بین النهرین: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
 +
«بین‌النَّهرَین»، سرزمینی است در غرب آسیا در حوضه رودهای دجله و [[فرات]]. این سرزمین مثلثی است به وسعت حدود ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع که بخش هایی از [[ترکیه]]، [[سوریه]]، [[عراق]] و [[ایران]] درون این مثلث واقع شده‌اند. بین‌‌النهرین‌، مهد تمدن‌های کهن بوده و [[پیامبران]] بزرگی در این منطقه به دنیا آمده یا در آن زیسته‌اند.
 
[[پرونده:بین النهرین.png|چپ]]
 
[[پرونده:بین النهرین.png|چپ]]
«بین النَّهرَین»، سرزمینی است در غرب آسیا در حوضه رودهای دجله و [[فرات]]. این سرزمین مثلثی است به وسعت حدود 200 هزار کیلومتر مربع که بخش هایی از [[ترکیه]]، [[سوریه]]، [[عراق]] و [[ایران]] درون این مثلث واقع شده‌اند. بین‌النهرین‌ به‌ سبب‌ وجود منابع‌ نفت‌ آن‌ از اهمیت‌ جهانی‌ برخوردار است‌.
 
  
== محدوده بين‌‌النهرين‌ ==
+
==جغرافیای بین‌‌النهرین‌==
ناحيه تاريخى بين النهرين در امتداد دو رود دجله و [[فرات]] و بين آنها ممتد است. قسمت شمالى آن به نام الجزيره عمدتاً لم‌يزرع است، اما نيمه جنوبى به نام سواد، دشتى حاصلخيز و آبرفتى است.
+
ناحیه تاریخى بین النهرین در امتداد دو رود دجله و [[فرات]] و بین آنها ممتد است. قسمت شمالى آن به نام الجزیره عمدتاً لم‌یزرع است، اما نیمه جنوبى به نام سواد، دشتى حاصلخیز و آبرفتى است.
  
رود دجله‌ از جنوب‌ دریاچۀ وان‌، و رود فرات‌ از نزدیكی‌ كوه‌ آرارات‌ سرچشمه‌ می‌گیرند. طول‌ رود دجله‌ ۸۴۰‘۱، و رود فرات‌ ۸۵۰‘۲ كیلومتر است‌. این‌ دو رود از شمال‌ به‌ جنوب‌ جریان‌ دارند و پس‌ از گذر از اراضی‌ كوهستانی‌، با فاصلۀ ۴۰۰ كیلومتر از یكدیگر وارد دشت‌ می‌شوند. فاصلۀ این‌ دو رود با یكدیگر در نزدیكی‌ [[بغداد]] به‌ ۳۲ كیلومتر می‌رسد، سپس‌ از یكدیگر فاصله‌ می‌گیرند و سرانجام‌ در قورنه‌ (= قرنه‌) واقع‌ در ۹۶ كیلومتری‌ [[بصره|بصره‌]] به‌ یكدیگر می‌پیوندند و شطّ العرب‌ را كه‌ اروندرود نامیده‌ می‌شود، تشكیل‌ می‌دهند.
+
رود دجله‌ از جنوب‌ دریاچۀ وان‌، و رود فرات‌ از نزدیکی‌ کوه‌ آرارات‌ سرچشمه‌ می‌گیرند. طول‌ رود دجله‌ ۸۴۰‘۱، و رود فرات‌ ۸۵۰‘۲ کیلومتر است‌. این‌ دو رود از شمال‌ به‌ جنوب‌ جریان‌ دارند و پس‌ از گذر از اراضی‌ کوهستانی‌، با فاصلۀ ۴۰۰ کیلومتر از یکدیگر وارد دشت‌ می‌شوند. فاصلۀ این‌ دو رود با یکدیگر در نزدیکی‌ [[بغداد]] به‌ ۳۲ کیلومتر می‌رسد، سپس‌ از یکدیگر فاصله‌ می‌گیرند و سرانجام‌ در قورنه‌ (= قرنه‌) واقع‌ در ۹۶ کیلومتری‌ [[بصره|بصره‌]] به‌ یکدیگر می‌پیوندند و شطّ العرب‌ را که‌ اروندرود نامیده‌ می‌شود، تشکیل‌ می‌دهند.
  
مرداب ها و سواحل و جزاير باتلاقى كه در ميان شبكه‌اى از نهرها و رودخانه‌هاى كوچك واقع شده‌اند، قسمت بالاى اروندرود را مى‌پوشانند.
+
مرداب ها و سواحل و جزایر باتلاقى که در میان شبکه‌اى از نهرها و رودخانه‌هاى کوچک واقع شده‌اند، قسمت بالاى اروندرود را مى‌پوشانند.
  
== تاریخچه بين‌‌النهرين‌ ==
+
==تاریخچه بین‌‌النهرین‌==
رودهاى دجله و فرات در ناحيه بين‌‌النهرين‌ مانند رود نيل در [[مصر]]، سرچشمه حيات و تمدن بوده است. از دوره بابلي ها، اين دو رود به وسيله كانال هايى به هم مربوط بودند و شاخه‌هاى متعدد سراسر دشت را آبيارى مى‌كرده است.
+
رودهاى دجله و فرات در ناحیه بین‌‌النهرین‌ مانند رود نیل در [[مصر]]، سرچشمه حیات و تمدن بوده است. از دوره بابلی ها، این دو رود به وسیله کانال هایى به هم مربوط بودند و شاخه‌هاى متعدد سراسر دشت را آبیارى مى‌کرده است.
  
سامي ها كه در حدود سال 3500 قبل از ميلاد به آنجا مهاجرت كردند، با تمدن عالى سومري ها مواجه شدند به نام بابلي ها و آنهايى كه در شمال مقيم گرديدند به نام آشوري ها خوانده شدند. پايتخت بابلي ها، [[بابل]] و پايتخت آشوري ها، [[نینوا|نينوا]] بود. شهر بابل بر دو كرانه رودخانه فرات در جنوب [[عراق]]، در 90 كيلومترى [[بغداد]] كنونى بنا شده بود كه امروز به آن [[حله|حلّه]] مى‌گويند.
+
سامی ها که در حدود سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد به آنجا مهاجرت کردند، با تمدن عالى سومری ها مواجه شدند به نام بابلی ها و آنهایى که در شمال مقیم گردیدند به نام آشوری ها خوانده شدند. پایتخت بابلی ها، [[بابل]] و پایتخت آشوری ها، [[نینوا|نینوا]] بود. شهر بابل بر دو کرانه رودخانه فرات در جنوب [[عراق]]، در ۹۰ کیلومترى [[بغداد]] کنونى بنا شده بود که امروز به آن [[حله|حلّه]] مى‌گویند.
  
سومري ها نخستين قوم از ساكنين بين النهرين بودند كه در فاصله 4500-3500 قبل از ميلاد به شهرنشينى روى آوردند و تمدن سومرى را پايه‌ريزى كردند و شهرهاى خود را بر بالاى تپه‌ها و زمين هاى مشرف بر باتلاقهاى بين النهرين ساختند كه معروف‌ترين آنها عبارت بود از اور، اورك، يا ارخ، نيپ‌پور، لاكاش، اريدو، لارسا.
+
سومری ها نخستین قوم از ساکنین بین النهرین بودند که در فاصله ۴۵۰۰-۳۵۰۰ قبل از میلاد به شهرنشینى روى آوردند و تمدن سومرى را پایه‌ریزى کردند و شهرهاى خود را بر بالاى تپه‌ها و زمین هاى مشرف بر باتلاقهاى بین النهرین ساختند که معروف‌ترین آنها عبارت بود از اور، اورک، یا ارخ، نیپ‌پور، لاکاش، اریدو، لارسا.
  
