حاکم حسکانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
'''قاضى ابوالقاسم، عبيدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسكان قرشى عامرى نيشابورى'''، معروف به ابن حذاء (ابن حداد)، از علماى بزرگ قرن پنجم هجرى است.
+
{{شناسنامه عالم
  
عبيدالله در نيشابور در خانواده‌اى اهل علم به دنيا آمد.
+
|نام کامل = عبیدالله بن عبدالله حسکانى
  
او از همان كودكى در محضر پدر و پدر بزرگ خود به فراگيرى علم و دانش مشغول شد و خود را آماده كرد تا يكى از چهره‌هاى بزرگ علم و دانش در جهان اسلام گردد.
+
|تصویر=
  
==خاندان==
+
|زادروز =
  
 +
|زادگاه = نیشابور
  
خاندان وى خاندانى اهل علم و مشهور بودند.
+
|وفات = ۴۹۰ ق.
  
جدّ بزرگ آنها امير عبدالله بن عامر بن كريز در زمان خلافت عثمان منطقۀ خراسان را فتح كرده بود و مردم آن سامان به دست وى مسلمان شده بودند. از اين جهت خاندان وى از عزت و احترام خاصى در نزد مردم برخوردار بودند.
+
|مدفن =
  
پدر بزرگش احمد بن محمد بن احمد (320 - 423 هجرى) از روات حديث بود و از ابواسحاق بزازى و ابوعمرو بن مطر و ابوالحسن ابن بندار صيرفى روايت نقل كرده است.
+
|اساتید = ابوطاهر بن محمش، قاضى ابوالعلاء صاعد، [[حاکم نیشابوری]]، ابوالحسن علوى،...
  
پدرش عبدالله بن احمد بن محمد (363 - 450 هجرى) نيز واعظى مشهور بود. وى روزهاى يكشنبه در مسجد مربعه در شهر نيشابور مجلس وعظ و خطابه داشت.
+
|شاگردان = عبدالغافر بن اسماعیل فارسى، مهدى بن ابى حرب، سید ابومحمد حسینى قاینى،...
  
او گاهى به شغل تجارت و گاهى نيز عهده دار مناصب حكومتى بود ولى بعدا به انزوا و عبادت روى آورد.
+
|آثار = [[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل]]، خصائص علی بن أبی‌طالب‌ علیه‌السلام فی القرآن، فضائل شهر رجب، تصحیح خبر ردّ الشَّمس‏،...
 +
}}
 +
'''قاضى عبیدالله بن عبدالله'''، معروف به «حاکم حسکانی»، از [[محدث|محدثان]] و علماى بزرگ [[اهل سنت]] در قرن پنجم هجرى است. تخصص حسکانی در زمینه [[تاریخ]]، [[حدیث]] و [[تفسیر قرآن]] بود و خود از علماى متعددی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازۀ روایت]] داشت. وی در مدح و تأیید [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام، مطالب فراوانی نقل نموده، از این رو برخی او را [[شیعه]] شمرده اند. کتاب «[[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل]]» از مهمترین آثار اوست.
  
عمويش عبدالرحيم بن احمد بن محمد، مردى صالح، عابد و زاهد بود. او از علماى نيشابور، عراق، حجاز و شام روايت شنيده بود.
+
==ولادت و خاندان==
  
==فرزندان==
+
ابوالقاسم، عبیدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشى عامرى نیشابورى، در نیشابور به دنیا آمد.
 
+
خاندان وى خاندانى اهل علم و مشهور بودند.
 
 
سه تن از فرزندان وى از راويان حديث به شمار مى‌آيند كه عبارتند از:
 
 
 
#محمد بن عبيدالله بن عبدالله حسكانى، حاكم ابوعلى حذاء، وى شخصيتى با تقوا و متواضع و از علماى علم حديث به شمار مى‌آيد.
 
#صاعد بن عبيدالله حسكانى، ابوسعيد حذاء، او شخصيتى با تقوا و از اهل علم و حديث است.
 
