دعوت علنی پیامبر اسلام در مکه: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{نیازمند ویرایش فنی}}
 
 
{{منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
 
{{منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
−
مرحله دعوت علني از سخت­ترين و دشوارترين مراحل دعوت الهي پيامبر گرامي اسلام به شمار مي­آيد. حضرت(ص)، با پشت سرگذاشتن مرحله تبليغ پنهاني و فراهم آوردن زمينه­هاي دعوت علني، آشکارا به تبليغ دين اسلام، همت گماشتند؛ ايشان سعي و کوشش بسيار مبذول داشته، سختي­هاي بسيار، به جان خريدند، آزارها ديدند؛ اما مقاوم و استوار به راه­شان، ادامه دادند، تا اينکه دين آسماني­اش رفته رفته همه جا را فرا گرفت.
 
  
−
آغاز دعوت علني
+
مرحله دعوت علني از سخت­ترين و دشوارترين مراحل دعوت الهي پيامبر گرامي اسلام به شمار مي­آيد. حضرت صلی الله علیه و آله با پشت سرگذاشتن مرحله تبليغ پنهاني و فراهم آوردن زمينه­هاي دعوت علني، آشکارا به تبليغ دين اسلام، همت گماشتند؛ ايشان سعي و کوشش بسيار مبذول داشته، سختي­هاي بسيار به جان خريدند، آزارها ديدند؛ اما مقاوم و استوار به راه­شان، ادامه دادند تا اين که دين آسماني­اش رفته رفته همه جا را فراگرفت.
−
رسول­خدا(ص) دعوت علني خود را در مرحله اول با نزول آيه «و انذر عشيرتک الاقربين»،[1] با دعوت از خويشاوندان خود آغاز کردند.[2] اين کار بسيار سخت و دشوار بود؛ چرا که سران قريش به آساني حاضر نمي­شدند، دست از بت­ پرستي بردارند و به نبوت حضرت(ص) اقرار کنند. پس به اميرالمؤمنين علي(ع) دستور دادند تا غذايي فراهم کنند؛ سپس بزرگان بني­هاشم و بني­ عبدالمطلب را دعوت کردند. در اين جلسه حضرت(ص) امر پروردگارش درباره انذار خويشان خود را اعلام کردند و به آنان فرمودند که «هر که با ايشان بيعت کند برادر و وصي و وزير ايشان خواهد بود»؛ اما جز علي(ع) کسي به اين خواسته حضرت(ص) جواب مثبت نداد.[3]
 
−
بعد از آن که پيامبر(ص) نزديکانش را انذار کرد، امر  نبوتش بيش از پيش در مکه منتشر شد.
 
−
روايت شده پس از نزول اين آيه شريفه و انذار نزديکان، پيامبر(ص) بر بالاي کوه صفا ايستادند و فرياد زدند: «يا صباحاه» (خبر مهم)؛ قريشيان در اطرافشان جمع شدند و گفتند تو را چه شده است، فرمود: «اگر به شما خبر دهم که دشمني امشب يا فردا صبح به شما حمله مي­کند، مرا تصديق مي­کنيد؟» گفتند: «بله» فرمود: «من ترساننده شما از عذابي دردناک هستم».[4] سپس ادامه داد و فرمودند: «اي مردم؛ رهبر و پيشرو به اهلش دروغ نمي­گويد، قسم به خدايي که هيچ پروردگاري جز او نيست، من رسول­خدا(ص) به سوي شما به طور خاص و به سوي تمام مردم به طور عام هستم به خدا قسم که شما  مي­ميريد چنان که مي­خوابيد و بعد از مرگ برانگيخته مي­شويد چنان که از خواب بيدار مي­شويد و محاسبه مي­شويد چنان که عمل مي­کنيد و در مقابل کارهاي نيک پاداش داده مي­شويد و در مقابل کارهاي زشت عذاب داده مي­شويد و بهشت و جهنم ابدي هستند و شما اولين کساني هستيد که انذار شده­ايد.»[5]
 
−
بعد از گذشت مدتي، با نزول آيه:
 
−
«فاصدع بما تؤمر و أعرض عن المشرکين انا کفيناک المستهزءين»[6]
 
−
«رسول­خدا(ص)، مرحله­اي ديگر از دعوت علني را  به مرحله اجرا درآوردند.»
 
−
با آشکار شدن دعوت الهي رسول­خدا(ص)، تمام مردم درباره دعوت آن حضرت صحبت مي­کردند و اين امر بر کسي از اهل مکه مخفي نمانده بود. حتي اخبار آن به خارج مکه نيز سرايت کرده بود.[7] با اين حال در ابتدا با مخالفت­هاي چنداني از سوي قريش روبرو نگرديد.[8]
 
−
ابن­اسحاق نقل مي­کند که «هنگامي که رسول­خدا(ص) شروع به دعوت مردم به اسلام کرد و امرالهي را آشکار نمود، قومش او را از خود طرد نکردند و به مقابله با او بر نخاستند تا اينکه بت­پرستي را عيب دانست[و نياکانشان را مذمت کرد و خبر داد که آنان در آتشند] مشرکان اين کار را منکري بزرگ براي خويش بر شمردند و به طور جمعي به مخالفت و دشمني با او برخاستند»، آشفتگي و اعتراض مردم مکه به اين دليل بود که فهميده بودند که معناي حقيقي ايمان چيزي نيست، جز نفي همه خدايان دروغين و ايمان به پروردگاري قادر و بي­همتا، يعني نفي آن سيادت و بزرگي­اي که به شيوه آيين و دين جاهلي به دست آورده بودند، يعني سلب تمام اختيارات جاهلي و پذيرش فرمانبرداري کامل از خدا و رسولش. از اين رو  با تمام توان، به اذيت و آزار ايشان و ديگر مسلمانان پرداختند.[9] حضرت(ص) با وجود همه اين مخالفت­ها با نرمي و مدارا به طرح دعوت و عرضه اصولي که به آن دعوت مي­کرد، مي­پرداختند.[10]
 
