علی بن یونس عاملی

على بن محمد بن یونس عاملى نباطى بیاضى (م، ۸۷۷ ق)، ملقب به زین‌الدین و مکنى به ابومحمد، متکلم، مفسر، منطقى، ادیب و شاعر امامى قرن نهم هجری است. شیخ علی نباطی علاوه بر مدارج علمی، در کمالات روحی و سیر معنوی نیز به بالاترین درجات ممکن رسیده و ولایت ناب در سراسر نوشته های او مشهود است. کتاب «الصراط المستقیم الی مُستَحقّیِ التَقدیم» در زمینه اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام از مهمترین آثار اوست.

معرفی اجمالی

تاریخ دقیق ولادت شیخ زین الدین، ابومحمد، علی بن یونس نباطی بیاضی بقاعىمشخص نیست؛ اما آنچه شیخ آقا بزرگ تهرانی نیز تأیید کرده، ولادت او را در حدود سالهای ۸۰۴ یا ۸۰۵ هجری نشان می دهد.

بنابر شهادت بزرگان از علما و شاگردان، او عالمی فاضل و محقق، فقیه، مفسر و متکلم بوده و در عین حال ادیبی فرزانه و شاعر بوده است. همچنان که با اندک تأملی در آثار او به خوبی جنبه های فراوان علمی و روحی او بر انسان آشکار می گردد.

در کلمات و سخنان بزرگان پیرامون شخصیت او جز مدح و ستایش هیچ نمی بینیم؛ چرا که هر کس نظر به شخصیت والای او کرده جز کمالات روحی و اخلاقی ندیده است.

بیاضی ذهنی نقّاد داشت و خصوصاً در بررسی مسائل کلامی و تاریخ صدر اسلام و نیز در دفاع از مبانی اعتقادی شیعه سختکوش بود. از این رو بزرگانی چون مجلسی، حر عاملی، کفعمی و خوانساری او را با عنوانهای ستایش آمیزی چون دانشمند ثقه، علامه و وحید عصر ستوده و کمالات و فضایل وی را برشمرده اند.

اساتید و شاگردان

با آنکه در خطّه جبل عامل علمای فراوانی می زیسته اند و قاعدتا هر طالب علم از محضر بسیاری از آنان بهره می برد، اما از اساتید شیخ علی نباطی تنها نام دو نفر یافت شده که عبارتند از:

1. سید زین الدین علی بن دقماق
2. شیخ جمال الدین احمد بن حسین بن مطهر

او که حدود ۷۰ سال در مهد علم و دانش می زیسته و دریای موّاج علم و دانش بوده، یقیناً شاگردان فراوانی تربیت نموده است؛ برخی از شاگردان او عبارتند از:

1. شیخ ناصر بویهی (م ۸۵۳ هجری)
2. شیخ ابراهیم بن علی کفعمی، صاحب مصباح (م ۹۰۵ هجری)
3. شیخ شرف الدین بن سلیمان

آثار و تألیفات

از شیخ بزرگوار، زین الدین نباطی بیاضی کتاب های فراوانی به یادگار مانده که در علوم و موضوعات مختلفی هستند و در اینجا تنها به ذکر چند کتاب بسنده می کنیم:

1. الصراط المستقیم الی مُستَحقّیِ التَّقدیم، کتابی ارزشمند در اثبات ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است. شهرت بیاضی بیشتر به سبب تألیف این کتاب است که قوّت علمی و قدرت بیان او را نشان می دهد و برخی آن را در مباحث امامت، بهترین کتاب بعد از «الشافی» سید مرتضی و چه بسا برتر از آن می دانند. به گفته مؤلف در تألیف آن از ۲۸۲ اثر عامه و امامیه با واسطه یا بی واسطه استفاده شده است. این کتاب دارای هفده باب است و در فصول متعدد هر باب، مسائل مهم کلامی مطرح و درباره آنها بحث شده است، از جمله: اثبات واجب و صفات او؛ جبر و تفویض؛ وجوب بعثت؛ عصمت انبیا؛ معجزه؛ اثبات وصی و صفات او؛ اثبات امامت علی علیه السلام؛ وجوب عصمت امام؛ نصّ پیامبر صلی اللّه علیه و آله بر امامت علی و اولاد او علیهم السلام؛ علائم ظهور امام مهدی علیه السلام؛ ردّ شبهات وارد شده بر شیعه امامیه. از اشاره بیاضی در «الصراط المستقیم» به «کیمیای سعادت» غزالی، می توان احتمال داد که وی با زبان فارسی آشنا بوده است. مجلسی این اثر بیاضی را از مصادر بحار ذکر کرده است. الصراط المستقیم از منابع الغدیر نیز هست که علامه امینی به آن علاقه بسیار داشته و برای دستیابی به این کتاب کوشش بسیار کرده و یافتن آن را از عنایات و الهامات اهل بیت علیهم السلام شمرده است. «الصراط المستقیم» در سه مجلد با مقدمه ای از آیت اللّه سید شهاب الدین مرعشی نجفی در شرح احوال بیاضی در جلد اول و مقدمه ای از شیخ آقا بزرگ تهرانی در جلد دوم به چاپ رسیده است.
2. الرساله الیونسیه که شرح المقاله التکلیفیه شهید اول است.
3. زبدة البیان و إنسان الإنسان، منتخب مجمع البیان است.
4. الباب المفتوح إلی ما قیل فی النفس والروح (علامه مجلسی تمام آن را در جلد السماء و العالم بحار آورده است.)
5. مختصر الصحاح، در علم لغت.
6. منخل الفلاح که مختصر «مختلف الشیعه» علامه حلی است.
7. المقام الأسنی فی تفسیر أسماء الله الحسنی.
8. دیوان اشعار.
9. ذخیرة الإیمان یا أرجوزه فی الکلام که منظومه ای است در علم کلام و...

وفات

در زندگی مرحوم بیاضی مسئله وفات و سال و تاریخ آن بسیار روشن است، چرا که برادر بزرگ مرحوم کفعمی که هم عصر او بوده، تاریخ وفات او را ذکر کرده است. علامه بیاضی پس از یک عمر سراسر تلاش و مجاهده در سال ۸۷۷ هجری در حالی که حدود ۷۰ سال از عمرش می گذشت به دیار باقی شتافت و غمی بزرگ بر جان و دل شاگردان و اطرافیان خود گذاشت.

منابع

• الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم، تلخیص عباسعلی مردی، پایگاه اطلاع رسانی و موسسه کتاب شناسی شیعه، بازیابی: ۲۰ اسفند ۱۳۹۲.
• دانشنامه جهان اسلام، "مدخل بیاضی" از سید علی میرشریفی.

پيوندها

• زندگينامه
• کتاب الصراط المستقيم