى شيعه قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است مانند:
1 - شرح معارج الأصول، نوشته ميرزا بابا سبزوارى. نسخه‌اى از اين كتاب در كتابخانه مدرسه ملا محمد باقر سبزوارى در شهر مشهد مقدس موجود است.
2 - شرح معارج الأصول، نوشته مير عبد الصمد حسينى، از احفاد مير سيد عليا همدانى حائرى عارف.
3 - شرح معارج الأصول، نوشته سيد أجلّ، مير فيض الله بن عبد القاهر حسينى تفرشى (درگذشت 1025 هجرى قمرى).
سخن آقا بزرگ تهرانى
آقا بزرگ تهرانى در كتاب ارزشمند الذريعة درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «معارج الأصول متن مختصر في أصول الفقه للمحقق الحلي رحمه‌الله. هو كسائر تصانيفه مما عكف الأصحاب بالشرح و التعليق.» يعنى: كتاب معارج الأصول نوشته محقق حلى است. اين كتاب متنى مختصر در علم اصول فقه است و مانند ديگر تأليفات ايشان بسيار مورد توجه علماى اصحاب قرار گرفته و شرح‌ها و حواشى فراوانى بر آن نگاشته شده است.»
نسخه هاى خطى
1 - نسخه‌اى در كتابخانه عمومى آيت الله حكيم در نجف اشرف كه تاريخ نگارش آن 1117 هجرى قمرى و به خط محمد مقيم نگاشته شده است.
2 - نسخه‌اى در كتابخانه كاشف الغطاء در نجف اشرف. اين نسخه به خط احمد بن يوسف نگاشته شده و بر روى آن علامت تملك آيت الله كاشف الغطاء و فرزندان ايشان يكى پس از ديگرى موجود است. 3 - نسخه‌اى در كتابخانه مدرسه فيضيه در شهر مقدس قم.
تاريخ نگارش اين نسخه 1243 هجرى قمرى است و در شهر اصفهان، به خط ابو القاسم ابن احمد حسينى نگاشته شده است
وضعیت نشر
این كتاب به وسیله مؤسسه آل البیت علیهم السلام چاپ و منتشر شده است.
- محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار اصول فقه[لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