  
−
رفتن قريش نزد ابوطالب
+
==آغاز دعوت علني==
−
بزرگان قريش، چون ديدند که پيامبر(ص) از دعوت خويش دست بر نمي­دارد، ابتدا، نزد ابوطالب رفته، جهت حل و فصل مسالمت­آميز مسأله، با ابوطالب به گفتگو پرداختند؛[11] آنان گفتند: «اي ابوطالب برادرزاده­ات خدايان ما را ناسزا مي­گويد و بر دين ما عيب مي­گيرد و عقول ما را سبک مي­شمارد و پدران ما را گمراه مي­داند؛ يا وي را از اين کار برحذر دار يا او را به ما واگذار.»[12] ابوطالب در پايان اين ديدار، با خوشرويي و ملاطفت آنها را راضي و سپس روانه کرد.[13] پيامبر(ص) همچنان به کار تبليغ و انجام رسالت خويش مشغول بود تا اينکه رفته رفته بار ديگر کار مخالفت قريش با آن حضرت، بالا گرفت.[14] سران قريش راهي نيافتند جز آنکه دوباره نزد ابوطالب رفته، با او گفتگو کنند. اين بار آنها با شدت بيشتري از او خواستند تا مانع فعاليت­هاي حضرت شود.[15] حتي سعي کردند به وسيله تطميع حضرت(ص)، با مال و املاک و...، ايشان را از ادامه دعوتش، منصرف کنند؛[16] اما حضرت، در جواب گروه قريش فرمودند: «به خدا قسم اگر خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند از دعوت خويش دست بر ندارم و از پاي نخواهم نشست تا خدا دين مرا رواج دهد يا جان بر سر آن گذارم.»[17] جواب پيامبر(ص) سران کفر را از پذيرفته شدن هر گونه پيشنهادي، مأيوس کرد از اين زمان به بعد قريش که در تمام برخورد­هاي خود تا حدودي احترام  پيامبر(ص) را حفظ کرده و متانت خود را از دست نداده بودند، تصميم گرفتند به هر قيمتي که شده از نفوذ آيين او جلوگيري کنند. پس در مخالفت با        رسول­خدا(ص) هم­ قسم شدند و تصميم گرفتند که فرزندان و افراد قبيله خويش را از مسلماني برگردانند.[18] آنان قبايل خود را ملزم کردند که در قبيله خود جستجو کنند و هر کس را که به دين اسلام در آمده، بيازارند.[19] قريشيان عده­اي جاهل و نادان و اوباش را تحريک کرده بودند تا در صدد تکذيب و آزار پيامبر(ص) برآيند و خود نيز او را به شاعري و جادوگري و ديوانگي متهم ساختند.[20] کار بر پيامبر(ص) و کساني که ايمان آورده بودند سخت شد.[21] مشرکان چون قادر به اذيت کردن مسلماناني که از حمايت عشيره خود برخوردار بودند، نبودند پس به سخت­ترين وجهي به آزار و اذيت ضعفاي مسلمانان پرداختند[22] و انواع شکنجه­ها را نسبت به آنان روا مي­داشتند، برخي را مي­زدند، گروهي را به گرسنگي مي­آزردند و جمعي را برهنه بر روي ريگ­هاي داغ و تفتيده مکه مي­خواباندند.[23]
 
−
قريشيان که با استهزاء و آزار و ارعاب، سعي در جلوگيري از ادامه کار حضرت(ص) کرده بودند،[24] با مرگ ابوطالب به اين آزارها و شکنجه­ها شدت بخشيدند تا حدي که عده­اي از مسلمانان مجبور شدند به حبشه هجرت کنند. حضرت نيز با فراهم شدن مقدمات سفر، به مدينه هجرت کردند.
 
  
−
استهزاء کنندگان حضرت(ص)
+
رسول­ خدا صلی الله علیه و آله دعوت علني خود را در مرحله اول با نزول آيه {{متن قرآن|«وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ»}}، <ref>[[سوره شعراء]]، آيه 214.</ref> با دعوت از خويشاوندان خود آغاز کردند.<ref>تاريخ طبري، پيشين، ص322 و ابن اسحاق؛ السيرة النبويه، دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي، [[قم]]، چاپ اول، 1410، ص147.</ref>
−
به نقلي پنج نفر از قريشيان، به نامهاي وليد بن مغيره مخزومي، عاص بن وائل سهمي، اسود بن عبد يغوث زهري، اسود بن مطلب و حارث بن طلاطله ثقفي،  بيش از همه پيامبر(ص) را مورد تمسخر قرار مي­دادند[25] و به نقلي ديگر، استهزاء  کنندگان پيامبر(ص) هفده نفر بر شمرده شدند که همگي به شديدترين وجهي به هلاکت رسيدند.[26] وليد بن مغيره از سرسخت­ترين اين دشمنان بود. گروهي از قريش نزد او که مردي مسن و با تجربه بود و در مراسم حج شرکت کرده بود، جمع شدند. او به آنها گفت: «اي جماعت قريش موسم حج فرا رسيده و گروه­هاي عرب به زودي به مکه روي مي­آورند آنها مسأله دعوت محمد(ص) را شنيده­اند، پس نظر واحدي را اتخاذ کنيد و متفاوت صحبت نکنيد که باعث تکذيب همديگر شويد و قول همديگر را رد کنيد.»[27] گفتند: «چه بگوييم» گفت: «بهترين حرفي که مي­توانيد، بگوييد اين است که او را افسونگر بخوانيد که سخنان سحر انگيز آورده است.» [28] قريش از نزد وليد بيرون رفته سر راه کاروانيان نشسته به هر که برخورد مي­کردند او را از تماس گرفتن با رسول­خدا(ص) برحذر داشته و از سحر و جادوي آن حضرت بيمناکش مي­ساختند.[29]
 
−
گويا اين اختلاف  آراء و اقوال بين کفار قريش در مورد پيامبر(ص)، در موسم اول حج صورت گرفته بود و وليد بن مغيره سعي داشته اين اختلاف را از بين برده و گفته­هايشان را عليه رسول­خدا(ص)، در يک جهت متمرکز کند.
 
−
ابولهب نيز از ديگر دشمناني بود که حضرت را به شدت آزرده خاطر مي­ساخت، او ضمن ريختن خار و خاشاک و احشاي حيوانات بر سر و روي پيامبر(ص)، مانع از انجام تبليغ از سوي حضرت مي­شد او به دنبال حضرت مي­رفت و فرياد مي­زد: «اي مردم، اين مرد شما را از دين خود و دين پدرانتان نفريبد.»[30]
 
  
−
[1] - شعراء  آيه 214.
+
اين کار بسيار سخت و دشوار بود؛ چرا که سران قريش به آساني حاضر نمي­شدند، دست از بت­ پرستي بردارند و به نبوت حضرت صلی الله علیه و آله اقرار کنند. پس به اميرالمؤمنين علي علیه السلام دستور دادند تا غذايي فراهم کنند؛ سپس بزرگان بني­هاشم و بني­ عبدالمطلب را دعوت کردند.
−
[2] - تاريخ طبري، پيشين، ص322 و ابن اسحاق؛ السيرة النبويه، دفترمطالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، چاپ اول، 1410، ص147.
 
−
[3] - طبري؛ تاريخ طبري، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1967، ج2، ص321- 320  و بيهقي، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بير وت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1405، ج2، ص179 – 180 و  ابن اثير، الکامل في التاريخ،بيروت، دارصادر – دار بيروت، ج2، ص60 ابن کثير، البدايه و النهايه، بيروت، دارالفکر، 1996،ج3، ص39-40 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 145 – 146.
 
−
[4] - ابن سعد؛ طبقات الکبري، تحقيق محمد عبدالقادر عطاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1990، ج1، ص156  و  دلائل النبوه، پيشين، ص181  و انساب الاشراف،پيشين، ص121 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص63 و البدايه والنهايه، پيشين، ص38.
 
−
[5] - ابن شهرآشوب؛ المناقب، قم، انتشارات علامه، 1379، ج1، ص46.
 
−
[6] - حجر آيه 94- 95.
 
−
[7] - سيره ابن هشام، پيشين، ص272.
 
−
[8] -تاريخ طبري، پيشين، ص323 و ذهبي؛ تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير والأعلام، تحقيق عمر عبدالسلام تدمري، بيروت، دارالکتابل العربي، چاپ دوم، 1993،ج1، ص148 .
 
−
[9] -  سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 148 و ابن سعد؛ طبقات الکبري، تحقيق محمد عبدالقادر عطاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1990، ج1، ص156  و انساب الاشراف، پيشين، ص116  و تاريخ طبري، پيشين، ص328 و يعقوبي؛ تاريخ يعقوبي، بيروت دارالصادر، چاپ دوم، 1988، ج2، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين،ص264.
 
−
[10] - تاريخ طبري، پيشين، ص323.
 
−
[11] - تاريخ طبري، پيشين، ص323 و طبقات الکبري، پيشين، ص158.
 
−
[12] - همان و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين،ص265 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص63 و البدايه والنهايه، پيشين، ص47 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص147 – 148.
 
−
[13] - همان.
 
−
[14] - سيره ابن هشام، پيشين،ص265.
 
−
[15] - همان و تاريخ طبري، پيشين، ص323 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص64 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص154.
 
−
[16] - تاريخ طبري، پيشين، ص324 و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين،ص265.
 
−
[17] - دلائل النبوه، پيشين، ص187  و تاريخ طبري، پيشين، ص326  و تاريخ طبري، پيشين، ص326 و انساب الاشراف، پيشين، ص230 و سيره ابن هشام، پيشين، ص266 و البدايه والنهايه، پيشين، ص42 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص154.
 
−
[18] - تاريخ طبري، پيشين، ص328 و سيره ابن هشام، پيشين، ص268.
 
−
[19] - سيره ابن هشام، پيشين،ص289.
 
−
[20] - همان.
 
−
[21] - سيره ابن هشام، پيشين،ص269 و طبقات الکبري، پيشين، ص159  و البدايه والنهايه، پيشين، ص47 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص148.
 
−
[22] - تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين،ص317 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص66 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص156.
 
−
[23] - سيره ابن هشام، پيشين،ص317 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص66 و البدايه والنهايه، پيشين، ص47.
 
−
[24] - انساب الاشراف، پيشين، ص230.
 
−
[25] ­- شيح صدوق؛ خصال، قم، دار الکتب الاسلاميه، 1395، ص278  و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و طبقات الکبري، پيشين، ص158 و ابن اسحاق؛ السيرة النبويه، دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، چاپ اول، 1410، ص145.
 
−
[26] - طبقات الکبري، پيشين، ص156  و ابن شهر آشوب؛ مناقب، قم، مؤ سسه امام مهدي (عج)، چاپ اول، 1409، ج1، ص73.
 
−
[27] - سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 150  و سيره ابن هشام، پيشين،ص270 و تاريخ الاسلام ذهبي، پيشين، ص155.
 
−
[28] - همان.
 
−
[29] - سيره ابن هشام، پيشين،ص271.
 
−
[30] - دلائل النبوه، پيشين، ص185.
 
  
−
== منبع ==
+
در اين جلسه حضرت صلی الله علیه و آله امر پروردگارش درباره انذار خويشان خود را اعلام کردند و به آنان فرمودند که «هر که با ايشان بيعت کند برادر و وصي و وزير ايشان خواهد بود»؛ اما جز علي علیه السلام کسي به اين خواسته حضرت صلی الله علیه و آله جواب مثبت نداد.<ref>طبري؛ تاريخ طبري، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1967، ج2، ص321-320 و بيهقي، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1405، ج2، ص179–180 و ابن اثير، الکامل في التاريخ، بيروت، دارصادر – دار بيروت، ج2، ص60 ابن کثير، البدايه والنهايه، بيروت، دارالفکر، 1996، ج3، ص39-40 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 145–146.</ref>
−
*[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=37315 سید علی اکبر حسینی، دعوت علنی، سایت پژوهه]، بازیابی:17 اسفند 1391
+
 
 +
بعد از آن که پيامبر صلی الله علیه و آله نزديکانش را انذار کرد، امر نبوتش بيش از پيش در [[مکه]] منتشر شد. روايت شده پس از نزول اين آيه شريفه و انذار نزديکان، پيامبر صلی الله علیه و آله بر بالاي کوه صفا ايستادند و فرياد زدند: «يا صباحاه» (خبر مهم)؛ قريشيان در اطرافشان جمع شدند و گفتند: تو را چه شده است، فرمود: «اگر به شما خبر دهم که دشمني امشب يا فردا صبح به شما حمله مي­کند، مرا تصديق مي­کنيد؟» گفتند: «بله» فرمود: «من ترساننده شما از عذابي دردناک هستم».<ref>ابن سعد؛ طبقات الکبري، تحقيق محمد عبدالقادر عطاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1990، ج1، ص156 و دلائل النبوه، پيشين، ص181 و انساب الاشراف، پيشين، ص121 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص63 والبدايه والنهايه، پيشين، ص38.</ref>
 +
 
 +
سپس ادامه داد و فرمودند: «اي مردم؛ رهبر و پيشرو به اهلش [[دروغ]] نمي­گويد، قسم به خدايي که هيچ پروردگاري جز او نيست، من [[رسول ­خدا]] صلی الله علیه و آله به سوي شما به طور خاص و به سوي تمام مردم به طور عام هستم به خدا قسم که شما مي­ميريد چنان که مي­خوابيد و بعد از مرگ برانگيخته مي­شويد چنان که از خواب بيدار مي­شويد و محاسبه مي­شويد چنان که عمل مي­کنيد و در مقابل کارهاي نيک پاداش داده مي­شويد و در مقابل کارهاي زشت عذاب داده مي­شويد و [[بهشت]] و [[جهنم]] ابدي هستند و شما اولين کساني هستيد که انذار شده­ايد».<ref>ابن شهرآشوب؛ المناقب، قم، انتشارات علامه، 1379، ج1، ص46.</ref>
 +
 
 +
بعد از گذشت مدتي، با نزول آيه: {{متن قرآن|«فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ × إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ»}}.<ref>[[سوره حجر]]، آيه 94-95.</ref>
 +
 
 +
«رسول ­خدا صلی الله علیه و آله، مرحله­اي ديگر از دعوت علني را به مرحله اجرا درآوردند». با آشکارشدن دعوت الهي رسول ­خدا صلی الله علیه و آله، تمام مردم درباره دعوت آن حضرت صحبت مي­کردند و اين امر بر کسي از اهل [[مکه]] مخفي نمانده بود. حتي اخبار آن به خارج مکه نيز سرايت کرده بود.<ref>سيره ابن هشام، پيشين، ص272.</ref> با اين حال در ابتدا با مخالفت­هاي چنداني از سوي قريش روبرو نگرديد.<ref>تاريخ طبري، پيشين، ص323 و ذهبي؛ تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير والأعلام، تحقيق عمر عبدالسلام تدمري، بيروت، دارالکتابل العربي، چاپ دوم، 1993، ج1، ص148.</ref>
 +
 
 +
ابن ­اسحاق نقل مي­کند که «هنگامي که رسول ­خدا صلی الله علیه و آله شروع به دعوت مردم به اسلام کرد و امرالهي را آشکار نمود، قومش او را از خود طرد نکردند و به مقابله با او برنخاستند تا اين که بت­پرستي را عيب دانست [و نياکانشان را مذمت کرد و خبر داد که آنان در آتشند] مشرکان اين کار را منکري بزرگ براي خويش برشمردند و به طور جمعي به مخالفت و دشمني با او برخاستند»، آشفتگي و اعتراض مردم [[مکه]] به اين دليل بود که فهميده بودند که معناي حقيقي ايمان چيزي نيست، جز نفي همه خدايان دروغين و ايمان به پروردگاري قادر و بي­همتا يعني نفي آن سيادت و بزرگي­اي که به شيوه آيين و دين جاهلي بدست آورده بودند، يعني سلب تمام اختيارات جاهلي و پذيرش فرمانبرداري کامل از خدا و رسولش. از اين رو با تمام توان به اذيت و آزار ايشان و ديگر مسلمانان پرداختند.<ref> سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 148 و ابن سعد؛ طبقات الکبري، تحقيق محمد عبدالقادر عطاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1990، ج1، ص156 و انساب الاشراف، پيشين، ص116 و تاريخ طبري، پيشين، ص328 و يعقوبي؛ تاريخ يعقوبي، بيروت دارالصادر، چاپ دوم، 1988، ج2، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص264.</ref> حضرت صلی الله علیه و آله با وجود همه اين مخالفت­ها با نرمي و مدارا به طرح دعوت و عرضه اصولي که به آن دعوت مي­کرد، مي­پرداختند.<ref>تاريخ طبري، پيشين، ص323.</ref>
 +
 
 +
==رفتن قريش نزد ابوطالب==
 +
 
 +
بزرگان قريش، چون ديدند که پيامبر صلی الله علیه و آله از دعوت خويش دست برنمي­دارد، ابتدا نزد ابوطالب رفته جهت حل و فصل مسالمت­آميز مسأله، با ابوطالب به گفتگو پرداختند؛<ref>تاريخ طبري، پيشين، ص323 و طبقات الکبري، پيشين، ص158.</ref> آنان گفتند: «اي ابوطالب برادرزاده­ات خدايان ما را ناسزا مي­گويد و بر دين ما عيب مي­گيرد و عقول ما را سبک مي­شمارد و پدران ما را گمراه مي­داند؛ يا وي را از اين کار برحذر دار يا او را به ما واگذار».<ref>همان و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص265 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص63 و البدايه والنهايه، پيشين، ص47 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص147–148.</ref>
 +
 
 +
ابوطالب در پايان اين ديدار با خوشرويي و ملاطفت آنها را راضي و سپس روانه کرد.<ref>همان.</ref> پيامبر صلی الله علیه و آله همچنان به کار تبليغ و انجام رسالت خويش مشغول بود تا اين که رفته رفته بار ديگر کار مخالفت قريش با آن حضرت، بالا گرفت.<ref>سيره ابن هشام، پيشين، ص265.</ref> سران قريش راهي نيافتند جز آن که دوباره نزد ابوطالب رفته با او گفتگو کنند. اين بار آنها با شدت بيشتري از او خواستند تا مانع فعاليت­هاي حضرت شود.<ref>
 +
 
 +
همان و تاريخ طبري، پيشين، ص323 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص64 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص154.</ref> حتي سعي کردند به وسيله تطميع حضرت صلی الله علیه و آله با مال و املاک و... ايشان را از ادامه دعوتش، منصرف کنند؛<ref>تاريخ طبري، پيشين، ص324 و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص265.</ref>
 +
 
 +
اما حضرت در جواب گروه قريش فرمودند: «به خدا قسم اگر خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند از دعوت خويش دست برندارم و از پاي نخواهم نشست تا خدا دين مرا رواج دهد يا جان بر سر آن گذارم».<ref>دلائل النبوه، پيشين، ص187 و تاريخ طبري، پيشين، ص326 و تاريخ طبري، پيشين، ص326 و انساب الاشراف، پيشين، ص230 و سيره ابن هشام، پيشين، ص266 والبدايه والنهايه، پيشين، ص42 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص154.</ref>
 +
 
 +
جواب پيامبر صلی الله علیه و آله سران کفر را از پذيرفته شدن هر گونه پيشنهادي، مأيوس کرد. از اين زمان به بعد قريش که در تمام برخورد­هاي خود تا حدودي احترام پيامبر صلی الله علیه و آله را حفظ کرده و متانت خود را از دست نداده بودند، تصميم گرفتند به هر قيمتي که شده از نفوذ آيين او جلوگيري کنند. پس در مخالفت با رسول­ خدا صلی الله علیه و آله هم­ قسم شدند و تصميم گرفتند که فرزندان و افراد قبيله خويش را از مسلماني برگردانند.<ref>تاريخ طبري، پيشين، ص328 و سيره ابن هشام، پيشين، ص268.</ref>
 +
 
 +
آنان قبايل خود را ملزم کردند که در قبيله خود جستجو کنند و هر کس را که به دين اسلام درآمده، بيازارند.<ref>سيره ابن هشام، پيشين، ص289.</ref> قريشيان عده­اي جاهل و نادان و اوباش را تحريک کرده بودند تا در صدد تکذيب و آزار پيامبر صلی الله علیه و آله برآيند و خود نيز او را به شاعري و جادوگري و ديوانگي متهم ساختند.<ref>همان.</ref> کار بر پيامبر صلی الله علیه و آله و کساني که ايمان آورده بودند، سخت شد.<ref>سيره ابن هشام، پيشين، ص269 و طبقات الکبري، پيشين، ص159 والبدايه والنهايه، پيشين، ص47 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص148.</ref>
 +
 
 +
مشرکان چون قادر به اذيت کردن مسلماناني که از حمايت عشيره خود برخوردار بودند، نبودند پس به سخت­ترين وجهي به آزار و اذيت ضعفاي مسلمانان پرداختند<ref>تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص317 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص66 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص156.</ref> و انواع شکنجه­ها را نسبت به آنان روا مي­داشتند، برخي را مي­زدند. گروهي را به گرسنگي مي­آزردند و جمعي را برهنه بر روي ريگ­هاي داغ و تفتيده مکه مي­خواباندند.<ref>سيره ابن هشام، پيشين، ص317 والکامل في التاريخ، پيشين، ص66 و البدايه والنهايه، پيشين، ص47.</ref>
 +
 
 +
قريشيان که با استهزاء و آزار و ارعاب، سعي در جلوگيري از ادامه کار حضرت صلی الله علیه و آله کرده بودند،<ref>انساب الاشراف، پيشين، ص230.</ref> با [[مرگ]] ابوطالب به اين آزارها و شکنجه­ها شدت بخشيدند تا حدي که عده­اي از مسلمانان مجبور شدند به [[حبشه ]] هجرت کنند. حضرت نيز با فراهم شدن مقدمات سفر به مدينه هجرت کردند.
 +
 
 +
==استهزاءکنندگان حضرت صلی الله علیه و آله==
 +
 
 +
به نقلي پنج نفر از قريشيان، به نامهاي وليد بن مغيره مخزومي، عاص بن وائل سهمي، اسود بن عبد يغوث زهري، اسود بن مطلب و حارث بن طلاطله ثقفي، بيش از همه پيامبر صلی الله علیه و آله را مورد تمسخر قرار مي­دادند<ref>شيح صدوق؛ خصال، قم، دارالکتب الاسلاميه، 1395، ص278 و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و طبقات الکبري، پيشين، ص158 و ابن اسحاق؛ السيرة النبويه، دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، چاپ اول، 1410، ص145.</ref> و به نقلي ديگر، استهزاءکنندگان پيامبر صلی الله علیه و آله هفده نفر برشمرده شدند که همگي به شديدترين وجهي به هلاکت رسيدند.<ref>طبقات الکبري، پيشين، ص156 و ابن شهر آشوب؛ مناقب، قم، مؤسسه [[امام مهدي]] عجل الله تعالی فرجه الشریف، چاپ اول، 1409، ج1، ص73.</ref> وليد بن مغيره از سرسخت­ترين اين دشمنان بود. گروهي از قريش نزد او که مردي مسن و باتجربه بود و در مراسم [[حج]] شرکت کرده بود، جمع شدند.
 +
 
 +
او به آنها گفت: «اي جماعت قريش موسم حج فرارسيده و گروه­هاي عرب بزودي به [[مکه]] روي مي­آورند آنها مسأله دعوت محمد صلی الله علیه و آله را شنيده­اند، پس نظر واحدي را اتخاذ کنيد و متفاوت صحبت نکنيد که باعث تکذيب همديگر شويد و قول همديگر را رد کنيد».<ref>سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 150 و سيره ابن هشام، پيشين، ص270 و تاريخ الاسلام ذهبي، پيشين، ص155.</ref>
 +
 
