اَحبار: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
سطر ۱: سطر ۱:
 +
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
 
عالمان یهود، كاهنان.
 
عالمان یهود، كاهنان.
  
سطر ۵: سطر ۷:
 
واژه‌شناسان «احبار» را جمع «حِبر» دانسته و درباره قرائت آن دیدگاه‌هاى متفاوتى بیان كرده‌اند؛ ابوهیثم و ابوعبید آن را به فتح حاء<ref> الصحاح، ج‌ 2، ص‌ 620؛ الغریبین، ج‌ 2، ص‌ 397.</ref>، ابن‌اثیر، فرّاء و جوهرى به كسر آن،<ref> همان، لسان‌العرب، ج‌ 3، ص‌ 15؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.</ref> ولیث و ابن‌سكیت هر دو وجه را قرائت كرده‌اند<ref> همان، التفسیر الكبیر، ج‌ 6، ص‌ 37؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.</ref> و اصمعى در تعیین قرائت به فتح یا كسر، اظهار بى‌اطلاعى كرده است.<ref> همان، روح‌المعانى، مج‌ 6، ج‌ 10، ص‌ 122.</ref>
 
واژه‌شناسان «احبار» را جمع «حِبر» دانسته و درباره قرائت آن دیدگاه‌هاى متفاوتى بیان كرده‌اند؛ ابوهیثم و ابوعبید آن را به فتح حاء<ref> الصحاح، ج‌ 2، ص‌ 620؛ الغریبین، ج‌ 2، ص‌ 397.</ref>، ابن‌اثیر، فرّاء و جوهرى به كسر آن،<ref> همان، لسان‌العرب، ج‌ 3، ص‌ 15؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.</ref> ولیث و ابن‌سكیت هر دو وجه را قرائت كرده‌اند<ref> همان، التفسیر الكبیر، ج‌ 6، ص‌ 37؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.</ref> و اصمعى در تعیین قرائت به فتح یا كسر، اظهار بى‌اطلاعى كرده است.<ref> همان، روح‌المعانى، مج‌ 6، ج‌ 10، ص‌ 122.</ref>
  
−
حِبر در لغت، به ‌معناى «اثر نیكو»<ref> ترتیب‌العین، ص‌ 160؛ مفردات، ص‌ 215؛ الوجوه والنظائر، ص 115، «حبر».</ref>، «زینت، جمال و بهاء»،(6) «مداد»،<ref> ترتیب العین، ص‌ 160، الصحاح، ج‌ 2، ص‌ 619، «حبر».</ref> «نوعى از لباس»،(8) «نعمت»<ref> التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155، «حبر».</ref> و‌... آمده و در اصطلاح به هر عالم اهل‌كتاب اگرچه بعداً مسلمان شده باشد، گویند.<ref> ترتیب العین، ص 160؛ تاج العروس، ج 6، ص 229؛ واژه‌هاى دخیل، ص 106.</ref>
+
حِبر در لغت، به ‌معناى «اثر نیكو»<ref> ترتیب‌العین، ص‌ 160؛ مفردات، ص‌ 215؛ الوجوه والنظائر، ص 115، «حبر».</ref>، «زینت، جمال و بهاء»،<ref>مقاییس‌اللغه، ج 2، ص 127؛ الغریبین، ج 2، ص 397؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 162، «حبر».</ref> «مداد»،<ref> ترتیب العین، ص‌ 160، الصحاح، ج‌ 2، ص‌ 619، «حبر».</ref> «نوعى از لباس»،<ref>مقاییس‌اللغه، ج‌ 2، ص‌ 127؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 164، «حبر».</ref> «نعمت»<ref> التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155، «حبر».</ref> و‌... آمده و در اصطلاح به هر عالم اهل‌كتاب اگرچه بعداً مسلمان شده باشد، گویند.<ref> ترتیب العین، ص 160؛ تاج العروس، ج 6، ص 229؛ واژه‌هاى دخیل، ص 106.</ref>
  
 
واژه‌پژوهان در ایجاد ارتباط میان معناى لغوى و اصطلاحى كوشش‌هاى فراوانى كرده‌اند؛ برخى با استدلال به آیات «اُدخُلُوا الجَنَّةَ اَنتُم واَزوجُكُم تُحبَرون» ([[سوره زخرف]]/43، 70) و «فَاَمَّا الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلُواالصّلِحتِ فَهُم فى رَوضَة یُحبَرون» ([[سوره روم]]/30، 15) كه بیشتر مفسران آن را به ‌معناى برخوردارى از نعمت تفسیر كرده‌اند،<ref> جامع‌البیان، مج‌ 13، ج ‌25، ص ‌122؛ مجمع‌البیان، ج‌ 7، ص‌ 466 و ج‌ 9، ص‌ 85؛ التبیان، ج‌ 9، ص‌ 215.</ref> معناى حبر را «نعمت» دانسته و معانى دیگر مانند: شادمانى، سرور، اكرام، تحسین و‌... را از لوازم و آثار آن برشمرده‌اند.<ref> التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155.</ref>
 
واژه‌پژوهان در ایجاد ارتباط میان معناى لغوى و اصطلاحى كوشش‌هاى فراوانى كرده‌اند؛ برخى با استدلال به آیات «اُدخُلُوا الجَنَّةَ اَنتُم واَزوجُكُم تُحبَرون» ([[سوره زخرف]]/43، 70) و «فَاَمَّا الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلُواالصّلِحتِ فَهُم فى رَوضَة یُحبَرون» ([[سوره روم]]/30، 15) كه بیشتر مفسران آن را به ‌معناى برخوردارى از نعمت تفسیر كرده‌اند،<ref> جامع‌البیان، مج‌ 13، ج ‌25، ص ‌122؛ مجمع‌البیان، ج‌ 7، ص‌ 466 و ج‌ 9، ص‌ 85؛ التبیان، ج‌ 9، ص‌ 215.</ref> معناى حبر را «نعمت» دانسته و معانى دیگر مانند: شادمانى، سرور، اكرام، تحسین و‌... را از لوازم و آثار آن برشمرده‌اند.<ref> التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155.</ref>
سطر ۴۱: سطر ۴۳:
 
همان گونه كه عیسى علیه‌السلام در اناجیل «مرقس»<ref> كتاب مقدس، مرقس، 10: 20.</ref> و «یوحنّا»،<ref> كتاب مقدس، یوحنّا، 20: 15.</ref> «سیّد» یا «استاد» كه در یونانى به شكل «Pabbquej» نوشته مى شود.<ref> New Catholic Encyclopedia V.12, P.40  The Oxford English Dictionary, P. 84.</ref>
 
همان گونه كه عیسى علیه‌السلام در اناجیل «مرقس»<ref> كتاب مقدس، مرقس، 10: 20.</ref> و «یوحنّا»،<ref> كتاب مقدس، یوحنّا، 20: 15.</ref> «سیّد» یا «استاد» كه در یونانى به شكل «Pabbquej» نوشته مى شود.<ref> New Catholic Encyclopedia V.12, P.40  The Oxford English Dictionary, P. 84.</ref>
  
−
خطاب شده و حواریان آن را خطابى احترام آمیز مى دانستند.<ref> همان، متّى 26:25 و 49، مَرقُس 9:5، 11:21 و 14:45؛ یوحنّا 1:49، 4:31، 9:2 و 11:8.</ref> غیر از حواریان، مردمان دیگر نیز عیسى علیه‌السلام را با این صفت مى خواندند.(40) در انجیل یوحنا از این واژه معادل «Sisa, ka» به معناى «استاد» استفاده شده<ref> همان، یوحنّا، 1:38.</ref> و در اناجیل دیگر اغلب به عنوان جایگزین همان معنا در خطاب به عیسى علیه‌السلام بكار رفته است.<ref> همان، متّى 8:19، 12:38؛ مرقس 4:38، 9:17 و 38؛ لوقا 7:4؛ یوحنّا، 8:4.</ref>
+
خطاب شده و حواریان آن را خطابى احترام آمیز مى دانستند.<ref> همان، متّى 26:25 و 49، مَرقُس 9:5، 11:21 و 14:45؛ یوحنّا 1:49، 4:31، 9:2 و 11:8.</ref> غیر از حواریان، مردمان دیگر نیز عیسى علیه‌السلام را با این صفت مى خواندند.<ref>همان، یوحنّا 3:2 و 6:25.</ref> در انجیل یوحنا از این واژه معادل «Sisa, ka» به معناى «استاد» استفاده شده<ref> همان، یوحنّا، 1:38.</ref> و در اناجیل دیگر اغلب به عنوان جایگزین همان معنا در خطاب به عیسى علیه‌السلام بكار رفته است.<ref> همان، متّى 8:19، 12:38؛ مرقس 4:38، 9:17 و 38؛ لوقا 7:4؛ یوحنّا، 8:4.</ref>
  
