رَحل

واژه «رحل» واژه‌ای عربی و به معنای پالانِ شتر است؛ و در عرفِ نسخه‌نویسان عبارت است از تخته چوبی که بر آن کتاب نهند. ظاهراً رحل در دوره‌های مختلف شکل‌های گوناگون داشته است. این که ابن جماعه از آن به نام "کرسی کتاب" سخن گفته است و در دوره‌ای آن را تخته چوبی دانسته‌اند که کتاب را بر آن می‌گذارده‌اند و هم این که عده‌ای از پیشینیان از رحل به عنوان میزواره‌ای بهره می‌برده‌اند و بر روی آن کتابت می‌کرده‌اند، حاکی از آن است که شکل رحل در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است.

گونه‌ای که هنوز در مشرق زمین به منظور تلاوت قرآن مجید مورد استفاده قرار می‌گیرد، متشکل از دو تخته چوب هم شکل و هم اندازه است (عموماً مستطیل شکل و گاه مربع و چهار کنج) که اندکی بالاتر از حدّ میانی آنها با یکدیگر توسط لولاهای ظریف متصل می‌شوند و هنگام بازکردن قسمت زیرین دو تخته به مانند پایه بر زمین قرار می‌گیرند و قسمت بالای تخته‌ها به مانند عدد هفت "۷" درمی‌آید. بر قسمت بالایی تخته‌ها، کتاب (امروزه عموماً قرآن) را می‌گشایند و به خواندن آن می‌پردازند. رحل سبب می‌شود تا عطفِ کتاب به اندازه معین گشوده شود به طوری که نه قسمت بیرونی عطف آسیب ببیند و نه شیرازه کتاب گسیخته گردد.

از آنجا که رحل به لحاظ حفظ حرمت قرآن مجید، بیشتر به هنگام تلاوت قرآن مورد استفاده قرار می‌گرفته است، نسخه‌هایی از قرآن که به اندازه تقریبی ۲۵×۴۰، ۳۰×۵۰ و ۳۵×۶۰ سانتی‌متر مربع بوده و عموماً بر روی رحل قرائت می‌شده، به نام قرآن رَحلی شهرت یافته است.

منابع

• دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "رَحل" از نجيب مايل هروی، بازیابی: ۱۲ مرداد ۱۳۹۲.