 +
گفتند: «چه بگوييم». گفت: «بهترين حرفي که مي­توانيد، بگوييد اين است که او را افسونگر بخوانيد که سخنان سحرانگيز آورده است». <ref>همان.</ref> قريش از نزد وليد بيرون رفته سر راه کاروانيان نشسته به هر که برخورد مي­کردند او را از تماس گرفتن با رسول­خدا صلی الله علیه و آله برحذر داشته و از سحر و جادوي آن حضرت بيمناکش مي­ساختند.<ref>سيره ابن هشام، پيشين، ص271.</ref>
 +
 
 +
گويا اين اختلاف آراء و اقوال بين کفار قريش در مورد پيامبر صلی الله علیه و آله در موسم اول [[حج]] صورت گرفته بود و وليد بن مغيره سعي داشته اين اختلاف را از بين برده و گفته­هايشان را عليه رسول ­خدا صلی الله علیه و آله، در يک جهت متمرکز کند.
 +
 
 +
ابولهب نيز از ديگر دشمناني بود که حضرت را به شدت آزرده خاطر مي­ساخت، او ضمن ريختن خار و خاشاک و احشاي حيوانات بر سر و روي پيامبر صلی الله علیه و آله، مانع از انجام تبليغ از سوي حضرت مي­شد او به دنبال حضرت مي­رفت و فرياد مي­زد: «اي مردم، اين مرد شما را از دين خود و دين پدرانتان نفريبد».<ref>دلائل النبوه، پيشين، ص185.</ref>
 +
 
 +
==پانویس==
 +
<references/>
 +
 
 +
==منابع==
 +
*[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=37315 سید علی اکبر حسینی، دعوت علنی، سایت پژوهه]، بازیابی: 17 اسفند 1391.
  
 
[[رده:تاریخ پیامبر اسلام]]
 
[[رده:تاریخ پیامبر اسلام]]

نسخهٔ ‏۱۱ مارس ۲۰۱۳، ساعت ۰۹:۵۲

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


مرحله دعوت علني از سخت­ترين و دشوارترين مراحل دعوت الهي پيامبر گرامي اسلام به شمار مي­آيد. حضرت صلی الله علیه و آله با پشت سرگذاشتن مرحله تبليغ پنهاني و فراهم آوردن زمينه­هاي دعوت علني، آشکارا به تبليغ دين اسلام، همت گماشتند؛ ايشان سعي و کوشش بسيار مبذول داشته، سختي­هاي بسيار به جان خريدند، آزارها ديدند؛ اما مقاوم و استوار به راه­شان، ادامه دادند تا اين که دين آسماني­اش رفته رفته همه جا را فراگرفت.

آغاز دعوت علني

رسول­ خدا صلی الله علیه و آله دعوت علني خود را در مرحله اول با نزول آيه «وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ»، [۱] با دعوت از خويشاوندان خود آغاز کردند.[۲]

اين کار بسيار سخت و دشوار بود؛ چرا که سران قريش به آساني حاضر نمي­شدند، دست از بت­ پرستي بردارند و به نبوت حضرت صلی الله علیه و آله اقرار کنند. پس به اميرالمؤمنين علي علیه السلام دستور دادند تا غذايي فراهم کنند؛ سپس بزرگان بني­هاشم و بني­ عبدالمطلب را دعوت کردند.

در اين جلسه حضرت صلی الله علیه و آله امر پروردگارش درباره انذار خويشان خود را اعلام کردند و به آنان فرمودند که «هر که با ايشان بيعت کند برادر و وصي و وزير ايشان خواهد بود»؛ اما جز علي علیه السلام کسي به اين خواسته حضرت صلی الله علیه و آله جواب مثبت نداد.[۳]

بعد از آن که پيامبر صلی الله علیه و آله نزديکانش را انذار کرد، امر نبوتش بيش از پيش در مکه منتشر شد. روايت شده پس از نزول اين آيه شريفه و انذار نزديکان، پيامبر صلی الله علیه و آله بر بالاي کوه صفا ايستادند و فرياد زدند: «يا صباحاه» (خبر مهم)؛ قريشيان در اطرافشان جمع شدند و گفتند: تو را چه شده است، فرمود: «اگر به شما خبر دهم که دشمني امشب يا فردا صبح به شما حمله مي­کند، مرا تصديق مي­کنيد؟» گفتند: «بله» فرمود: «من ترساننده شما از عذابي دردناک هستم».[۴]

سپس ادامه داد و فرمودند: «اي مردم؛ رهبر و پيشرو به اهلش دروغ نمي­گويد، قسم به خدايي که هيچ پروردگاري جز او نيست، من رسول ­خدا صلی الله علیه و آله به سوي شما به طور خاص و به سوي تمام مردم به طور عام هستم به خدا قسم که شما مي­ميريد چنان که مي­خوابيد و بعد از مرگ برانگيخته مي­شويد چنان که از خواب بيدار مي­شويد و محاسبه مي­شويد چنان که عمل مي­کنيد و در مقابل کارهاي نيک پاداش داده مي­شويد و در مقابل کارهاي زشت عذاب داده مي­شويد و بهشت و جهنم ابدي هستند و شما اولين کساني هستيد که انذار شده­ايد».[۵]

بعد از گذشت مدتي، با نزول آيه: «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ × إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ».[۶]

«رسول ­خدا صلی الله علیه و آله، مرحله­اي ديگر از دعوت علني را به مرحله اجرا درآوردند». با آشکارشدن دعوت الهي رسول ­خدا صلی الله علیه و آله، تمام مردم درباره دعوت آن حضرت صحبت مي­کردند و اين امر بر کسي از اهل مکه مخفي نمانده بود. حتي اخبار آن به خارج مکه نيز سرايت کرده بود.[۷] با اين حال در ابتدا با مخالفت­هاي چنداني از سوي قريش روبرو نگرديد.[۸]

ابن ­اسحاق نقل مي­کند که «هنگامي که رسول ­خدا صلی الله علیه و آله شروع به دعوت مردم به اسلام کرد و امرالهي را آشکار نمود، قومش او را از خود طرد نکردند و به مقابله با او برنخاستند تا اين که بت­پرستي را عيب دانست [و نياکانشان را مذمت کرد و خبر داد که آنان در آتشند] مشرکان اين کار را منکري بزرگ براي خويش برشمردند و به طور جمعي به مخالفت و دشمني با او برخاستند»، آشفتگي و اعتراض مردم مکه به اين دليل بود که فهميده بودند که معناي حقيقي ايمان چيزي نيست، جز نفي همه خدايان دروغين و ايمان به پروردگاري قادر و بي­همتا يعني نفي آن سيادت و بزرگي­اي که به شيوه آيين و دين جاهلي بدست آورده بودند، يعني سلب تمام اختيارات جاهلي و پذيرش فرمانبرداري کامل از خدا و رسولش. از اين رو با تمام توان به اذيت و آزار ايشان و ديگر مسلمانان پرداختند.[۹] حضرت صلی الله علیه و آله با وجود همه اين مخالفت­ها با نرمي و مدارا به طرح دعوت و عرضه اصولي که به آن دعوت مي­کرد، مي­پرداختند.[۱۰]

رفتن قريش نزد ابوطالب

بزرگان قريش، چون ديدند که پيامبر صلی الله علیه و آله از دعوت خويش دست برنمي­دارد، ابتدا نزد ابوطالب رفته جهت حل و فصل مسالمت­آميز مسأله، با ابوطالب به گفتگو پرداختند؛[۱۱] آنان گفتند: «اي ابوطالب برادرزاده­ات خدايان ما را ناسزا مي­گويد و بر دين ما عيب مي­گيرد و عقول ما را سبک مي­شمارد و پدران ما را گمراه مي­داند؛ يا وي را از اين کار برحذر دار يا او را به ما واگذار».[۱۲]

ابوطالب در پايان اين ديدار با خوشرويي و ملاطفت آنها را راضي و سپس روانه کرد.[۱۳] پيامبر صلی الله علیه و آله همچنان به کار تبليغ و انجام رسالت خويش مشغول بود تا اين که رفته رفته بار ديگر کار مخالفت قريش با آن حضرت، بالا گرفت.[۱۴] سران قريش راهي نيافتند جز آن که دوباره نزد ابوطالب رفته با او گفتگو کنند. اين بار آنها با شدت بيشتري از او خواستند تا مانع فعاليت­هاي حضرت شود.[۱۵] حتي سعي کردند به وسيله تطميع حضرت صلی الله علیه و آله با مال و املاک و... ايشان را از ادامه دعوتش، منصرف کنند؛[۱۶]

اما حضرت در جواب گروه قريش فرمودند: «به خدا قسم اگر خورشيد را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند از دعوت خويش دست برندارم و از پاي نخواهم نشست تا خدا دين مرا رواج دهد يا جان بر سر آن گذارم».[۱۷]

جواب پيامبر صلی الله علیه و آله سران کفر را از پذيرفته شدن هر گونه پيشنهادي، مأيوس کرد. از اين زمان به بعد قريش که در تمام برخورد­هاي خود تا حدودي احترام پيامبر صلی الله علیه و آله را حفظ کرده و متانت خود را از دست نداده بودند، تصميم گرفتند به هر قيمتي که شده از نفوذ آيين او جلوگيري کنند. پس در مخالفت با رسول­ خدا صلی الله علیه و آله هم­ قسم شدند و تصميم گرفتند که فرزندان و افراد قبيله خويش را از مسلماني برگردانند.[۱۸]

آنان قبايل خود را ملزم کردند که در قبيله خود جستجو کنند و هر کس را که به دين اسلام درآمده، بيازارند.[۱۹] قريشيان عده­اي جاهل و نادان و اوباش را تحريک کرده بودند تا در صدد تکذيب و آزار پيامبر صلی الله علیه و آله برآيند و خود نيز او را به شاعري و جادوگري و ديوانگي متهم ساختند.[۲۰] کار بر پيامبر صلی الله علیه و آله و کساني که ايمان آورده بودند، سخت شد.[۲۱]

مشرکان چون قادر به اذيت کردن مسلماناني که از حمايت عشيره خود برخوردار بودند، نبودند پس به سخت­ترين وجهي به آزار و اذيت ضعفاي مسلمانان پرداختند[۲۲] و انواع شکنجه­ها را نسبت به آنان روا مي­داشتند، برخي را مي­زدند. گروهي را به گرسنگي مي­آزردند و جمعي را برهنه بر روي ريگ­هاي داغ و تفتيده مکه مي­خواباندند.[۲۳]

قريشيان که با استهزاء و آزار و ارعاب، سعي در جلوگيري از ادامه کار حضرت صلی الله علیه و آله کرده بودند،[۲۴] با مرگ ابوطالب به اين آزارها و شکنجه­ها شدت بخشيدند تا حدي که عده­اي از مسلمانان مجبور شدند به حبشه هجرت کنند. حضرت نيز با فراهم شدن مقدمات سفر به مدينه هجرت کردند.

استهزاءکنندگان حضرت صلی الله علیه و آله

به نقلي پنج نفر از قريشيان، به نامهاي وليد بن مغيره مخزومي، عاص بن وائل سهمي، اسود بن عبد يغوث زهري، اسود بن مطلب و حارث بن طلاطله ثقفي، بيش از همه پيامبر صلی الله علیه و آله را مورد تمسخر قرار مي­دادند[۲۵] و به نقلي ديگر، استهزاءکنندگان پيامبر صلی الله علیه و آله هفده نفر برشمرده شدند که همگي به شديدترين وجهي به هلاکت رسيدند.[۲۶] وليد بن مغيره از سرسخت­ترين اين دشمنان بود. گروهي از قريش نزد او که مردي مسن و باتجربه بود و در مراسم حج شرکت کرده بود، جمع شدند.

او به آنها گفت: «اي جماعت قريش موسم حج فرارسيده و گروه­هاي عرب بزودي به مکه روي مي­آورند آنها مسأله دعوت محمد صلی الله علیه و آله را شنيده­اند، پس نظر واحدي را اتخاذ کنيد و متفاوت صحبت نکنيد که باعث تکذيب همديگر شويد و قول همديگر را رد کنيد».[۲۷]

گفتند: «چه بگوييم». گفت: «بهترين حرفي که مي­توانيد، بگوييد اين است که او را افسونگر بخوانيد که سخنان سحرانگيز آورده است». [۲۸] قريش از نزد وليد بيرون رفته سر راه کاروانيان نشسته به هر که برخورد مي­کردند او را از تماس گرفتن با رسول­خدا صلی الله علیه و آله برحذر داشته و از سحر و جادوي آن حضرت بيمناکش مي­ساختند.[۲۹]

گويا اين اختلاف آراء و اقوال بين کفار قريش در مورد پيامبر صلی الله علیه و آله در موسم اول حج صورت گرفته بود و وليد بن مغيره سعي داشته اين اختلاف را از بين برده و گفته­هايشان را عليه رسول ­خدا صلی الله علیه و آله، در يک جهت متمرکز کند.

ابولهب نيز از ديگر دشمناني بود که حضرت را به شدت آزرده خاطر مي­ساخت، او ضمن ريختن خار و خاشاک و احشاي حيوانات بر سر و روي پيامبر صلی الله علیه و آله، مانع از انجام تبليغ از سوي حضرت مي­شد او به دنبال حضرت مي­رفت و فرياد مي­زد: «اي مردم، اين مرد شما را از دين خود و دين پدرانتان نفريبد».[۳۰]

پانویس

  1. ↑ سوره شعراء، آيه 214.
  2. ↑ تاريخ طبري، پيشين، ص322 و ابن اسحاق؛ السيرة النبويه، دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، چاپ اول، 1410، ص147.
  3. ↑ طبري؛ تاريخ طبري، تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، دارالتراث، چاپ دوم، 1967، ج2، ص321-320 و بيهقي، ابوبکر؛ دلائل النبوه، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1405، ج2، ص179–180 و ابن اثير، الکامل في التاريخ، بيروت، دارصادر – دار بيروت، ج2، ص60 ابن کثير، البدايه والنهايه، بيروت، دارالفکر، 1996، ج3، ص39-40 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 145–146.
  4. ↑ ابن سعد؛ طبقات الکبري، تحقيق محمد عبدالقادر عطاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1990، ج1، ص156 و دلائل النبوه، پيشين، ص181 و انساب الاشراف، پيشين، ص121 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص63 والبدايه والنهايه، پيشين، ص38.
  5. ↑ ابن شهرآشوب؛ المناقب، قم، انتشارات علامه، 1379، ج1، ص46.
  6. ↑ سوره حجر، آيه 94-95.
  7. ↑ سيره ابن هشام، پيشين، ص272.
  8. ↑ تاريخ طبري، پيشين، ص323 و ذهبي؛ تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير والأعلام، تحقيق عمر عبدالسلام تدمري، بيروت، دارالکتابل العربي، چاپ دوم، 1993، ج1، ص148.
  9. ↑ سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 148 و ابن سعد؛ طبقات الکبري، تحقيق محمد عبدالقادر عطاء، بيروت، دارالکتب العلميه، چاپ اول، 1990، ج1، ص156 و انساب الاشراف، پيشين، ص116 و تاريخ طبري، پيشين، ص328 و يعقوبي؛ تاريخ يعقوبي، بيروت دارالصادر، چاپ دوم، 1988، ج2، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص264.
  10. ↑ تاريخ طبري، پيشين، ص323.
  11. ↑ تاريخ طبري، پيشين، ص323 و طبقات الکبري، پيشين، ص158.
  12. ↑ همان و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص265 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص63 و البدايه والنهايه، پيشين، ص47 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص147–148.
  13. ↑ همان.
  14. ↑ سيره ابن هشام، پيشين، ص265.
  15. ↑ همان و تاريخ طبري، پيشين، ص323 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص64 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص154.
  16. ↑ تاريخ طبري، پيشين، ص324 و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص265.
  17. ↑ دلائل النبوه، پيشين، ص187 و تاريخ طبري، پيشين، ص326 و تاريخ طبري، پيشين، ص326 و انساب الاشراف، پيشين، ص230 و سيره ابن هشام، پيشين، ص266 والبدايه والنهايه، پيشين، ص42 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص154.
  18. ↑ تاريخ طبري، پيشين، ص328 و سيره ابن هشام، پيشين، ص268.
  19. ↑ سيره ابن هشام، پيشين، ص289.
  20. ↑ همان.
  21. ↑ سيره ابن هشام، پيشين، ص269 و طبقات الکبري، پيشين، ص159 والبدايه والنهايه، پيشين، ص47 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص148.
  22. ↑ تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و سيره ابن هشام، پيشين، ص317 و الکامل في التاريخ، پيشين، ص66 و سيره ابن اسحاق، پيشين، ص156.
  23. ↑ سيره ابن هشام، پيشين، ص317 والکامل في التاريخ، پيشين، ص66 و البدايه والنهايه، پيشين، ص47.
  24. ↑ انساب الاشراف، پيشين، ص230.
  25. ↑ شيح صدوق؛ خصال، قم، دارالکتب الاسلاميه، 1395، ص278 و تاريخ يعقوبي، پيشين، ص24 و طبقات الکبري، پيشين، ص158 و ابن اسحاق؛ السيرة النبويه، دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي، قم، چاپ اول، 1410، ص145.
  26. ↑ طبقات الکبري، پيشين، ص156 و ابن شهر آشوب؛ مناقب، قم، مؤسسه امام مهدي عجل الله تعالی فرجه الشریف، چاپ اول، 1409، ج1، ص73.
  27. ↑ سيره ابن اسحاق، پيشين، ص 150 و سيره ابن هشام، پيشين، ص270 و تاريخ الاسلام ذهبي، پيشين، ص155.
  28. ↑ همان.
  29. ↑ سيره ابن هشام، پيشين، ص271.
  30. ↑ دلائل النبوه، پيشين، ص185.

منابع

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=دعوت_علنی_پیامبر_اسلام_در_مکه&oldid=26139»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا