دعا: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(افزودن رده)
(ویرایش فنی)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{الگو:منبع الکترونیکی پایگاه معتبر}}
 
{{الگو:منبع الکترونیکی پایگاه معتبر}}
  
−
منبع
 
−
 
−
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43137 دعا ، سیدهمعصومه جوادی زاویه ، سایت پژوهشکده باقر العلوم(ع) ( بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی : 28 شهریور 1391 .
 
 
__toc__
 
__toc__
  
−
دعا در لغت به معنای صدا زدن و یاری طلبیدن و در اصطلاح شرع، به معنای گفت و گو کردن با حق تعالی به نحو طلب حاجت و در خواست حل مشکلات از درگاه اوست.[1]
+
دعا در لغت به معنای صدا زدن و یاری طلبیدن و در اصطلاح شرع، به معنای گفتگو کردن با حق تعالی به نحو طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه اوست.<ref>فيومى، احمد؛ ‌المصباح المنير، قم، انتشارات هجرت، 1414ق، چاپ دوم، ذیل ماده دعا.</ref>
 
   
 
   
 
== دعا در آیات ==
 
== دعا در آیات ==
  
−
کلمه دعا و مشتقاتش حدود دویست بار در قرآن بکار رفته است. قرآن کریم با تأکید فراوان و با بیان­های گوناگون مردم را بدان فرا می­خواند و نسبت به سستی در عدم بهره برداری از این کلید رحمت و سعادت هشدار می­دهد.
+
کلمه دعا و مشتقاتش حدود دویست بار در [[قرآن]] بکار رفته است. قرآن کریم با تأکید فراوان و با بیان­های گوناگون مردم را بدان فرا می­خواند و نسبت به سستی در عدم بهره برداری از این کلید رحمت و سعادت هشدار می­دهد.
−
خداوند در قرآن گاه می­فرماید:
+
 
−
«و هنگامی که بندگان من از تو درباره من سوال می­کنند،( بگو) من نزدیکم، دعای هر دعا کننده­ای را، به هنگامی که مرا بخواند پاسخ می­گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند(و به مقصد برسند.)»[2]
+
خداوند در قرآن گاه می­فرماید: «و هنگامی که بندگان من از تو درباره من سوال می­کنند،( بگو) من نزدیکم، دعای هر دعا کننده­ای را، به هنگامی که مرا بخواند پاسخ می­گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند(و به مقصد برسند.)»<ref> [[سوره بقره]]، 186و</ref>
−
و گاه می­فرماید:
+
 
−
«پروردگار شما گفته است، مرا بخوانید تا(دعای) شما را بپدیرم.»[3]
+
و گاه می­فرماید: «پروردگار شما گفته است، مرا بخوانید تا(دعای) شما را بپدیرم.»<ref>[[سوره غافر]]، 60.</ref>
  
−
و گاهی نمونه­ای از دعاهای مستجاب که برای بسیاری از مردم تجربه شده است را ارائه می­دهد،
+
و گاهی نمونه­ای از دعاهای مستجاب که برای بسیاری از مردم تجربه شده است را ارائه می­دهد، «کسی که دعای مضطر را اجابت می­کند و گرفتاری را برطرف می­سازد و شما را خلفای زمین قرار می­دهد، آیا معبودی با خداست؟»<ref>[[سوره نمل]]، 62.</ref>
−
«کسی که دعای مضطر را اجابت می­کند و گرفتاری را برطرف می­سازد و شما را خلفای زمین قرار می­دهد، آیا معبودی با خداست؟»[4]
 
  
−
و در برخی موارد تأکید می­فرماید که دعا میزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است:
+
و در برخی موارد تأکید می­فرماید که دعا میزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است: «پروردگارم برای شما ارجی قائل نیست اگر دعای شما نباشد. شما(آیات خدا و پیامبران را) تکذیب کردید و(این عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد.»<ref>[[سوره فرقان]]، 77.</ref>
−
«پروردگارم برای شما ارجی قائل نیست اگر دعای شما نباشد. شما(آیات خدا و پیامبران را) تکذیب کردید و(این عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد.»[5]
 
  
−
و در نقطه مقابل، کسانی که تنها هنگام گرفتاری و بلا خدا را می­خوانند، نکوهش می­کند و کسانی­ که از دعا دوری می­کنند به جهنم تهدید می­نماید:
+
و در نقطه مقابل، کسانی که تنها هنگام گرفتاری و بلا خدا را می­خوانند، نکوهش می­کند و کسانی­ که از دعا دوری می­کنند به [[جهنم]] تهدید می­نماید: «کسانی که از عبادت من [[تکبر]] ورزند بزودی با ذلت وارد دوزخ می­شوند.»<ref>[[سوره غافر]]، 60.</ref>
−
«کسانی که از عبادت من تکبر ورزند بزودی با ذلت وارد دوزخ می­شوند.»[6]
 
  
−
== دعا در روایات ==
+
==دعا در روایات==
  
 
روایات بی­شماری در باب دعا وجود دارد که بر اهمیت و محبوبیت آن دلالت می­کند. در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می­کنیم.
 
روایات بی­شماری در باب دعا وجود دارد که بر اهمیت و محبوبیت آن دلالت می­کند. در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می­کنیم.
  
−
1. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است: در نیازهایتان، دست به دامن خدا شوید و در گرفتاری­هایتان به او پناه ببرید و به درگاهش زاری کنید و او را بخوانید؛ زیرا دعا مغز عبادت است.[7]
+
1. در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: در نیازهایتان، دست به دامن خدا شوید و در گرفتاری­هایتان به او پناه ببرید و به درگاهش زاری کنید و او را بخوانید؛ زیرا دعا مغز عبادت است.<ref>مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 ق، چاپ دوم، ج 93، ص 302، ح 39.</ref>
  
−
2. حنان بن سدیر گوید، پدرم گفت: از امام باقر(ع) پرسیدم: بهترین عبادت کدام است؟ فرمودند: هیچ چیز نزد خداوند از درخواست و طلب آنچه نزد خداوند است، بهتر نیست.[8]
+
2. حنان بن سدیر گوید، پدرم گفت: از [[امام باقر علیه السلام]] پرسیدم: بهترین عبادت کدام است؟ فرمودند: هیچ چیز نزد خداوند از درخواست و طلب آنچه نزد خداوند است، بهتر نیست.<ref>عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج7، ص30.</ref>
 
   
 
   
−
== مقدمات اجابت دعا ==
+
== مقدمات اجابت دعا==
  
 
هر دعایی برای به اجابت رسیدن به مقدماتی نیاز دارد که در اینجا به چند مورد اشاره می­شود:
 
هر دعایی برای به اجابت رسیدن به مقدماتی نیاز دارد که در اینجا به چند مورد اشاره می­شود:
سطر ۳۹: سطر ۳۳:
 
'''الف: شرایط پیش از دعا'''
 
'''الف: شرایط پیش از دعا'''
  
−
1. شناخت و معرفت نسبت به خدا:
+
1. شناخت و معرفت نسبت به خدا:
  
 
شناخت خداوند متعال، یکی از مهم­ترین شرایط استجابت دعاست. با توجه به روایاتی که در این زمینه آمده است، در می­یابیم که بدون تحصیل این شناخت، دعای فرد مستجاب نخواهد شد.
 
شناخت خداوند متعال، یکی از مهم­ترین شرایط استجابت دعاست. با توجه به روایاتی که در این زمینه آمده است، در می­یابیم که بدون تحصیل این شناخت، دعای فرد مستجاب نخواهد شد.
−
پیامبر اکرم(ص)، خداوند عزوجل فرمود: هر که از من درخواست کند، در حالی که بداند من سود و زیان می­رسانم، درخواست او را می­پذیرم.[9] در روایتی دیگر از امام کاظم(ع) نقل شده است که عده­ای به امام صادق(ع) گفتند: دعا می­کنیم، اما دعایمان مستجاب نمی­شود! حضرت فرمود: چون شما کسی را می­خوانید که نمی­شناسیدش.[10]
+
 
 +
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، خداوند عزوجل فرمود: هر که از من درخواست کند، در حالی که بداند من سود و زیان می­رسانم، درخواست او را می­پذیرم.<ref>ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، تحقیق، غفاری، علی اکبر، تهران، مکتبه
 +
الصدوق، ص 184، ح 1.</ref> در روایتی دیگر از امام کاظم علیه السلام  نقل شده است که عده­ای به امام صادق علیه السلام  گفتند: دعا می­کنیم، اما دعایمان مستجاب نمی­شود! حضرت فرمود: چون شما کسی را می­خوانید که نمی­شناسیدش.<ref>ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ التوحید، تحقیق، طهرانی، سید هاشم؛ قم، مؤسسه النشر اسلامی، 1398 ق، چاپ اول، ص 288، ح 7.</ref>
 
   
 
   
−
2. اخلاص:
+
2. اخلاص:
  
−
اخلاص به معنای پاك و خالص ساختن قصد و نيت از غير خداست و به عبارت ديگر «حقيقت اخلاص آن است كه نيت انسان از هر گونه شرك خفى و جلى پاك باشد.»[11]
+
اخلاص به معنای پاك و خالص ساختن قصد و نيت از غير خداست و به عبارت ديگر «حقيقت اخلاص آن است كه نيت انسان از هر گونه شرك خفى و جلى پاك باشد.»<ref>فيض كاشانى،‌ ملا محسن؛ المحجة البيضاء، تصحيح و تعليق، على اكبر غفارى، تهران، دفتر انتشارات اسلامى‌، 1417ق، چاپ چهارم‌، جلد 8، صفحه 128 (با تلخیص).</ref>
−
حضرت علی(ع) در این باره می­فرماید: کسی که از سر اخلاص دعا کند، به یکی از این سه چیز دست می­یابد: گناهی آمرزیده، یا خیری زود هنگام، یا به تأخیر افتادن شر و گزند.[12]
+
 
 +
حضرت علی علیه السلام در این باره می­فرماید: کسی که از سر اخلاص دعا کند، به یکی از این سه چیز دست می­یابد: گناهی آمرزیده، یا خیری زودهنگام یا به تأخیر افتادن شر و گزند.<ref> معتزلی، عبدالحمید بن محمد بن ابی الحدید؛ شرح نهج البلاغه، تحقیق، ابوالفضل، محمد؛ بیروت، داراحیاء التراث، 1387 ق، چاپ دوم، ج 20، ص 276، ح 187.</ref>
 
   
 
   
 
3.  حلال بودن در آمد و خوراک:
 
3.  حلال بودن در آمد و خوراک:
  
−
پیامبر اکرم(ص) در جواب به کسی که به ایشان گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود فرمود: خوراکت را پاک گردان و حرام را وارد شکمت مکن.[13]
+
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جواب به کسی که به ایشان گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود فرمود: خوراکت را پاک گردان و حرام را وارد شکمت مکن.<ref>مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج 93، ص 373، ح 16.</ref>
−
در روایتی دیگر امام صادق(ع) می­فرماید: هر گاه فردی از شما خواست دعایش مستجاب شود، درآمدش را پاک گرداند و از زیر بار حقوق مردم بیرون برود؛ دعای بنده­ای که در شکمش حرام باشد، یا حق یکی از خلق خدا به گردنش باشد، به درگاه خداوند بالا نمی­رود.[14]
+
 
 +
در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام  می­فرماید: هر گاه فردی از شما خواست دعایش مستجاب شود، درآمدش را پاک گرداند و از زیر بار حقوق مردم بیرون برود؛ دعای بنده­ای که در شکمش حرام باشد، یا حق یکی از خلق خدا به گردنش باشد، به درگاه خداوند بالا نمی­رود.<ref>حلی الأسدی، احمد بن محمد؛ عده الداعی و نجاح الساعی، تحقیق، موحدی، احمد؛ تهران، مکتبه وجدانی، چاپ اول، ص 128.</ref>
 +
 
 
طبق روایاتی که بیان شد این چنین برداشت می­شود که عمل صالح و لقمه حلال در استجابت دعا به درگاه الهی مؤثر است و کسی که از حرام گوشتی به بدنش برویاند و یا حق کسی بر گردنش باشد و از خدای متعال در خواستی نماید، جوابی نخواهد شنید.
 
طبق روایاتی که بیان شد این چنین برداشت می­شود که عمل صالح و لقمه حلال در استجابت دعا به درگاه الهی مؤثر است و کسی که از حرام گوشتی به بدنش برویاند و یا حق کسی بر گردنش باشد و از خدای متعال در خواستی نماید، جوابی نخواهد شنید.
 
   
 
   
−
4. یقین به اجابت:
+
4. یقین به اجابت:
  
−
امام صادق(ع) می­فرماید: چون دعا کنی باید چنان گمان کنی که حاجت تو بر در ایستاده است و داخل می­شود.[15]
+
امام صادق علیه السلام  می­فرماید: چون دعا کنی باید چنان گمان کنی که حاجت تو بر در ایستاده است و داخل می­شود.<ref> نراقی، احمد؛ معراج السعاده، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، چاپ اول، 1385، ص741.</ref>
 
دلیل این شرط این است که اجابت دارای مراتبی است و ما به تمام مصالح و مفاسد آن آشنایی نداریم و نفس خواستن از خداوند نوعی عبادت و اظهار خضوع در مقابل خداوند است که خداوند این حالت تواضع و اظهار نیاز را بر طبق رحمت واسعه اش بدون پاداش نمی­گذارد.
 
دلیل این شرط این است که اجابت دارای مراتبی است و ما به تمام مصالح و مفاسد آن آشنایی نداریم و نفس خواستن از خداوند نوعی عبادت و اظهار خضوع در مقابل خداوند است که خداوند این حالت تواضع و اظهار نیاز را بر طبق رحمت واسعه اش بدون پاداش نمی­گذارد.
 
   
 
   
−
5. حضور قلب:
+
5. حضور قلب:
  
−
حضور قلب در دعا به معنای توجه کامل به خدای متعال و احساس نیاز به او و خواستن از دل می­باشد.
+
حضور قلب در دعا به معنای توجه کامل به خدای متعال و احساس نیاز به او و خواستن از دل می­باشد. در روایتی امام صادق علیه السلام می­فرمایند: خدای متعال دعایی را که از دل غافل بیرون آید  نمی­پذیرد. پس هر گاه دعا کردی، به دلت رو کن، آن گاه به اجابت یقین داشته باش.<ref>مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 93، ص 322، ح 36.</ref>
−
در روایتی امام صادق(ع) می­فرمایند: خدای متعال دعایی را که از دل غافل بیرون آید  نمی­پذیرد. پس هر گاه دعا کردی، به دلت رو کن، آن گاه به اجابت یقین داشته باش.[16]
 
 
   
 
   
−
6. بریدن از غیر خدا:
+
6. بریدن از غیر خدا:
  
−
یکی از اصلی­ترین مقدمات اجابت دعا و شاید از مهم­ترین مقدمات اجابت دعا، انقطاع از غیر خداست. در دعاهایی که از ائمه(ع) به ما رسیده، آن بزرگواران تأکید بسیاری بر امید بستن به خدای متعال و نهی از امید بستن به غیر خدا شده است. چرا که اگر کسی واقعاً به این درجه برسد که هیچ کس به غیر از خدا نمی­تواند حاجت او را برآورده سازد و همه چیز به دست اوست و یقین به این عقیده داشته باشد، هیچ گاه به در خانه کسی به غیر از خدا رجوع نمی­کند؛ چرا که همه محتاج لطف و عنایات او هستند. بنابراین باید وقت دعا توجه به این نکته داشته باشیم که کسی به غیر خدای متعال نمی­تواند حوائج و مشکلات ما را مرتفع سازد مگر به اذن خدا و با عنایت و لطف او.
+
یکی از اصلی­ترین مقدمات اجابت دعا و شاید از مهم­ترین مقدمات اجابت دعا، انقطاع از غیر خداست. در دعاهایی که از ائمه علیه السلام  به ما رسیده، آن بزرگواران تأکید بسیاری بر امید بستن به خدای متعال و نهی از امید بستن به غیر خدا شده است. چرا که اگر کسی واقعاً به این درجه برسد که هیچ کس به غیر از خدا نمی­تواند حاجت او را برآورده سازد و همه چیز به دست اوست و یقین به این عقیده داشته باشد، هیچ گاه به در خانه کسی به غیر از خدا رجوع نمی­کند؛ چرا که همه محتاج لطف و عنایات او هستند. بنابراین باید وقت دعا توجه به این نکته داشته باشیم که کسی به غیر خدای متعال نمی­تواند حوائج و مشکلات ما را مرتفع سازد مگر به اذن خدا و با عنایت و لطف او.
−
پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: خداوند فرموده است: بی­گمان امید هر مؤمنی را که به غیر من امید بندد، قطع می­کنم.[17]
+
 
 +
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: خداوند فرموده است: بی­گمان امید هر مؤمنی را که به غیر من امید بندد، قطع می­کنم.<ref>مجلسی، محمدباقر، پیشین،ج 94، ص 95، ح 12.</ref>
 
   
 
   
 
'''ب: شرایط حین دعا'''
 
'''ب: شرایط حین دعا'''
سطر ۷۴: سطر ۷۳:
 
1. شروع با بسم الله:
 
1. شروع با بسم الله:
  
−
پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: دعایی که اولش بسم الله الرحمن الرحیم گفته شود، رد نمی­شود.[18]
+
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: دعایی که اولش بسم الله الرحمن الرحیم گفته شود، رد نمی­شود.<ref>همان، ج93، ص314 </ref>
 
   
 
   
 
2. حمد و ثنای خداوند و صلوات بر پیامبر و خاندانش:
 
2. حمد و ثنای خداوند و صلوات بر پیامبر و خاندانش:
  
−
امام صادق(ع) می­فرماید: بپرهیزید از اینکه یکی از شما بدون مدح و ثنای پروردگارش از او چیزی از حاجت های دنیا و آخرت بخواهد، مگر اینکه با ستایش خداوند شروع کند.[19]بعد از حمد ثنای خداوند وارد شده است که بر پیامبر و خاندانش صلوات فرستاده شود چرا که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: هر كس حاجتی به درگاه خداوند دارد اول با صلوات بر پیامبر و خاندانش شروع كند سپس حاجت بخواهد و در پایان دعا را با صلوات ختم كند؛ چرا كه خداوند متعال كریم‌تر از آن است كه دو طرف دعا را قبول كند و وسط را نپذیرد.[20]
+
امام صادق علیه السلام می­فرماید: بپرهیزید از این که یکی از شما بدون مدح و ثنای پروردگارش از او چیزی از حاجت های دنیا و آخرت بخواهد، مگر اینکه با ستایش خداوند شروع کند.<ref>همان، ج93، ص 314.</ref>
 +
 
 +
بعد از حمد ثنای خداوند وارد شده است که بر پیامبر و خاندانش صلوات فرستاده شود چرا که در روایتی از امام صادق علیه السلام  آمده است: هر كس حاجتی به درگاه خداوند دارد اول با صلوات بر پیامبر و خاندانش شروع كند سپس حاجت بخواهد و در پایان دعا را با صلوات ختم كند؛ چرا كه خداوند متعال كریم‌تر از آن است كه دو طرف دعا را قبول كند و وسط را نپذیرد.<ref>کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ترجه مصطفوی، سید جواد، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت علیه السلام ، ج 2، ص 494.</ref>
 
   
 
   
−
3. اقرار به گناهکاری خود:
+
3. اقرار به گناهکاری خود:
  
−
اقرار به بدیها و گناهان روح انسان را برای اتصال به فضل و رحمت الهی آماده می­سازد و موجب چشیدن روحانیت و معنویت دعا می­شود و زمینه و توفیق توبه را فراهم می­کند. چنانچه در قرآن آمده است که حضرت موسی(ع) رو به پروردگار چنین گفت:
+
اقرار به بدیها و گناهان روح انسان را برای اتصال به فضل و رحمت الهی آماده می­سازد و موجب چشیدن روحانیت و معنویت دعا می­شود و زمینه و توفیق توبه را فراهم می­کند. چنانچه در قرآن آمده است که حضرت موسی علیه السلام رو به پروردگار چنین گفت: «پروردگارا من به خویش ستم کردم، مرا ببخش».<ref> [[سوره قصص]]، آیه 16.</ref>
−
«پروردگارا من به خویش ستم کردم، مرا ببخش»[21]
 
 
   
 
   
−
4. رقت قلب و گریه:
+
4. رقت قلب و گریه:
 +
 
 +
امام صادق علیه السلام می­فرماید: هر گاه رقت قلب پیدا کردید، دعا کنید.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج2، ص476.</ref> رقت قلب، اغلب موجب می­شود که اولا غیر خدا از دل محو شود و ثانیا قلب به کلی متوجه خداوند گردد.
  
−
امام صادق(ع) می­فرماید: هر گاه رقت قلب پیدا کردید، دعا کنید.[22]رقت قلب، اغلب موجب می­شود که اولا غیر خدا از دل محو شود و ثانیا قلب به کلی متوجه خداوند گردد.
 
 
دل آدمی تا نشکند و کاملا متوجه خدا نشود مانند ظرفی است که پشتش به طرف آسمان است و هر چه باران رحمت الهی ببارد قطره­ای به داخل این ظرف نفوذ نخواهد کرد. لذا قلب غیر رقیق هیچ بهره­ای از رحمت خداوند نخواهد داشت.
 
دل آدمی تا نشکند و کاملا متوجه خدا نشود مانند ظرفی است که پشتش به طرف آسمان است و هر چه باران رحمت الهی ببارد قطره­ای به داخل این ظرف نفوذ نخواهد کرد. لذا قلب غیر رقیق هیچ بهره­ای از رحمت خداوند نخواهد داشت.
 
   
 
   
−
5. دعا برای دیگران:
+
5. دعا برای دیگران:
  
−
امام صادق(ع) می­فرماید: سریعترین دعا برای اجابت، دعا برای برادر دینی است كه هم دعا پشت سر او باشد و هم اول برای او دعا كند. در این صورت ملك موكل به این دعا آمین گوید و به دعا كننده گوید برای تو دو برابرش باد.[23]لذا هر دعایی که برای برادر مومنش بکند، برای خودش هم اجابت می­شود.
+
امام صادق علیه السلام می­فرماید: سریعترین دعا برای اجابت، دعا برای برادر دینی است كه هم دعا پشت سر او باشد و هم اول برای او دعا كند. در این صورت ملك موكل به این دعا آمین گوید و به دعا كننده گوید برای تو دو برابرش باد.<ref> همان، ص 507.</ref> لذا هر دعایی که برای برادر مومنش بکند، برای خودش هم اجابت می­شود.
 
   
 
   
−
6. ختم دعا با جمله «ماشاءالله لا قوه الا بالله»:
+
6. ختم دعا با جمله «ماشاءالله لا قوه الا بالله»:
  
−
امام صادق(ع) می­فرماید: هیچ­کس دعایش را به قول «ماشاءالله لا قوه الا بالله» ختم نمی­کند، مگر اینکه حاجتش برآورده شود.[24]
+
امام صادق علیه السلام می­فرماید: هیچ­کس دعایش را به قول «ماشاءالله لا قوه الا بالله» ختم نمی­کند، مگر این که حاجتش برآورده شود.<ref>مقدادی اصفهانی، علی؛ نشان از بی نشان ها، تهران، انتشارات جمهوری، چاپ دوازدهم، 1377، ص 363.</ref>
 
   
 
   
−
== فوائد دعا ==
+
==فوائد دعا==
  
−
1. دفع بلای حتمی:
+
1. دفع بلای حتمی:
  
−
یکی از فوائد دعا، دفع بلای حتمی است. امام کاظم(ع) فرمود: دعا کنید چرا که دعا و در خواست از خداوند بلا را دفع می­کند، در حالی­که بلا مقدر و حتمی شده است.[25]
+
یکی از فوائد دعا، دفع بلای حتمی است. [[امام کاظم]] علیه السلام فرمود: دعا کنید چرا که دعا و در خواست از خداوند بلا را دفع می­کند، در حالی­که بلا مقدر و حتمی شده است.<ref> کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج2، ص470.</ref>
 
   
 
   
−
2.   آرامش روانی:
+
2. آرامش روانی:
 +
 
 +
گاهي انسان در زندگي روزمره خود گرفتار مشكلاتی می‌شود كه بر طرف كردن آن از توانش خارج است، و باعث ایجاد نگرانی و اضطراب می­شود. بهترين راه برای از بين بردن اضطراب و بدست آوردن آرامش، دعا و راز و نياز با خداست چرا كه دعا برقراری ارتباط بنده با خداست. خدايي كه بر هر كاری تواناست.
  
−
گاهي انسان در زندگي روزمره خود گرفتار مشكلاتی می‌شود كه بر طرف كردن آن از توانش خارج است، و باعث ایجاد نگرانی و اضطراب می­شود. بهترين راه برای از بين بردن اضطراب و به دست آوردن آرامش، دعا و راز و نياز با خداست چرا كه دعا برقراری ارتباط بنده با خداست. خدايي كه بر هر كاری تواناست.
 
 
اين ارتباط انسان را اميدوار و دلگرم به قدرتی برتر می­كند كه اگر صلاح بداند به راحتی آن فشارها و سختی‌ها را برطرف می‌كند.
 
اين ارتباط انسان را اميدوار و دلگرم به قدرتی برتر می­كند كه اگر صلاح بداند به راحتی آن فشارها و سختی‌ها را برطرف می‌كند.
 
   
 
   
−
3. رسیدن به مقام و منزلت در پیشگاه خداوند:
+
3. رسیدن به مقام و منزلت در پیشگاه خداوند:
  
−
امام صادق(ع) می­فرماید: نزد خداوند مقام و منزلتی است که فقط با دعا می­توان به آن رسید.[26]
+
[[امام صادق]] علیه السلام می­فرماید: نزد خداوند مقام و منزلتی است که فقط با دعا می­توان به آن رسید.<ref>همان، ص470.</ref>
 
   
 
   
−
4. خودسازی:
+
4. خودسازی:
 +
 
 +
برقراري ارتباط با خداوند و با او به راز و نياز پرداختن در صورتي امكان‌پذير است كه اعمال او خلاف خواست پروردگار نباشد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد: «در خواست کسانی را که ایمان آورده­ و کارهای نیک انجام داده­اند می­پذیرد و از فضل خود بر آنها می­افزاید، اما برای کافران عذاب شدیدی است.»<ref>[[سوره شوری]]، آیه26.</ref>
  
−
برقراري ارتباط با خداوند و با او به راز و نياز پرداختن در صورتي امكان‌پذير است كه اعمال او خلاف خواست پروردگار نباشد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:
 
−
«در خواست کسانی را که ایمان آورده­ و کارهای نیک انجام داده­اند می­پذیرد و از فضل خود بر آنها می­افزاید، اما برای کافران عذاب شدیدی است.»[27]
 
 
بنابراین چون شرط به اجابت رسيدن دعا، ترك گناه است، كسي كه حقيقتا درخواستی از خدا دارد، مراقب اعمال و رفتار خود خواهد بود.
 
بنابراین چون شرط به اجابت رسيدن دعا، ترك گناه است، كسي كه حقيقتا درخواستی از خدا دارد، مراقب اعمال و رفتار خود خواهد بود.
 
   
 
   
−
== انواع دعا ==
+
==انواع دعا==
  
−
1.   دعای مأثور:
+
1. دعای مأثور:
  
−
مأثور به معنی سخن نقل شده و روایت شده و دعای مأثور به معنای دعایی است که از زمان­های دیرین از شخصی به شخص دیگر رسیده باشد[28]و در مجموع به دعاهایی گفته می­شوند که از معصومین(ع) نقل شده­اند. مانند دعای کمیل، که از حضرت خضر(ع) نقل شده است و خواندن آن در بسیاری شب­ها از جمله شب جمعه و شب نیمه شعبان بسیار سفارش شده است و دعاهای دیگری نظیر، مناجات شعبانیه، دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه، دعای توسل، دعای عرفه و... .
+
مأثور به معنی سخن نقل شده و روایت شده و دعای مأثور به معنای دعایی است که از زمان­های دیرین از شخصی به شخص دیگر رسیده باشد<ref>دهخدا، علی اکبر؛ لغت­نامه دهخدا، تهران، انتشرات دانشگاه تهران، 1352، ج40، ص188.</ref>و در مجموع به دعاهایی گفته می­شوند که از معصومین علیه السلام نقل شده­اند. مانند دعای کمیل، که از حضرت خضر علیه السلام  نقل شده است و خواندن آن در بسیاری شب­ها از جمله شب جمعه و شب نیمه شعبان بسیار سفارش شده است و دعاهای دیگری نظیر، مناجات شعبانیه، دعاهای [[امام سجاد]] علیه السلام  در صحیفه سجادیه، دعای توسل، دعای عرفه و...
 