 
در انجیل لوقا كه هنوز واژه «ربّى» بكار برده نشده بود، عیسى علیه‌السلام با معادل یونانى دیگر (ETTl, Tata) كه به معناى «استاد» بود، خطاب مى شد.<ref> همان، لوقا 5:5، 8:24 و 45.</ref> به جز خطاب هایى كه به عیسى علیه‌السلام شده است، واژه ربّى تنها یك بار در خطاب به «یوحناى تعمیددهنده» <ref> همان، یوحنّا، 3:26.</ref> و دو بار به شكل «سید ما» در اعتراض به «كاتبان» و «فریسیان» (زاهدان) كه دوست داشتند، با این عنوان خطاب شوند، بكار رفته است.<ref> همان، متّى 23: 7‌ـ‌8.</ref>
 
در انجیل لوقا كه هنوز واژه «ربّى» بكار برده نشده بود، عیسى علیه‌السلام با معادل یونانى دیگر (ETTl, Tata) كه به معناى «استاد» بود، خطاب مى شد.<ref> همان، لوقا 5:5، 8:24 و 45.</ref> به جز خطاب هایى كه به عیسى علیه‌السلام شده است، واژه ربّى تنها یك بار در خطاب به «یوحناى تعمیددهنده» <ref> همان، یوحنّا، 3:26.</ref> و دو بار به شكل «سید ما» در اعتراض به «كاتبان» و «فریسیان» (زاهدان) كه دوست داشتند، با این عنوان خطاب شوند، بكار رفته است.<ref> همان، متّى 23: 7‌ـ‌8.</ref>
سطر ۴۹: سطر ۵۱:
 
سومین سِفْر از اسفار پنج‌گانه [[تورات]]، «لاویان» نام دارد كه قوانین، آیین‌ها، مقدار و كیفیت هدایا و قربانیان و وظایف كاهنان را بیان مى‌كند و در زبان عبرى آن را سِفْر «شریعت كاهنان» نیز مى‌نامند.<ref> قاموس كتاب مقدس، ص‌ 760.</ref>
 
سومین سِفْر از اسفار پنج‌گانه [[تورات]]، «لاویان» نام دارد كه قوانین، آیین‌ها، مقدار و كیفیت هدایا و قربانیان و وظایف كاهنان را بیان مى‌كند و در زبان عبرى آن را سِفْر «شریعت كاهنان» نیز مى‌نامند.<ref> قاموس كتاب مقدس، ص‌ 760.</ref>
  
−
وظایفى كه در آن سِفر بر عهده كاهنان نهاده شده، به اختصار عبارتند از: اجراى مراسم قربانى<ref> كتاب مقدس، لاویان، 1: 7‌ـ‌17.</ref> (گاهى قید شده است شرط پذیرش قربانى انجام آن به ‌وسیله كاهن است)<ref> همان، 2: 3.</ref>، ذبح حیواناتى كه به عنوان كفاره به ‌وسیله گنه‌كاران پرداخت مى‌شود،<ref> همان، 5: 9‌ـ‌11.</ref> پاشیدن خون به محراب و پرده مقدس،<ref> كتاب مقدس، لاویان، 4: 6.</ref> تبلیغ شریعت [[حضرت موسى]] علیه‌السلام<ref> همان، 5: 15‌ـ‌19.</ref>، توجه به برخى از بیماران و مداواى آنان بر طبق دستور شریعت،(52) تطهیر بیماران مبتلا به بَرَص بر اساس آیین ویژه‌اى كه به اعتقاد یهود، خداوند به موسى علیه‌السلام تعلیم داده است،<ref> همان، 14: 1‌ـ‌12.</ref> برگزارى مراسم عید و زنده نگه داشتن «سَبْت» (روز شنبه) و حفظ تقدس آن،(54) پرداخت جریمه‌هاى ویژه در ‌صورت ارتكاب گناه به ‌وسیله كاهن،<ref> همان، 4: 3‌ـ‌12.</ref> قربانى گوساله‌اى جوان و بى‌عیب در روزى كه كاهن به مقام مسح روغن نایل ‌مى‌شود.<ref> همان، 6: 20، 4: 1‌ـ‌8.</ref>
+
وظایفى كه در آن سِفر بر عهده كاهنان نهاده شده، به اختصار عبارتند از: اجراى مراسم قربانى<ref> كتاب مقدس، لاویان، 1: 7‌ـ‌17.</ref> (گاهى قید شده است شرط پذیرش قربانى انجام آن به ‌وسیله كاهن است)<ref> همان، 2: 3.</ref>، ذبح حیواناتى كه به عنوان كفاره به ‌وسیله گنه‌كاران پرداخت مى‌شود،<ref> همان، 5: 9‌ـ‌11.</ref> پاشیدن خون به محراب و پرده مقدس،<ref> كتاب مقدس، لاویان، 4: 6.</ref> تبلیغ شریعت [[حضرت موسى]] علیه‌السلام<ref> همان، 5: 15‌ـ‌19.</ref>، توجه به برخى از بیماران و مداواى آنان بر طبق دستور شریعت،<ref>همان، 14: 26‌ـ‌48.</ref> تطهیر بیماران مبتلا به بَرَص بر اساس آیین ویژه‌اى كه به اعتقاد یهود، خداوند به موسى علیه‌السلام تعلیم داده است،<ref> همان، 14: 1‌ـ‌12.</ref> برگزارى مراسم عید و زنده نگه داشتن «سَبْت» (روز شنبه) و حفظ تقدس آن،<ref>همان، 23: 1‌ـ‌5.</ref> پرداخت جریمه‌هاى ویژه در ‌صورت ارتكاب گناه به ‌وسیله كاهن،<ref> همان، 4: 3‌ـ‌12.</ref> قربانى گوساله‌اى جوان و بى‌عیب در روزى كه كاهن به مقام مسح روغن نایل ‌مى‌شود.<ref> همان، 6: 20، 4: 1‌ـ‌8.</ref>
  
 
در برابر وظایفى كه بر عهده كاهنان نهاده شده، امتیازاتى نیز به آنان داده شده است كه برخى از آن‌ها از این قبیل‌اند: اعطاى برخى از هدایایى كه به عنوان كفاره گناهان پرداخت مى‌شود به كاهن به ‌صورت هدیه،<ref> همان، 5: 6‌ـ‌7.</ref> اختصاص پوست قربانى ذبح شده به كاهن به عنوان شرط پذیرش قربانى،<ref> همان، 7: 8‌ـ‌9 و 19.</ref> اختصاص همه هدیه آردى كه در تنور پخته مى‌شود و هر چه در پاتیل یا تابه بریان مى‌شود به هارون و یكى از فرزندان كاهن او<ref> همان، 7: 9‌ـ‌10.</ref> (گاهى هدیه قربانى به مذكر بودن كاهن مشروط شده است).<ref> همان، 7: 6.</ref>
 
در برابر وظایفى كه بر عهده كاهنان نهاده شده، امتیازاتى نیز به آنان داده شده است كه برخى از آن‌ها از این قبیل‌اند: اعطاى برخى از هدایایى كه به عنوان كفاره گناهان پرداخت مى‌شود به كاهن به ‌صورت هدیه،<ref> همان، 5: 6‌ـ‌7.</ref> اختصاص پوست قربانى ذبح شده به كاهن به عنوان شرط پذیرش قربانى،<ref> همان، 7: 8‌ـ‌9 و 19.</ref> اختصاص همه هدیه آردى كه در تنور پخته مى‌شود و هر چه در پاتیل یا تابه بریان مى‌شود به هارون و یكى از فرزندان كاهن او<ref> همان، 7: 9‌ـ‌10.</ref> (گاهى هدیه قربانى به مذكر بودن كاهن مشروط شده است).<ref> همان، 7: 6.</ref>
سطر ۶۵: سطر ۶۷:
 
مجاهد و قتاده «ربّانیان» را فقهاى یهود و «احبار» را دیگر علماى آنان دانسته‌اند.<ref> همان؛ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.</ref> ابن‌زید «ربّانیان» را به والیان و حاكمان و «احبار» را به علما تفسیر كرده است.<ref> جامع‌البیان، مج ‌4، ج‌ 6، ص‌ 340.</ref>
 
مجاهد و قتاده «ربّانیان» را فقهاى یهود و «احبار» را دیگر علماى آنان دانسته‌اند.<ref> همان؛ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.</ref> ابن‌زید «ربّانیان» را به والیان و حاكمان و «احبار» را به علما تفسیر كرده است.<ref> جامع‌البیان، مج ‌4، ج‌ 6، ص‌ 340.</ref>
  
−
حسن بصرى معتقد است «ربّانیان» علماى مسیحى (اهل انجیل) و «احبار» علماى یهود (اهل تورات) هستند.<ref> التبیان، ج‌ 3، ص‌ 579؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3‌ـ‌4، ص‌ 335.</ref> ابن‌جریر و ابى‌حاتم از سدى نقل كرده‌اند كه مراد از آن‌ها دو فرزند صوریا هستند كه یكى «ربّى» و دیگرى «حبر» بوده و با پیامبر صلى الله علیه و آله عهد بستند كه به پرسش‌هاى آن حضرت درباره [[تورات]] و [[احكام]] موجود در آن پاسخ دهند.(66)
+
حسن بصرى معتقد است «ربّانیان» علماى مسیحى (اهل انجیل) و «احبار» علماى یهود (اهل تورات) هستند.<ref> التبیان، ج‌ 3، ص‌ 579؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3‌ـ‌4، ص‌ 335.</ref> ابن‌جریر و ابى‌حاتم از سدى نقل كرده‌اند كه مراد از آن‌ها دو فرزند صوریا هستند كه یكى «ربّى» و دیگرى «حبر» بوده و با پیامبر صلى الله علیه و آله عهد بستند كه به پرسش‌هاى آن حضرت درباره [[تورات]] و [[احكام]] موجود در آن پاسخ دهند.<ref>جامع‌البیان، مج 4، ج 6، ص‌ 340؛ الدرالمنثور، ج 3، ص‌ 86.</ref>
  
 
فخررازى از ترتیب ذكرى در آیه: «یَحكُمُ بِهَا النَّبِیّونَ الَّذینَ أَسلَموا لِلَّذینَ هادوا والرَّبّنِیّونَ والأَحبارُ‌...» ([[سوره مائده]]/5، 44) استفاده كرده است كه مقام ربانیان برتر از احبار است و ربّانیان مانند مجتهدان و احبار دیگر آحاد علمایند.<ref> التفسیر الكبیر، ج‌ 12، ص‌ 4.</ref>
 
فخررازى از ترتیب ذكرى در آیه: «یَحكُمُ بِهَا النَّبِیّونَ الَّذینَ أَسلَموا لِلَّذینَ هادوا والرَّبّنِیّونَ والأَحبارُ‌...» ([[سوره مائده]]/5، 44) استفاده كرده است كه مقام ربانیان برتر از احبار است و ربّانیان مانند مجتهدان و احبار دیگر آحاد علمایند.<ref> التفسیر الكبیر، ج‌ 12، ص‌ 4.</ref>
سطر ۱۵۱: سطر ۱۵۳:
 
از دیگر ویژگى‌هایى كه [[قرآن]] براى احبار و ربانیان درباره تورات برمى‌شمارد، شهادت آنان است: «...و كانوا عَلَیهِ شُهَداءَ..‌.» ([[سوره مائده]]/5، 44) مفسران درباره مرجع ضمیر «علیه» و متعلق این شهادت، دیدگاه‌هاى مختلفى ارائه كرده‌اند؛ ابن‌عباس متعلق شهادت را حكم پیامبر صلى الله علیه و آله درباره رجم زانى، تأیید آن و مطابقتش با تورات دانسته است؛ بنابراین، مرجع ضمیر منطوق «یحكم بها النبییون» خواهد بود.<ref> روح‌المعانى، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 212؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 533؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306.</ref>
 
از دیگر ویژگى‌هایى كه [[قرآن]] براى احبار و ربانیان درباره تورات برمى‌شمارد، شهادت آنان است: «...و كانوا عَلَیهِ شُهَداءَ..‌.» ([[سوره مائده]]/5، 44) مفسران درباره مرجع ضمیر «علیه» و متعلق این شهادت، دیدگاه‌هاى مختلفى ارائه كرده‌اند؛ ابن‌عباس متعلق شهادت را حكم پیامبر صلى الله علیه و آله درباره رجم زانى، تأیید آن و مطابقتش با تورات دانسته است؛ بنابراین، مرجع ضمیر منطوق «یحكم بها النبییون» خواهد بود.<ref> روح‌المعانى، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 212؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 533؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306.</ref>
  
−
برخى با باز‌گرداندن ضمیر به «كتاب اللّه»: «...بِمَا استُحفِظوا مِن كِتبِ اللّهِ و كانوا عَلَیهِ شُهَداءَ‌...» متعلق شهادت را تأیید نزول آن از جانب خداوند(95) یا تأیید سخنان پیامبر صلى الله علیه و آله و حقانیت او دانسته‌اند.<ref> جامع‌البیان، مج ‌4، ج ‌6‌، ص‌ 341؛ روض‌الجنان، ج‌ 6‌، ص‌ 390.</ref>
+
برخى با باز‌گرداندن ضمیر به «كتاب اللّه»: «...بِمَا استُحفِظوا مِن كِتبِ اللّهِ و كانوا عَلَیهِ شُهَداءَ‌...» متعلق شهادت را تأیید نزول آن از جانب خداوند<ref>مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306؛ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.</ref> یا تأیید سخنان پیامبر صلى الله علیه و آله و حقانیت او دانسته‌اند.<ref> جامع‌البیان، مج ‌4، ج ‌6‌، ص‌ 341؛ روض‌الجنان، ج‌ 6‌، ص‌ 390.</ref>
−
 
 
−
با توجه به رجحان بازگشت ضمیر «علیه»(97) به «كتاب» و تعلق جار و مجرور به «شهداء» در نظر بیشتر كسانى ‌كه به بیان اعراب [[قرآن]] پرداخته‌اند و یكى بودن آنچه در [[تورات]] آمده است با آنچه كه خداوند به احبار و ربانیان دستور حفظ آن را داده است،<ref> املاء ما منّ به‌الرحمن، ج 1، ص 216؛ الدرالمصون، ج 4، ص 271.</ref> به نظر مى‌رسد كه شهادت آنان بر محتواى كتاب است كه با همه آنچه مفسران مختلف گفته‌اند، سازگارى‌ دارد.<ref> البحرالمحیط، ج‌ 4، ص‌ 268.</ref>
 
−
 
 
−
==پانویس ==
 
−
<references />
 
−
(6)‌. مقاییس‌اللغه، ج 2، ص 127؛ الغریبین، ج 2، ص 397؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 162، «حبر».
 
−
 
 
−
 
 
−
(8)‌. مقاییس‌اللغه، ج‌ 2، ص‌ 127؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 164، «حبر».
 
−
 
 
−
 
 
−
(40)‌. همان، یوحنّا 3:2 و 6:25.
 
−
 
 
−
 
 
−
(52)‌. همان، 14: 26‌ـ‌48.
 
−
 
 
−
 
 
−
(54)‌. همان، 23: 1‌ـ‌5.
 
−
 
 
−
 
 
−
(66)‌. جامع‌البیان، مج 4، ج 6، ص‌ 340؛ الدرالمنثور، ج 3، ص‌ 86.
 
−
 
 
−
 
 
−
(95)‌. مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306؛ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.
 
−
 
 
−
 
 
−
(97)‌. الدرالمصون، ج‌ 4، ص‌ 272؛ البحرالمحیط، ج‌ 4، ص‌ 268.
 
  
 +
با توجه به رجحان بازگشت ضمیر «علیه»<ref>الدرالمصون، ج‌ 4، ص‌ 272؛ البحرالمحیط، ج‌ 4، ص‌ 268.</ref> به «كتاب» و تعلق جار و مجرور به «شهداء» در نظر بیشتر كسانى ‌كه به بیان اعراب [[قرآن]] پرداخته‌اند و یكى بودن آنچه در [[تورات]] آمده است با آنچه كه خداوند به احبار و ربانیان دستور حفظ آن را داده است،<ref> املاء ما منّ به‌الرحمن، ج 1، ص 216؛ الدرالمصون، ج 4، ص 271.</ref> به نظر مى‌رسد كه شهادت آنان بر محتواى كتاب است كه با همه آنچه مفسران مختلف گفته‌اند، سازگارى‌ دارد.<ref> البحرالمحیط، ج‌ 4، ص‌ 268.</ref>
  
−
===منابع===
+
==پانویس==
 +
<references/>
  
−
ابوالفضل روحی، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 2، صفحه 172-191
+
==منابع==
 +
ابوالفضل روحی، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 2، صفحه 172-191.
  
 
[[رده: واژگان قرآنی]]
 
[[رده: واژگان قرآنی]]

نسخهٔ ‏۱ نوامبر ۲۰۱۲، ساعت ۰۷:۱۲

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


عالمان یهود، كاهنان.

واژه «اَحبار»، به ‌صورت صریح 4 بار در قرآن كریم ذكر شده است؛ دو بار به همراه «ربانیون» (سوره مائده/5، 44 و 63) و دو بار به همراه «رُهبان». (سوره توبه/9، 31 و 34) همچنین آیات فراوان دیگرى بدون تصریح به نام احبار، درباره عالمان یهود سخن گفته‌اند.

واژه‌شناسان «احبار» را جمع «حِبر» دانسته و درباره قرائت آن دیدگاه‌هاى متفاوتى بیان كرده‌اند؛ ابوهیثم و ابوعبید آن را به فتح حاء[۱]، ابن‌اثیر، فرّاء و جوهرى به كسر آن،[۲] ولیث و ابن‌سكیت هر دو وجه را قرائت كرده‌اند[۳] و اصمعى در تعیین قرائت به فتح یا كسر، اظهار بى‌اطلاعى كرده است.[۴]

حِبر در لغت، به ‌معناى «اثر نیكو»[۵]، «زینت، جمال و بهاء»،[۶] «مداد»،[۷] «نوعى از لباس»،[۸] «نعمت»[۹] و‌... آمده و در اصطلاح به هر عالم اهل‌كتاب اگرچه بعداً مسلمان شده باشد، گویند.[۱۰]

واژه‌پژوهان در ایجاد ارتباط میان معناى لغوى و اصطلاحى كوشش‌هاى فراوانى كرده‌اند؛ برخى با استدلال به آیات «اُدخُلُوا الجَنَّةَ اَنتُم واَزوجُكُم تُحبَرون» (سوره زخرف/43، 70) و «فَاَمَّا الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلُواالصّلِحتِ فَهُم فى رَوضَة یُحبَرون» (سوره روم/30، 15) كه بیشتر مفسران آن را به ‌معناى برخوردارى از نعمت تفسیر كرده‌اند،[۱۱] معناى حبر را «نعمت» دانسته و معانى دیگر مانند: شادمانى، سرور، اكرام، تحسین و‌... را از لوازم و آثار آن برشمرده‌اند.[۱۲]

برخى دیگر معناى آن را «اثر نیكو» دانسته و وجه نام‌گذارى عالم به حبر را ماندگارى آثار نیكوى آن‌ها در میان مردم ذكر كرده‌اند.[۱۳] و كسانى‌ كه «حبر» را «مداد» معنا كرده‌اند، دلیل این نام‌گذارى را كتابت عالِم به ‌وسیله مداد بیان كرده و برخى از آنان گفته‌اند: «كعب الحبر» كه به اشتباه «كعب‌الأَحبار» شهرت یافته نیز از همین رو، چنین نام گرفته است.[۱۴]

گروهى از لغویان بر عبرى بودن این واژه تصریح كرده و آن را برگرفته از «حابر» به معناى سحر كردن و تمرین سحر، یا «حابار» به معناى ساحر و كاهن دانسته، گفته اند: هر عالم یهودى از فرزندان هارون حبر است؛ زیرا سحر و كهانت در میان علماى پیشین یهود رواج داشته است.[۱۵] همچنین از شواهد تقویت این دیدگاه قول كسانى است كه مى گویند: در زبان عبرى معناى ریشه اى «حبر» سحر است.[۱۶][۱۷]

«حبر» در زبان فارسى به «كاهن»[۱۸] (برگرفته از واژه عبرى (KOhen) ([۱۹] و «خاخام» [۲۰] و در انگلیسى [۲۱]«Rabbi»» ترجمه شده كه از لغت عبرى «Rabbi» به معناى «استاد من»، گرفته شده است.[۲۲] این واژه امروزه به رهبر روحانى و دینى جامعه یهودى اشاره دارد.[۲۳] در كتاب مقدس (عهد عتیق و جدید) به صورت مكرر این اصطلاح آمده است.

عهد عتیق:

این اصطلاح پیش از ویرانى معبد دوم (سال 70 ق.م) به كار نرفته است.[۲۴] بر اساس گزارش عهد عتیق نخستین كسى كه به این مقام دست یافت، «هارون» برادر موسى علیه‌السلام بود.[۲۵]

پس از وى پسرش «الیعازار» جانشین او شد[۲۶] این منصب تا دوران «عیلى» كه از خانواده و سلسله «ایثامار» بود، در خاندان هارون حفظ شد.[۲۷] پس از آن این نام در مورد هر كسى كه به رهبرى امور دینى و معنوى مردم منصوب مى شد، اطلاق مى گردید.[۲۸]

در دوران «تلمودى» (تقریباً 200 سال پیش از میلاد تا 500 سال پس از میلاد) ربّیان به دو دسته تقسیم مى شدند؛ «ربّیان عالم» (TeacherRabbi) و «ربّیان قاضى» (JudgesRabbi)، دسته نخست وظیفه آموزش را بر عهده داشته و آن را به یادگیرى شریعت یهود و توانایى تفسیر مشروط مى دانستند.

آنان براى فعالیت هاى خود حقوقى دریافت نمى كردند و زندگى خود را با برخى تجارت ها و نذورات، تأمین مى كردند. دسته دوم بر اساس شناخت و اطلاعشان از شریعت و توانایى هایى مانند قضاوت و وكالت و با استفاده از اسناد و مداركى ویژه، گزینش مى شدند.

این مراسم در طول 7 روز[۲۹] و با آیین هایى مانند قربانى، مسح با روغن و پوشاندن لباس رسمى، انجام مى گرفت.[۳۰] اینان در برابر زمانى كه براى فتوا و قضاوت صرف مى كردند، مبالغى را به عنوان حقوق دریافت مى كردند.[۳۱]

البته گاهى وظیفه تعلیم و قضاوت در یك شخص جمع مى شد. بعد از نگارش كتب مقدس، انتخاب كاهنان و رئیس آنان، ابزارى در دست حاكمان بوده آنان همواره به اقتضاى امیال و دیدگاه هاى شخصى خود، آنان را عزل و نصب مى كردند.[۳۲]

در قرن دوازدهم میلادى براى این كه كاهنان زمان بیشترى را در رسیدگى به فعالیت هاى دینى صرف كنند، مقرر شد در برابر تلاش هاى آنان، مبالغى حقوق به آنان پرداخت شود تا براى تأمین زندگى خود به كار نیاز نداشته باشند. این گروه جدید از كاهنان به همین مناسبت، «كاهنان حقوق بگیر» (Salaried) نامیده شدند.[۳۳]

پس از آن وظایف كاهنان به صورت مكتوب به آنان ابلاغ شده، افزون بر قانون گذارى و تبلیغ دین، كارهاى دیگرى مانند برپا كردن محاكم قضایى ریاست و اداره آن‌ها، سرپرستى مدارس متوسط و عالى، شركت در مراسم ختنه، ازدواج و... بر عهده آنان گذاشته شد.[۳۴] به برخى از این وظایف در عهد عتیق نیز اشاره شده است.

(همین مقاله وظایف كاهنان) از وظایف مدنى كه بر عهده كاهنان گذاشته شد، جمع آورى مالیات براى حكومت بود. این وظایف باعث بالا رفتن مقام رئیس كاهنان شد.

عهد جدید:

در اناجیل عهد جدید، حواریان حضرت عیسى علیه‌السلام، مكرر او را با عنوان «رِبّى» كه اصل آن «rab» واژه اى سامى به معناى «استاد- سید» است و در آرامى «rabban» و در عبرى «rabbon» است كه با پسوند i به معناى «مال من»: «استاد من» بكار مى رود.[۳۵]

همان گونه كه عیسى علیه‌السلام در اناجیل «مرقس»[۳۶] و «یوحنّا»،[۳۷] «سیّد» یا «استاد» كه در یونانى به شكل «Pabbquej» نوشته مى شود.[۳۸]

خطاب شده و حواریان آن را خطابى احترام آمیز مى دانستند.[۳۹] غیر از حواریان، مردمان دیگر نیز عیسى علیه‌السلام را با این صفت مى خواندند.[۴۰] در انجیل یوحنا از این واژه معادل «Sisa, ka» به معناى «استاد» استفاده شده[۴۱] و در اناجیل دیگر اغلب به عنوان جایگزین همان معنا در خطاب به عیسى علیه‌السلام بكار رفته است.[۴۲]

در انجیل لوقا كه هنوز واژه «ربّى» بكار برده نشده بود، عیسى علیه‌السلام با معادل یونانى دیگر (ETTl, Tata) كه به معناى «استاد» بود، خطاب مى شد.[۴۳] به جز خطاب هایى كه به عیسى علیه‌السلام شده است، واژه ربّى تنها یك بار در خطاب به «یوحناى تعمیددهنده» [۴۴] و دو بار به شكل «سید ما» در اعتراض به «كاتبان» و «فریسیان» (زاهدان) كه دوست داشتند، با این عنوان خطاب شوند، بكار رفته است.[۴۵]

وظایف كاهنان:

سومین سِفْر از اسفار پنج‌گانه تورات، «لاویان» نام دارد كه قوانین، آیین‌ها، مقدار و كیفیت هدایا و قربانیان و وظایف كاهنان را بیان مى‌كند و در زبان عبرى آن را سِفْر «شریعت كاهنان» نیز مى‌نامند.[۴۶]

وظایفى كه در آن سِفر بر عهده كاهنان نهاده شده، به اختصار عبارتند از: اجراى مراسم قربانى[۴۷] (گاهى قید شده است شرط پذیرش قربانى انجام آن به ‌وسیله كاهن است)[۴۸]، ذبح حیواناتى كه به عنوان كفاره به ‌وسیله گنه‌كاران پرداخت مى‌شود،[۴۹] پاشیدن خون به محراب و پرده مقدس،[۵۰] تبلیغ شریعت حضرت موسى علیه‌السلام[۵۱]، توجه به برخى از بیماران و مداواى آنان بر طبق دستور شریعت،[۵۲] تطهیر بیماران مبتلا به بَرَص بر اساس آیین ویژه‌اى كه به اعتقاد یهود، خداوند به موسى علیه‌السلام تعلیم داده است،[۵۳] برگزارى مراسم عید و زنده نگه داشتن «سَبْت» (روز شنبه) و حفظ تقدس آن،[۵۴] پرداخت جریمه‌هاى ویژه در ‌صورت ارتكاب گناه به ‌وسیله كاهن،[۵۵] قربانى گوساله‌اى جوان و بى‌عیب در روزى كه كاهن به مقام مسح روغن نایل ‌مى‌شود.[۵۶]

در برابر وظایفى كه بر عهده كاهنان نهاده شده، امتیازاتى نیز به آنان داده شده است كه برخى از آن‌ها از این قبیل‌اند: اعطاى برخى از هدایایى كه به عنوان كفاره گناهان پرداخت مى‌شود به كاهن به ‌صورت هدیه،[۵۷] اختصاص پوست قربانى ذبح شده به كاهن به عنوان شرط پذیرش قربانى،[۵۸] اختصاص همه هدیه آردى كه در تنور پخته مى‌شود و هر چه در پاتیل یا تابه بریان مى‌شود به هارون و یكى از فرزندان كاهن او[۵۹] (گاهى هدیه قربانى به مذكر بودن كاهن مشروط شده است).[۶۰]

اَحبار در قرآن:

واژه اَحبار در قرآن كریم در مواردى همراه با «ربّانیّون» و در مواردى دیگر همراه «رُهبان» بكار رفته است، مفسران در این‌باره دیدگاه‌هاى متفاوتى ارائه كرده‌اند.

اَحبار و ربّانیّون:

مفسران درباره یكى بودن «ربّانى» با «احبار» یا اختلاف آن دو و نوع اختلافشان، دیدگاه‌هاى متفاوتى ارائه كرده‌اند؛ برخى با گواه گرفتن آیه: «...ولكِن كونوا رَبّنِیّینَ بِما كُنتُم تُعَلِّمونَ الكِتبَ و بِما كُنتُم تَدرُسون». (سوره آل ‌عمران/3، 79)

مراد از احبار را مطلق علما و ربانیان را علماى حكیمى مى‌دانند كه به سیاست و تدبیر امور مردم آگاهى دارند و آنان را تربیت كرده به اصلاح امورشان مى‌پردازند.[۶۱] از ضحاك نقل شده كه «ربّانیان»، قرّاء و احبار، فقهاى یهودند.[۶۲]

مجاهد و قتاده «ربّانیان» را فقهاى یهود و «احبار» را دیگر علماى آنان دانسته‌اند.[۶۳] ابن‌زید «ربّانیان» را به والیان و حاكمان و «احبار» را به علما تفسیر كرده است.[۶۴]

حسن بصرى معتقد است «ربّانیان» علماى مسیحى (اهل انجیل) و «احبار» علماى یهود (اهل تورات) هستند.[۶۵] ابن‌جریر و ابى‌حاتم از سدى نقل كرده‌اند كه مراد از آن‌ها دو فرزند صوریا هستند كه یكى «ربّى» و دیگرى «حبر» بوده و با پیامبر صلى الله علیه و آله عهد بستند كه به پرسش‌هاى آن حضرت درباره تورات و احكام موجود در آن پاسخ دهند.[۶۶]

فخررازى از ترتیب ذكرى در آیه: «یَحكُمُ بِهَا النَّبِیّونَ الَّذینَ أَسلَموا لِلَّذینَ هادوا والرَّبّنِیّونَ والأَحبارُ‌...» (سوره مائده/5، 44) استفاده كرده است كه مقام ربانیان برتر از احبار است و ربّانیان مانند مجتهدان و احبار دیگر آحاد علمایند.[۶۷]

عیاشى از ابوعمرو و زبیرى نقل مى‌كند كه امام صادق علیه‌السلام فرمود: از ویژگى‌هایى كه براى امام لازم است، پاكى از گناه، علم منوّر، آگاهى از نیازمندى‌هاى مردم و حلال و حرام، علم به كتاب خدا، متشابهات، ناسخ و منسوخ آن و... است.

آن حضرت در پاسخ به درخواست ابى‌عمرو كه در پى استدلالى براى این سخن بود، آیه «إِنّا أَنزَلنَا التَّورةَ فیها هُدىً و نورٌ یَحكُمُ بِهَا النَّبِیّونَ الَّذینَ أَسلَموا لِلَّذینَ هادوا والرَّبّنِیّونَ والأَحبارُ‌...» را قرائت كرده.

فرمود: پس این امامان داراى مقامى پایین‌تر از انبیایى هستند كه با علمشان مردم را تربیت مى‌كنند و اما احبار، علمایى پایین‌تر از ربانیانند؛ زیرا خداوند در ادامه آیه فرموده است: «...بِمَا استُحفِظوا مِن كِتبِ اللّهِ وكانوا عَلَیهِ شُهَداءَ‌...» و ‌نفرمود: «بِمَا حمّلوا منه».[۶۸]

علامه طباطبایى با لطیف شمردن این استدلال معتقد است ترتیب ذكر انبیا، ربانیان و احبار در این آیه گواهى بر برترى انبیا نسبت به ربانیان و ربانیان نسبت به احبار است؛ زیرا آیه در بیان علم ربانیان «...بِمَا استُحفِظوا مِن كِتبِ اللّهِ وَ كانُوا عَلَیْهِ شُهَداءَ‌...» آورده و اگر علم آنان مانند علم دیگر علما بود، مى‌فرمود: «بِما حُمِّلُوا مِنْ كِتابِ اللّه» چنان‌كه در سوره جمعه درباره احبار یهود فرمود: «مَثَلُ الَّذینَ حُمِّلوا التَّورةَ ثُمَّ لَم یَحمِلوها‌...» ؛ زیرا كلمه «استحفاظ» به ‌معناى تكلیف بر حفظ كتاب خداست كه بر عهده ربانیان است؛ و این گفتار ما منافات با آن ندارد كه احبار هم مكلف بر حفظ و شهادت باشند؛ زیرا مكلف بودن احبار به حفظ كتاب خدا مطلبى است و این‌كه نتوانستند حفظ كنند و دچار خطا و اشتباه شدند مطلبى دیگر است.[۶۹]

به ‌هر حال با توجه به ظاهر آیه: «إِنّا أَنزَلنَا التَّورةَ... ‌یَحكُمُ بِهَا... والرَّبّنِیّونَ والأَحبارُ‌...» كه حكم به تورات را به ربانیان و احبار نسبت مى‌دهد و با توجه به سیاق آیات قبل و بعد كه درباره یهود سخن مى‌گویند و با ملاحظه روایت امام صادق علیه‌السلام به نظر مى‌رسد ربانیان و احبار هر دو از علماى یهودند؛ لیكن ربانیان داراى مقامى برتر از احبارند زیرا این آیات پس از توضیحاتى كه درباره تورات و احكام موجود در آن مى‌دهند:

«و‌كَتَبنا عَلَیهِم فیها أَنَّ النَّفسَ بِالنَّفسِ‌...» (سوره مائده/5،‌45)، به نبوت حضرت عیسى علیه‌السلام و كتاب آسمانیش پرداخته، از مسیحیان مى‌خواهد بر اساس آنچه در انجیل آمده، حكم كنند: «و‌قَفَّینا عَلى ءاثرِهِم بِعیسَى ابنِ مَریَمَ مُصَدِّقـًا... وءاتَینهُ الإِنجیلَ فیهِ هُدىً و نورٌ‌...». (سوره مائده/5، 46) به ‌ویژه با توجه به تعبیر «قفّینا» روشن است كه آن‌چه پیش از این اشاره شد، درباره یهودیان است.

احبار و رهبان:

همانند اختلافى كه درباره احبار و ربانیان بود، درباره احبار و رهبان نیز دیدگاه‌هاى گوناگون ارائه شده است؛ جمهور مفسران «احبار» را عالمان یهود و «رهبان» را عابدان مسیحى مى‌دانند.[۷۰] برخى «احبار» را علماى یهود و «رهبان» را عالمان مسیحى مى‌دانند.[۷۱]

احبار و تورات:

نوع برخورد و عمل‌كرد احبار با كتاب آسمانى خود متفاوت و گاه ناشایسته بوده است. قرآن در برخى از موارد این عملكرد را مورد انتقاد قرار داده است:

1. نادیده گرفتن بشارت‌هاى تورات:

بر اساس گزارش قرآن كریم در توراتى كه در دست عالمان یهود بوده، بشارت و گزارشى درباره پیامبر موعود بعد از حضرت موسى علیه‌السلام وجود داشته كه آنان با نادیده گرفتن آن، از دستورات تورات سرپیچى كرده‌اند: «و‌لَمّا جاءَهُم رَسولٌ مِن عِندِاللّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُم نَبَذَ فَریقٌ مِنَ الَّذینَ اوتواالكِتبَ كِتبَ اللّهِ وراءَ ظُهورِهِم كَاَنَّهُم لایَعلَمون». (سوره بقره/2، 101)

جمهور مفسران مراد از «الّذینَ أُوتُواالكتِب» را علماى یهود، «رسول» را حضرت محمد صلى الله علیه و آله و «كتاب اللّه» را «تورات» دانسته و گفته‌اند: آن حضرت توراتى را تصدیق كرد كه در آن آمدن چنین پیامبرى بشارت داده شده بود.[۷۲]

از سدى نقل شده: هنگامى كه پیامبر اسلام مبعوث شد قرآن را بر یهود عرضه كرد و آنان میان تورات و قرآن مقایسه كرده آن دو را در بسیارى از مسائل، به ‌ویژه نبوت آن حضرت سازگار یافتند؛ ولى یهود تورات را رها كردند و به كتاب «آصف» و سحر هاروت و ماروت روى آورده و به ‌گونه‌اى عمل كردند كه گویا از تورات چیزى نمى‌دانند:[۷۳] «...‌كاَنّهم لایَعلَمون».

2. كتمان برخى مسائل تورات:

برخى از عالمان یهود بر اثر شناخت نادرست از خداوند اعتراض كردند كه خداوند هیچ چیزى بر هیچ انسانى نفرستاده است. آنان گویا هیچ توجهى به نزول تورات بر موسى علیه‌السلام نداشتند.

خداوند در پاسخ مى‌گوید: «...قُل مَن أَنزَلَ الكِتبَ الَّذى جاءَ بِهِ موسى نورًا و هُدىً لِلنّاسِ تَجعَلونَهُ قَراطیسَ تُبدونَها و تُخفونَ كَثیرًا و عُلِّمتُم مالَم تَعلَموا أَنتُم ولا ءاباؤُكُم قُلِ اللّهُ ثُمَّ ذَرهُم فى خَوضِهِم یَلعَبون». (سوره انعام/6،91)

بنابر نقلى، روزى پیامبر صلى الله علیه و آله به شخصى از یهود به نام مالك ‌بن ضیف كه با آن حضرت عناد و مخاصمه داشت فرمود: آیا مى‌خواهى تو را به آنچه از تورات بر موسى علیه‌السلام نازل شده راه‌نمایى كنم كه خداوند احبار چاق را دوست نمى‌دارد؟ مالك كه شخص فربهى بود، غضبناك شده و منكر نزول هر گونه كتاب آسمانى شد؛ پس این آیه نازل شد.[۷۴]

سدى همین حكایت را درباره شخصى به نام فنحاص ‌بن عازورا نقل كرده است.[۷۵] برخى دیگر این آیه را درباره مطلق یهود مى‌دانند كه منكر نزول هر گونه وحى شدند.[۷۶]

آلوسى مدعى است كه از این آیه چنین برمى‌آید كه یهود برخى از مسائلى را كه در تورات بیان شده بود، كتمان مى‌كردند:[۷۷] «...تَجعَلونَهُ قَراطیسَ تُبدونَها و تُخفونَ كثیرًا‌...‌.» بیشتر مفسران با استفاده از قرائت «تَجعَلونَهُ قَراطیسَ» با «تاء» گفته‌اند: یهودیان بخش‌هایى از تورات را كه به نفعشان بود یا ضررى براى آنان نداشت، در كاغذهایى مى‌نوشتند و براى مردم قرائت و بقیه را كتمان مى‌كردند.[۷۸] برخى مفسران «تجعلونه قراطیس» را به ‌معناى این ‌كه مقام تورات را به ‌اندازه كاغذ پاره‌هایى پایین مى‌آورید، دانسته‌اند.[۷۹]

3. تحریف تورات:

یكى از نقش‌هاى ناپسند عالمان یهود، تحریف كتاب خدا بود: «أَفَتَطمَعونَ أَن یُؤمِنوا لَكُم وقَد كانَ فَریقٌ مِنهُم یَسمَعونَ كَلمَ اللّهِ ثُمَّ یُحَرِّفونَهُ مِن بَعدِ ما‌عَقَلوهُ وهُم یَعلَمون». (سوره بقره/2،75)

این آیه بنابر نقل ابن ‌عباس خطاب به پیامبر است و دلیل ذكر صیغه ‌جمع «اَفَتَطمَعونَ» براى تعظیم آن حضرت است.[۸۰] خداوند از آن حضرت مى‌خواهد به ایمان یهود امیدى نداشته باشد؛ زیرا عالمان آن‌ها (احبار) كه از بزرگان آنان به‌شمار مى‌آمدند كتاب ‌خدا را تحریف كردند و دستورات آن را نادیده گرفتند.

مفسران درباره محتواى «كلام اللّه» كه احبار به تحریف آن پرداخته‌اند، دیدگاه‌هاى متفاوتى مطرح كرده‌اند؛ برخى برآنند كه علماى یهود با گرفتن رشوه احكام حلال و حرامى را كه در تورات بیان شده بود به نفع رشوه‌دهندگان تغییر مى‌دادند.[۸۱]

از ابن‌عباس، ربیع و ابن‌اسحاق نقل شده كه مراد از این افراد، 70 نفرى هستند كه در پاسخ به درخواست یهود، موسى علیه‌السلام آنان را براى شنیدن كلام خدا برگزید؛ ولى آنان با این‌كه آن سخن را شنیدند آن را تحریف كرده، امر پروردگار را امتثال نكردند.[۸۲]

عده‌اى دیگر از مفسران كلام تحریف شده را ویژگى‌هایى مى‌دانند كه در تورات درباره پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و بعثت آن حضرت بیان شده بود.[۸۳] شیخ طوسى با استفاده از واژه «یَسمَعونَ» كه ظهور در شنیدن مستقیم دارد قول دوم را ترجیح داده است.[۸۴]

با توجه به آیات فراوانى كه درباره صفت مذموم تحریف میان یهود در قرآن وجود دارد (سوره بقره/2، 79؛ سوره نساء/4، 46؛ سوره مائده/5، 41) به نظر مى‌رسد اختصاص دادن این صفت به موردى خاص وجهى نداشته، یهود در جاهاى مختلف و هر جا آیات و دستورات خدا را به ضرر خود دیده، دست به تحریف زده است.

4. سرپیچى از احكام تورات:

عالمان یهود نه ‌تنها با نزول قرآن كریم به دستورات آن عمل نكردند، حتى احكامى را كه در تورات بیان شده بود و یهود به آن علم داشتند، زیر پا نهادند: «ولَمّا ‌جاءَهُم رَسولٌ مِن عِندِاللّهِ مُصَدِّقٌ لِما مَعَهُم نَبَذَ فَریقٌ مِنَ الَّذینَ اُوتوا الكِتبَ كِتبَ اللّهِ وراءَ ظُهورِهِم كَأَنَّهُم لایَعلَمون». (سوره بقره/2،101)

برخى مفسران این عناد عالمان یهود را از حسادت آنان نسبت به پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله ناشى دانسته‌اند.[۸۵] در آیه‌اى دیگر بیان شده كه عالمان یهود دستورات تورات را به ‌صورت گزینشى و منفعت‌گرایانه مى‌پذیرفتند: «...و مِنَ الَّذینَ هادوا سَمّعونَ لِلكَذِبِ سَمّعونَ لِقَوم ءاخَرینَ لَم‌یَأتوكَ یُحَرِّفونَ الكَلِمَ مِن بَعدِ مَواضِعِهِ یَقولونَ اِن اُوتیتُم هذا فَخُذوهُ واِن لَم‌تُؤتَوهُ فَاحذَروا..‌.».(سوره مائده/5،41)

مفسران این آیه را درباره حكم رجم زناى محصنه دانسته‌اند كه یهود براى فرار از حكم خدا و امید تغییر آن، از پیامبر اكرم تقاضاى صدور حكم كردند.[۸۶] برخى از مفسران نیز گفته‌اند: این مسأله درباره مقتولى بوده است كه یهودیان به فرستاده‌هاى خود گفتند: اگر (حضرت) محمد صلى الله علیه و آله حكم به دیه داد، بپذیرید ولى اگر دستور قصاص داد آن را رها كنید.[۸۷]

گفته شده این آیه درباره داورى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله بین قبیله بنى‌نضیر و بنى‌قریظه بوده است.[۸۸] مفسران با استناد به روایتى از امام باقر علیه‌السلام در شأن نزول این آیه گفته‌اند: یكى از اشراف یهودى خیبر با زنى از خانواده‌هاى اشرافى، زنا كرد.

یهودیان كه از سویى مى‌خواستند در ظاهر پاى‌بندى خود را به احكام الهى نشان دهند و از سویى دیگر از اجراى حكم «رجم» كه در تورات به آن تصریح شده بود، درباره این دو شخص اشرافى نگران و ناخشنود بودند به یهودیان مدینه پیغام فرستادند كه از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله بخواهند درباره آن دو حكم كند.

پیامبر نخست از آنان اقرار گرفت كه به حكم ایشان رضایت دهند. یهودیان نیز پذیرفتند. در آن هنگام جبرئیل حكم رجم زناى محصنه را به پیامبر ابلاغ كرد؛ ولى آنان از پذیرش آن حكم سرباز زده، منكر وجود چنین حكمى در تورات شدند. پیامبر آنان را به دنبال «عبداللّه‌ بن صوریا» كه به اعتراف خودشان آگاه‌ترین شخص به شریعت یهود بود، فرستاده. او را نزد آن حضرت آوردند با سوگندهایى كه به او داد از وى خواست كه حكم تورات را در این باره روشن سازد.

او به ‌سبب سوگندهاى پیامبر، سخن آن حضرت را درباره وجود این حكم در تورات تأیید كرد. او در پاسخ پرسش پیامبر درباره علت ترك این حكم، گفت: ما این حكم را در مورد افراد عادى و ضعیفان اجرا مى‌كردیم ولى درباره ثروتمندان و اشراف آن را رها مى‌كردیم.

پیامبر دستور داد آن دو را در مقابل مسجد سنگسار كنند.[۸۹] در این آیات بر اثر برخورد ناشایسته‌اى كه منافقان و یهودیان با پیامبر داشتند و هر یك به ‌گونه‌اى آن حضرت را مى‌آزردند، از آن حضرت مى‌خواهد اگر گروهى از یهودیان به نزد او آمده. از او صدور حكمى را خواستند با آنان برخورد مناسبى كند؛ اگر خواست حكم كند وگرنه از آنان دورى بجوید؛ زیرا خداوند تورات را براى آنان فرستاده و حكمى را كه آنان در پى استفتاى آن هستند، مى‌توانند در تورات بیابند.

5. احبار و حفظ تورات:

از دیگر صفاتى كه خداوند متعال به ربانیان و احبار نسبت داده، حفظ كتاب خداست: «والرَّبّنِیّونَ والاَحبارُ بِمَا استُحفِظوا مِن كِتبِ اللّهِ..‌.» مفسران در بیان مراد آیه و توجیه این ویژگى، وحدت نظرى ندارند؛ ابن‌عباس آن را «بِمَا استودعوا مِن كِتبِ اللّهِ‌...» معنا كرده.[۹۰]

جبایى گفته است: آنان به حفظ تورات و ترویج آن و ترك تضییع آن مأمور بوده‌اند.[۹۱] برخى منظور از آن را حفظ تورات در سینه، ممارست با زبان، عمل به احكام و شرایع و جلوگیرى از تحریف آن دانسته‌اند.[۹۲] برخى نیز به بیان محتواى كتاب كه احبار و ربانیان آن را حفظ كرده‌اند، پرداخته مقصود از آن را حكم رجم كه مورد اختلاف آنان قرار گرفت و ایمان به پیامبرى حضرت محمد صلى الله علیه و آله، دانسته‌اند.[۹۳]

6‌. احبار و گواهى بر حكم تورات:

از دیگر ویژگى‌هایى كه قرآن براى احبار و ربانیان درباره تورات برمى‌شمارد، شهادت آنان است: «...و كانوا عَلَیهِ شُهَداءَ..‌.» (سوره مائده/5، 44) مفسران درباره مرجع ضمیر «علیه» و متعلق این شهادت، دیدگاه‌هاى مختلفى ارائه كرده‌اند؛ ابن‌عباس متعلق شهادت را حكم پیامبر صلى الله علیه و آله درباره رجم زانى، تأیید آن و مطابقتش با تورات دانسته است؛ بنابراین، مرجع ضمیر منطوق «یحكم بها النبییون» خواهد بود.[۹۴]

برخى با باز‌گرداندن ضمیر به «كتاب اللّه»: «...بِمَا استُحفِظوا مِن كِتبِ اللّهِ و كانوا عَلَیهِ شُهَداءَ‌...» متعلق شهادت را تأیید نزول آن از جانب خداوند[۹۵] یا تأیید سخنان پیامبر صلى الله علیه و آله و حقانیت او دانسته‌اند.[۹۶]

با توجه به رجحان بازگشت ضمیر «علیه»[۹۷] به «كتاب» و تعلق جار و مجرور به «شهداء» در نظر بیشتر كسانى ‌كه به بیان اعراب قرآن پرداخته‌اند و یكى بودن آنچه در تورات آمده است با آنچه كه خداوند به احبار و ربانیان دستور حفظ آن را داده است،[۹۸] به نظر مى‌رسد كه شهادت آنان بر محتواى كتاب است كه با همه آنچه مفسران مختلف گفته‌اند، سازگارى‌ دارد.[۹۹]

پانویس

  1. ↑ الصحاح، ج‌ 2، ص‌ 620؛ الغریبین، ج‌ 2، ص‌ 397.
  2. ↑ همان، لسان‌العرب، ج‌ 3، ص‌ 15؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.
  3. ↑ همان، التفسیر الكبیر، ج‌ 6، ص‌ 37؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.
  4. ↑ همان، روح‌المعانى، مج‌ 6، ج‌ 10، ص‌ 122.
  5. ↑ ترتیب‌العین، ص‌ 160؛ مفردات، ص‌ 215؛ الوجوه والنظائر، ص 115، «حبر».
  6. ↑ مقاییس‌اللغه، ج 2، ص 127؛ الغریبین، ج 2، ص 397؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 162، «حبر».
  7. ↑ ترتیب العین، ص‌ 160، الصحاح، ج‌ 2، ص‌ 619، «حبر».
  8. ↑ مقاییس‌اللغه، ج‌ 2، ص‌ 127؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 164، «حبر».
  9. ↑ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155، «حبر».
  10. ↑ ترتیب العین، ص 160؛ تاج العروس، ج 6، ص 229؛ واژه‌هاى دخیل، ص 106.
  11. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 13، ج ‌25، ص ‌122؛ مجمع‌البیان، ج‌ 7، ص‌ 466 و ج‌ 9، ص‌ 85؛ التبیان، ج‌ 9، ص‌ 215.
  12. ↑ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155.
  13. ↑ مفردات، ص‌ 215؛ الوجوه والنظائر، ج‌ 1، ص‌ 290، «حبر».
  14. ↑ التفسیر الكبیر، ج‌ 12، ص‌ 3؛ روح‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 415؛ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 154.
  15. ↑ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155؛ واژه‌هاى دخیل، ص‌ 105.
  16. ↑ التحقیق، ج‌ 2، ص‌ 155؛ واژه‌هاى دخیل، ص‌ 106.
  17. ↑ See The Oxford English Dictionary P.84  The Encydlopedia of Religion V.11 , P. 182.
  18. ↑ قاموس كتاب مقدس، ص‌ 760.
  19. ↑ The Encyclopedia of Religion V.11, P.534.
  20. ↑ لغت‌نامه، ج‌ 6‌، ص‌ 8145‌.
  21. ↑ The Oxford, English Dictionary, P.83.
  22. ↑ Ibid  New Catholic Encyclopedia, V.I2, P.39.
  23. ↑ New catholic EncycloPedia, V.I2, P.39.
  24. ↑ Ibid.
  25. ↑ كتاب مقدس، خروج، 28: 1‌ـ‌3.
  26. ↑ اعداد، 3: 32 و 20: 28.
  27. ↑ قاموس كتاب مقدس، 712.
  28. ↑ New Catholic Encyclopedia, V.12 , P.39.
  29. ↑ كتاب مقدس، خروج، 29: 35.
  30. ↑ كتاب مقدس، لاویان، 8: 1‌ـ‌15.
  31. ↑ New catholic EncycloPedia V.12, PP.39-40.
  32. ↑ قاموس كتاب مقدس، 712.
  33. ↑ The EncycloPedia of Religion V.11, P.182.
  34. ↑ New Catholic Encyclopedia, V.12, P.39.
  35. ↑ the Encyclopedia of Religion V.11, P.183  New Catholicencyclo Pedia V.12, P.40.
  36. ↑ كتاب مقدس، مرقس، 10: 20.
  37. ↑ كتاب مقدس، یوحنّا، 20: 15.
  38. ↑ New Catholic Encyclopedia V.12, P.40  The Oxford English Dictionary, P. 84.
  39. ↑ همان، متّى 26:25 و 49، مَرقُس 9:5، 11:21 و 14:45؛ یوحنّا 1:49، 4:31، 9:2 و 11:8.
  40. ↑ همان، یوحنّا 3:2 و 6:25.
  41. ↑ همان، یوحنّا، 1:38.
  42. ↑ همان، متّى 8:19، 12:38؛ مرقس 4:38، 9:17 و 38؛ لوقا 7:4؛ یوحنّا، 8:4.
  43. ↑ همان، لوقا 5:5، 8:24 و 45.
  44. ↑ همان، یوحنّا، 3:26.
  45. ↑ همان، متّى 23: 7‌ـ‌8.
  46. ↑ قاموس كتاب مقدس، ص‌ 760.
  47. ↑ كتاب مقدس، لاویان، 1: 7‌ـ‌17.
  48. ↑ همان، 2: 3.
  49. ↑ همان، 5: 9‌ـ‌11.
  50. ↑ كتاب مقدس، لاویان، 4: 6.
  51. ↑ همان، 5: 15‌ـ‌19.
  52. ↑ همان، 14: 26‌ـ‌48.
  53. ↑ همان، 14: 1‌ـ‌12.
  54. ↑ همان، 23: 1‌ـ‌5.
  55. ↑ همان، 4: 3‌ـ‌12.
  56. ↑ همان، 6: 20، 4: 1‌ـ‌8.
  57. ↑ همان، 5: 6‌ـ‌7.
  58. ↑ همان، 7: 8‌ـ‌9 و 19.
  59. ↑ همان، 7: 9‌ـ‌10.
  60. ↑ همان، 7: 6.
  61. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 3، ج‌ 3، ص‌ 444 و مج‌ 4، ج‌ 6، ص 339؛ مجمع‌البیان، ج 3، ص 305 و ج 2، ص 782؛ المنار، ج‌ 6، ص‌ 398.
  62. ↑ جامع‌البیان، مج 4، ج 6، ص‌ 340.
  63. ↑ همان؛ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.
  64. ↑ جامع‌البیان، مج ‌4، ج‌ 6، ص‌ 340.
  65. ↑ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 579؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3‌ـ‌4، ص‌ 335.
  66. ↑ جامع‌البیان، مج 4، ج 6، ص‌ 340؛ الدرالمنثور، ج 3، ص‌ 86.
  67. ↑ التفسیر الكبیر، ج‌ 12، ص‌ 4.
  68. ↑ تفسیر عیاشى، ج‌ 1، ص‌ 323.
  69. ↑ المیزان، ج‌ 5، ص‌ 361‌ـ‌362.
  70. ↑ التبیان، ج‌ 5، ص ‌206؛ جامع‌البیان، مج‌ 6، ج‌ 10، ص‌ 146، مجمع‌البیان، ج‌ 5، ص‌ 37.
  71. ↑ الدرالمنثور، ج‌ 4، ص‌ 176.
  72. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 1، ج‌ 1، ص‌ 622؛ التبیان، ج‌ 1، ص‌ 368؛ البحرالمحیط، ج‌ 1، ص‌ 521.
  73. ↑ الدر المنثور، ج‌ 1، ص‌ 233؛ تفسیر ابن‌كثیر، ج‌ 1، ص‌ 138‌ـ‌139؛ التبیان، ج‌ 1، ص‌ 368.
  74. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 4، ص‌ 515؛ التبیان، ج‌ 4، ص 198‌ـ‌199؛ روح‌المعانى، مج 5، ج 7، ص‌ 317.
  75. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 4، ص ‌515؛ التبیان، ج‌ 4، ص‌ 198؛ جامع‌البیان، مج‌ 5، ج‌ 7، ص‌ 347.
  76. ↑ التبیان، ج‌ 4، ص‌ 199؛ الكشاف، ج‌ 2، ص‌ 44.
  77. ↑ روح‌المعانى، مج‌ 5، ج‌ 7، ص‌ 317.
  78. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 4، ص‌ 515؛ روح‌المعانى، مج‌ 5، ج‌ 7، ص‌ 319؛ جامع‌البیان، مج‌ 5، ج‌ 7، ص‌ 350‌ـ‌351.
  79. ↑ روح‌المعانى، مج‌ 5، ج‌ 7، ص‌ 319.
  80. ↑ روح‌المعانى، مج‌ 1، ج‌ 1، ص‌ 470؛ التفسیر الكبیر، ج‌ 3، ص‌ 133.
  81. ↑ مجمع‌البیان، ج ‌1، ص‌ 285؛ التبیان، ج‌ 1، ص‌ 313.
  82. ↑ مجمع البیان، ج‌ 1، ص‌ 285؛ التبیان، ج‌ 1، ص‌ 313.
  83. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 1، ج‌ 1، ص‌ 521؛ روح‌المعانى، مج‌ 1، ج‌ 1، ص‌ 470.
  84. ↑ التبیان، ج‌ 1، ص‌ 313.
  85. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 1، ج‌ 1، ص‌ 622‌.
  86. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 301؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 522؛ جامع‌البیان، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 323.
  87. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 301؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 523.
  88. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 323؛ تفسیر قرطبى، ج‌ 6‌، ص‌ 115.
  89. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 315‌ـ‌316؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 525؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 299.
  90. ↑ جامع‌البیان، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 341؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 533؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306.
  91. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306؛ روض‌الجنان، ج‌ 6‌، ص‌ 390؛ روح‌البیان، ج‌ 2، ص‌ 397.
  92. ↑ روح‌المعانى، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 211؛ التفسیر الكبیر، ج‌ 12، ص‌ 4؛ كشف‌الاسرار، ج‌ 3، ص‌ 138‌ـ‌139.
  93. ↑ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.
  94. ↑ روح‌المعانى، مج‌ 4، ج‌ 6‌، ص‌ 212؛ التبیان، ج‌ 3، ص‌ 533؛ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306.
  95. ↑ مجمع‌البیان، ج‌ 3، ص‌ 306؛ الدرالمنثور، ج‌ 3، ص‌ 86‌.
  96. ↑ جامع‌البیان، مج ‌4، ج ‌6‌، ص‌ 341؛ روض‌الجنان، ج‌ 6‌، ص‌ 390.
  97. ↑ الدرالمصون، ج‌ 4، ص‌ 272؛ البحرالمحیط، ج‌ 4، ص‌ 268.
  98. ↑ املاء ما منّ به‌الرحمن، ج 1، ص 216؛ الدرالمصون، ج 4، ص 271.
  99. ↑ البحرالمحیط، ج‌ 4، ص‌ 268.

منابع

ابوالفضل روحی، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 2، صفحه 172-191.

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=اَحبار&oldid=18801»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا