ابراهیم بن محمد همدانی
«ابراهیم بن محمد همدانی» فقیه و محدّث مورد اعتماد شیعی در قرن سوم هجری، از وکلای ناحیه مقدسه و از خواص اصحاب ائمه اطهار علیهم السلام است که نزد ایشان دارای مقامی ارجمند بود.
وی چنان که از لقب «همدانی» برمی آید، اصالتا ایرانی بود و در همدان اقامت داشت و مکاتبات زیادی با امامان عصر خود در مسائل گوناگون فقهی انجام داد. تاریخ ولادت و وفات او به درستی روشن نیست. بر پایه گزارش ابوعمرو کشی، وی به اتفاق فرزندش، جعفر، در ۲۴۸ ق. با امام حسن عسکری علیه السلام مکاتبه داشت. اما نمایندگی او از سوی امام عصر(عج) نشان می دهد که وی در عصر غیبت می زیست و مدت ها پس از این تاریخ، حیات داشت و چون استادِ احمد بن محمد بن عیسی (م. حدود ۲۸۰ ق) بود، گمان می رود در اوایل عصر غیبت (۲۶۰-۳۲۹ ق)، زندگی را به سر آورده باشد.
در موارد متعددی که نام او نقل شده، همه جا وی را مردی موثق خوانده اند. همچنین فرزندان و احفاد وی، علی بن ابراهیم، محمد بن ابراهیم، محمد بن علی بن ابراهیم و قاسم بن محمد بن علی بن ابراهیم، همه از خواص اصحاب ائمه علیهم السلام و وکلای ناحیه مقدسه بوده اند.
ابراهیم بن محمد در برخی از روایات، از امام رضا علیه السلام نقل حدیث کرده است. به همین دلیل، شیخ طوسی نام او را در شمار اصحاب امام رضا علیه السلام نیز ذکر نموده است.
همچنین وی از طرف امام جواد علیه السلام نیز وکالت داشته و در یکی از نامه های امام جواد به او آمده است: «به موالی در همدان نامه نوشتم و به آنان دستور دادم که از تو پیروی کنند و به آنها تذکر دادم که جز تو من نماینده ای در همدان ندارم». بنا به گزارش ابن حمزه طوسی (م. ۵۶۰ ق) وی در زمان امام جواد علیه السلام، نایب یحیی بن عمران بود و آن حضرت دو سال پیش از مرگ یحیی، طی نامه ای او را جانشین خود قرار داد.
ابراهیم هم زمان با وکالت احمد بن اسحاق قمی و احمد بن حمزة بن یسع، از سوی امام عصر علیه السلام عهده دار مقام وکالت بود و به طور مستقیم با آن حضرت ارتباط داشت. پس از او، مقام وکالت در همدان به فرزندش و سپس به نوه او سپرده شد. همچنین بدون این که از امام عصر (عج) درباره او سئوالی بشود، توقیعی در وثاقت و مورد اطمینان بودن او صادر شده است و این بدان جهت بوده که وی از بزرگان شیعه بوده که در مدح بیشتر آنها از سوی ائمه اطهار علیهم السلام مطالبی بیان شده است.
از او روایات و توقیعات فراوانی به جای مانده که در تمام موارد، به طور مستقیم با امامان معصوم مکاتبه کرده است. بنابراین، وی بیشتر معلومات و مسائل فقهی خود را از امامان اخذ کرده است. درباره ارزش روایات او، ابوعمرو کشی در گزارش خود، وی را «عظیم القدر» و فردی «مطمئن» در نقل حدیث معرفی کرده است. شیخ طوسی (م. ۴۶۰ ق) نیز در کتاب الغیبه، او را مورد وثوق دانسته و مدح بلیغی از او به عمل آورده است. از این رو، احادیث و توقیعات او کاملاً مورد قبول صاحب نظران می باشند. وی ظاهرا دارای اثر تألیفی نبوده و به همین دلیل، نام او به طور مستقل در فهرست نجاشی نیامده، بلکه در ذیل شرح حال نوه اش، محمّد بن علی بن ابراهیم، ذکر شده است.
ابراهیم همدانی شاگردان زیادی داشت که ابراهیم بن هاشم قمی، عمر بن علی بن عمر، حمدان بن سلیمان نیشابوری، احمد بن علی تفلیسی، سهل بن زیاد آدمی، یعقوب بن یزید و احمد بن محمد بن عیسی (م. حدود ۲۸۰ ق) از جمله آنان هستند.
منابع
- موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)، مجتبی تونه ای، ص۵۴.
- "ابراهیم بن محمد همدانی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