اين شهر در سالهاى 1849-1595 قبل از ميلاد اهميت فراوان يافت و در دوران سلطنت حمورابى به يكى از مراكز مهم سياسى-فرهنگى عصر خود در آسياى مقدم بدل گشت. اما دولت ميتانى كه گويا ساكنانش هندى و [[ايران|ايرانى]] بودند، در سده سيزده قبل از ميلاد از ميان رفت و پس از چند سده، آشوريان بر آن سرزمين مسلط شدند.
+
این شهر در سالهاى ۱۸۴۹-۱۵۹۵ قبل از میلاد اهمیت فراوان یافت و در دوران سلطنت حمورابى به یکى از مراکز مهم سیاسى-فرهنگى عصر خود در آسیاى مقدم بدل گشت. اما دولت میتانى که گویا ساکنانش هندى و [[ایران|ایرانى]] بودند، در سده سیزده قبل از میلاد از میان رفت و پس از چند سده، آشوریان بر آن سرزمین مسلط شدند.
  
حران و بين‌النهرين شمالى از حدود سالهاى 610 و يا 606 قبل از ميلاد به مدت 54 سال در تصرف مادها بوده است. در 539 قبل از ميلاد، كوروش شاهنشاه هخامنشى، وارد بابل شد و بين‌النهرين را به تصرف درآورد. در 535 ق.م استان متحدى شامل بابل و ابر نهر (غرب رود فرات) پديد آمد كه سراسر بين‌النهرين و اراضى غرب فرات از جمله فينيقيه، [[سوريه]] و [[فلسطين]] را دربرمى‌گرفت و تابع دولت هخامنشى بود.
+
حران و بین‌النهرین شمالى از حدود سالهاى ۶۱۰ و یا ۶۰۶ قبل از میلاد به مدت ۵۴ سال در تصرف مادها بوده است. در ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش شاهنشاه هخامنشى، وارد بابل شد و بین‌النهرین را به تصرف درآورد. در ۵۳۵ ق.م استان متحدى شامل بابل و ابر نهر (غرب رود فرات) پدید آمد که سراسر بین‌النهرین و اراضى غرب فرات از جمله فینیقیه، [[سوریه]] و [[فلسطین]] را دربرمى‌گرفت و تابع دولت هخامنشى بود.
  
پس از سقوط دولت هخامنشى، بين‌النهرين در سده چهارم ق.م تابع دولت اسكندر مقدونى و از سده چهارم تا سوم ق.م تابع دولت سلوكى شد. از سده سوم ق.م بين‌النهرين به تابعيت دولت پارتى درآمد كه از سده سوم ق.م، پس از جنگ هاى سخت ميان ايران و روم رو به انحطاط نهاد.
+
پس از سقوط دولت هخامنشى، بین‌النهرین در سده چهارم ق.م تابع دولت اسکندر مقدونى و از سده چهارم تا سوم ق.م تابع دولت سلوکى شد. از سده سوم ق.م بین‌النهرین به تابعیت دولت پارتى درآمد که از سده سوم ق.م، پس از جنگ هاى سخت میان ایران و روم رو به انحطاط نهاد.
  
عربها بین‌النهرین‌ را به‌ دو ناحیۀ سفلی‌ و علیا تقسیم‌ می‌كردند و بین‌النهرین‌ سفلی‌ را عراق، و بین‌النهرین‌ علیا را جزیره‌ می‌نامیدند.  
+
عربها بین‌النهرین‌ را به‌ دو ناحیۀ سُفلی‌ و عُلیا تقسیم‌ می‌کردند و بین‌النهرین‌ سفلی‌ را عراق، و بین‌النهرین‌ علیا را جزیره‌ می‌نامیدند. از ۱۰۴۸ ق‌ (۱۶۳۸ م‌) عراق‌ و جزیره‌ در تابعیت‌ دولت‌ عثمانی‌ قرار گرفت‌. این‌ وضع‌ تا پایان‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ ادامه‌ داشت‌. پس‌ از جنگ‌، امپراتوری‌ عثمانی‌ تجزیه‌ شد و بخشی‌ از بین‌النهرین‌ که‌ امروزه‌ در خاک‌ عراق‌ واقع‌ است‌، در ۱۹۲۰ م‌. تحت‌ قیمومت‌ بریتانیا قرار گرفت‌. در ۱۳۰۰ ش‌ (۱۹۲۱ م‌) دولت‌ عراق‌ تأسیس‌ گردید. این منطقه به‌ سبب‌ وجود منابع‌ نفت‌ آن‌، از اهمیت‌ جهانی‌ برخوردار است‌.  
  
