شهید اول

محمد بن مكی، معروف به شهید اول شاگرد فخرالمحققین، یكی از اعاظم فقهای شیعه است. او در ردیف محقق حلی و علامه حلی است اهل جبل عامل است كه منطقه ای است در جنوب لبنان و از قدیمی ترین مراكز تشیع است و هم اكنون نیز یك مركز شیعی است.

شهید اول در سال 734 متولد شده و در 786 به فتوای یك فقیه مالكی مذهب و تایید یك فقیه شافعی مذهب، شهید شده است او شاگرد شاگردان علامه حلی، از آن جمله فخرالمحققین (فرزند علامه حلی) بوده است كتاب های معروف شهید اول در فقه عبارت است از:

اللمعه كه در مدت كوتاهی در همان زندانی كه منجر به شهادتش شده است، تالیف كرده است و عجیب این است كه این كتاب شریف را در دو قرن بعد فقیهی بزرگ شرح كرد كه او نیز سرنوشتی مانند مؤلف را پیدا كرد، یعنی شهید شد و شهید ثانی لقب گرفت.

شرح لمعه تالیف دیگر شهید است كه همواره از كتب درسی طلاب بوده و هست كتاب های دیگر شهید اول عبارت است از: دروس، ذكری، بیان، الغیبه، القواعد همه كتب او از نفائس آثار فقهی است.

شهید اول، یكی از فقهای بارز و نامدار جهان تشیع بشمار می آید كه آوازه او، از مرزهای جغرافیایی مناطق اسلامی نیز بیرون رفته است و در مراكز علمی و حقوقی جهان، نام او آشنا و مطرح می باشد.

خاندان پربركت

شهید اول در خانواده علم و فضیلت رشد و نما یافته بود. پدر، جد، تا چندین پشت از علماء و فقها بوده اند، آن چنان كه فرزندان و خاندان او اعم از پسر و دختر، از دانشمندان و اهل كمال و معرفت بوده اند و از او سه پسر مجتهد و عالم و یك همسر فقیهه و یك دختر عالمه و فاضله به یادگار مانده و در جمع پربركت آنان آمده است:

• 1- شیخ رضی الدین ابوطالب محمد بن محمد بن مكی عاملی جزینی، از پدر روایت می كند كه او در عصر خویش فقیه و مجتهد وارسته بوده است.

• 2- شیخ ضیاءالدین ابوالقاسم او نیز دارای علم و شایستگی لازم بوده است، به حدی كه فردی مثل ابن مؤذن از او روایت می كند.

• 3- شیخ جمال الدین ابومنصور حسن بن محمد بن مكی عاملی جزینی صاحب امل الامل او را فاضل محقق و فقیه توصیف نموده است.

• 4- فاطمه ام الحسن ست المشایخ (سیده المشایخ)، یعنی سرور اساتید و مشایخ روایتی، چنان چه ست معصومه علیه السلام گویند، یعنی سیده معصومه علیه السلام سیده و سرور مشایخ روایتی.

شرح حال هر كدام از این یادگارهای ارزنده امت اسلامی در كتاب های رجال و تراجم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است كه ما از روضات الجنات خوانساری، فشرده ای در این باره می آوریم.

اساتید

او یكی از پراستادترین فقهای نامدار شیعه است و از سید صدر كركی دخترزاده محقق نقل شده است كه او بیش از هزار اجازه روایتی و اجتهادی از اساتید را با خود همراه داشته است كه در محضر بیشتر آنان تلمذ نموده بود.

1- فخرالمحققین، پسر علامه حلی شهید اول بیش از هفت ماه از محضر او استفاده كرده است شهید به قصد تلمذ از محضر علامه حلی عازم حله شده بود كه در بین راه مصادف با تشییع جنازه او گردید شهید اول از فخرالمخققین اجازه روایتی نیز دارد كه پشت كتاب القواعد آمده است و صورت آن چنین است:

امام علامه بزرگ افضل علماء و سید فضلا، مولانا شمس الحق والدین، محمد بن مكی بن محمد بن حامد مشكلات این كتاب را بر من خواند و من به او، روایت تمام كتاب های پدر و تمام تالیفاتی كه پیشینیان بزرگوار ما گردآوری نموده اند، بر اساس آن طرقی كه به آنان منتهی می گردد، اجازه دادم.

2- سید عمید الدین بن عبدالمطلب حلی.

3- سید ضیاءالدین عبدالله حلی هر دو فرزندان دختر علامه حلی می باشند.

مشایخ روایتی و اجازه

مشایخ اجازه او متعدد می باشند كه از آن میان می توان به اسامی زیر اشاره كرد:

• 1- سید تاج الدین بن معیه حسینی.

• 2- سید علاالدین بن زهره حسینی.

• 3- شیخ علی بن طران مطار آبادی ملقب به رضی الدین.

• 4- الشیخ رضی الدین علی بن احمد مزیدی.

• 5- شیخ جلال الدین محمد بن الشیخ شمس الدین حارثی.

• 6- شیخ محمد بن جعفر مشهدی.

• 7- شیخ قطب الدین بویهی رازی و از جمعی دیگر از علماء عامه نیز، قریب چهل تن از آنان اجازه روایتی كسب كرده است.

شاگردان

حوزه علمی پربركت شهید اول بهره وران و شاگردان متعددی را پرورده است كه هر كدام سند اعتبار و حجت وقت در علم و عمل بوده اند. سه فرزند دانشمند و عالم همسر فاضله اش ام علی و دختر فاضله و فقیهه اش فاطمه ام الحسن این دو مادر و دختر هر دو از كسانی بودند كه شهید مرحوم در مورد هر دو تعریف و توصیف داشت و زنان و دختران را در مورد مسائل شرعی به آنان ارجاع می داد و از كسانی كه از شهید اول تلمذ و اجازه روایتی داشته اند:

• 1- شیخ مقداد سیوری صاحب كتاب التنقیح.

• 2- شیخ حسن بن سلیمان حلی صاحب كتاب مختصر بصائر الدرجات.

• 3- سید بدرالدین حسن بن ایوب مشهور به نجم الدین اعرج الحسینی.

• 4- صاحب كتاب المحجه البیضا در طهارت.

• 5- شیخ شمس الدین محمد مشهور به ابن عبدالعال كركی عاملی.

• 6- شیخ زین الدین علی بن خازن حائری، استاد روایت احمد بن فهد حلی، صاحب المهذب والموجز و عده الداعی.

شهید اول در تاریخ 12 رمضان 784 ه.ق، دو سال قبل از شهادت خویش به افتخار او اجازه روایتی مفصلی صادر فرموده اند كه متن آن در روضات الجنات آمده است.

تالیفات و آثار

او در مدت پنجاه و دو سال عمر پربركت خویش، با وجود آن همه مسافرت ها و مهاجرت ها كه ضرورتا پیش می آمد، باز موفق به تالیف تعداد كثیری از كتاب های مفید و اصولی گردیده است كه اسامی و محتویات كتاب ها نشان دهنده تبحر او در رشته های مختلف علوم اسلامی است. اینك فهرست تالیفات او از ریحانة الادب مرحوم مدرس نقل می شود:

• 1- اختصار الجعفر.

• 2- الاربعون حدیثا.

• 3- الاربعون مساله.

• 4- الاعتقادیه.

• 5- الالفیه فی فقه الصلوه، با شرحی كه شهید ثانی بر آن مرقوم داشته اند، تحت نام المقاصد العلیه در تهران چاپ سنگی شده است.

• 6- الباقیات الصالحات.

• 7- البیان در فقه (مطبوع).

• 8- التكلیف یا تكلیفیه.

• 9- جامع البین یا الجامع بین شرحی الاخوین كه شرح تهذیب الاصول علامه حلی است كه ما بین دو شرح تهذیب كه از سید عمیدالدین و سید ضیاءالدین خواهرزادگان خود علامه حلی می باشد، جمع و تالیف نموده است.

• 10- حاشیه شرح ارشاد علامه حلی كه نامش غایه المراد فی شرح نكت الارشاد می باشد و در ایران چاپ سنگی گردیده است.

• 11- حاشیه قواعد علامه.

• 12- خلاصه الاعتبار فی الحج والاعتمار.

• 13- الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه (مطبوع).

• 14- الذكری در فقه امامیه (مطبوع).

• 15- غایه المراد كه به نام حاشیه ارشاد مذكور شد.

• 16- القواعد الكلیه فی الاصول والفروع، كه به قواعد شهید معروف است و چاپ سنگی شده است.

• 17- اللمعه الدمشقیه كه بارها در ایران چاپ گردیده و جز كتاب های درسی حوزه علمیه اسلامی است.

• 18- مجامیع ثلثه در سه مجلد.

• 19- المزار.

• 20- المسائل، كه به مسائل ابن مكی معروف است.

• 21- النفلیه كه با الفوائد المكیه كه شرح شهید ثانی بر همان كتاب می باشد، در تهران چاپ سنگی شده است.

• 22- نكت الاشاد كه همان غایه المراد می باشد.

شهادت

عامل شهادت را سعایت و پرونده سازی در مورد تشیع او و ابراز برخی از مقالات بر ضد معتقدات گروه های اسلامی بوده است كه نقل و بازگویی آن ها ما را با جهانی از قساوت و عناد و جهل روبرو می سازد چه بهتر قضاوت و حكم او را به خداوند احكم الحاكمین واگذار نماییم. تفصیل شهادت آن فقیه بزرگوار را می توان از نوشته شیخ حر عاملی و روضات الجنات، ج 7، ص 12 استفاده نمود.

منابع

عقيقي بخشايشي، فقهاي نامدار شيعه

پیوندها

• زندگینامه

• کتاب الدرة الباهرة

• کتاب المزار

• کتاب القواعد و الفوائد

• کتاب النفلية

• کتاب ذكري الشيعة في أحكام الشريعة

• کتاب اللمعة الدمشقية

• کتاب الدروس

• کتاب الاربعون حديثا

• کتاب البيان

• کتاب غايه المراد في شرح نكت الارشاد