   
 
   
−
2.   دعای غیر مأثور:
+
2. دعای غیر مأثور:
  
−
دعای غیر مأثور دعاهایی است که خودمان می­خوانیم و مضامین آن ربطی به دعاهای مأثور و روایات معصومین(ع) ندارند.
+
دعای غیر مأثور دعاهایی است که خودمان می­خوانیم و مضامین آن ربطی به دعاهای مأثور و روایات معصومین علیه السلام ندارند.
  
 +
==موانع استجابت دعا==
  
−
== موانع استجابت دعا ==
+
1. ارتکاب گناه:
  
−
1. ارتکاب گناه:
+
گناه انسان را از اوج اعتلای انسان پایین می­کشد و آن جنبه معنوی را -که مایه تمایز انسان از دیگر موجودات- است از بین می­برد و مانع استجابت دعا می­شود.
  
−
گناه انسان را از اوج اعتلای انسان پایین می­کشد و آن جنبه معنوی را -که مایه تمایز انسان از دیگر موجودات- است از بین می­برد و مانع استجابت دعا می­شود.
+
امام باقر علیه السلام می­فرماید: گاهی بنده از خداوند حاجتی را درخواست می­کند که شایسته اجابت است، حال به زودی یا در مدت طولانی. سپس این بنده گناهی را مرتکب می­شود، که خداوند به ملائکه می­فرماید: حاجتش را برآورده نکنید و او را محروم سازید؛ چرا که باعث خشم من و محرومیت از فضل من شده است.<ref> حر عاملی، محمد بن حسن؛ پیشین، ج7، ص144. </ref>
−
امام باقر(ع) می­فرماید: گاهی بنده از خداوند حاجتی را درخواست می­کند که شایسته اجابت است، حال به زودی یا در مدت طولانی. سپس این بنده گناهی را مرتکب می­شود، که خداوند به ملائکه می­فرماید: حاجتش را برآورده نکنید و او را محروم سازید؛ چرا که باعث خشم من و محرومیت از فضل من شده است.[29]
 
 
   
 
   
−
2. ستم کردن:
+
2. ستم کردن:
  
 
یکی دیگر از موانع اجابت دعا ظلم و ستم کردن به غیر است، در این صورت خدای متعال، یاور مظلومان است و جزای شخص ظالم و ستمکار را خواهد داد.
 
یکی دیگر از موانع اجابت دعا ظلم و ستم کردن به غیر است، در این صورت خدای متعال، یاور مظلومان است و جزای شخص ظالم و ستمکار را خواهد داد.
−
پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: ستم نکنید که در این صورت، دعا می­کنید و دعایتان مستجاب نمی­شود، و باران می­طلبید و باران نمی­آید، و از خدا یاری می­جویید و یاری نمی­شوید.[30]
 
−
 
−
3.  عقوق والدین:
 
  
−
یکی دیگر از موانع اجابت دعا، نافرمانی از پدر و مادر است. امام صادق(ع) می­فرماید: گناهانی که نعمت ها را زوال می­آورند ستم کردن و... است و آن گناهانی که دعا را رد می­کنند و فضا را تاریک می­گردانند، نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آن هاست.[31]
+
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: ستم نکنید که در این صورت، دعا می­کنید و دعایتان مستجاب نمی­شود، و باران می­طلبید و باران نمی­آید، و از خدا یاری می­جویید و یاری نمی­شوید.<ref>ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ پیشین، ص323، ح14.</ref>
−
+
 
−
4.   حکمت خدا:
+
3. عقوق والدین:
  
−
بسیاری از دعاهای انسان حتی با رعایت آداب و شرایط خاص دعا، باز هم به مرحله اجابت نمی­رسد. این­ها همان­هایی است که حکمت خداوند برآورده شدنش را جایز نمی­داند. زیرا برآورده شدن این دعاها جز شر و نزدیکی انسان به آتش دوزخ هیچ ثمره ای نخواهد داشت.
+
یکی دیگر از موانع اجابت دعا، نافرمانی از پدر و مادر است. امام صادق علیه السلام  می­فرماید: گناهانی که نعمت ها را زوال می­آورند ستم کردن و... است و آن گناهانی که دعا را رد می­کنند و فضا را تاریک می­گردانند، نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آن هاست.<ref>ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ پنجم 1384، ج 14، ص 7099، ح 22712.</ref>
−
چنانچه پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: همانا بنده در آستانه رسیدن به حاجتی از حاجت­های دنیا قرار می­گیرد، امّا خداوند از فراز هفت آسمان، یاد او می­کند و می­فرماید: فرشتگان من، این بنده­ام به حاجتی از حاجت­های دنیا نزدیک شده است. اگر آن را برایش بگشایم، دری به سوی آتش گشوده­ام. پس آن را از او دور کنید.[32]
 
 
   
 
   
 +
4. حکمت خدا:
  
−
== پانویس ==
+
بسیاری از دعاهای انسان حتی با رعایت آداب و شرایط خاص دعا، باز هم به مرحله اجابت نمی­رسد. این­ها همان­هایی است که حکمت خداوند برآورده شدنش را جایز نمی­داند. زیرا برآورده شدن این دعاها جز شر و نزدیکی انسان به آتش [[دوزخ]] هیچ ثمره ای نخواهد داشت.
−
[1] - فيومى، احمد؛ ‌المصباح المنير، قم، انتشارات هجرت، 1414ق، چاپ دوم، ذیل ماده دعا
 
  
−
[2] - بقره، 186
+
چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: همانا بنده در آستانه رسیدن به حاجتی از حاجت­های دنیا قرار می­گیرد، امّا خداوند از فراز هفت آسمان، یاد او می­کند و می­فرماید: فرشتگان من، این بنده­ام به حاجتی از حاجت­های دنیا نزدیک شده است. اگر آن را برایش بگشایم، دری به سوی آتش گشوده­ام. پس آن را از او دور کنید.<ref>اللیثی الواسطی، علی بن محمد؛ عیون الحکم والمواعظ، تحقیق، حسنی بیرجندی، حسین؛ قم، دارالحدیث، 1376 ش، چاپ اول، ص151، ح3311.</ref>
 +
 +
==پانویس==
 +
<references/>
 +
==منابع==
  
−
[3] - غافر، 60
+
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=43137 دعا، سیده معصومه جوادی زاویه، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی: 28 شهریور 1391.
−
 
+
   
−
[4] - نمل، 62
 
−
 
 
−
[5] - فرقان، 77
 
−
 
 
−
[6] - غافر، 60
 
−
 
 
−
[7] - مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء ، 1403 ق، چاپ دوم، ج 93 ص 302 ح 39
 
−
 
 
−
[8] - عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج7، ص30
 
−
 
 
−
[9] - ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، تحقیق، غفاری، علی اکبر، تهران، مکتبه
 
−
الصدوق،  ص 184 ح 1
 
−
 
 
−
[10] - ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ التوحید، تحقیق، طهرانی، سید هاشم؛ قم، مؤسسه النشر اسلامی، 1398 ق، چاپ اول ، ص 288 ح 7
 
−
 
 
−
[11] - فيض كاشانى،‌ ملا محسن؛ المحجة البيضاء، تصحيح و تعليق، على اكبر غفارى، تهران، دفتر انتشارات اسلامى‌، 1417ق، چاپ چهارم‌، جلد 8،صفحه 128 ( با تلخیص)
 
−
 
 
−
[12] - معتزلی، عبدالحمید بن محمد بن ابی الحدید؛ شرح نهج البلاغه، تحقیق، ابوالفضل، محمد؛ بیروت، داراحیاء التراث، 1387 ق، چاپ دوم، ج 20، ص 276، ح 187
 
−
 
 
−
[13] - مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 93، ص 373، ح 16
 
−
 
 
−
[14] - حلی الأسدی، احمد بن محمد؛ عده الداعی و نجاح الساعی، تحقیق، موحدی، احمد؛ تهران، مکتبه وجدانی، چاپ اول، ص 128
 
−
 
 
−
[15] - نراقی، احمد؛ معراج السعاده، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، چاپ اول، 1385، ص741
 
−
 
 
−
[16] - مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 93، ص 322، ح 36
 
−
 
 
−
[17] - مجلسی، محمد باقر، پیشین،ج 94، ص 95، ح 12
 
−
 
 
−
[18] - همان، ج93، ص314
 
−
 
 
−
[19] - همان، ج93، ص314
 
−
 
 
−
[20] - کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ترجه مصطفوی، سید جواد، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت(ع)، ج 2، ص 494
 
−
 
 
−
[21] - قصص، آیه16
 
−
 
 
−
[22] - کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج2، ص476
 
−
 
 
−
[23] - همان، ص507
 
−
 
 
−
[24] - مقدادی اصفهانی، علی؛ نشان از بی نشان ها، تهران، انتشارات جمهوری، چاپ دوازدهم، 1377، ص363
 
−
 
 
−
[25] - کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج2، ص470
 
−
 
 
−
[26] - همان، ص470
 
−
 
 
−
[27] - شورا، آیه26
 
−
 
 
−
[28] - دهخدا، علی اکبر؛ لغت­نامه دهخدا، تهران، انتشرات دانشگاه تهران، 1352، ج40، ص188
 
−
 
 
−
[29] - حر عاملی، محمد بن حسن؛ پیشین، ج7، ص144
 
−
 
 
−
[30] - ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ پیشین، ص323، ح14
 
−
 
 
−
[31] - ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ پنجم 1384، ج 14، ص 7099، ح 22712
 
−
 
 
−
[32] - اللیثی الواسطی، علی بن محمد؛ عیون الحکم و المواعظ، تحقیق، حسنی بیرجندی، حسین؛ قم، دار الحدیث، 1376 ش، چاپ اول، ص151، ح3311
 
 
[[رده:دعا]]
 
[[رده:دعا]]
 
[[رده:اخلاق الهی]]
 
[[رده:اخلاق الهی]]
−
[[رده:صفات پسندیده ]]
+
[[رده:صفات پسندیده]]

نسخهٔ ‏۱۹ سپتامبر ۲۰۱۲، ساعت ۰۵:۵۲

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


دعا در لغت به معنای صدا زدن و یاری طلبیدن و در اصطلاح شرع، به معنای گفتگو کردن با حق تعالی به نحو طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه اوست.[۱]

دعا در آیات

کلمه دعا و مشتقاتش حدود دویست بار در قرآن بکار رفته است. قرآن کریم با تأکید فراوان و با بیان­های گوناگون مردم را بدان فرا می­خواند و نسبت به سستی در عدم بهره برداری از این کلید رحمت و سعادت هشدار می­دهد.

خداوند در قرآن گاه می­فرماید: «و هنگامی که بندگان من از تو درباره من سوال می­کنند،( بگو) من نزدیکم، دعای هر دعا کننده­ای را، به هنگامی که مرا بخواند پاسخ می­گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند(و به مقصد برسند.)»[۲]

و گاه می­فرماید: «پروردگار شما گفته است، مرا بخوانید تا(دعای) شما را بپدیرم.»[۳]

و گاهی نمونه­ای از دعاهای مستجاب که برای بسیاری از مردم تجربه شده است را ارائه می­دهد، «کسی که دعای مضطر را اجابت می­کند و گرفتاری را برطرف می­سازد و شما را خلفای زمین قرار می­دهد، آیا معبودی با خداست؟»[۴]

و در برخی موارد تأکید می­فرماید که دعا میزان وزن و اعتبار و ارزش انسان نزد خداوند متعال است: «پروردگارم برای شما ارجی قائل نیست اگر دعای شما نباشد. شما(آیات خدا و پیامبران را) تکذیب کردید و(این عمل) دامان شما را خواهد گرفت و از شما جدا نخواهد شد.»[۵]

و در نقطه مقابل، کسانی که تنها هنگام گرفتاری و بلا خدا را می­خوانند، نکوهش می­کند و کسانی­ که از دعا دوری می­کنند به جهنم تهدید می­نماید: «کسانی که از عبادت من تکبر ورزند بزودی با ذلت وارد دوزخ می­شوند.»[۶]

دعا در روایات

روایات بی­شماری در باب دعا وجود دارد که بر اهمیت و محبوبیت آن دلالت می­کند. در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می­کنیم.

1. در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: در نیازهایتان، دست به دامن خدا شوید و در گرفتاری­هایتان به او پناه ببرید و به درگاهش زاری کنید و او را بخوانید؛ زیرا دعا مغز عبادت است.[۷]

2. حنان بن سدیر گوید، پدرم گفت: از امام باقر علیه السلام پرسیدم: بهترین عبادت کدام است؟ فرمودند: هیچ چیز نزد خداوند از درخواست و طلب آنچه نزد خداوند است، بهتر نیست.[۸]

مقدمات اجابت دعا

هر دعایی برای به اجابت رسیدن به مقدماتی نیاز دارد که در اینجا به چند مورد اشاره می­شود:

الف: شرایط پیش از دعا

1. شناخت و معرفت نسبت به خدا:

شناخت خداوند متعال، یکی از مهم­ترین شرایط استجابت دعاست. با توجه به روایاتی که در این زمینه آمده است، در می­یابیم که بدون تحصیل این شناخت، دعای فرد مستجاب نخواهد شد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، خداوند عزوجل فرمود: هر که از من درخواست کند، در حالی که بداند من سود و زیان می­رسانم، درخواست او را می­پذیرم.[۹] در روایتی دیگر از امام کاظم علیه السلام نقل شده است که عده­ای به امام صادق علیه السلام گفتند: دعا می­کنیم، اما دعایمان مستجاب نمی­شود! حضرت فرمود: چون شما کسی را می­خوانید که نمی­شناسیدش.[۱۰]

2. اخلاص:

اخلاص به معنای پاك و خالص ساختن قصد و نيت از غير خداست و به عبارت ديگر «حقيقت اخلاص آن است كه نيت انسان از هر گونه شرك خفى و جلى پاك باشد.»[۱۱]

حضرت علی علیه السلام در این باره می­فرماید: کسی که از سر اخلاص دعا کند، به یکی از این سه چیز دست می­یابد: گناهی آمرزیده، یا خیری زودهنگام یا به تأخیر افتادن شر و گزند.[۱۲]

3. حلال بودن در آمد و خوراک:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در جواب به کسی که به ایشان گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود فرمود: خوراکت را پاک گردان و حرام را وارد شکمت مکن.[۱۳]

در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام می­فرماید: هر گاه فردی از شما خواست دعایش مستجاب شود، درآمدش را پاک گرداند و از زیر بار حقوق مردم بیرون برود؛ دعای بنده­ای که در شکمش حرام باشد، یا حق یکی از خلق خدا به گردنش باشد، به درگاه خداوند بالا نمی­رود.[۱۴]

طبق روایاتی که بیان شد این چنین برداشت می­شود که عمل صالح و لقمه حلال در استجابت دعا به درگاه الهی مؤثر است و کسی که از حرام گوشتی به بدنش برویاند و یا حق کسی بر گردنش باشد و از خدای متعال در خواستی نماید، جوابی نخواهد شنید.

4. یقین به اجابت:

امام صادق علیه السلام می­فرماید: چون دعا کنی باید چنان گمان کنی که حاجت تو بر در ایستاده است و داخل می­شود.[۱۵] دلیل این شرط این است که اجابت دارای مراتبی است و ما به تمام مصالح و مفاسد آن آشنایی نداریم و نفس خواستن از خداوند نوعی عبادت و اظهار خضوع در مقابل خداوند است که خداوند این حالت تواضع و اظهار نیاز را بر طبق رحمت واسعه اش بدون پاداش نمی­گذارد.

5. حضور قلب:

حضور قلب در دعا به معنای توجه کامل به خدای متعال و احساس نیاز به او و خواستن از دل می­باشد. در روایتی امام صادق علیه السلام می­فرمایند: خدای متعال دعایی را که از دل غافل بیرون آید نمی­پذیرد. پس هر گاه دعا کردی، به دلت رو کن، آن گاه به اجابت یقین داشته باش.[۱۶]

6. بریدن از غیر خدا:

یکی از اصلی­ترین مقدمات اجابت دعا و شاید از مهم­ترین مقدمات اجابت دعا، انقطاع از غیر خداست. در دعاهایی که از ائمه علیه السلام به ما رسیده، آن بزرگواران تأکید بسیاری بر امید بستن به خدای متعال و نهی از امید بستن به غیر خدا شده است. چرا که اگر کسی واقعاً به این درجه برسد که هیچ کس به غیر از خدا نمی­تواند حاجت او را برآورده سازد و همه چیز به دست اوست و یقین به این عقیده داشته باشد، هیچ گاه به در خانه کسی به غیر از خدا رجوع نمی­کند؛ چرا که همه محتاج لطف و عنایات او هستند. بنابراین باید وقت دعا توجه به این نکته داشته باشیم که کسی به غیر خدای متعال نمی­تواند حوائج و مشکلات ما را مرتفع سازد مگر به اذن خدا و با عنایت و لطف او.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: خداوند فرموده است: بی­گمان امید هر مؤمنی را که به غیر من امید بندد، قطع می­کنم.[۱۷]

ب: شرایط حین دعا

1. شروع با بسم الله:

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: دعایی که اولش بسم الله الرحمن الرحیم گفته شود، رد نمی­شود.[۱۸]

2. حمد و ثنای خداوند و صلوات بر پیامبر و خاندانش:

امام صادق علیه السلام می­فرماید: بپرهیزید از این که یکی از شما بدون مدح و ثنای پروردگارش از او چیزی از حاجت های دنیا و آخرت بخواهد، مگر اینکه با ستایش خداوند شروع کند.[۱۹]

بعد از حمد ثنای خداوند وارد شده است که بر پیامبر و خاندانش صلوات فرستاده شود چرا که در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است: هر كس حاجتی به درگاه خداوند دارد اول با صلوات بر پیامبر و خاندانش شروع كند سپس حاجت بخواهد و در پایان دعا را با صلوات ختم كند؛ چرا كه خداوند متعال كریم‌تر از آن است كه دو طرف دعا را قبول كند و وسط را نپذیرد.[۲۰]

3. اقرار به گناهکاری خود:

اقرار به بدیها و گناهان روح انسان را برای اتصال به فضل و رحمت الهی آماده می­سازد و موجب چشیدن روحانیت و معنویت دعا می­شود و زمینه و توفیق توبه را فراهم می­کند. چنانچه در قرآن آمده است که حضرت موسی علیه السلام رو به پروردگار چنین گفت: «پروردگارا من به خویش ستم کردم، مرا ببخش».[۲۱]

4. رقت قلب و گریه:

امام صادق علیه السلام می­فرماید: هر گاه رقت قلب پیدا کردید، دعا کنید.[۲۲] رقت قلب، اغلب موجب می­شود که اولا غیر خدا از دل محو شود و ثانیا قلب به کلی متوجه خداوند گردد.

دل آدمی تا نشکند و کاملا متوجه خدا نشود مانند ظرفی است که پشتش به طرف آسمان است و هر چه باران رحمت الهی ببارد قطره­ای به داخل این ظرف نفوذ نخواهد کرد. لذا قلب غیر رقیق هیچ بهره­ای از رحمت خداوند نخواهد داشت.

5. دعا برای دیگران:

امام صادق علیه السلام می­فرماید: سریعترین دعا برای اجابت، دعا برای برادر دینی است كه هم دعا پشت سر او باشد و هم اول برای او دعا كند. در این صورت ملك موكل به این دعا آمین گوید و به دعا كننده گوید برای تو دو برابرش باد.[۲۳] لذا هر دعایی که برای برادر مومنش بکند، برای خودش هم اجابت می­شود.

6. ختم دعا با جمله «ماشاءالله لا قوه الا بالله»:

امام صادق علیه السلام می­فرماید: هیچ­کس دعایش را به قول «ماشاءالله لا قوه الا بالله» ختم نمی­کند، مگر این که حاجتش برآورده شود.[۲۴]

فوائد دعا

1. دفع بلای حتمی:

یکی از فوائد دعا، دفع بلای حتمی است. امام کاظم علیه السلام فرمود: دعا کنید چرا که دعا و در خواست از خداوند بلا را دفع می­کند، در حالی­که بلا مقدر و حتمی شده است.[۲۵]

2. آرامش روانی:

گاهي انسان در زندگي روزمره خود گرفتار مشكلاتی می‌شود كه بر طرف كردن آن از توانش خارج است، و باعث ایجاد نگرانی و اضطراب می­شود. بهترين راه برای از بين بردن اضطراب و بدست آوردن آرامش، دعا و راز و نياز با خداست چرا كه دعا برقراری ارتباط بنده با خداست. خدايي كه بر هر كاری تواناست.

اين ارتباط انسان را اميدوار و دلگرم به قدرتی برتر می­كند كه اگر صلاح بداند به راحتی آن فشارها و سختی‌ها را برطرف می‌كند.

3. رسیدن به مقام و منزلت در پیشگاه خداوند:

امام صادق علیه السلام می­فرماید: نزد خداوند مقام و منزلتی است که فقط با دعا می­توان به آن رسید.[۲۶]

4. خودسازی:

برقراري ارتباط با خداوند و با او به راز و نياز پرداختن در صورتي امكان‌پذير است كه اعمال او خلاف خواست پروردگار نباشد. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد: «در خواست کسانی را که ایمان آورده­ و کارهای نیک انجام داده­اند می­پذیرد و از فضل خود بر آنها می­افزاید، اما برای کافران عذاب شدیدی است.»[۲۷]

بنابراین چون شرط به اجابت رسيدن دعا، ترك گناه است، كسي كه حقيقتا درخواستی از خدا دارد، مراقب اعمال و رفتار خود خواهد بود.

انواع دعا

1. دعای مأثور:

مأثور به معنی سخن نقل شده و روایت شده و دعای مأثور به معنای دعایی است که از زمان­های دیرین از شخصی به شخص دیگر رسیده باشد[۲۸]و در مجموع به دعاهایی گفته می­شوند که از معصومین علیه السلام نقل شده­اند. مانند دعای کمیل، که از حضرت خضر علیه السلام نقل شده است و خواندن آن در بسیاری شب­ها از جمله شب جمعه و شب نیمه شعبان بسیار سفارش شده است و دعاهای دیگری نظیر، مناجات شعبانیه، دعاهای امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه، دعای توسل، دعای عرفه و...

2. دعای غیر مأثور:

دعای غیر مأثور دعاهایی است که خودمان می­خوانیم و مضامین آن ربطی به دعاهای مأثور و روایات معصومین علیه السلام ندارند.

موانع استجابت دعا

1. ارتکاب گناه:

گناه انسان را از اوج اعتلای انسان پایین می­کشد و آن جنبه معنوی را -که مایه تمایز انسان از دیگر موجودات- است از بین می­برد و مانع استجابت دعا می­شود.

امام باقر علیه السلام می­فرماید: گاهی بنده از خداوند حاجتی را درخواست می­کند که شایسته اجابت است، حال به زودی یا در مدت طولانی. سپس این بنده گناهی را مرتکب می­شود، که خداوند به ملائکه می­فرماید: حاجتش را برآورده نکنید و او را محروم سازید؛ چرا که باعث خشم من و محرومیت از فضل من شده است.[۲۹]

2. ستم کردن:

یکی دیگر از موانع اجابت دعا ظلم و ستم کردن به غیر است، در این صورت خدای متعال، یاور مظلومان است و جزای شخص ظالم و ستمکار را خواهد داد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: ستم نکنید که در این صورت، دعا می­کنید و دعایتان مستجاب نمی­شود، و باران می­طلبید و باران نمی­آید، و از خدا یاری می­جویید و یاری نمی­شوید.[۳۰]

3. عقوق والدین:

یکی دیگر از موانع اجابت دعا، نافرمانی از پدر و مادر است. امام صادق علیه السلام می­فرماید: گناهانی که نعمت ها را زوال می­آورند ستم کردن و... است و آن گناهانی که دعا را رد می­کنند و فضا را تاریک می­گردانند، نافرمانی از پدر و مادر و آزردن آن هاست.[۳۱]

4. حکمت خدا:

بسیاری از دعاهای انسان حتی با رعایت آداب و شرایط خاص دعا، باز هم به مرحله اجابت نمی­رسد. این­ها همان­هایی است که حکمت خداوند برآورده شدنش را جایز نمی­داند. زیرا برآورده شدن این دعاها جز شر و نزدیکی انسان به آتش دوزخ هیچ ثمره ای نخواهد داشت.

چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می­فرماید: همانا بنده در آستانه رسیدن به حاجتی از حاجت­های دنیا قرار می­گیرد، امّا خداوند از فراز هفت آسمان، یاد او می­کند و می­فرماید: فرشتگان من، این بنده­ام به حاجتی از حاجت­های دنیا نزدیک شده است. اگر آن را برایش بگشایم، دری به سوی آتش گشوده­ام. پس آن را از او دور کنید.[۳۲]

پانویس

  1. ↑ فيومى، احمد؛ ‌المصباح المنير، قم، انتشارات هجرت، 1414ق، چاپ دوم، ذیل ماده دعا.
  2. ↑ سوره بقره، 186و
  3. ↑ سوره غافر، 60.
  4. ↑ سوره نمل، 62.
  5. ↑ سوره فرقان، 77.
  6. ↑ سوره غافر، 60.
  7. ↑ مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 ق، چاپ دوم، ج 93، ص 302، ح 39.
  8. ↑ عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت-لبنان، احیاء تراث عربی، 1370، ج7، ص30.
  9. ↑ ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، تحقیق، غفاری، علی اکبر، تهران، مکتبه الصدوق، ص 184، ح 1.
  10. ↑ ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ التوحید، تحقیق، طهرانی، سید هاشم؛ قم، مؤسسه النشر اسلامی، 1398 ق، چاپ اول، ص 288، ح 7.
  11. ↑ فيض كاشانى،‌ ملا محسن؛ المحجة البيضاء، تصحيح و تعليق، على اكبر غفارى، تهران، دفتر انتشارات اسلامى‌، 1417ق، چاپ چهارم‌، جلد 8، صفحه 128 (با تلخیص).
  12. ↑ معتزلی، عبدالحمید بن محمد بن ابی الحدید؛ شرح نهج البلاغه، تحقیق، ابوالفضل، محمد؛ بیروت، داراحیاء التراث، 1387 ق، چاپ دوم، ج 20، ص 276، ح 187.
  13. ↑ مجلسی، محمدباقر؛ پیشین، ج 93، ص 373، ح 16.
  14. ↑ حلی الأسدی، احمد بن محمد؛ عده الداعی و نجاح الساعی، تحقیق، موحدی، احمد؛ تهران، مکتبه وجدانی، چاپ اول، ص 128.
  15. ↑ نراقی، احمد؛ معراج السعاده، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، چاپ اول، 1385، ص741.
  16. ↑ مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 93، ص 322، ح 36.
  17. ↑ مجلسی، محمدباقر، پیشین،ج 94، ص 95، ح 12.
  18. ↑ همان، ج93، ص314
  19. ↑ همان، ج93، ص 314.
  20. ↑ کلینی، محمدبن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، ترجه مصطفوی، سید جواد، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت علیه السلام ، ج 2، ص 494.
  21. ↑ سوره قصص، آیه 16.
  22. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج2، ص476.
  23. ↑ همان، ص 507.
  24. ↑ مقدادی اصفهانی، علی؛ نشان از بی نشان ها، تهران، انتشارات جمهوری، چاپ دوازدهم، 1377، ص 363.
  25. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، پیشین، ج2، ص470.
  26. ↑ همان، ص470.
  27. ↑ سوره شوری، آیه26.
  28. ↑ دهخدا، علی اکبر؛ لغت­نامه دهخدا، تهران، انتشرات دانشگاه تهران، 1352، ج40، ص188.
  29. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن؛ پیشین، ج7، ص144.
  30. ↑ ابن بابویه القمّی، محمد بن علی؛ پیشین، ص323، ح14.
  31. ↑ ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ پنجم 1384، ج 14، ص 7099، ح 22712.
  32. ↑ اللیثی الواسطی، علی بن محمد؛ عیون الحکم والمواعظ، تحقیق، حسنی بیرجندی، حسین؛ قم، دارالحدیث، 1376 ش، چاپ اول، ص151، ح3311.

منابع

دعا، سیده معصومه جوادی زاویه، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی: 28 شهریور 1391.

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=دعا&oldid=12106»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا