دروزی

مذهب «دروزی» به دوره خلافت فاطمیان مصر، در عصر الحاکم بالله خلیفه ششم فاطمى، در آغاز قرن یازدهم میلادى پدید آمد. این مذهب به نام یکى از مبلغان و پیشوایانش «شیخ محمد بن اسماعیل درزى» نامگذارى شد. این مذهب تحولات زیادى پیدا کرده است؛ از غلوّ به حلول و تناسخ و سپس تعدیل عقاید و آراء، راه یافته است.

شکل‌گیری این فرقه

برخى از محققان معتقدند که نام این فرقه از کلمه «درزى» به معناى (خیاط) که شغل مؤسس این مذهب است، گرفته شده است و نام مؤسس این مذهب به درستى روشن نیست. گویا وى در آغاز از اسماعیلیان بوده. مسیحیان وى را محمد بن اسماعیل گفته اند. او ایرانى الاصل بوده و نام اصلى او «نشتکین» گفته شده است.

این مذهب مورد حمایت شدید الحاکم بالله خلیفه فاطمى قرار داشت. وى الدرزى را به سوریه اعزام کرد تا به تبلیغ پردازد. علت این بود که در سوریه علاقه بسیارى به على بن ابى طالب (علیه السلام) و خاندان آن حضرتش وجود داشت. پس از مرگ الدرزى، فردى دیگرى به توصیه الحاکم بالله به نام حمزة بن احمد ایرانى الاصل جاى وى را گرفت. گویند حمزه مؤسس واقعى این مذهب بوده است. وقتى الحاکم بدست خواهرش کشته شد، حمزة بن احمد اعلام کرد که وى از نظرها پنهان شده تا مراتب عقاید پیروانش را بیازماید و در وقتى معین باز خواهد گشت.

در منابع مسیحى آمده است که محمد بن اسماعیل در سال ۴۰۸ هجرى به مصر رفت و با حمزه بن على که ظاهرا او نیز ایرانى بوده و از نزدیکان الحاکم خلیفه فاطمى بود، آشنا شد و به دربار خلافت راه یافت و مذهبى به نام مذهب توحید با همیارى مؤذنى به نام على بن احمد حبال پدید آورد. درزى قائل به الوهیت الحاکم بامر الله شد و مى گفت که: «عقل کلى در آدم ابوالبشر حلول کرد و به صورت او تجسد یافت و از آدم به دیگر انبیاء انتقال یافت تا به محمد (صلى الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السلام) و خلفاى فاطمى رسید و هم اکنون در الحاکم بامر الله قرار دارد...».

دروزى ها پس از مرگ الحاکم بشدت سرکوب شدند. این تعقیب و سرکوبى باعث شد تا در کوهستانهاى سوریه و جنوب لبنان سکنى گزینند و زندگى مذهبى مخفیانه اى داشته باشند. ابراهیم پاشا معابد آنان را در هم کوبید و آثار و کتب مذهبى شان را سوخت.

پیشوایان مشهور این مذهب که در تاریخ نامشان باقى مانده، عبارتند از: امیر فخرالدین ۱۵۱۶-۱۵۴۴ م، و امیر بشیر بن حسین شهابى (م، ۱۶۹۷ م).

ویژگی‌های اعتقادی و مذهبی

عقاید منسوب به این مذهب با مایه هاى غلوّ آمیز همراه است: «روح آدم در کالبد امام على بن ابى طالب (علیه السلام) و از آن پس در فرزندانش تا «الحاکم بالله» تجلى کرده است. در الحاکم تا اندازه اى از وجوه الوهیت قرار دارد و الحاکم قادر مطلق و عالم به جمیع اسرار جهان است و جهانیان باید از او اطاعت کنند. به این مذهب اباحیگرى نیز نسبت داده اند.

تعالیم مذهبى آنان تا حدودى تحت تأثیر آئین مسیحیت قرار گرفته است: در جهان خلقت جدیدى رخ نداده، یک روح است که از آغاز در کالبدهاى پى در پى حلول مى کند و از پیکرى به پیکر دیگرى راه مى یابد. این فرقه به روزه ماه رمضان و نمازهاى پنجگانه شبانه روز و زیارت کعبه اعتقاد دارند و کتاب آسمانى آنها قرآن و انجیل است.

در این مذهب مقامات مذهبى به طبقات مختلفى تقسیم مى شوند: «بالا دانایان» که اسرار مذهب را در سینه دارند و تعدادشان اندک است و مقامشان موروثى است. «پائین دانایان» یا «پاکان» که پارسایان باشند و کارشان ریاضت است و اسرار مذهب را دانند. «نیمه دانایان» که اعمال مذهبى را انجام مى دهند و ادعیه و اوراد را مى خوانند. و «طبقه عامه» که پیروان باشند و مقلد طبقات بالا هستند. آنان بر این باورند که بالاخره الحاکم ظهور خواهد کرد، و عدالت و زیبائى بر جهان حاکم خواهد شد. دروزیها مردمى بلند همت و جوانمرد مى باشند که زندگى روزانه آنان مقرون به دیانت و شرافت است.

اصول عقاید این مذهب عبارت است از:

عقل کل که علت العلل است
نفس طیبه
جناح ایمن
جناح ایسر

هر کدام از این اصول در فردى از افراد بزرگ این مذهب حضور دارد. این مذهب داراى ۱۱۱ جلد کتاب و نسخ خطى فراوانى مى باشد که در کتابخانه هاى اروپا دیده مى شود.