رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن حمزه طوسی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«عمادالدین محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌» (زنده در ۵۸۵ ق)، معروف به «ابن‌ حمزه»، از فقهای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است. معروفترین کتاب فقهی او «الوسیلة الی نیل الفضیلة» است که به همین خاطر او را «صاحب الوسیله» نیز گفته‌اند.

نام کامل محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌
زادروز قرن ۵ قمری
زادگاه خراسان
وفات قرن ۶ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

محمد بن حسن شوهانى،...

شاگردان

عبدالحمید بن فخار بن معد،...

آثار

الوسیلة الی نیل الفضیلة، الثاقب فی المناقب، الرائع فی الشرائع، مسائل‌ فی‌ الفقه، الواسطة، المعجزات،...

زندگی‌نامه

ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌ از عالمان اواخر قرن ۵ و اوایل قرن ۶ هجری و اهل خراسان است.[۱] بعضى او را هم طبقه شاگردان شیخ طوسى دانسته و بعضى دوره او را از این هم متاخرتر دانسته اند. و چون زندگى او معاصر با شیخ یا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى یا ابوجعفر متأخر گفته اند. ابن‌ حمزه‌ را باید از پیروان‌ مکتب‌ فقهی شیخ‌ طوسی‌ به‌ شمار آورد. او همچنین معاصر با شیخ منتجب الدین رازى است.

محمد بن حسن شوهانى که از بزرگان فقها و از مشایخ روایت و اجازه از اساتید ابن حمزه بوده، و سید‌ ‎نسابه عبدالحمید بن فخار بن معد از شاگردان اوست.

سال وفات ابن حمزه دقیقاً معلوم نیست، شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم قمری درگذشته است. صاحب کتاب «تأسیس الشیعة» مى‌گوید: «من تاریخ وفات ابن حمزه را نمى‌دانم، فقط همین قدر مى‌دانم که وى در کربلا فوت کرد و در باغى بیرون از شهر نجف دفن شد.»

آثار و تألیفات

ابن حمزه تألیفاتی دارد که صاحب ریحانة الادب برخى از آنها را به این ترتیب ذکر مى کند:

  1. الوسیلة الى نیل الفضیلة؛ معروفترین اثر ابن حمزه کتابی است فقهی به شیوه فتوایی که شامل همه ابواب فقه است. این کتاب بر اساس‌ آنچه‌ از نامۀ علقمی‌ وزیر به‌ تاج‌الدین‌ ابن‌ صلایا برمی‌آید، از رایج‌ترین‌ کتب‌ بین‌ شیعۀ عراق‌ (به‌ خصوص‌ حلّه‌) در سدۀ ۷ ق‌. بوده‌ است‌.
  2. الثاقب فی المناقب؛ این کتاب به ذکر فضایل و معجزات انبیاء علیهم‌السلام، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت می پردازد.
  3. الرائع فی الشرائع (در فقه)
  4. الواسطة.
  5. المعجزات.
  6. مسائل‌ فی‌ الفقه.
  7. التعمیم.
  8. التنبیه.
  9. کتاب فی قضاء الصلاة.
  10. نهج العرفان الى هدایة الایمان (بنابر نظر صاحب ریاض).

ابن حمزه در نظر عالمان

  • شیخ منتجب الدین (متوفای بعد از ۵۸۵) در کتاب فهرست خود که شامل تراجم رجال بعد از شیخ طوسی است، او را چنین یاد کرده و ستوده است: شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه عالم واعظ او راست تصانیفی، از جمله: الوسیلة، الواسطة، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فقهیة.
  • شیخ طبرسى نویسنده کتاب وسیله را به عنوان شیخ بزرگوار و امام علامه فقیه ناصرالشریعه، حجت الاسلام عمادالدین تعبیر آورده است.
  • صاحب ریاض در جلد پنجم کتاب خود در مورد او گوید: «شیخ بزرگوار امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقیه بزرگوار و واعظ گرانمایه اى است...».[۲]
  • مرحوم سید محمدباقر موسوى خوانسارى در کتاب شریف روضات، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نویسد: «الوسیلة و الواسطة که هر دو از متون فقهى مى باشند، از تالیفات او هستند و خوشبختانه هر دو کتاب تاکنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».

پانویس

  1. آشنایى با علوم اسلامى، مرتضی مطهری، ص ۲۹۸.
  2. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۵، ص ۱۲۳.

منابع