از ۱۰۴۸ق‌ (۱۶۳۸م‌) عراق‌ و جزیره‌ در تابعیت‌ دولت‌ عثمانی‌ قرار گرفت‌. این‌ وضع‌ تا پایان‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ ادامه‌ داشت‌. پس‌ از جنگ‌، امپراتوری‌ عثمانی‌ تجزیه‌ شد و بخشی‌ از بین‌النهرین‌ كه‌ امروزه‌ در خاك‌ عراق‌ واقع‌ است‌، در ۱۹۲۰م‌ تحت‌ قیمومت‌ بریتانیا قرار گرفت‌. در ۱۳۰۰ ش‌ (۱۹۲۱ م‌) دولت‌ عراق‌ تأسیس‌ گردید.
+
==تمدن اسلامى در بین‌‌النهرین‌==
 
 
==تمدن اسلامى در بين‌‌النهرين‌==
 
 
 
پس از برافتادن [[بنى‌اميه]] و روى كار آمدن [[بنى عباس]]، دشت بين‌النهرين به يكى از مهم‌ترين كانونهاى تمدن اسلامى مبدل گشت. شهرهاى گوناگونى كه بدست خلفا ساخته شد مثل [[بغداد]] و [[سامرا]] و نيز شهرهايى كه در پى آن رونق و گسترش يافت، مثل [[نجف]] و [[كربلا]]، به ويژه بر اهميت سياسى - دينى بين‌النهرين افزود و آن را در مركز توجه مسلمانان قرار داد.
 
 
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
 
 
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/229316/%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%86 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج13، مدخل «بین النهرین» از عنایت الله رضا]، بازیابی: 23 اسفند 1391.
 
* باستان شناسى و جغرافياى تاريخى قصص قرآن، عبدالکریم بی آزار شیرازی، ص12.
 
* آشنايى با تاريخ تمدن اسلامى‌، عبدالحسین بینش، ص143.
 
  
 +
با پیروزی مسلمانان بر ساسانیان طی جنگ [[قادسیه]]، منطقه بین‌‌النهرین‌ در قلمرو جهان [[اسلام]] قرار گرفت. پس از برافتادن [[بنى‌امیه|بنى‌ امیه]] و روى کار آمدن [[بنى عباس]]، دشت بین‌النهرین به یکى از مهم‌ترین کانونهاى تمدن اسلامى مبدل گشت. در دوره خلافت [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]] علیه‌السلام، [[کوفه]] در مرکز عراق، در سال ۳۶ قمری پایتخت جهان اسلام گردید. شهرهاى گوناگونى که بدست خلفا ساخته شد، مثل [[بغداد]] و [[سامرا]] و نیز شهرهایى که در پى آن رونق و گسترش یافت، مثل [[نجف]] و [[کربلا]]، بر اهمیت سیاسى - دینى بین‌النهرین افزود و آن را در مرکز توجه مسلمانان قرار داد.
 +
== منابع ==
 +
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229316/%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%86 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، مدخل «بین النهرین» از عنایت الله رضا]، بازیابی: ۲۳ اسفند ۱۳۹۱.
 +
*باستان شناسى و جغرافیاى تاریخى قصص قرآن، عبدالکریم بی آزار شیرازی، ص۱۲.
 +
*آشنایى با تاریخ تمدن اسلامى‌، عبدالحسین بینش، ص۱۴۳.
 
