علی بن یونس عاملی

على بن محمد بن يونس عاملى نباطى بياضى بقاعى، ملقب به زين‌الدين و مكنى به ابومحمد، متكلم، مفسر، منطقى، اديب و شاعر امامى قرن نهم است.

ولادت علی بن يونس عاملی

تاریخ دقیق ولادت شیخ زین الدین، ابومحمد، علی بن یونس نباطی بیاضی مشخص نیست؛ اما آنچه شیخ آقا بزرگ تهرانی نیز تأیید كرده، ولادت او را در حدود سالهای 804 یا 805 هجری نشان می دهد.

شخصیت زین الدین

بنابر شهادت بزرگان از علما و شاگردان، او عالمی فاضل و محقق، فقیه، مفسر و متكلم بوده و در عین حال ادیبی فرزانه و شاعر بوده است. همچنان كه با اندك تأملی در آثار او به خوبی جنبه های فراوان علمی و روحی او بر انسان آشكار می گردد.

شیخ علی نباطی در كمالات روحی و سیر معنوی نیز به بالاترین درجات ممكن رسیده و ولایت ناب در سراسر نوشته های او مشهود است. در كلمات و سخنان بزرگان پیرامون شخصیت او جز مدح و ستایش هیچ نمی بینیم؛ چرا كه هر كس نظر به شخصیت والای او كرده جز كمالات روحی و اخلاقی ندیده است.

بیاضی ذهنی نقّاد داشت و خصوصاً در بررسی مسائل کلامی و تاریخ صدر اسلام و نیز در دفاع از مبانی اعتقادی شیعه سختکوش بود. از این رو بزرگانی چون مجلسی، حر عاملی، کفعمی و خوانساری او را با عنوانهای ستایش آمیزی چون دانشمند ثقه، علامه و وحید عصر ستوده و کمالات و فضایل وی را برشمرده اند.

اساتید علی بن يونس عاملی

با آنكه در خطّه جبل عامل علمای فراوانی می زیسته اند و قاعده هر طالب علم از محضر بسیاری از آنان بهره می برد، اما از اساتید شیخ علی نباطی تنها نام دو نفر یافت شده كه عبارتند از:

1. سید زین الدین علی بن دقماق
2. شیخ جمال الدین احمد بن حسین بن مطهر

شاگردان زین الدین

او كه حدود 70 سال در مهد علم و دانش می زیسته و دریای موّاج علم و دانش بوده، یقیناً شاگردان فراوانی تربیت نموده است؛ اما حوادث روزگار تنها اجازه رسیدن نام سه تن از آنان را به ما داده است:

1. شیخ ناصر بویهی م853 هجری
2. شیخ ابراهیم بن علی كفعمی، صاحب مصباح، م905 هجری
3. شیخ شرف الدین بن سلیمان

علت شهرت بیاضی چست؟

شهرت بیاضی بیشتر به سبب تألیف کتاب الصراط المستقیم الی مُستَحقّیِ التَّقدیم مشهور به الصراط المستقیم در کلام است که قوّت علمی و قدرت بیان او را نشان می دهد و برخی آن را در مباحث امامت، بهترین کتاب بعد از الشافی سید مرتضی و چه بسا برتر از آن می دانند . به گفته مؤلف در تألیف آن از 282 اثر عامه و امامیه با واسطه یا بی واسطه استفاده شده است.

این کتاب دارای هفده باب است و در فصول متعدد هر باب، مسائل مهم کلامی مطرح و درباره آنها بحث شده است، از جمله: اثبات واجب و صفات او؛ جبر و تفویض؛ وجوب بعثت؛ عصمت انبیا؛ معجزه؛ اثبات وصی و صفات او؛ اثبات امامت علی علیه السلام؛ وجوب عصمت امام؛ نصّ پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم بر امامت علی و اولاد او علیهم السلام؛ علائم ظهور امام مهدی علیه السلام؛ ردّ شبهات وارد شده بر شیعة امامیه.

از اشاره بیاضی در الصراط المستقیم به کیمیای سعادت غزالی، می توان احتمال داد که وی با زبان فارسی آشنا بوده است. مجلسی این اثر بیاضی را از مصادر بحار ذکر کرده است. الصراط المستقیم از منابع الغدیر نیز هست که علامه امینی به آن علاقه بسیار داشته و برای دستیابی به این کتاب کوشش بسیار کرده و یافتن آن را از عنایات و الهامات اهل بیت علیهم السلام شمرده است. الصراط المستقیم در سه مجلد با مقدمه ای از آیت اللّه سید شهاب الدین مرعشی نجفی در شرح احوال بیاضی در جلد اول و مقدمه ای از شیخ آقا بزرگ تهرانی در جلد دوم به چاپ رسیده است.

تألیفات علی بن يونس عاملی

گرچه حوادث تلخ تاریخ ما را از دستیابی به شرح حال بسیاری از بزرگان محروم كرده، اما خوشبختانه مؤلفات و كتب آنان زبانی گویا در بیان فضائل و شخصیت های علمی و دینی آن بزرگواران دارد.

از شیخ بزرگوار، زین الدین نباطی بیاضی كتاب های فراوانی به یادگار مانده كه در علوم و موضوعات مختلفی هستند و در اینجا تنها به ذكر چند كتاب بسنده می كنیم:

1. الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، كتابی ارزشمند در اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است.
2. الرساله الیونسیه كه شرح المقاله التكلیفیه شهید اول است.
3. زبده البیان و إنسان الإنسان، منتخب مجمع البیان است.
4. الباب المفتوح إلی ما قیل فی النفس والروح (علامه مجلسی تمام آن را در جلد السماء والعالم بحار آورده است.)
5. مختصر الصحاح، در علم لغت.
6. منخل الفلاح كه مختصر «مختلف الشیعه» علامه حلی است.
7. المقام الأسنی فی تفسیر أسماء الله الحسنی.
8. دیوان اشعار.
9. ذخیره الإیمان یا أرجوزه فی الكلام كه منظومه ای است در علم كلام و...

رحلت زین الدین

در زندگی مرحوم بیاضی مسئله وفات و سال و تاریخ آن بسیار روشن است، چرا كه برادر بزرگ مرحوم كفعمی كه هم عصر او بوده، تاریخ وفات او را ذكر كرده است.

علامه بیاضی پس از یك عمر سراسر تلاش و مجاهده در سال 877 هجری در حالی كه حدود 70 سال از عمرش می گذشت به سوی دوست شتافت و غمی بزرگ بر جان و دل شاگردان و اطرافیان خود گذاشت.

منابع

• الصراط المستقيم إلى مستحقي التقديم، تلخیص عباسعلی مردی، پایگاه اطلاع رسانی و موسسه کتاب شناسی شیعه، بازیابی: 20 اسفند 1392.
• دانشنامه جهان اسلام، "مدخل بیاضی" از سید علی میرشریفی.

پيوندها

• زندگينامه
• کتاب الصراط المستقيم