حواریون

واژه «حواریون» در قرآن کریم در مورد یاران حضرت عیسی علیه السلام به کار رفته و درباره ایمان و یاری رساندن آنان به خدا و رسولش سخن گفته شده است. مطابق برخی احاديث، حواريون عيسى علیه السلام دوازده تن بودند.

وجه تسمیه حواریون

«حواریون» جمع «حواری» است و «حواری» به معنی آرد سفيد سبوس گرفته است. نانى كه چند بار سبوس آردش گرفته شده باشد را «حواری» گویند و به مناسبت همين معنا، يار برگزيده و خالص در محبت خويش را نيز «حوارى» گويند.

بر اساس حدیثی از امام رضا علیه السلام، حواریون را به این نام خوانده اند چرا که خود را از گناه و آلودگی پاک و خالص کرده و برای پاک کردن دیگران نیز با پند و نصیحت می‌کوشیدند؛ در حالی‌که برخی گمان می‌کنند که حواریون به دلیل آنکه شغلشان شستن لباس بوده، و چرک و آلودگی را از لباس‌ها می‌زدوده‌اند به این نام خوانده شده‌اند.

به نوشته جوهری ذیل لغت «حور»، تحویر لباس به‌معنای سفید کردن آن است و به اصحاب عیسی علیه‌السلام از آنرو حواریون گفته‌اند که لباس‌شوی و سفیدکننده لباس بودند.

خلیل بن احمد ذیل «حور» نوشته است: پس از آن‌که اطلاق نام حواریون به یاران عیسی علیه‌السلام در میان عرب رواج یافت، تعبیر حواری برای هر یاور و ناصری به کار رفت.

حواریون در قرآن

واژه «حواریون» یا «حواریین» در قرآن کریم پنج بار ذکر شده، و آنان افرادى مؤمن و نمونه از حيث اجابت دعوت خدا و پيامبرش تصوير شده اند؛ در سوره آل عمران آمده است که وقتی حضرت عیسی علیه السلام در میان بنی‌اسرائیل افرادی را طلبید که یاران او در راه خدا باشند، حواریون دعوت او را اجابت کردند و به پیروی از رسول خدا و ایمان به آنچه نازل کرده است، گواهی دادند.«فَلَمَّا أَحَسَّ عِيسَى مِنْهُمُ الْكُفْرَ قَالَ مَنْ أَنصَارِي إِلَى اللّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللّهِ» (آل عمران: 52)

در آیه چهاردهم سوره صف - که ناظر بر آیه فوق است - از مسلمانان خواسته شده است، همانطور که حواریون در پاسخ به دعوت عیسی، خدا را یاری دادند، آنان نیز در جهاد با کافران یاران خدا باشند. از سوره صف، به‌سبب اشتمال بر این آیه، با نام «حواریون» نیز یاد شده است.

بنا بر فرموده قرآن کریم، خدا به حواریون وحی کرد که به او و رسولش ایمان بیاورند. آنان پذیرفتند و از حضرت عیسی خواستند مائده ای آسمانی برایشان فرو فرستد تا از آن بخورند و دلهایشان آرام یابد و به صدق گفتار او پی ببرند. خدا در پی درخواست عیسی فرمود که آن را فرو خواهد فرستاد؛ «وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَبِرَسُولِي قَالُوا آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ * إِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطِيعُ رَبُّكَ أَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ * قَالُوا نُرِيدُ أَنْ نَأْكُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَنْ قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَكُونَ عَلَيْهَا مِنَ الشَّاهِدِينَ * قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنْزِلْ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ تَكُونُ لَنَا عِيدًا لِأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآيَةً مِنْكَ وَارْزُقْنَا وَأَنْتَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ * قَالَ اللَّهُ إِنِّي مُنَزِّلُهَا عَلَيْكُمْ فَمَنْ يَكْفُرْ بَعْدُ مِنْكُمْ فَإِنِّي أُعَذِّبُهُ عَذَابًا لَا أُعَذِّبُهُ أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِينَ». (مائده: ۱۱۱-۱۱۵)

البته بنابر منابع مسیحی، یکی از حواریون به نام یهودا أسخریوطی به حضرت عیسی(ع) خیانت کرده و مکان حضور او و حواریون دیگر را برای یهودیان فاش کرد. برخی منابع اسلامی نیز به این مطلب اشاره کرده‌اند.

حواریون در احادیث

امام رضا علیه‌السلام در مناظره با عالم مسیحی (جاثلیق) عده حواریون را دوازده تن برشمرده و داناترین آن‌ها را لوقا دانسته است.

و براساس حدیثی از امام علی علیه‌السلام ـ که در آن ایشان از وقوع حادثه کربلا خبر داده است ـ حضرت عیسی و حواریون او هنگام گذشتن از سرزمین کربلا بر مصائب امام حسین علیه‌السلام گریستند.

از برخی احادیث اخلاقی و حِکمی در منابع شیعی برمی آید که ائمه، به‌ویژه امام صادق علیه‌السلام، توصیه‌ها و آموزشهای عیسی علیه‌السلام به حواریون را در تعلیم و تربیت شیعیان به کار می‌گرفتند، از جمله در مسائلی چون ویژگیهای اهل علم، انتخاب همنشین، پرداخت صدقه و نهی از زنا و غضب و کبر.

از امام صادق علیه السلام روايت شده كه فرمود: حواريون عيسى علیه السلام پيروان او بودند و شيعيان ما پيروان ما هستند و هنگامى كه عيسى گفت: «من انصارى الى الله» و حواريون آمادگى خويش اعلام داشتند و گفتند: «نحن انصار الله»، به خدا سوگند آنها وى را در جنگ با يهود يارى نكردند؛ ولى شيعيان ما از روزى كه پيغمبر صلی الله علیه و آله از اين جهان درگذشت ما را يارى كرده و در كنار ما با دشمنان مبارزه نمودند و در راه ما سوختند و آزار و شكنجه ديدند و آوارگى تحمل نمودند، خدا آنها را جزاى خير دهد.

از حضرت موسى بن جعفر علیه السلام روايت است كه چون روز قيامت فرا رسد منادى ندا كند كجايند حواريون محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله كه عهدش را نشكستند و به راهش ادامه دادند؟ سلمان و ابوذر و مقداد بپا خيزند. ندا شود: كجايند حواريون على بن ابى طالب علیه السلام؟ در اين حال عمرو بن حمق خزاعى و محمد بن ابى بكر و ميثم بن يحيى تمار و اويس قرنى به پا خيزند. سپس ندا شود كجايند حواريون حسن بن على علیه السلام؟ پس سفيان بن ابى ليلى و حذيفة بن اسيد غفارى بپا خيزند. آنگاه ندا شود كجايند حواريون حسين بن على علیه السلام؟ پس همه شهداى كربلا بپا خيزند. ندا شود كجايند حواريون على بن الحسين علیه السلام؟ جبير بن مطعم و يحيى بن ام طويل و ابوخالد كابلى و سعيد بن مسيب برخيزند. آنگاه ندا شود: كجايند حواريون محمد بن على و جعفر بن محمد علیهماالسلام. پس زرارة بن اعين و بريد بن معاويه عجلى و محمد بن مسلم ثقفى و ... بپا خيزند... .

منابع

• فرهنگ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی.
• دانشنامه جهان اسلام، جلد 14، مهرداد عباسی.