#وهب بن عبيدالله حسكانى، ابوالفضل حذاء، وى نيز اهل علم و حديث و موعظه بود.
 
 
 
او كوچكترين فرزند ذكور پدر بود و روايات فراوانى را از او شنيده بود.
 
  
وهب در صومعه‌اى روى به عبادت آورد و براى شاگردان خود در آنجا روايت نقل مى‌كرد (450 - 524 هجرى).
+
جدّ بزرگ آنها عبدالله بن عامر در زمان خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]]، منطقۀ [[خراسان]] را فتح کرده بود و مردم آن سامان به دست وى مسلمان شده بودند. از این جهت خاندان وى از عزت و احترام خاصى در نزد مردم برخوردار بودند.
  
==شخصيت==
+
پدرش عبدالله بن احمد (۳۶۳-۴۵۰ ق) نیز واعظى مشهور بود. وى روزهاى یکشنبه در [[مسجد]] مربعه در شهر نیشابور مجلس وعظ و خطابه داشت.
  
 +
سه تن از فرزندان عبیدالله حسکانی نیز از راویان [[حدیث|حدیث]] به شمار مى‌آیند که عبارتند از:
  
حاكم حسكانى از علماى مشهور دوران خود بود. بسيارى از روات حديث پاى درس او مى‌آمدند تا از او روايت بشنوند و يا اجازۀ روايت بگيرند.
+
*محمد بن عبیدالله حسکانى، حاکم ابوعلى حذاء، وى شخصیتى با تقوا و متواضع و از علماى علم حدیث به شمار مى‌آید.
 +
*صاعد بن عبیدالله حسکانى، ابوسعید حذاء، او شخصیتى با تقوا و از اهل علم و حدیث است.
 +
*وهب بن عبیدالله حسکانى، ابوالفضل حذاء، وى نیز اهل علم و حدیث و موعظه بود.
  
او شيخى فاضل و داراى مجلس وعظ و خطابه بود و خود نيز از علماى فراوانى روايت شنيده و يا اجازۀ روايت داشت.
+
==تحصیل و اساتید==
  
==مذهب==
+
عبیدالله حسکانی از همان کودکى در محضر پدر و پدر بزرگ خود به فراگیرى علم و دانش مشغول شد. وی به شهرهای مرو، [[بغداد]]، رى و [[حجاز]] سفر کرد تا از علماى آن دیار بهره برد و از آنها [[حدیث|روایت]] بشنود و گاهی خود نیز جلسات درس برقرار می نمود.
  
 +
حاکم حسکانى علاوه بر پدر و جدش، نزد علماى فراوانى به فراگیرى علم و دانش پرداخت و از برخی آنان [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت دریافت نمود:
  
برخى او را از علماى اهل تسنن و پيرو مذهب حنفى مى‌دانند. و برخى ديگر او را از علماى شيعه مى‌دانند كه تقيه مى‌كرده است.
+
*ابوطاهر بن محمش
 +
*قاضى ابوالعلاء صاعد
 +
*ابوعبدالله [[حاکم نیشابوری]]
 +
*ابوالحسن علوى
 +
*عبدالله بن یوسف اصفهانى
 +
*ابوالحسن بن عبدان
 +
*ابن فتحویه دینورى
  
[[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] دربارۀ ايشان مى‌گويد: «الحاكم الحسكاني كان مِن أعيان رجال الجمهور»، حاكم حسكانى از شخصيت‌هاى برجستۀ علماى اهل تسنن بود.
+
==تدریس و شاگردان==
  
ذهبى در كتاب تذكرة الحفاظ مى‌گويد: «و وجدت له مجلسا يدل على تشيعه و خبرته بالحديث و هو تصحيح خبر ردِّ الشمسِ و ترغيم النواصب الشُّمُس»، كتابى از ايشان يافته‌ام كه دلالت بر شيعه بودن ايشان دارد و آن «تصحيح رد الشمس...» است.
+
حاکم حسکانى از علماى مشهور دوران خود بود. بسیارى از روات حدیث پاى درس او مى‌آمدند تا از او روایت بشنوند و یا اجازۀ روایت بگیرند. وی در مرو جمع فراوانى از مشتاقان علم و دانش را به دور خود جمع کرد و شاگردان فراوانى را تربیت نمود. علاوه بر سه فرزند خودش محمد، صاعد و وهب، که هر کدام از محدثان مهم بودند، علماى دیگرى از محضر درس وى بهره برده‌اند، از جمله:
  
==سفر به مرو==
+
*عبدالغافر بن اسماعیل فارسى (۴۵۱ - ۵۲۹ هجرى)
 +
*مهدى بن ابى حرب، از [[مشایخ]] حدیث [[ابومنصور طبرسی]] (نویسنده کتاب [[الاحتجاج]])
 +
*سید ابومحمد حسینى قائنى، که [[شیخ طبرسى]] (صاحب کتاب [[مجمع البیان]]) از او حدیث نقل کرده است.
  
 +
==مذهب حسکانی==
  
او به شهر مرو سفر كرد تا از علماى آن ديار بهره برد و از آنها روايت بشنود.
+
برخى حسکانی را از علماى [[اهل سنت|اهل تسنن]] و پیرو مذهب [[حنفی|حنفى]] مى‌دانند و برخى دیگر او را از علماى [[شیعه|شیعه]] مى‌دانند که [[تقیه|تقیه]] مى‌کرده است. [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] دربارۀ ایشان مى‌گوید: «الحاکم الحسکانی کان مِن أعیان رجال الجمهور»، حاکم حسکانى از شخصیت‌هاى برجستۀ علماى اهل تسنن بود.
  
علاوه بر آن، او خود نيز در آنجا جلسات درس برقرار نمود و جمع فراوانى از مشتاقان علم و دانش را پروانه وار به دور خود جمع كرد و شاگردان فراوانى را تربيت كرد.
+
او به طور فراوان از منابع حدیثى و تاریخى شیعه بهره برده و به نقل حدیث پرداخته است؛ به گونه اى که از دو منبع مهم تفسیر روایى شیعه یعنى [[تفسیر فرات (کتاب)|تفسیر فرات کوفى]] و [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشى]] در تدوین کتاب تفسیرى خود به طور گسترده و فراوان استفاده کرده است. از این رو ذهبى مى گوید: او از راویان شیعى به گونه اى بحث مى کند که یک دانشمند شیعه آن گونه سخن مى گوید و بسیار مسلط به فن [[حدیث]] است.
  
==اجازۀ روايت==
+
حسکانى هم اساتید شیعه داشت و هم شاگردان شیعه تربیت کرد؛ مثلا مهدى بن ابى حرب حسینى که شاگرد اوست، استاد سه دانشمند بزرگ شیعه آن زمان یعنى [[شیخ طبرسی|ابو على طبرسى]]، [[ابومنصور طبرسی|ابو منصور طبرسى]] و [[ابن شهر آشوب]] بود. وى در اثبات [[ولایت|ولایت]] [[ائمه اطهار|ائمه]] (علیهم السلام) و فضائل ایشان کتاب هاى زیادى تالیف کرده است و در آن کتاب ها احادیث فراوانى از امامان بزرگوار شیعه، با سندهاى صحیح و معتبر نقل کرده است.
  
 +
ذهبى در کتاب تذکرة الحفاظ مى‌گوید: «و وجدت له مجلسا یدل على تشیعه و خبرته بالحدیث و هو تصحیح خبر ردِّ الشمسِ و ترغیم النواصب الشُّمُس»، کتابى از ایشان یافته‌ام که دلالت بر شیعه بودن ایشان دارد و آن «تصحیح [[رد الشمس|حدیث ردّ الشمس]] ...» است.
  
حاكم حسكانى از بسيارى مشايخ روايى آن دوران اجازۀ روايت دارد مانند:
+
==آثار و تألیفات==
  
#ابوعبدالله [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاكم نيشابورى]]
+
عبدالغافر بن اسماعیل، شاگرد مشهور حاکم حسکانى در کتاب تاریخ نیشابور مى‌گوید: «من فهرست تصانیف و تألیفات استادم را به خط خودش دیده‌ام که به صد عنوان مى‌رسید و در میان آنها مطالب ارزشمندى بود».
#ابوالحسن علوى
 
#عبدالله بن يوسف اصفهانى
 
#ابوالحسن بن عبدان
 
#ابن فتحويه دينورى
 
  
==اساتيد==
+
از تألیفات وى مى‌توان به این عناوین اشاره کرد:
  
 
+
#[[شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب)|شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم]]؛ در این کتاب، آیاتی از [[قرآن]] که دربارهٔ و [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام نازل شده، بر اساس احادیث [[پیامبر اسلام|پیامبر]] و [[صحابی|صحابه]]، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] و [[تأویل]] شده است.
حاكم حسكانى نزد علماى فراوانى به فراگيرى علم و دانش پرداخت و از محضر درس آنان بهره برد مانند:
+
#خصائص علی بن أبی‌طالب‌ علیه‌السلام فی القرآن یا خصائص امیرالمومنین من القرآن المبین
 
 
#پدرش عبدالله بن احمد بن محمد
 
#جدش احمد بن محمد
 
#ابوطاهر بن محمش
 
#قاضى ابوالعلاء صاعد
 
#حاكم، ابوعبدالله حافظ
 
 
 
==شاگردان==
 
 
 
 
 
علماى فراوانى نيز از محضر درس وى بهره برده‌اند از جمله:
 
 
 
#عبدالغافر بن اسماعيل فارسى (451 - 529 هجرى).
 
#مهدى بن ابى حرب
 
#سيد ابومحمدحسینى قاينى
 
 
 
==تأليفات==
 
 
 
 
 
عبدالغافر بن اسماعيل، شاگرد مشهور حاكم حسكانى در كتاب تاريخ نيشابور مى‌گويد: «من فهرست تصانيف و تأليفات استادم را به خط خودش ديده‌ام كه به صد عنوان مى‌رسيد و در ميان آنها مطالب ارزشمندى بود».
 
 
 
از تأليفات وى مى‌توان به اين عناوين اشاره كرد:
 
 
 
#[[شواهد التنزيل لقواعد التفضيل]] في الآيات النازلة في أهل البيت صلوات الله و سلامه عليهم
 
 
#فضائل شهر رجب
 
#فضائل شهر رجب
#خصائص علي بن أبي‌طالب‌ عليه‌السلام في القرآن
+
#تصحیح خبر ردّ الشَّمس و ترغیم النواصب الشُّمُس (شُمُس جمع شموس و به معناى متعصب و لجوج است.)
#تصحيح خبر ردّ الشَّمس و ترغيم النواصب الشُّمُس (شُمُس جمع شموس و به معناى متعصب و لجوج است.)
+
#دعاء الهداة الى اداء حق الموالاة، که به گفتۀ مؤلف، در ۱۰ جلد و مشتمل بـر اسانید [[حدیث غدیر]] بوده است.
 +
#طیب الفطرة فی حب العترة، که حسکانی در کتاب شواهد التنزیل از آن نام برده‌است.
 +
==وفات==
  
==وفات==
+
قاضى ابوالقاسم عبیدالله حسکانى، سرانجام پس از عمرى خدمت به علوم و معارف محمد و آل محمد، در حدود سال ۴۹۰ هجرى دیده از جهان فرو بست.
  
 +
==منابع==
  
سرانجام قاضى محدث، ابوالقاسم عبيدالله بن عبدالله حسكانى پس از عمرى خدمت به علوم و معارف محمد و آل محمد صلى‌الله‌عليهم اجمعين در حدود سال 490 هجرى ديده از اين دنيا فرو بست و به ديار باقى شتافت.
+
*ویکی نور.
 +
*[https://makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=44&catid=29974&pageindex=0&mid=408927 "معرفی حاکم حسکانى"، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی].
  
==منبع==
+
[[رده:محدثان]]
ویکی نور
+
[[رده:علمای قرن پنجم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۷:۳۹

نام کامل عبیدالله بن عبدالله حسکانى
زادگاه نیشابور
وفات ۴۹۰ ق.

Line.png

اساتید

ابوطاهر بن محمش، قاضى ابوالعلاء صاعد، حاکم نیشابوری، ابوالحسن علوى،...

شاگردان

عبدالغافر بن اسماعیل فارسى، مهدى بن ابى حرب، سید ابومحمد حسینى قاینى،...

آثار

شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، خصائص علی بن أبی‌طالب‌ علیه‌السلام فی القرآن، فضائل شهر رجب، تصحیح خبر ردّ الشَّمس‏،...

قاضى عبیدالله بن عبدالله، معروف به «حاکم حسکانی»، از محدثان و علماى بزرگ اهل سنت در قرن پنجم هجرى است. تخصص حسکانی در زمینه تاریخ، حدیث و تفسیر قرآن بود و خود از علماى متعددی اجازۀ روایت داشت. وی در مدح و تأیید اهل بیت علیهم السلام، مطالب فراوانی نقل نموده، از این رو برخی او را شیعه شمرده اند. کتاب «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» از مهمترین آثار اوست.

ولادت و خاندان

ابوالقاسم، عبیدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشى عامرى نیشابورى، در نیشابور به دنیا آمد. خاندان وى خاندانى اهل علم و مشهور بودند.

جدّ بزرگ آنها عبدالله بن عامر در زمان خلافت عثمان، منطقۀ خراسان را فتح کرده بود و مردم آن سامان به دست وى مسلمان شده بودند. از این جهت خاندان وى از عزت و احترام خاصى در نزد مردم برخوردار بودند.

پدرش عبدالله بن احمد (۳۶۳-۴۵۰ ق) نیز واعظى مشهور بود. وى روزهاى یکشنبه در مسجد مربعه در شهر نیشابور مجلس وعظ و خطابه داشت.

سه تن از فرزندان عبیدالله حسکانی نیز از راویان حدیث به شمار مى‌آیند که عبارتند از:

  • محمد بن عبیدالله حسکانى، حاکم ابوعلى حذاء، وى شخصیتى با تقوا و متواضع و از علماى علم حدیث به شمار مى‌آید.
  • صاعد بن عبیدالله حسکانى، ابوسعید حذاء، او شخصیتى با تقوا و از اهل علم و حدیث است.
  • وهب بن عبیدالله حسکانى، ابوالفضل حذاء، وى نیز اهل علم و حدیث و موعظه بود.

تحصیل و اساتید

عبیدالله حسکانی از همان کودکى در محضر پدر و پدر بزرگ خود به فراگیرى علم و دانش مشغول شد. وی به شهرهای مرو، بغداد، رى و حجاز سفر کرد تا از علماى آن دیار بهره برد و از آنها روایت بشنود و گاهی خود نیز جلسات درس برقرار می نمود.

حاکم حسکانى علاوه بر پدر و جدش، نزد علماى فراوانى به فراگیرى علم و دانش پرداخت و از برخی آنان اجازه روایت دریافت نمود:

  • ابوطاهر بن محمش
  • قاضى ابوالعلاء صاعد
  • ابوعبدالله حاکم نیشابوری
  • ابوالحسن علوى
  • عبدالله بن یوسف اصفهانى
  • ابوالحسن بن عبدان
  • ابن فتحویه دینورى

تدریس و شاگردان

حاکم حسکانى از علماى مشهور دوران خود بود. بسیارى از روات حدیث پاى درس او مى‌آمدند تا از او روایت بشنوند و یا اجازۀ روایت بگیرند. وی در مرو جمع فراوانى از مشتاقان علم و دانش را به دور خود جمع کرد و شاگردان فراوانى را تربیت نمود. علاوه بر سه فرزند خودش محمد، صاعد و وهب، که هر کدام از محدثان مهم بودند، علماى دیگرى از محضر درس وى بهره برده‌اند، از جمله:

مذهب حسکانی

برخى حسکانی را از علماى اهل تسنن و پیرو مذهب حنفى مى‌دانند و برخى دیگر او را از علماى شیعه مى‌دانند که تقیه مى‌کرده است. ابن طاووس دربارۀ ایشان مى‌گوید: «الحاکم الحسکانی کان مِن أعیان رجال الجمهور»، حاکم حسکانى از شخصیت‌هاى برجستۀ علماى اهل تسنن بود.

او به طور فراوان از منابع حدیثى و تاریخى شیعه بهره برده و به نقل حدیث پرداخته است؛ به گونه اى که از دو منبع مهم تفسیر روایى شیعه یعنى تفسیر فرات کوفى و تفسیر عیاشى در تدوین کتاب تفسیرى خود به طور گسترده و فراوان استفاده کرده است. از این رو ذهبى مى گوید: او از راویان شیعى به گونه اى بحث مى کند که یک دانشمند شیعه آن گونه سخن مى گوید و بسیار مسلط به فن حدیث است.

حسکانى هم اساتید شیعه داشت و هم شاگردان شیعه تربیت کرد؛ مثلا مهدى بن ابى حرب حسینى که شاگرد اوست، استاد سه دانشمند بزرگ شیعه آن زمان یعنى ابو على طبرسى، ابو منصور طبرسى و ابن شهر آشوب بود. وى در اثبات ولایت ائمه (علیهم السلام) و فضائل ایشان کتاب هاى زیادى تالیف کرده است و در آن کتاب ها احادیث فراوانى از امامان بزرگوار شیعه، با سندهاى صحیح و معتبر نقل کرده است.

ذهبى در کتاب تذکرة الحفاظ مى‌گوید: «و وجدت له مجلسا یدل على تشیعه و خبرته بالحدیث و هو تصحیح خبر ردِّ الشمسِ و ترغیم النواصب الشُّمُس»، کتابى از ایشان یافته‌ام که دلالت بر شیعه بودن ایشان دارد و آن «تصحیح حدیث ردّ الشمس ...» است.

آثار و تألیفات

عبدالغافر بن اسماعیل، شاگرد مشهور حاکم حسکانى در کتاب تاریخ نیشابور مى‌گوید: «من فهرست تصانیف و تألیفات استادم را به خط خودش دیده‌ام که به صد عنوان مى‌رسید و در میان آنها مطالب ارزشمندى بود».

از تألیفات وى مى‌توان به این عناوین اشاره کرد:

  1. شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ در این کتاب، آیاتی از قرآن که دربارهٔ و اهل بیت علیهم السلام نازل شده، بر اساس احادیث پیامبر و صحابه، تفسیر و تأویل شده است.
  2. خصائص علی بن أبی‌طالب‌ علیه‌السلام فی القرآن یا خصائص امیرالمومنین من القرآن المبین
  3. فضائل شهر رجب
  4. تصحیح خبر ردّ الشَّمس و ترغیم النواصب الشُّمُس (شُمُس جمع شموس و به معناى متعصب و لجوج است.)
  5. دعاء الهداة الى اداء حق الموالاة، که به گفتۀ مؤلف، در ۱۰ جلد و مشتمل بـر اسانید حدیث غدیر بوده است.
  6. طیب الفطرة فی حب العترة، که حسکانی در کتاب شواهد التنزیل از آن نام برده‌است.

وفات

قاضى ابوالقاسم عبیدالله حسکانى، سرانجام پس از عمرى خدمت به علوم و معارف محمد و آل محمد، در حدود سال ۴۹۰ هجرى دیده از جهان فرو بست.

منابع