رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن حمزه طوسی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
جز (مهدی موسوی صفحهٔ ابن حمزه را به ابن حمزه طوسی که تغییرمسیر بود منتقل کرد)
 
(۱۱ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{<I>منبع اين نوشتار يک سايت است. آن را با نوشته خودتان جايگزين کنيد.</I>}
+
{{خوب}}
 +
'''«عمادالدین محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌»''' (زنده در ۵۸۵ ق)، معروف به «ابن‌ حمزه»، از فقهای بزرگ [[شیعه]] در قرن ششم هجری است. معروفترین کتاب [[فقه|فقهی]] او «الوسیلة الی نیل الفضیلة» است که به همین خاطر او را «صاحب الوسیله» نیز گفته‌اند.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = قرن ۵ قمری
 +
|زادگاه =  [[خراسان]]
 +
|وفات =  قرن ۶ قمری
 +
|مدفن =  [[نجف]]
 +
|اساتید =  محمد بن حسن شوهانى،...
 +
|شاگردان =  عبدالحمید بن فخار بن معد،...
 +
|آثار = الوسیلة الی نیل الفضیلة، [[الثاقب فی المناقب (کتاب)|الثاقب فی المناقب]]، الرائع فی الشرائع، مسائل‌ فی‌ الفقه، الواسطة، المعجزات،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌ از عالمان اواخر قرن ۵ و اوایل قرن ۶ هجری و اهل [[خراسان]] است.<ref>آشنایى با علوم اسلامى، مرتضی مطهری، ص ۲۹۸. </ref> بعضى او را هم طبقه شاگردان [[شیخ طوسى]] دانسته و بعضى دوره او را از این هم متاخرتر دانسته اند. و چون زندگى او معاصر با شیخ یا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى یا ابوجعفر متأخر گفته اند. ابن‌ حمزه‌ را باید از پیروان‌ مکتب‌ فقهی شیخ‌ طوسی‌ به‌ شمار آورد. او همچنین معاصر با [[شیخ منتجب الدین رازی|شیخ منتجب الدین رازى]] است.
  
ابن حمزه معروف به عماد الدين طوسى
+
محمد بن حسن شوهانى که از بزرگان فقها و از [[مشایخ]] روایت و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] از اساتید ابن حمزه بوده، و سید‌ ‎نسابه عبدالحمید بن فخار بن معد از شاگردان اوست.
  
(متوفى 585 ه.ق)
+
سال وفات ابن حمزه دقیقاً معلوم نیست، شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم قمری درگذشته است. صاحب کتاب «[[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعة]]» مى‌گوید: «من تاریخ وفات ابن حمزه را نمى‌دانم، فقط همین قدر مى‌دانم که وى در [[کربلا|کربلا]] فوت کرد و در باغى بیرون از شهر [[نجف]] دفن شد.»
  
گفتار استاد:
+
==آثار و تألیفات==
  
«ابن حمزه طوسى،معروف به عماد الدين طوسى،هم طبقه شاگردان شيخ طوسى(ره). بعضى او را هم طبقه شاگردان شيخ دانسته و بعضى دوره او را از اين هم متاخرتر دانسته اند. نياز به تحقيق بيشترى است.سال وفاتش دقيقا معلوم نيست،شايد در حدود نيمه دوم قرن ششم درگذشته است.اهل خراسان است.
+
ابن حمزه تألیفاتی دارد که صاحب [[ریحانة الادب]] برخى از آنها را به این ترتیب ذکر مى کند:
  
كتاب معروفش در فقه به نام «وسيله »است.» (1)
+
#الوسیلة الى نیل الفضیلة؛ معروفترین اثر ابن حمزه کتابی است فقهی به شیوه [[فتوا|فتوایی]] که شامل همه ابواب فقه است. این کتاب بر اساس‌ آنچه‌ از نامۀ علقمی‌ وزیر به‌ تاج‌الدین‌ ابن‌ صلایا برمی‌آید، از رایج‌ترین‌ کتب‌ بین‌ شیعۀ [[عراق‌]] (به‌ خصوص‌ [[حله|حلّه‌]]) در سدۀ ۷ ق‌. بوده‌ است‌.
 +
#[[الثاقب فی المناقب (کتاب)|الثاقب فی المناقب]]؛ این کتاب به ذکر فضایل و [[معجزات]] انبیاء علیهم‌السلام، [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله و [[اهل بیت]] آن حضرت می پردازد.
 +
#الرائع فی الشرائع (در فقه)
 +
#الواسطة.
 +
#المعجزات.
 +
#مسائل‌ فی‌ الفقه.
 +
#التعمیم.
 +
#التنبیه.
 +
#کتاب فی قضاء الصلاة.
 +
#نهج العرفان الى هدایة الایمان (بنابر نظر صاحب ریاض).
  
ولادت:
+
==ابن حمزه در نظر عالمان==
  
محمد بن على بن حمزه طوسى،از اكابر فقهاى اماميه در قرن ششم هجرى مى باشد.فقيه، متكلم جليل القدر و واعظ ناصر شريعت مقدسه،كنيه اش ابو جعفر،شهرتش طوسى و به جهت انتساب به تاليفش،«الوسيله »،نام او را«صاحب الوسيله »نيز گفته اند و چون زندگى او معاصر با شيخ طوسى يا پس از درگذشت او بوده است،باتوجه به جنبه فقاهت،به او ابو جعفر ثانى يا ابو جعفر متاخر گفته اند.(چون كنيه شيخ طوسى نيز ابو جعفر بوده است.)او معاصر با شيخ منتجب الدين رازى است.
+
*[[شیخ منتجب الدین رازی|شیخ منتجب الدین]] (متوفای بعد از ۵۸۵) در کتاب [[فهرست شیخ منتجب الدین (کتاب)|فهرست]] خود که شامل تراجم رجال بعد از [[شیخ طوسی]] است، او را چنین یاد کرده و ستوده است: شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه عالم واعظ او راست تصانیفی، از جمله: الوسیلة، الواسطة، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فقهیة.
 
+
*[[شیخ طبرسی|شیخ طبرسى]] نویسنده کتاب وسیله را به عنوان شیخ بزرگوار و امام علامه فقیه ناصرالشریعه، حجت الاسلام عمادالدین تعبیر آورده است.
تاليفات او:
+
*[[میرزا عبدالله افندی|صاحب ریاض]] در جلد پنجم کتاب خود در مورد او گوید: «شیخ بزرگوار امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقیه بزرگوار و واعظ گرانمایه اى است...».<ref>ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۵، ص ۱۲۳.</ref>
 
+
*مرحوم [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر موسوى خوانسارى]] در کتاب شریف [[روضات الجنات (کتاب)|روضات]]، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نویسد: «الوسیلة و الواسطة که هر دو از متون فقهى مى باشند، از تالیفات او هستند و خوشبختانه هر دو کتاب تاکنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».
او تاليفات متعددى دارد كه صاحب ريحانة الادب برخى از آنها را به اين ترتيب ذكر مى كند:
+
==پانویس==
 
+
{{پانویس}}
1-الثاقب في المناقب في المعجزات الباهرات للنبى(ص)و الائمة المعصومين الهداة.
+
==منابع==
 
+
*فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی.
2-الرائع في الشرائع(فقه)
+
*"ابن حمزه[https://www.cgie.org.ir/fa/article/223007/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D9%85%D8%B2%D9%87%D8%8C-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]، از احمد پاکتچی.
 
+
*"ابن حمزه، محمد بن علی"، ویکی نور.
3-الواسطه
+
{{سنجش کیفی
 
+
|سنجش=شده
4-الوسيلة الى نيل الفضيلة،كه در حدود هشت هزار سطر مى باشد. (2)
+
|شناسه= ضعیف
 
+
|عنوان بندی مناسب= متوسط
5-نهج العرفان الى هداية الايمان،بنابر نظر صاحب رياض.
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 
+
|رعایت سطح مخاطب عام= متوسط
گفتار صاحب رياض:
+
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 
+
|جامعیت= خوب
صاحب رياض در جلد پنجم كتاب خود در مورد او گويد:
+
|رعایت اختصار= خوب
 
+
|سیر منطقی= خوب
«شيخ بزرگوار امام عماد الدين ابو جعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى.فقيه بزرگوار و واعظ گرانمايه اى است.او كتابهايى دارد كه طبق نوشته منتجب الدين رازى از آنها: الوسيله-الواسطه-الرائع في الشرائع-المعجزات في مسائل الفقه مى باشد(3)
+
|کیفیت پژوهش= خوب
 
+
|رده=دارد
او سپس مى افزايد:«او مشهور به ابو جعفر متاخر مى باشد،گر چه برخى از بزرگان در كتاب خويش او را از شاگردان شيخ طوسى نام برده اند و كتاب «التنبه »را به او نسبت داده اند،ولى به نظر اينجانب در صحت اين انتساب،نظر و ايراد وجود دارد.برخى ازافاضل در مصنف كتاب الوسيله مرتكب اشتباه شده اند.شيخ نجيب الدين يحيى بن سعيد حلى در كتاب «نزهة الخاطر»آن را به شيخ ابو جعفر محمد بن على الطوسى نسبت داده است و گفته است او همان فردى است كه اصحاب ما اقوال او را در فقه نقل مى نمايند.نويسنده كتاب «اسرار الائمه »گفته است:«عماد الدين طوسى كتابى درباره معجزات ائمه و پيشوايان دارد.»شايد مقصود او همين شخصيت مورد ترجمه ما باشد،و شهيد ثانى در كتاب «الجمعه »كتابى به نام «نهج العرفان الى هداية الايمان »را به عمادالدين طوسى نسبت داده است و از آن مطلبى نقل مى كند و ظاهر اين است كه طبرسى اشتباهى از قلم ناسخ باشد،بلكه صحيح آن عماد الدين طوسى،همين شخصيت موردترجمه باشد،چون ما عماد الدين طبرسى سراغ نداريم.» (4)
+
}}
 
 
صاحب رياض در پايان مى افزايد:«برخى كتاب الوسيله را از تاليفات ابى يعلى محمد بن الحسن داماد شيخ طوسى دانسته اند و آن هم اشتباه است،چون عماد طوسى متاخرتر از ابى يعلى است.» (5)
 
 
 
گفتار صاحب روضات:
 
 
 
دانشمند متتبع،مرحوم ميرزا محمد باقر موسوى خوانسارى در كتاب شريف روضات،شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نويسد:
 
 
 
«كتاب وسيله و واسطه كه هر دو از متون فقهى مى باشند،از تاليفات او هستند وخوشبختانه هر دو كتاب تا كنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند.»ومرحوم طبرسى نويسنده آن را به عنوان شيخ بزرگوار و امام علامه فقيه ناصر الشريعه،حجة الاسلام عماد الدين تعبير آورده است.باز او از كتاب «الثاقب في المناقب »او نام برده است و از نوشتار او معلوم مى گردد كه او در طبقه شاگردان شيخ الطائفه يا ازشاگردان شاگردان او دانسته است. (6)
 
 
 
صاحب رياض در شرح حال او مى افزايد:«در تكميل تقسيمات برخى از فقهاكه عبادات را نج باب:نماز،زكات،روزه،حج و جهاد دانسته اند،شيخ ابو جعفر محمدبن على طوسى در كتاب «الوسيله »آن را ده باب شمرده است،به اين ترتيب:غسل جنابت،خمس،اعتكاف،عمره و رباط را بر آن پنج نوع اول افزوده است و شيخ ابو يعلى سلار آن را شش باب شمرده است،جهاد را از آن تقسيم حذف كرده و طهارت و اعتكاف را بر آن تقسيم نخست افزوده است و برخى از فقها مانند ابو الصلاح(شرح زندگى او گذشت)عبادات را ده نوع شمرده است،جهاد را از تقسيم اول حذف كرده است و به جاى آن وفاء به نذر و عهد و وعده و برهان،قسم و اداء امانت و خروج ازوصايا و حقوق مردم را افزوده است.» (7)
 
 
 
از اين سخن منزلت و اعتبار علمى و اجتماعى او روشن مى گردد و هم رديف شمرده شدن او با فقهاء و پيشتازانى مانند سلار و ابو الصلاح حلبى كه هر دو ازبزرگترين فقهاى نامدار دوره شيخ طوسى(اعلى الله مقامه الشريف)مى باشند،روشن مى گردد و تا حدودى هم عصر و نزديك به عهد بودن آنان نيز معلوم مى شود.
 
 
 
صاحب رياض در پايان گفتار خود،درباره او مى افزايد:«الثاقب في المناقب »او،كتاب بسيار جالب و منظم در نوع خود مى باشد.فضائل،كرامات،معجزات پيامبراسلام(ص)،فاطمه زهرا(س)و پيشوايان معصوم(ع)را در آن كتاب نقل كرده است وچون اين كتاب با توجه به نگارش آن در اختيار محمدون متاخر،(محمد فيض صاحب الوافى،محمد تقى مجلسى صاحب بحار الانوار و محمد حر عاملى صاحب الوسائل)نبوده است تا از آن مطالبى نقل نمايند و ما به عنوان يادگار و كسب ذخيره آخرت بخشى از آن كتاب را در روضات مى آوريم.»سپس به بازگويى قسمتى از آن كتاب درمورد معجزات پيامبر عاليقدر اسلام(ص)و كرامات اهل بيت عصمت(ع)كه فراگيرنده معجزات تمام انبياء سلف است مى پردازد و سه كرامت ارزنده و بسيارآموزنده از آن كتاب نقل مى كند كه طالبان تفصيل مى توانند به آن كتاب مراجعه كنند. (8)
 
 
 
و اجمال آن سه كرامت به ترتيب زير است:
 
 
 
1-داستان ابو الصمصام و معجزه رسول اكرم(ص)در اخبار از منويات او ودرخواست هشتاد شتر از امير المؤمنين(ع)پس از رحلت رسول خدا(ص)و سخن سلمان به ابو بكر جايى كه مى گويد:كردى و نكردى و حق ميره ببردى،چه بهتر حق رابه صاحب حق برگردانى.
 
 
 
2-داستان مورد غضب واقع شدن يك فرد ناصبى كه اهانتى در حق على(ع)وفاطمه(س) مرتكب شده بود تا نور چشم او گرفته شد.
 
 
 
3-داستان سلطان سنجر و شفا يافتن يك مجوسى جذام دار در مرقد امام رضا(ع)و شفا يافتن او،و ساختن ضريح نقره اى بر مرقد مطهر آن حضرت.
 
 
 
تفصيل هر سه مطلب را در جلد ششم روضات مى توان مورد مطالعه قرار داد.
 
 
 
ترتيب و تنظيم كتاب دلالت بر وسعت اطلاعات نويسنده مى كند،ولى تاريخ دقيق كتابت درست مشخص نيست،ولى ترجمه آن به فارسى در سال 473 ه.ق ومجددا نقل آن به عربى در سال 560 ه.ق صورت گرفته است.
 
 
 
وفات او:
 
 
 
احتمالا او در حدود 585 هجرى در كربلا فوت نموده باشد و مدفنش در دروازه نجف،در محلى به نام «بستان »معروف و مزار است،البته سال دقيق رحلت او درست مشخص نيست.
 
 
 
پى نوشتها:
 
 
 
1- آشنايى با علوم اسلامى،ص 298.
 
 
 
2- ريحانة الادب،ج 4،ص 202،در جلد هفتم آن تعداد يازده نفر از كسانى را كه با عنوان ابن حمزه شهرت دارند معرفى شده اند،ص 552- 480.
 
 
 
3- رياض العلماء و حياض الفضلاء،ج 5،ص 123.
 
 
 
4- مدرك سابق،همان صفحه.
 
 
 
5- مدرك سابق،همان صفحه.
 
 
 
6- روضات الجنات،ج 6،ص 263.
 
 
 
7- روضات الجنات،ج 6،ص 268.
 
 
 
8- روضات الجنات،ص 273 چاپ اسماعيليان قم.
 
 
 
منبع:[http://www.ghadeer.org/site/tarbeiat/mozooat/088/A/fo-n13.htm سایت غدیر]
 
 
 
'''پيوند ها'''
 
 
 
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=64732&scope=95YYli2geUHP1uNRnoXWHdNqBU3hT89K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D9%85%D8%B2%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه]'''
 
 
 
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35648&scope=95YYli2geUHqM6hS-9m2nQukfmwpSpoh&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D9%85%D8%B2%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه (ترجمه)]'''
 
 
[[رده: علمای قرن ششم]]
 
[[رده: علمای قرن ششم]]
 +
[[رده: علماء شیعه]][[رده:فقیهان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۱۳

«عمادالدین محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌» (زنده در ۵۸۵ ق)، معروف به «ابن‌ حمزه»، از فقهای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است. معروفترین کتاب فقهی او «الوسیلة الی نیل الفضیلة» است که به همین خاطر او را «صاحب الوسیله» نیز گفته‌اند.

نام کامل محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌
زادروز قرن ۵ قمری
زادگاه خراسان
وفات قرن ۶ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

محمد بن حسن شوهانى،...

شاگردان

عبدالحمید بن فخار بن معد،...

آثار

الوسیلة الی نیل الفضیلة، الثاقب فی المناقب، الرائع فی الشرائع، مسائل‌ فی‌ الفقه، الواسطة، المعجزات،...

زندگی‌نامه

ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌ از عالمان اواخر قرن ۵ و اوایل قرن ۶ هجری و اهل خراسان است.[۱] بعضى او را هم طبقه شاگردان شیخ طوسى دانسته و بعضى دوره او را از این هم متاخرتر دانسته اند. و چون زندگى او معاصر با شیخ یا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى یا ابوجعفر متأخر گفته اند. ابن‌ حمزه‌ را باید از پیروان‌ مکتب‌ فقهی شیخ‌ طوسی‌ به‌ شمار آورد. او همچنین معاصر با شیخ منتجب الدین رازى است.

محمد بن حسن شوهانى که از بزرگان فقها و از مشایخ روایت و اجازه از اساتید ابن حمزه بوده، و سید‌ ‎نسابه عبدالحمید بن فخار بن معد از شاگردان اوست.

سال وفات ابن حمزه دقیقاً معلوم نیست، شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم قمری درگذشته است. صاحب کتاب «تأسیس الشیعة» مى‌گوید: «من تاریخ وفات ابن حمزه را نمى‌دانم، فقط همین قدر مى‌دانم که وى در کربلا فوت کرد و در باغى بیرون از شهر نجف دفن شد.»

آثار و تألیفات

ابن حمزه تألیفاتی دارد که صاحب ریحانة الادب برخى از آنها را به این ترتیب ذکر مى کند:

  1. الوسیلة الى نیل الفضیلة؛ معروفترین اثر ابن حمزه کتابی است فقهی به شیوه فتوایی که شامل همه ابواب فقه است. این کتاب بر اساس‌ آنچه‌ از نامۀ علقمی‌ وزیر به‌ تاج‌الدین‌ ابن‌ صلایا برمی‌آید، از رایج‌ترین‌ کتب‌ بین‌ شیعۀ عراق‌ (به‌ خصوص‌ حلّه‌) در سدۀ ۷ ق‌. بوده‌ است‌.
  2. الثاقب فی المناقب؛ این کتاب به ذکر فضایل و معجزات انبیاء علیهم‌السلام، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت می پردازد.
  3. الرائع فی الشرائع (در فقه)
  4. الواسطة.
  5. المعجزات.
  6. مسائل‌ فی‌ الفقه.
  7. التعمیم.
  8. التنبیه.
  9. کتاب فی قضاء الصلاة.
  10. نهج العرفان الى هدایة الایمان (بنابر نظر صاحب ریاض).

ابن حمزه در نظر عالمان

  • شیخ منتجب الدین (متوفای بعد از ۵۸۵) در کتاب فهرست خود که شامل تراجم رجال بعد از شیخ طوسی است، او را چنین یاد کرده و ستوده است: شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه عالم واعظ او راست تصانیفی، از جمله: الوسیلة، الواسطة، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فقهیة.
  • شیخ طبرسى نویسنده کتاب وسیله را به عنوان شیخ بزرگوار و امام علامه فقیه ناصرالشریعه، حجت الاسلام عمادالدین تعبیر آورده است.
  • صاحب ریاض در جلد پنجم کتاب خود در مورد او گوید: «شیخ بزرگوار امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقیه بزرگوار و واعظ گرانمایه اى است...».[۲]
  • مرحوم سید محمدباقر موسوى خوانسارى در کتاب شریف روضات، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نویسد: «الوسیلة و الواسطة که هر دو از متون فقهى مى باشند، از تالیفات او هستند و خوشبختانه هر دو کتاب تاکنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».

پانویس

  1. آشنایى با علوم اسلامى، مرتضی مطهری، ص ۲۹۸.
  2. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۵، ص ۱۲۳.

منابع