[[رده:جغرافیای تاریخی جهان اسلام]]
 
[[رده:جغرافیای تاریخی جهان اسلام]]
 
[[رده:جغرافیای تاریخی بین النهرین]]
 
[[رده:جغرافیای تاریخی بین النهرین]]

نسخهٔ ‏۲۸ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۳۷

«بین‌النَّهرَین»، سرزمینی است در غرب آسیا در حوضه رودهای دجله و فرات. این سرزمین مثلثی است به وسعت حدود ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع که بخش هایی از ترکیه، سوریه، عراق و ایران درون این مثلث واقع شده‌اند. بین‌‌النهرین‌، مهد تمدن‌های کهن بوده و پیامبران بزرگی در این منطقه به دنیا آمده یا در آن زیسته‌اند.

بین النهرین.png

جغرافیای بین‌‌النهرین‌

ناحیه تاریخى بین النهرین در امتداد دو رود دجله و فرات و بین آنها ممتد است. قسمت شمالى آن به نام الجزیره عمدتاً لم‌یزرع است، اما نیمه جنوبى به نام سواد، دشتى حاصلخیز و آبرفتى است.

رود دجله‌ از جنوب‌ دریاچۀ وان‌، و رود فرات‌ از نزدیکی‌ کوه‌ آرارات‌ سرچشمه‌ می‌گیرند. طول‌ رود دجله‌ ۸۴۰‘۱، و رود فرات‌ ۸۵۰‘۲ کیلومتر است‌. این‌ دو رود از شمال‌ به‌ جنوب‌ جریان‌ دارند و پس‌ از گذر از اراضی‌ کوهستانی‌، با فاصلۀ ۴۰۰ کیلومتر از یکدیگر وارد دشت‌ می‌شوند. فاصلۀ این‌ دو رود با یکدیگر در نزدیکی‌ بغداد به‌ ۳۲ کیلومتر می‌رسد، سپس‌ از یکدیگر فاصله‌ می‌گیرند و سرانجام‌ در قورنه‌ (= قرنه‌) واقع‌ در ۹۶ کیلومتری‌ بصره‌ به‌ یکدیگر می‌پیوندند و شطّ العرب‌ را که‌ اروندرود نامیده‌ می‌شود، تشکیل‌ می‌دهند.

مرداب ها و سواحل و جزایر باتلاقى که در میان شبکه‌اى از نهرها و رودخانه‌هاى کوچک واقع شده‌اند، قسمت بالاى اروندرود را مى‌پوشانند.

تاریخچه بین‌‌النهرین‌

رودهاى دجله و فرات در ناحیه بین‌‌النهرین‌ مانند رود نیل در مصر، سرچشمه حیات و تمدن بوده است. از دوره بابلی ها، این دو رود به وسیله کانال هایى به هم مربوط بودند و شاخه‌هاى متعدد سراسر دشت را آبیارى مى‌کرده است.

سامی ها که در حدود سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد به آنجا مهاجرت کردند، با تمدن عالى سومری ها مواجه شدند به نام بابلی ها و آنهایى که در شمال مقیم گردیدند به نام آشوری ها خوانده شدند. پایتخت بابلی ها، بابل و پایتخت آشوری ها، نینوا بود. شهر بابل بر دو کرانه رودخانه فرات در جنوب عراق، در ۹۰ کیلومترى بغداد کنونى بنا شده بود که امروز به آن حلّه مى‌گویند.

سومری ها نخستین قوم از ساکنین بین النهرین بودند که در فاصله ۴۵۰۰-۳۵۰۰ قبل از میلاد به شهرنشینى روى آوردند و تمدن سومرى را پایه‌ریزى کردند و شهرهاى خود را بر بالاى تپه‌ها و زمین هاى مشرف بر باتلاقهاى بین النهرین ساختند که معروف‌ترین آنها عبارت بود از اور، اورک، یا ارخ، نیپ‌پور، لاکاش، اریدو، لارسا.

این شهر در سالهاى ۱۸۴۹-۱۵۹۵ قبل از میلاد اهمیت فراوان یافت و در دوران سلطنت حمورابى به یکى از مراکز مهم سیاسى-فرهنگى عصر خود در آسیاى مقدم بدل گشت. اما دولت میتانى که گویا ساکنانش هندى و ایرانى بودند، در سده سیزده قبل از میلاد از میان رفت و پس از چند سده، آشوریان بر آن سرزمین مسلط شدند.

حران و بین‌النهرین شمالى از حدود سالهاى ۶۱۰ و یا ۶۰۶ قبل از میلاد به مدت ۵۴ سال در تصرف مادها بوده است. در ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش شاهنشاه هخامنشى، وارد بابل شد و بین‌النهرین را به تصرف درآورد. در ۵۳۵ ق.م استان متحدى شامل بابل و ابر نهر (غرب رود فرات) پدید آمد که سراسر بین‌النهرین و اراضى غرب فرات از جمله فینیقیه، سوریه و فلسطین را دربرمى‌گرفت و تابع دولت هخامنشى بود.

پس از سقوط دولت هخامنشى، بین‌النهرین در سده چهارم ق.م تابع دولت اسکندر مقدونى و از سده چهارم تا سوم ق.م تابع دولت سلوکى شد. از سده سوم ق.م بین‌النهرین به تابعیت دولت پارتى درآمد که از سده سوم ق.م، پس از جنگ هاى سخت میان ایران و روم رو به انحطاط نهاد.

عربها بین‌النهرین‌ را به‌ دو ناحیۀ سُفلی‌ و عُلیا تقسیم‌ می‌کردند و بین‌النهرین‌ سفلی‌ را عراق، و بین‌النهرین‌ علیا را جزیره‌ می‌نامیدند. از ۱۰۴۸ ق‌ (۱۶۳۸ م‌) عراق‌ و جزیره‌ در تابعیت‌ دولت‌ عثمانی‌ قرار گرفت‌. این‌ وضع‌ تا پایان‌ جنگ‌ جهانی‌ اول‌ ادامه‌ داشت‌. پس‌ از جنگ‌، امپراتوری‌ عثمانی‌ تجزیه‌ شد و بخشی‌ از بین‌النهرین‌ که‌ امروزه‌ در خاک‌ عراق‌ واقع‌ است‌، در ۱۹۲۰ م‌. تحت‌ قیمومت‌ بریتانیا قرار گرفت‌. در ۱۳۰۰ ش‌ (۱۹۲۱ م‌) دولت‌ عراق‌ تأسیس‌ گردید. این منطقه به‌ سبب‌ وجود منابع‌ نفت‌ آن‌، از اهمیت‌ جهانی‌ برخوردار است‌.

تمدن اسلامى در بین‌‌النهرین‌

با پیروزی مسلمانان بر ساسانیان طی جنگ قادسیه، منطقه بین‌‌النهرین‌ در قلمرو جهان اسلام قرار گرفت. پس از برافتادن بنى‌ امیه و روى کار آمدن بنى عباس، دشت بین‌النهرین به یکى از مهم‌ترین کانونهاى تمدن اسلامى مبدل گشت. در دوره خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، کوفه در مرکز عراق، در سال ۳۶ قمری پایتخت جهان اسلام گردید. شهرهاى گوناگونى که بدست خلفا ساخته شد، مثل بغداد و سامرا و نیز شهرهایى که در پى آن رونق و گسترش یافت، مثل نجف و کربلا، بر اهمیت سیاسى - دینى بین‌النهرین افزود و آن را در مرکز توجه مسلمانان قرار داد.

منابع